Walka i śmierć Wyklętych

Transkrypt

1 Leszek Pszczółkowski Walka i śmierć Wyklętych Artykuł ukazał się pierwotnie w Ciechanowskim Piśmie Historycznym Reduta Nr 4. Do napisania artykułu wykorzystano akta procesowe o sygnaturze IPN 872/815 oraz 872/816, dokumentację śledztwa prowadzonego przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie o sygnaturze S 66/12/Zk a także publikacje: Krzysztof Kacprzak Podziemie zbrojne na Mazowszu Północnym w walce z systemem komunistycznym , Warszawa 2011, Czesław Czaplicki, Poszukiwany listem gończym, Wrocław Fotografia z Cmentarza Bródnowskiego za: polskaniezwykla.pl, autor: zbyszekf lutego 1946 roku. Godzina 20:00. Więzienie karno-śledcze Warszawa III na Pradze. W obecności prokuratora wojskowego, naczelnika więzienia, kierownika wydziału śledczego UB oraz lekarza więziennego, rozpoczyna się wykonanie wyroków śmierci. O godzinie 20:10 rozstrzelany zostaje Stanisław Karwowski. Po nim, w odstępach dziesięciominutowych, zostają zamordowani: Bolesław Dominik, Franciszek Klama, Wacław Rogala i Zygmunt Urbański. Giną młodzi żołnierze Narodowych Sił Zbrojnych powiatu przasnyskiego. Przez kolejne dziesięciolecia miejsce ich pochówku pozostaje nieznane. W marcu 1945 roku, wobec nasilenia komunistycznego terroru, kierownictwo II Okręgu NSZ Mazowsze Północ podejmuje decyzję o reaktywacji struktur i podjęciu działań zbrojnych. Uderzenia mają być wymierzone w najgroźniejszych funkcjonariuszy UB, aktywnych członków PPR oraz najbardziej szkodliwych donosicieli. Sprawą pilną jest także ochrona żołnierzy podziemia i ich rodzin. W czerwcu 1945 roku są już ukształtowane komendy Narodowych Sił Zbrojnych w powiatach: ciechanowskim, makowskim, przasnyskim, pułtuskim i płońskim. Tworzą je głównie żołnierze NSZ z okresu okupacji niemieckiej, ludzie zazwyczaj młodzi, lecz już doświadczeni i wyszkoleni, a przede wszystkim, ideowi. W krótkim czasie podziemie przeprowadza szereg spektakularnych akcji, pokazując swoją siłę i sprawność organizacyjną. Znaczne obszary Północnego Mazowsza pozostają pod kontrolą konspiracji niepodległościowej, co hamuje instalowanie nowej władzy z nadania sowieckiego. 1 maja 1945 roku sześćdziesięcioosobowy oddział NSZ, pod dowództwem Romana Dziemieszkiewicza Adama, Pogody, rozbija areszt UB w Krasnosielcu uwalniając czterdziestu dwóch więźniów żołnierzy AK i NSZ. 20 czerwca 1945 roku w mieszkaniu Marii Rogali Rogozy, w Lipie koło Przasnysza, trwa narada członków Narodowych Sił Zbrojnych. Miejsce zbiórki wybrane jest idealnie. Niewielka wioska w otoczeniu dużych obszarów leśnych. Większość mieszkańców pobliskich miejscowości nastawiona patriotycznie. Doskonały punkt wyjścia dla rozwijania działalności konspiracyjnej i partyzanckiej. To tutaj podczas okupacji niemieckiej istniała tajna szkoła podchorążych Narodowych Sił Zbrojnych. W trakcie zebrania następuje podział funkcji i ostateczne ukształtowanie organizacji w gminie Jednorożec. Powstaje batalion (baon) gminny NSZ numer 35. Komendantem gminnym zostaje Czesław Chodacz Kmicic, natomiast komendantem bojówki gminnej plut. podchor. Stanisław Karwowski Twardy, żołnierz NSZ od roku 1943, uczestnik słynnej akcji rozbicia więzienia w Krasnosielcu. To właśnie on i podlegli mu żołnierze zostaną obarczeni najtrudniejszym zadaniem wykonywaniem akcji zbrojnych. Przygotowanie oddziału przebiega szybko i sprawnie. Ludzie są doświadczeni i przeszkoleni a formy

