KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEGO JÓZEFA W SADOWIE

Transkrypt

1 KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEGO JÓZEFA W SADOWIE 1. DZIEJE KOŚCIOŁA POD WEZWANIEM ŚWIĘTEGO JÓZEFA W SADOWIE Kościół św. Józefa w Sadowie zbudowany został w XIV wieku przez Zakon Cystersów. Zawieszona tabliczka nad wejściem bocznym, na której widnieje data 1331 wskazuje na rok poświęcenia kościoła przez ówcześnie znanego wrocławskiego biskupa Nankera. Świątynia była wówczas pod wezwaniem Wszystkich Świętych l. Głównym budulcem jakiego używano podczas wznoszenia kościoła przez braci cystersów były głazy tzw. narzutowe zebrane z okolicznych pól, łączone ze sobą materiałem wiążącym o niewiadomym składzie. Kościół podczas prawie siedmiu wieków swego istnienia ulegał zmianom architektonicznym poprzez kolejne rozbudowy i remonty. Pierwotnie świątynia o stylu romańskim, orientowana miała prawdopodobnie wielkość dzisiejszej części prezbiterialnej, która jest jej najstarszą częścią rys. l, pod którą w krypcie zwanej cripta sacerdotum" pochowani są duszpasterze sadowskiej parafii 2. Później, ale brak informacji w jakim dokładnie okresie dobudowana została nawa główna i zakrystia rys. 2. W wieku XVII kościół przechodził następne zmiany, po których został przekształcony i powiększony. W tych właśnie latach 1600 dobudowana została od strony północnej barokowa w kształcie 1 Kuria Diecezjalna Katowice. katalog Diecezji katowickiej. s Jan Myrcik. Koszęcin i okolice, s. 86.

2 prostokąta kaplica poświęcona św. Jadwidze, której fundatorem była rodzina Wierbskich 3. Pod kaplicą znajduje się krypta zwana cripta Ziemieckioma - dominorum de Wierbskich", gdzie pogrzebano dzidziców Sadowa i Wierzbia tj. Ziemięckich, Grotkowskich, Hochberg oraz fundatorów tej kaplicy - rodzinę Wierbskich 4. Również w tym okresie od strony północnej powstał przedsionek kościoła poprzedzający boczne wejście, natomiast od strony południowej dobudowano w roku 1650 małą kaplicę obecnie św.teresy rys.3, pod którą w krypcie zwanej cripta haereticorum" spoczywają protestanccy właściciele Rusinowic a później zostali pochowani także między innymi organiści 5. Dwa stulecia później bo w roku 1860 będący w Sadowie proboszczem ks. Lokay przeprowadził następny gruntowny remont świątyni, która od wieku XIX poświęcona została św. Józefowi. Podczas remontu przebudowano i pomalowano sufit w kościele i przedsionku, wymieniono zniszczona podłogę, poprawiono i pomalowano tynki na zewnątrz i wewnątrz, pomalowano ławki, podwyższono chór gdzie postawiono nowe organy, odnowiono ołtarz główny i ołtarze boczne, które wzbogacono o nowe obrazy - Matki Boskiej i św. Barbary 6. W roku 1932 za ks. Jana Hermana Antoni ( nazwisko nieczytelne) z Częstochowy odnowił ponownie ołtarz główny świątyni. Zapis jaki widnieje z tyłu ołtarza fot.8 poświęcony jest pamiątce rodziców ks. Hermana i oznajmia nam fakt, iż proboszcz w zamian za postawienie pomnika na grobie swoich rodziców odnowił główny ołtarz. Kolejnym okresem zmian, po których świątynia zmieniała swój pierwotny kształt były lata , kiedy proboszczem był ks. Paweł Kępka. Za jego duszpasterskiej posługi w sadowskiej 4. Jan Myrcik. Koszęcin i okolice, s Tamże.s Inwentarz parafii.

3 parafii dobudowano od strony zachodniej obszerny przedsionek, po czym kościół nabrał obecnego kształtu rys.4. Wymieniono również starą i zniszczoną instalację elektryczną, odnowiono wewnętrzne i zewnętrzne mury, przeprowadzono remont dachu, w nawie głównej położono nową marmurową posadzkę a w kaplicy św. Jadwigi terrazzo. Miejscowy stolarz Dziuk Florian wykonał nowe ławki, w które wyposażono kościół. Nad całością prowadzonych prac remontowych nadzór zlecono inż. P. Pietrusze z Tarnowskich Gór oraz inż. A. Maroniowi z Sadowa. W roku 1958, kiedy większe remonty zakończono zajęto się robotami wykańczającymi tzn. odnowieniem ołtarzy zajął się rzeźbiarz Purchała z Rybnika zaś malowaniem całej świątyni przypadło artyście malarzowi Machuścowi z Tarnowskich Gór 7. Wówczas gdy w parafii proboszczem był ks. Karol Wollnik także zaszły zmiany. W roku 1974 w piwnicy pod głównym przedsionkiem zainstalowano ogrzewanie na ropę wykonane przez inż. Kłyka z Imielina. W latach pokryto podwójnymi gontami dach kościoła oraz odremontowano wieżyczkę. Prace te pod kierownictwem Rapacza Eugeniusza wykonali cieśle spod Nowego Targu. Na zewnętrznych murach poprawiono tynki wraz z ich malowaniem. W roku 1978 również za ks. Wollnika pomalowano wnętrze świątyni. Projekt malowania wykonał Całka Witold z Katowic, który wykonał także polichromię sufitu, nawy głównej i balustrady chóru. Prace malarskie związane ze złoceniem poszczególnych elementów znajdujących się w kościele prowadził Bolczyk Stanisław z Kochłowic. W tym samym roku wykonane zostało nowe podium ołtarzowe przez Friedberga z Nakła wraz z ołtarzem i ambonką 8. Rok 1986 to czas, kiedy duszpasterzem parafii został ks. Marian 7. Inwentarz parafii. 8. Tamże.