2 działania sprawdzone od czasów okupacji niemieckiej. Sztab, wywiad, łączność, propaganda. Solidne uzbrojenie: broń maszynowa, karabiny, automaty, pistolety. Jest nawet pomocniczy oddział żeński, który szyje opaski członkowskie, organizuje zakwaterowanie, przygotowuje wieńce dla poległych żołnierzy NSZ. Reguły funkcjonowania oddziału pozostają niezmienne. Postępowanie według rozkazów, szczegółowe pisemne raporty, protokoły, pokwitowania, dokładne rozliczenia skonfiskowanych dóbr i zdobytych funduszy na działalność organizacji. Troska o wysokie morale i ochrona miejscowej ludności oto znaki rozpoznawcze NSZ, które dowództwo okręgu pragnie utrzymać w realiach nowego, sowieckiego zniewolenia. W rozkazie numer 1 komendant Kmicic stwierdza: na terenie naszym zostają chwilowo tylko ludzie niepodejrzani: na nich obecnie ciąży obowiązek kontynuowania pracy dla dobra Narodu i Państwa i oni tylko ponoszą całkowitą odpowiedzialność moralną i prawną przed władzami NSZ za swoje czynności. Nikt nie powinien i nie może obecnie cofać [się] przed największym niebezpieczeństwem, przed żadną intrygą, lecz systematycznie i umiejętnie iść naprzód do celu. Cel niedaleki, chwila bliska. Nasza idea zwycięży, za nami Naród i prawo. 26 czerwca Twardy spotyka się z Romanem Dziemieszkiewiczem Pogodą, dowódcą Pogotowia Akcji Specjalnej NSZ, oraz ze Szczepanem Zabielskim Sępem, szefem organizacyjnym Okręgu II. Pogoda zapoznaje Twardego z funkcją, jaką ten drugi ma pełnić i zadaniami, jakie ma wykonywać. Spotkanie nie trwa dłużej niż piętnaście minut. Podkomendnymi Twardego zostają: Mieczysław Dominik Chytry, Antoni Długołęcki Borsuk, Czesław Goś Wicher, Aleksander Ferenc Sos, Bolesław Dominik Stalowy, Wacław Rogala Kiszel, Zygmunt Urbański Żuk, Florian Tomaszewski Karol, Franciszek Klama Odwaga, Stanisław Krawczyk Gruby, N.N. Brzoza, N.N. Jastrząb. W wypadach oddziału, organizowanych w kilkudniowych odstępach, uczestniczy od czterech do dziewięciu żołnierzy. Trzy dni później oddział NSZ pod dowództwem Twardego wyrusza na swoją pierwszą akcję. We wsi Karolewo wykonuje kary chłosty na funkcjonariuszu UB z Krasnosielca oraz na miejscowym donosicielu, który potem tak relacjonował to zajście: w dniu 29 czerwca 1946 roku około godziny drugiej w nocy wtargnęło do mojego mieszkania czterech uzbrojonych osobników z bandy [ ]. Jeden osobnik z bandy walnął mnie gumą około piętnaście razy i zabrano dwa rowery [ ]. Zarzucono mi, że donoszę o wszystkim do Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnosielcu. Od tej pory partyzanci uderzają systematycznie, dążąc do ukrócenia plagi donosicielstwa do UB, do powstrzymania nastawionej prokomunistycznie ludności przed współpracą z władzą, oraz do utrzymywania resortu bezpieczeństwa pod nieustanną presją. Z interwencji przeprowadzonej kilka dni później Twardy sporządza następujący raport: bojówka NSZ 35. Baonu w dniu 2 lipca 1945 roku dokonała wyprawy do wsi Wólka Drążdżewska wymierzając dwom szpiclom karę chłosty oraz ostrzyżono włosy dwóm sympatyczkom czerwonej armii. Konfiskat żadnych nie było. W wyprawie brali udział: dowódca Twardy, zastępca Stalowy, szer. Borsuk, szer. Odwaga, szer. Kiszel, szer. Żuk. Kilka dni później celem jest wieś Słabogóra, w której również wykonano karę chłosty na jednym z mieszkańców. 7 lipca bojówka organizuje wypad do Jednorożca, gdzie, zgodnie z raportem Twardego, ten sam rodzaj kary wymierzono czterem pachołkom Stalina. 13 lipca oddział wyprawia się do leśnictwa we wsi Łazy. Na rzecz organizacji konfiskuje tamtejsze fundusze oraz wymierza karę chłosty i ostrzyżenia włosów sympatyczce resortu. W nadleśnictwie Przejmy, 18 lipca, zdobywa kolejne środki finansowe. 22 lipca, we wsi Sątrzaska, następnych pięciu aktywnych członków PPR otrzymuje kary chłosty. Jeden z nich zeznał potem: gdy wyszedłem przed dom to dwóch członków bandy poczęli mnie bić gumami. Otrzymałem 50 batów [ ]. Zarzucono mi, że jestem sekretarzem PPR i stoję po stronie obecnego rządu i namawiam [ ] do wstąpienia do PPR. Akcję na wieś Ulatowo-Pogorzel, w sześć dni później,

3 zorganizowano dla poskromienia szkodliwej działalności piątki aktywistów PPR. Wypad na tartak Klin w dniu 1 sierpnia ma za cel uzyskanie funduszy, przekazanych potem Jerzemu Niestępskiemu Jurandowi, dowódcy oddziału powiatowego NSZ. Czy były to wszystkie akcje Twardego? Na tyle wskazują zachowane dokumenty organizacji oraz akta śledztwa. Trudno dziś ustalić, w którym momencie Urząd Bezpieczeństwa wpadł na trop Stanisława Karwowskiego. Bojówka działała na swoim terenie, wielu mieszkańców dobrze znało jej żołnierzy. Bezpieka, obficie korzystająca z donosów, szybko rozszerzała siatkę agentów. Dom rodzinny Twardego we wsi Dębiny położony nieco na uboczu, pod lasem mógł pozostawać pod obserwacją. W końcu przychodzi tragiczny dzień 7 sierpnia 1945 roku. Komuniści przeprowadzają najazd na gospodarstwo Twardego. Podczas drobiazgowej rewizji odnajdują broń i dokumenty organizacji, które bardzo ułatwią dalsze śledztwo. Karwowski zostaje zatrzymany. W krótkim czasie następuje seria aresztowań członków Narodowych Sił Zbrojnych. 11 sierpnia do więzienia trafiają: Wacław Rogala, Franciszek Klama, Antoni Długołęcki i Bolesław Dominik. 15 sierpnia UB zatrzymuje Zygmunta Urbańskiego oraz Mariana Kocięckiego, żołnierza oddziału dowodzonego przez Romana Dziemieszkiewicza, natomiast 25 sierpnia zostaje ujęty Czesław Goś. W miejscowości Bartołdy bezpieka z Przasnysza i Ciechanowa urządza obławę na żołnierzy NSZ. W przeddzień planowanego wyjazdu na Ziemie Odzyskane giną Jerzy Niestępski Jurand oraz Szczepan Zabielski Sęp. Odrębne śledztwa wobec aresztowanych partyzantów prowadzą funkcjonariusze UB z Krasnosielca i Przasnysza, po czym w listopadzie 1945 roku ich sprawy przejmuje oficer śledczy Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie. Protokoły przesłuchań Stanisława Karwowskiego z 25 sierpnia i 11 września, zawierają szczegółowe informacje o składzie osobowym organizacji. Nie ulega wątpliwości, że jego śledztwo było typowe dla tych czasów, czyli niezwykle okrutne. Po latach Antoni Rys. 1. Biało-czerwona opaska ze skrótem WP (Wojsko Polskie) noszona w oddziale Narodowych Sił Zbrojnych Baonu nr 35 gminy Jednorożec Długołęcki potwierdzi, że Karwowski był maltretowany: widziałem pokrwawioną koszulę oraz krwawe strupy na jego plecach. Bito również pozostałych aresztowanych. Jak wspominał Czesław Goś, uderzano go po całym ciele rękoma, pałkami, a także kopano. Marian Kocięcki, po przewiezieniu do Warszawy, podczas nocnych przesłuchań był bity w brzuch, tracił przytomność; uderzano go piórem w oko, wkładano ołówki między palce i miażdżono dłonie, wyłamywano palce u rąk. W wyniku tych katuszy doznał zdeformowania lewej ręki, która stała się bezwładna. W listopadzie i grudniu 1945 roku wszyscy zatrzymani zostają przewiezieni do owianego złą sławą więzienia karno-śledczego Warszawa III na Pradze (zwanego potocznie Toledo lub na 11 Listopada ), gdzie przetrzymywano i torturowano żołnierzy niepodległościowego podziemia. Tam trwają kolejne przesłuchania. Wkrótce osobne śledztwa zostają połączone w jedno postępowanie. Oficer śledczy UB formułuje, zatwierdzony przez prokuratora, akt oskarżenia. Stanisławowi Karwowskiemu i żołnierzom jego oddziału zarzucono członkostwo w NSZ oraz dokonanie dziewięciu akcji zbrojnych.