4 Śliwiński pełniący tę funkcję do dnia dzisiejszego. Podczas jego 13-to letniej posługi odnowiono wewnątrz i zewnątrz stary zabytkowy kościół sadowski, dokonano konserwacji dachu, zmienił się również wygląd plebani jak i całego obejścia na placu kościelnym i cmentarzu. Ostatecznie podczas 700 lat istnienia kościoła w Sadowie, ten po wszystkich przebudowach i remontach składa się z jednej nawy z obszernym przedsionkiem od głównego wejścia, z prezbiterium, dwóch kaplic, większej św. Jadwigi i mniejszej św. Teresy. Z prawej strony prezbiterium mieści się zakrystia, natomiast z lewej strony nawy przy bocznym wejściu kruchta. Nad głównym przedsionkiem na wysokości pierwszego piętra jest chór wraz z organami. Przy kościele znajduje się stary cmentarz zajmujący obszar około l ha. W roku 1998 odnowiono stojący tam nagrobek ks. Augustyna Lokaya f ot. 9 zmarłego w 1868 roku z zachowaniem rytych na nim napisów oraz wybrukowano alejki cmentarne. Do parafii należą także: wolno stojąca dzwonnica z XVII wieku, f ot. 5,6 ; kaplica św. Jana Nepomucena z 1926 roku,fot.lo ; kaplica św. Anny w Wierzbiu z 1925 roku, fot.ll ; plebania wybudowana w 1891 roku z salkami dobudowanymi w roku 1976, f ot. 12 ; zabudowania gospodarcze; dom mieszkalny w Sadowie tzw. stara poczta" wybudowany w XIX wieku, zakupiony przez ks. Urbana w 1915 r. od p. Hein. Budynek zamieszkiwały trzy osoby, znajdowała się w nim także salka katechetyczna. Dom ten był jednak bardzo zniszczony i kwalifikował się do rozbiórki co nastąpiło w latach 80 - tych.

5 2. WALORY ARCHITEKTURY KOŚCIOŁA Kościół w Sadowie mimo powstania z początkiem wieku XIV wyrósł jeszcze na podłożu sztuki romańskiej, na co wskazuje fakt, iż został zbudowany przez Zakon Cystersów, który rozwijał z innymi zakonami szczególnie z Zakonem Benedyktynów, wszystkie dziedziny tej sztuki. Użyty materiał tzn. polne głazy z jakich powstały grube mury świątyni wskazuje również na owy styl. Charakterystycznym dla niego jest ambit ( przejście dookoła prezbiterium) znajdujący się w sadowskim kościele. Z upływem czasu, kiedy romanizm zaczynał być wypierany przez nowo zradzający się styl zwany gotykiem w Domu Bożym w Sadowie poprzez rozbudowy i remonty pojawiły się akcenty nowej sztuki. Przykładem takim mogą być przypory lub inaczej skarpy ( pionowe elementy konstrukcyjne dostawione do zewnętrznej ściany budowli, mające formę filara zwężającego się ku górze ze ściętą pochyłą lub ukształtowaną uskokowo górną częścią, stosowane były dla wzmocnienia i przeniesienia części ciężaru sklepienia na grunt). W kościele św. Józefa opisywany masywny element gotyckiej sztuki można zauważyć prawie z każdej jego zewnętrznej strony, najwięcej jednak przy prezbiterium od strony wschodniej. Wiek XVII był kolejnym okresem, w którym świątynia ulegała zmianom. W tym właśnie czasie rozkwitały wszystkie gałęzie zapoczątkowanego we Włoszech stylu barokowego. Rozkwitł także z nowym stylem kościół w Sadowir, który powiększony został o barokową w kształcie prostokąta kaplicę św. Jadwigi, kaplicę św. Teresy oraz kruchtę od strony północnej. Wnętrze kaplicy św. Jadwigi o ściętych narożnikach nakryte jest sklepieniem typu nieckowego z sześcioma lunetami ( odcinek sklepienia poprzecznego do osi głównego sklepienia budynku, przeważnie mieści otwór okienny). Na środku sklepienia mieści się