4 Marianowi Kocięckiemu uczestnictwo w pobiciu, we wsi Ulatowo-Czerniaki, Wacława Radomskiego, funkcjonariusza UB z Przasnysza, oraz udział w zabójstwie Bolesława Więcka, innego przasnyskiego ubeka. Bolesławowi Dominikowi przypisano, poza wymienionymi wyżej zarzutami, uczestnictwo w rozbiciu więzienia UB w Krasnosielcu 1 maja 1945 roku. Wyrok jest tylko formalnością, a proces przed sądem wojskowym ma nadać tej pospolitej zbrodni sądowej pozory praworządności. Zarzucane oskarżonym czyny są rozpatrywane według norm drakońskiego dekretu o ochronie państwa, który surowością przewidzianych kar przewyższał prawa wydawane przez niemieckiego okupanta. Rozprawa przed Sądem Wojskowym Okręgu Warszawskiego odbywa się 9 stycznia 1946 roku, najprawdopodobniej na miejscu, w więzieniu karno-śledczym Toledo. Już 14 stycznia sąd skazuje na karę śmierci Stanisława Karwowskiego, Wacława Rogalę, Franciszka Klamę, Rys. 2. Odpis protokołu wykonania wyroku śmierci na Stanisławie Karwowskim w dniu 26 lutego 1946 roku Zygmunta Urbańskiego i Bolesława Dominika. Czesław Goś i Marian Kocięcki dostają wyroki siedmiu, a Antoni Długołęcki sześciu lat więzienia. Skazani wnoszą skargi rewizyjne do Najwyższego Sądu Wojskowego, który pomimo dostrzeżonych istotnych błędów proceduralnych oraz poważnych wad w konstrukcji orzeczenia, utrzymuje w mocy wyrok sądu pierwszej instancji. Pozostaje prośba o łaskę do Krajowej Rady Narodowej. Wstąpienie moje do organizacji [NSZ] miało charakter wybitnie patriotyczny pisał Stanisław Karwowski w prośbie o ułaskawienie do Bolesława Bieruta, prezydenta KRN. Opisując swoją działalność konspiracyjną stwierdził: w czasie okupacji brałem również udział w akcjach jako dowódca sekcji NSZ [w] 1) odbicie więźniów politycznych w Przasnyszu, 2) zlikwidowanie [nieczytelne] polakożercy, konfidenta gestapo, który miał na sumieniu [nieczytelne] istnień polskich, którzy zginęli z jego ręki lub w obozach koncentracyjnych. Prezes Najwyższego Sądu Wojskowego, płk Aleksander Michniewicz, stwierdza jednoznacznie: mając na uwadze zbrodniczą i antypaństwową działalność skazanych [...] jako członków NSZ uważam, że na ułaskawienie oni nie zasługują. Roman Zambrowski, działając w zastępstwie Bieruta, zatwierdza orzeczenie sądu, nie korzystając tym samym z prawa łaski. 26 lutego 1946 roku kara śmierci zostaje wykonana. Dopiero po siedemdziesięciu latach Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie uzna działania UB, prokuratury i sądu w tej sprawie za zbrodnię komunistyczną i zbrodnię przeciwko ludzkości: sposób postępowania funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa, sędziów i prokuratora nie pozostawia wątpliwości, że dopuścili się oni zbrodni przeciwko ludzkości. Działając w strukturach systemu totalitarnego, posługując się terrorem i