6 stiukowa płaskorzeźba Boga Ojca. Ściany kaplicy rozczłonkowane są parami pilastrów ( płaski filar przyścienny o przekroju prostokątnym złożony z trzonu, głowicy i bazy, pełni funkcję podpory, ma również znaczenie dekoracyjne ) w narożnikach pilastrami potrójnymi, nad którymi niekompletne, przełamujące się belkowanie z wydatnym elementem architektonicznym zwanym gzymsem w formie poziomego, profilowanego pasa wysuniętego z lica ściany. Nad wejściem do kaplicy z prezbiterium znajduje się okno zamknięte półkoliście. Od strony zewnętrznej na rogach ścian i w środku od strony północnej także widoczne pilastry, ponad którymi przełamujące się belkowanie. Trzy okna znajdujące się w kaplicy zamknięte są łukiem segmentowym. Dach wysoki namiotowy, pokryty gontem z czworoboczną wieżyczką na sygnaturkę z latarnią zwieńczoną cebulastą kopułą. Krypta pod kaplicą ze sklepieniem kolebkowym 9. Najstarsza część kościoła-prezbiterium jest zamknięte trójbocznie, sklepione kolebkowo z lunetami mieszczącymi od strony wschodniej dwa a od strony południowej jedno okno, wszystkie zamknięte półkoliście. Lunety łączą się spływając na przyścienne pilastry z widocznymi fragmentami belkowania. Prace te wykonano najprawdopodobniej w epoce baroku w XVII wieku 10. Czworoboczną zakrystia przy prezbiterium od strony południowej i złączona z nią kaplica św. Teresy tworzą jedną bryłę, posiadają sklepienia"krzyżowo - kolebkowe. Wspólny pulpitowy dach nad nimi łączy się z dachem nawy i prezbiterium n. W nawie umieszczone są trzy duże okna zamknięte półkoliście. Strop nawy płaski. Nawa wraz z prezbiterium nakryte są wysokimi dachami siodłowymi z zachowaną więźbą storczykową w typie gotyckim z usztywnieniem wzdłużnym, pobite gontem. 9. Kuria Diecezjalna Katowice. katalog Diecezji katowickiej. s Jan Myrcik. Koszęcin i okolice, s Izabela Rejduch Samkowa i Jan Samek. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce woj. katowickie. t.6 S..32.

7 Nad nawą znajduje się ośmioboczna wieżyczka również pobita gontem, w której umieszczona jest 10 kg sygnaturka 12. Wybudowana w XVII wieku kruchta od północy, rozczłonkowana jest czterema pilastrami, zwieńczona trójkątnym przyczółkiem podwyższonym w 1955 roku. Dobudówka od strony zachodniej z roku , również pokryta jest dachem siodłowym, pobita gontem. 12. Kuria Diecezjalna Katowice. katalog Diecezji katowickiej. s. 470

8 3. WYSTRÓJ WEWNĘTRZNY KOŚCIOŁA Trzystuletnie, bogato zdobione ołtarze z kręconymi kolumnami, dekoracją snycerską o motywach roślinnych, wspaniałymi obrazami, figurami oraz innymi drogocennymi przedmiotami to wnętrze kościoła św. Józefa w Sadowie f ot. 13 urzekające swym pięknem. a) OŁTARZ GŁÓWNY, f ot. 14 Zbudowany został w drugiej połowie XVII wieku w epoce baroku z drewna polichromowanego, częściowo złoconego. Architektoniczny z elementami rzeźbiarskimi, dwukondygnacyjny ze zwieńczeniem ( element stanowiący najwyższą część ołtarza). W dolnej partii trójosiowy z bramkami, w górnej jednoosiowy. Mensa ( stół ), zasadnicza część ołtarza z antependium ( zasłona frontowej części podstawy ołtarza ), które podzielone jest trzema o nierównej szerokości żłobkowanymi pilastrami, wypełnione płycinami dekorowanymi winną latoroślą z gronami w kształt serca z kłosami zboża pośrodku. Na stole ołtarza mieści się tabernakulum. Nad mensą znajduje się cokół ( podstawa ) z parami kolumn ozdobionymi z czoła uskrzydlonymi główkami aniołków, pomiędzy którymi wspaniała dekoracja arabeskowa. Ponad przełamujący się gzyms, zamykający parawanowe ścianki, w których usytuowane są półkoliście zamknięte bramki. Ścianki także dekorowane płycinami zdobionymi motywami roślinnymi. Nad bramkami w ich osiach na niskich postumentach umieszczone są ponad 70 cm rzeźby śś. Piotra i Pawła fot.15,16 pochodzące z II połowy XVII wieku wykonane z drewna polichromowanego. Figury ustawione są w kontrapoście ( ustawienie postaci ludzkiej tak, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze ) z głowami skierowanymi, św. Pawła w prawą stronę, św. Piotra w lewą.

9 Święci stoją na niewielkich półkolistych podstawach o barwie złotej. Pomiędzy figurami retabulum ( rozbudowana i okazała dekoracja górnej strefy ołtarza ) podzielone za pomocą kolumn o kapitelach ( najwyższa część kolumny ) w typie korynckim. W środkowej, szerszej mieści się obraz o cechach późnobarokowych patrona kościoła św. Józefa fot.17, który ujęty jest w ramę dekorowaną stylizowanymi motywami roślinnymi. Obraz malowany jest na płótnie, farbą olejną o wymiarach 1530 x 860 mm wykonany w Monachium w 1868 roku. Przedstawia on świętego trzymającego na lewej ręce Dzieciątko a w prawej gałązkę kwitnącej lilii. W węższych osiach bocznych na niskich postumentach ustawione są rzeźby śś Anny i Floriana fot.18. Figury oprofilowane są płycinami w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym, wykonane są z drewna polichromowanego bez wyraźnych cech stylowych. Czas ich powstania określa się na rok Wysokość ich przekracza 100 cm. Po bokach dolnej kondygnacji nastawy, ażurowe ( prześwit, płaszczyzna z zespołem otworów ) uszy" z liści akantu ( motyw dekoracyjny i ornamentalny, nawiązujący formą do kształtu liści), wśród których widnieją uskrzydlone główki aniołków. Kolumny dźwigają przełamujące się na ich osiach belkowania, architraw ( część belkowania najniżej położona) w osi środkowej przerwany. Fryz ( środkowa część belkowania w postaci poziomego pasa, położona między architrawem a gzymsem ) pośrodku zdobiony ponad obrazem św. Józefa dwiema uskrzydlonymi główkami aniołków, pomiędzy kolumnami ornamentami małżowinowymi. Nad fryzem przełamujący się gzyms. Górna kondygnacja ołtarza wsparta na niskim cokole ujętym w postumenciki. Na ściankach z czoła mieszczą się rozety ( motyw dekoracyjny w kształcie oglądanego z góry kwiatu róży o odchylonych płatkach), między którymi ornament małżowinowy.

10 W osi pomiędzy nadwieszonymi pilastrami o trzonach dekorowanych stylizowanymi liśćmi a u dołu trzonami szyszek umiejscowiony jest obraz wizji św. Stanisława Kostki fot.19, ujęty w ramę w kształcie prostokąta zbliżonym do kwadratu o wymiarach 80 x 70 cm o ściętych narożnikach zdobioną motywami roślinnymi. Obraz ten malowany farbą olejną na płótnie o cechach późnobarokowych pochodzi prawdopodobnie z roku Przedstawia on postać św. Stanisława w chwili przejmowania z rąk Matki Bożej Dzieciątka. Fryz górnej kondygnacji zdobiony jest również motywami roślinnymi. po bokach ażurowe uszy" utworzone z ornamentów chrząstkowe - małżowinowych, wśród których są uskrzydlone główki aniołków. W zwieńczeniu znajduje się trójkątny, przerwany przyczółek inaczej fronton z barokową rzeźbą Boga Ojca adorowanego przez dwa aniołki J"ot.20. Figura Boga Ojca przedstawiona jest w półpostaci, wyłaniająca się z kolistych, białych obłoków. W lewej ręce Boga Ojca niebieska kula ze złoconymi, krzyżującymi się obręczami. Wszystkie rzeźby wykonane są z drewna polichromowanego, ich wysokość to około 500 mm. b) OŁTARZ BOCZNY - PRAWY, fot.21 Znajduje się on w południowo- wschodniej części nawy kościoła. Czas jego powstania to XVII i XVIII wieku, barokowy, wykonany z drewna polichromowanego, częściowo złocony o wymiarach 450 x 246 x 110 cm. Posiada on elementy rzeźbiarskie, jednoosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Cokół ołtarza prostopadłościenny z antependium, na którym jest monogram Chrystusa IHS umieszczony wewnątrz listwowej ramy o narożnikach utworzonych z motywów roślinnych. Na literze H w górnej jej części krzyż, w dolnej natomiast serce.

11 Na bocznych ściankach cokohi ołtarzowego znajdują się płyciny w kształcie prostokąta. W dolnej części nastawy wyodrębniony cokół, zwieńczony profilowanym gzymsem, po bokach ujęty w postumenty ustawione pod kątem 45. Na ścianach ich widnieją dekorowane płyciny w kształcie stojącego prostokąta, wewnątrz których liście akantu. W polu nastawy obraz św. Barbary, umieszczony w prostokątnej ramie zamkniętej łukiem półkolistym nadwieszonym, dekorowanej liśćmi akantu. Obraz tan malowany farbą olejną na płótnie, pochodzący z 1860 roku o wymiarach 167 x 90 cm z cechami późnobarokowymi, ufundowany przez proboszcza ks. Lokaya. Święta przedstawiona w całej postaci, trzymająca w prawej ręce kielich z białą Hostią ustawiony na brązowym postumencie, w drugiej trzyma wsparty o podłoże miecz. Prawą nogę wspiera na popiersiu młodzieńca, na głowie ma niską koronę. Nastawa ujęta w kolumny o kręconych trzonach i kapitelach zdobionych liśćmi akantu. Kolumny dźwigają odcinki belkowania, którego gzyms ponad obrazem biegnie półkoliście. Na osiach kolumn umieszczone są rzeźby aniołków. Zwieńczenie ołtarza w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem segmentowym.w polu zwieńczenia Oko Opatrzności w promienistej glorii, otoczone niewielkimi, kolistymi obłokami w górnej części banderola ( dekoracyjna wstęga o zwijających się końcach). Całość ujęta w ażurową ramę z liści akantu. c) OŁTARZ BOCZNY - LEWY, fot.22 Miejscem jego jest północno - wschodnia część nawy kościoła. Wykonany w epoce baroku na przełomie XVII i XVIII wieku o wymiarach 450 x 208 x 113 cm z drewna polichromowanego. Kształt bardzo podobny do ołtarza bocznego prawego, również jednoosiowy i jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Na cokole