5 postępując w sposób bezprawny, umyślny i zawiniony, realizowali politykę władz państwa zniszczenia wszelkiej niepodległościowej myśli i aktywności w społeczeństwie. Motywem ich działania była chęć wyeliminowania ze społeczeństwa oskarżonych, którzy traktowani byli jako ludzie zagrażający władzy. Działania ich miały więc wyraźny kontekst polityczny. Nie udało się niestety postawić oprawców przed sądem, gdyż większość z nich już nie żyje. Namiastką sprawiedliwości pozostaje postanowienie sądu o unieważnieniu wyroku sądu wojskowego oraz odsłonięcie, w roku 2008 w miejscowości Lipa, tablicy upamiętniającej Stanisława Karwowskiego i pozostałych zamordowanych. Losy tych pięciu dzielnych żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych ogniskują w sobie cały tragizm owych strasznych dni sowieckiego zniewolenia. Historia jakże trudna i bolesna aż do dziś, będąca udziałem tak wielu mieszkańców Mazowsza. Sprawnie działająca organizacja podziemna zostaje postawiona w całkowicie odmienionej sytuacji. Nowa okupacja jest zupełnie inna niż niemiecka, bo sprawowana pod szyldem wyzwolenia. Pozoruje się odbudowę niepodległości, a nowy totalitaryzm jest formowany pod polską flagą i w polskim języku, co pogłębia dezorientację ludności. Komuniści odwracają pojęcia, zmieniają znaczenie słów. Swoją Rys. 3. Cmentarz Bródnowski w Warszawie. Pomnik Więźniów Politycznych Straconych w latach zdradę nazywają patriotyzmem, walkę niepodległościową bandytyzmem i faszyzmem, a sądowe bezprawie wymiarem sprawiedliwości. Antagonizują różne grupy społeczne, pozyskują część najuboższych warstw. W tak skomplikowanych czasach wielkiego powojennego zamętu trudno prowadzić działalność zbrojną, zwłaszcza, że władza z miesiąca na miesiąc staje się silniejsza. Tym większa chwała i cześć tym żołnierzom podziemia, którzy poczuwając się do odpowiedzialności za swoją Ojczyznę rzucili wyzwanie komunistycznemu panowaniu. Przez dziesięciolecia rodziny straconych żołnierzy noszą na sobie piętno bandytów, zderzają się z wrogością władz, pozostają pod obserwacją bezpieki, są szykanowane i upokarzane, pozostają obywatelami drugiej kategorii. Boją się wspominać o zamordowanych nawet w gronie rodzinnym. Nie znają miejsca pochówku swoich bliskich. Po latach wyjdzie na jaw, że zostali oni pogrzebani skrycie i bezimiennie na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie, w dołach śmierci w kwaterze 45 N, gdzie później postawiono... szalety. Dziś stoi tam okazały Pomnik Więźniów Politycznych Straconych w latach W ciszy i majestacie wielkiego cmentarza, spoglądając na ustawione obok krzyża głazy, na jednym z nich odczytujemy: tu i w wielu innych miejscach na tym cmentarzu spoczywają skrycie pogrzebani żołnierze podziemnych organizacji walczących o suwerenność i niepodległość Rzeczypospolitej rozstrzelani i zamęczeni w latach Pochowani są tam także żołnierze batalionu Narodowych Sił Zbrojnych nr 35 gminy Jednorożec: Stanisław Karwowski Twardy, Bolesław Dominik Stalowy, Franciszek Klama Odwaga, Wacław Rogala Kiszel i Zygmunt Urbański Żuk. Cześć Ich pamięci