12 ołtarza antependium z monogramem Maryi,który umieszczony jest wewnątrz listwowej ramy prostokątnej ó narożnikach utworzonych z motywów roślinnych. Boczne ścianki także wypełnione wypełnione płycinami prostokątnymi. W dolnej części nastawy wyodrębniony cokół zwieńczony profilowanym gzymsem z konsolkami po bokach i bocznymi krawędziami zaakcentowanymi liściastymi wolutami. W polu nastawy piękny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, umieszczony w ramie o kształcie prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym, dekorowanej liśćmi akantu. Podobnie jak obraz św. Barbary został sprawiony przez ks. Lokaya, również olejny malowany na płótnie z cechami późnobarokowymi o wymiarach 155 x 83 cm. Przedstawia Maryję trzymającą w rękach Dzieciątko. Wokół ich głów rozproszone nimby ( świetlisty krąg nad głową istot boskich lub świętych ) w kolorze miodowym z nieco jaśniejszymi gwiazdkami nad głową Maryi. Nastawa ołtarza ujęta jest w kolumny o kręconych trzonach i kapitelach utworzonych z liści akantu, tak jak ażurowe uszy" umieszczone po bokach. kolumny dźwigają belkowanie przerwane w partii architrawu i fryzu przełamującego się na osiach kolumn, gdzie belkowanie przyjmuje formę impostów (element architektury umieszczony nad głową kolumny ) o ściankach dekorowanych oprofilowanymi płycinami w kształcie stojącego prostokąta. Środkowa część gzymsu belkowania nad obrazem, wygięta w kształt łuku segmentowego. Pole zwieńczenia przedstawia rzeźbę Chrystusa fot.23, po bokach którego niewielkie, kuliste obłoki. Figura ta powstała na przełomie XVII i XVIII wieku, barokowa, wykonana z drewna polichromowanego o wysokości 70 cm. Przedstawia Chrystusa stojącego na obłokach, trzymającego w lewej ręce kulę a w prawa lekko uniesiona ku górze w geście błogosławieństwa. Ponad głową Chrystusa banderola o rozwidlonych końcach z napisem : BEZEMNIE NIC VCZINIC NIC MOŻECIE loh 155 ". Całość ujęta w ażurową ramę z liści akantu.

13 d)ambona, fot.24 Barokowa z baldachimem mająca swe miejsce w świątyni w przejściu z nawy do prezbiterium, powstała w drugiej połowie XVII wieku z drewna polichromowanego o wymiarach korpusu 108 x 130 x 89 cm i zapiecka 130 x 121 cm. Dolna część korpusu jest w formie niskiego, ściętego, odwróconego ostrosłupa przechodzącego w niski graniastosłup, u dołu którego podwieszona szyszka. Powyżej cokół ujęty od dołu do góry w profilowany gzyms. Narożniki zaakcentowane postumencikami, na ściankach czołowych stylizowane liście, pomiędzy nimi płyciny w kształcie leżącego prostokąta z zaokrągleniami na krótszych bokach, dekorowane liściastymi, wydłużonymi rozetkami. Na postumentach ustawione kolumienki o kapitelach w typie korynckich z impostami dźwigające profilowany gzyms wieńczący korpus ambony. Ścianki korpusu wypełnione są oprofilowanymi płycinami w kształcie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym, wewnątrz których umieszczone są rzeźby czterech Ewangelistów, ustawione na niskich, pulpitowych podstawach. Figury jak cała ambona pochodzą z drugiej połowy XVII wieku, barokowe, "wykonane z drewna, o wysokości 52 cm. Obok św. Jana na wysokości lewej łydki ustawiony en face" ( przodem ) orzeł, obok św. Łukasza na wysokości prawej łydki widoczna półpostać wołu, obok św. Mateusza z prawej jego strony dziecko ustawione en face" ze skrzyżowanymi na piersiach rękoma, przyklękające na prawe kolano natomiast obok św. Marka z jego lewej strony półpostać lwa. Schody ambony osłonięte ścianką, na której płycina w kształcie równoległoboku z wewnątrz znajdującą się ułożoną faliście wygiętą wicią roślinną. W zakończeniu ścianki owalny owoc ujęty w liście.

14 W zaplecku ambony, w prostokątnej dekorowanej wiązkami liści ramie znajduje się barokowy obraz św. Tomasza z Akwinu fot.25 z drugiej połowy XVII wieku malowany farbą olejną na drewnie o wymiarach 68 x 49 cm. Przedstawia on świętego siedzącego przy stoliku piszącego księgą. Lewą ręką podtrzymuj e pionowo ułożony krucyfiks, w prawej trzyma gęsie pióro ponad otwartą księgą, na stronicach której widnieje napis : BONE PASTOR TU REX NOSTRE / PAN YERE MISERERE". Ponad obrazem ułożony jest poziomo ornament chrząstkowo - małżowinowy. Po bokach zapiecka ażurowe uszy" utworzone z faliście wygiętych liści akantu. Nad amboną baldachim w formie belkowania z podwieszonym lambrekinem ( dekoracyjny pas wycięty w zęby, ozdobiony frędzlami. W podniebiu baldachimu umieszczona jest barokowa rzeźba Gołębicy Ducha Świętego wykonana z drewna, złocona o średnicy 53 cm, przedstawiona w locie na tle promienistej glorii. Fryz belkowania dekorowany motywami roślinnymi ułożonymi w kształt kokardy, spiętymi w środku rozetką. W zwieńczeniu element w kształcie niskiego graniastosłupa o ściankach dekorowanych faliście wygiętymi motywami roślinnymi, na którym ułożone są promieniście, wolutowo wygięte liście akantu spięte niską tralką ( pionowy element balustrady). Powyżej tablice Dekalogu. e) OŁTARZ W KAPLICY ŚWIĘTEJ JADWIGI, fot.26 Jego powstanie określa się na schyłek XVIII wieku. Wykonany jest z drewna polichromowanego o cechach późnobarokowych. Jego wymiary to550x214x!33 cm. Budowa podobna do ołtarzy bocznych znajdujących się w nawie kościoła, opisywanych wcześniej. Ścianka antependium dekorowana jest trzema oprofilowanymi

15 płycinami w formie kwadratów o wklęsłych narożnikach z płasko rzeźbioną dekoracją. w środkowej płycinie umieszczony jest grecki krzyż o trójlistnie zakończonych ramionach, w płycinach po bokach liście akantu ułożone w kształt odwróconego serca. W dolnej części nastawy wyodrębniony cokół, ujęty po bokach w kulisowe ustawione postumenty. Na cokole i na ściankach postumentów oprofilowane płyciny w kształcie stojących prostokątów o wklęsłych narożnikach. Wewnątrz płycin płasko rzeźbione motywy roślinne. Cokół zwieńczony przełamującym się belkowaniem. Na mensie ustawione jest tabernakulum, którego przednia ścianka jest w formie zamkniętej trójkątnie aediculi ( kapliczka między dwoma kolumnami), z półkoliście zamkniętymi drzwiczkami dekorowanymi płasko rzeźbionym kielichem z Hostią ustawionym na kolistych obłokach. W zwieńczeniu tabernakulum profilowany gzyms. Nastawa ujęta w pary, kulisowo ustawionych kompozytowych kolumn dźwigających belkowanie przełamujące się na ich osi, które wygięte jest trójkątnie ponad częścią środkową. W polu nastawy w ramie dekorowanej stylizowanymi motywami roślinnymi znajduje się obraz św. Jadwigi, który malowany jest farbą olejną na płótnie o wymiarach 164 x 90 cm pochodzący z drugiej połowy XIX wieku z brakiem wyraźnych cech stylowych. Obraz ten przedstawia modlącą się klęczącą św. Jadwigę przed krucyfiksem. Nad nim umieszczone są dwie uskrzydlone główki aniołków, natomiast po bokach nastawy uszy" ze splotów liści akantu i wstęgi karbowanej. Górna część ołtarza podobnie jak tabernakulum w formie aediculi, ujętej w kompozytowe pilasterki wsparte na cokolikach, dźwigające oprofilowany, trójkątny przyczółek. W polu zwieńczenia ołtarza Oko Opatrzności w promienistej glorii, po bokach utworzone z liści akantu i rozetek uszy".

16 f) OŁTARZ W KAPLICY ŚWIĘTEJ TERESY, fot.27 Wykonany w XIX wieku z drewna polichromowanego o charakterze barokowym z wymiarami 290 x 151,5 x 75 cm. Jednoosiowy i jednokondygnacyjny z elementami rzeźbiarskimi. Mensa w kształcie skrzyni, której ściana przednia przyozdobiona jest trzema płycinami. Na mensie ustawione jest tabernakulum, którego drzwiczki są dekorowane prostokątną płyciną wypełnioną płasko rzeźbioną dekoracją o zarysie owalnym w formie trzech kwiatów róży otoczonych liśćmi. Tabernakulum ujęte jest w postumenty ustawione na cokolikach, których ścianki czołowe dekorowane są prostokątnymi płycinami wypełnionymi motywami roślinnymi ułożonymi w kształt litery S. U góry postumentów i tabernakulum profilowany gzyms. Nastawa ołtarza znajduje się pomiędzy kolumnami o zwężających się lekko trzonach, gdzie umieszczony jest obraz św. Teresy w ramie z motywami roślinnymi. Czas jego powstania określa się na połowę XIX wieku. Malowany jest na płótnie farbą olejną z brakiem wyraźnych cech stylowych o wymiarach 73 x 54 cm. Kolumny dźwigają odcinki belkowania. Zwieńczenie ołtarza o zarysie trójkątnym, podkreślone odcinkami profilowanego gzymsu o wolutowo skręconych końcach. f) ORGANY, fot.28 Wykonane są przez firmę H. Hawel z Peiskrederham w drugiej połowie XIX w. Głównym budulcem jest drewno polichromowane i stop miedzi, z którego wykonane są piszczałki. Wymiary organ to 330 x 260 x 425 cm. Dolna część w kształcie skrzyni, której ścianki dekorowane są płycinami. Obudowa piszczałek trój osiowa wsparta na niskim cokole w formie belkowania.

17 Obudowa zwieńczona belkowaniem przerwanym nad osią środkową, natomiast nad bocznymi belkowanie faliście wygięte. Odcinki górne piszczałek przysłonięte ornamentami roślinnymi. Nad osią środkową owalny, ażurowy medalion z rozetą kwiatową wewnątrz ujęty w sploty akantu. Organy odnawiane były w 1947 roku przez firmę Kuźnik i Mildner z Rybnika. g) INNE OBIEKTY ZABYTKOWE Do innych ciekawych walorów architektury sadowskiej świątyni należy barokowy krucyfiks - rzeźba, której czas powstania to przełom XVII i XVIII wieku. Wykonany z drewna, jego wysokość sięga 160 cm. Jest on umieszczony na tęczowej belce zdobionej płycinami w kształcie leżących prostokątów w zwieńczeniu której biały gzyms. U podstawy krzyża znajdują się rzeźbione kamienie a po jego obu stronach 50 cm barokowe rzeźby aniołów adorujących krucyfiks, również z przełomu wieków XVII i XVIII fot. 29. W obu przedsionkach kościoła, w głównym jak i bocznym umiejscowione są także krzyże z figurami Chrystusa. Przy głównym wejściu późnobarokowy krucyfiks z przełomu XVIII i XIX wieku o wymiarach 175 x 107cm, figura Chrystusa 105 x 88cm. W przedsionku bocznego wejścia krzyż z figurą Pana Jezusa z przełomu XIX i XX wieku o cechach sztuki ludowej. Wymiary to 225 x 95 cm, figura 140 cm. Naprzeciw krucyfiksa znajduje się rzeźba z drugiej połowy XIX w. o wysokości 110 cm z brakiem wyraźnych cech stylowych, przedstawiająca ś. Antoniego, który podtrzymuje lewą ręką siedzące na otwartej księdze Dzieciątko. Do bogatego wyposażenia kościoła należy wczesnobarokowy kielich z połowy XVII wieku, srebrny - częściowo złocony o wysokości 27 cm. Stopa okrągła o średnicy 15,5 cm, dosyć płaska z wyodrębnioną kryzą. Płaszcz stopy dekorowany jest trzema

18 kartuszami ( element dekoracyjny ) o owalnym zarysie, utworzonymi ze stylizowanych motywów roślinnych, pomiędzy którymi duże kwiaty. Trzon złożony jest z gruszkowatego nodusa ( środkowa część trzonu kielicha ) pokrytego rytą dekoracją roślinną, ujęty w pierścienie i talerzyki. Czara wysoka o średnicy 9,8 cm rozszerzająca się ku górze, ujęta w koszyczek dekorowany uskrzydlonymi główkami aniołków, ornamentami małżowinowymi i muszelkami. Powierzchnia z wyjątkiem koszyczka czary złocona. Do kielicha dołączona jest patera o średnicy 15 cm z signaculum w formie krzyża maltańskiego a promieniami między ramionami, które dekorowane są palmetowymi liśćmi. Innym cennym przedmiotem jest puszka na komunikanty z drugiej połowy XVIII wieku, późnobarokowa, wykonana ze srebra częściowo złoconego z ażurowym hierogramem Chrystusa, skomponowanym z krzyżem i sercem, ujętym w promienistą glorię na zwieńczeniu pokrywy. Do ciekawych i cennych przedmiotów należy również barokowa monstrancja, której stopa pochodzi z XVII w., natomiast barokowo - rokokowy trzon i gloria z drugiej połowy wieku XVIII. Wykonana we Wrocławiu ze srebra częściowo złoconego o wysokości 58,5 cm. Stopa dosyć wysoka z wyodrębnioną płaską kryzą, której płaszcz dekorowany jest uskrzydlonymi główkami aniołków i bujnymi splotami wici a"kantowej. Tulejka stopy opięta dużymi liśćmi akantu. Trzon krótki, złożony z owoidalnego także dekorowanego liśćmi akantu. Gloria ma zarys owalny. Reservaculum o zarysie ściętego u dołu owalu o wklęsło - wypukłej linii brzegu, ujęte w profilowaną ramkę. Wokół reservaculum rozmieszczona dekoracja figuralna i roślinne - ornamentowa. W górnej części na tle promienistej glorii przedstawienie Boga Ojca w półpostaci, wyłaniającego się z obłoków, poniżej Duch Święty w postaci gołębia. Po bokach aniołki, z których ten po prawej stronie trzyma banderolę z literami INRI, ustawiony na

19 tle snopka zboża, zaś ten z lewej stojąc na obłokach trzyma Yeraicon ( obraz przedstawiający Święte Oblicze ). Wokół postaci ornamenty rokokowe, roślinno kwiatowe i winna latorośl z gronami oraz odcinki karbowanej wstęgi. Promienie glorii krótkie, nierównej długości i nastrzępione. W zwieńczeniu monstrancji krzyż z pękami promieni w miejscach przecięcia się ramion. Rewers glorii gładki. Tło ornamentów na stopie oraz niektóre elementy glorii ( przedstawienie Boga Ojca, główki, skrzydełka i przepaski na biodrach aniołków, promienie ) złocone. W górnej części glorii obok głowy Boga Ojca wybite są znaki złotnicze ( miejski Wrocławia oraz probierczy z lat ). Wśród zabytków sztuki stanowiących własność parafii są krzyże ołtarzowe z przełomu XIX i XX wieku, krucyfiksy procesyjne również z tego okresu, świeczniki z początki XX wieku, ornaty z końca XIX -jeden o charakterze późnobarokowym, krzesła z wieku XIX oraz konfesjonał,fot.30 znajdujący się w kaplicy św. Jadwigi z drugiej połowy XIX wieku - styl historyzm- neobarok, dekorowany płaskorzeźbami między innymi o motywach roślinnych.

20 3. DZWONNICA NA PLACU KOŚCIELNYM Dzwonnica drugi po kościele najcenniejszy zabytek Sadowa fot.5,6. Wzniesiona została zapewne w XVII wieku na planie kwadratu 5,60 x 5,65 m składająca się z dwóch kondygnacji. Usytuowana jest blisko kościoła i tworzy wraz z nim, kaplicą św. Nepomucena, probostwem i cmentarzem, kompleks kościelny. Część dolna dzwonnicy murowana jest z kamienia na wysokość 4,80m, potynkowana. W każdej ze ścian na środku, na wysokości około 3m znajduje się okrągłe okno, wszystkie ściany na narożnikach zakończone są lizenami ( płaski pionowy pas wystający z lica muru ). Wejście do dzwonnicy jest od strony południowej o łuku półkolistym. Górna kondygnacja konstrukcji słupowej wyprowadzonej od ziemi jest wykonana z drewna. Ściany boczne pionowe szalowane deskami, uwieńczone gzymsem, w których najpierw podwójne dzisiaj poczwórne prostokątne okna z wmontowanymi, zabezpieczającymi ukośnie listwami. Dolną i górną kondygnację dzieli wydatne zadaszenie pobite gontem, wsparte na drewnianych, wyrzynanych mieczowaniach. Górna część zakończona jest dachem, który wieńczy wysmukły hełm baniasty ( ozdobne zakończenie wieży ), uwieńczony ośmioboczną latarnią, także pobity gontem 13. Ponad trzystuletnia sadowska dzwonnica mieści aktualnie pięć dzwonów. Dwa z nich to zabytki pochodzące jeden z XV, a drugi z XVI wieku, które do niedawna swoim brzmieniem oznajmiały parafianom uroczystości kościelne i inne nabożeństwa. Jeden z dzwonów z okresu gotyku został wykonany w roku 1486 przez Matysa Sidenberga w Nysie, napis jaki na nim widnieje jest w języku niemieckim TUE GUT MARIA BEYOR WIR BEGEGNEN D AS EIGENE ENDE". Drugi zabytkowy dzwon pochodzący z 1556 roku wykonany został we wrocławskiej ludwisarni przez Goetza. Na 13. Izabela Rejduch Samkowai Jan Samek. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce woj. katowickie. t. 6 s. 32.

21 dzwonie również napis, ale w języku łacińskim ODIURA ME DOMINE PROPTER NOMEN SANCTUM TUUM ANNO 1556", fot Do czasów II wojny światowej w sadowskiej dzwonnicy mieścił się jeszcze jeden dzwon, którego podczas okupacji skradli Niemcy przeznaczając go na cele wojskowe. Fakt ten udokumentowany jest na zdjęciach jakie przyniosła jedna z parafianek obecnie znajdujących się w kronice parafialnej 15. Dzisiaj nieczynne dwa stare zabytkowe dzwony zawieszone są w dolnej części nowej konstrukcji stalowej ( wcześniej drewniana ) wykonanej przez parafian pracujących w pobliskim Zakładzie Remontowym Energetyki w Lublińcu po godzinach pracy. Nowa konstrukcja przeznaczona była przede wszystkim dla nowych dzwonów o jakie parafia wzbogaciła się w 1994 roku. Trzy nowe, piękne dzwony wykonane zostały w znanej w Polsce ludwisarni w Taciszowie przez Felczyńskich. Każdy z nich ma swoje imię i tak : - największy Maryja o wadze 420 kg, fot.32 ; - średni Kazimierz o wadze 230 kg, f ot.33 ; - najmniejszy Anna o wadze 220 kg, fot.34. Na każdym z nich widnieje imię oraz napis Taciszów. Parafia św. Józefa - Sadów Fundatorzy parafianie". Nowy nabytek parafii poświęcił na uroczystej mszy świętej ks.bp Gerard Kusz ". Następnie dzwony zostały zawieszone na nowej konstrukcji sadowskiej dzwonnicy, poruszane napędem elektronicznym. 14. Jan Myrcik. Drewniane kościoły na Ziemi Lublinieckiej. s Kronika parafialna. Archiwum parafii w Sadowie.

22 5. KAPLICA ŚW. JANA NEPOMUCENA Na prywatnej posesji p. Janasa, przy zjeździe z ulicy Powstańców na plac kościelny stoi kapliczka, która wybudowana została przed II wojną światową w roku 1926,fot.29. Jest to niewielka budowla o wymiarach 200cm x 250cm x 550cm, murowana z cegły, pokryta dachówką. W jej zwieńczeniu drewniany krzyż, a niżej wypisany rok budowy. Wejście do kapliczki znajduje się od strony północnej, poprzedzają je trzy schody. Po ich bokach stoją dwa filary i tworzą z jednej i z drugiej strony poręcz. W ściankach bocznych od strony zachodniej i wschodniej usytuowane są okrągłe okienka z kolorowymi szybkami. We wnętrzu mieści się mały drewniany ołtarzyk, na którym stoi drewniana figura świętego Jana Nepomucena, patrona Sadowa. W roku ubiegłym i bieżącym kapliczka przechodziła wiele remontów. Między innymi wymieniono drzwi wejściowe, które zrobił miejscowy stolarz p. Janas, odnowiono ją wewnątrz i zewnątrz poprzez malowanie. Wybrukowano również do niej dojście. Kaplica jest uzupełnieniem całego kompleksu kościelnego.