Wpływ palenia papierosów na ryzyko zdrowotne mieszkańców miast wywołane środowiskową ekspozycją inhalacyjną na metale ciężkie (As, Cd, Ni)
|
|
- Michalina Lewicka
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2016, Vol. 19, No. 3, DOI: / Wpływ palenia papierosów na ryzyko zdrowotne mieszkańców miast wywołane środowiskową ekspozycją inhalacyjną na metale ciężkie (As, Cd, Ni) The effect of cigarette smoking on health risks for city residents caused by environmental inhalation exposure to heavy metals (As, Cd, Ni) Marzena Trojanowska (b, c) (a, c), Ryszard Świetlik Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego, Katedra Ochrony Środowiska, Zakład Analityki Stosowanej i Chemii Środowiska Kierownik Zakładu Analityki Stosowanej i Chemii Środowiska: dr hab. R. Świetlik, prof. UTH Kierownik Katedry Ochrony Środowiska: dr hab. R. Świetlik, prof. UTH (a) opracowanie koncepcji i założeń (b) zabranie i opracowanie materiału do badań (c) opracowanie tekstu i piśmiennictwa streszczenie Wstęp. Zanieczyszczenie powietrza miejskiego metalami ciężkimi wpływa negatywnie na zdrowie mieszkańców. Osoby palące są narażone na dodatkową ekspozycję inhalacyjną, której źródłem są metale ciężkie obecne w tytoniu. Celem pracy było oszacowanie wpływu palenia papierosów na ryzyko zdrowotne mieszkańców miast, towarzyszące środowiskowej ekspozycji inhalacyjnej na metale ciężkie. Materiał i metody. Analizowano narażenie palaczy na metale ciężkie obecne w dymie papierosowym i zanieczyszczonym powietrzu atmosferycznym. Zastosowano metodologię oceny ryzyka zalecaną przez amerykańską Agencję Ochrony Środowiska (US EPA). Wyniki. Wartości indeksu zagrożenia i ryzyka nowotworowego dla przyjętego scenariusza narażenia inhalacyjnego palacza na kadm, nikiel i arsen są kilkadziesiąt razy większe od wartości wyznaczonych dla osoby niepalącej. Wnioski. Poziom zagrożenia uzyskany dla scenariusza osoby palącej odznacza się większym prawdopodobieństwem wystąpienia chronicznych skutków zdrowotnych, natomiast poziom ryzyka nowotworowego palacza należy zakwalifikować jako poziom nieakceptowany. AbstrAct Introduction. Heavy metal contamination of urban air has a negative effect on residents health. Cigarette smokers are subjected to additional inhalation exposure caused by heavy metals present in tobacco. The aim of this study was the assessment of the impact of smoking on the health risk for residents of Polish cities, combined with environmental inhalation exposure to heavy metals. Materials and methods. The health risk for smokers was analyzed. The risk assessment methods used have been recommended by the US Environmental Protection Agency. Results. Hazard index and cancer risk values for the assumed scenario of Cd, Ni and As inhalation hazard for smokers are from several to about fifty times higher than the values determined for nonsmokers. Conclusion. Hazard index obtained for the smoker shows a high probability of chronic health effects, and the estimated cancer risk is at an unacceptable level. Key words: inhalation hazard, smoking cigarettes, heavy metals, hazard index, cancer risk Słowa kluczowe: narażenie inhalacyjne, palenie papierosów, metale ciężkie, indeks zagrożenia, ryzyko nowotworowe Wstęp Dym tytoniowy zawiera kilka tysięcy związków chemicznych, w tym ponad kilkadziesiąt substancji rakotwórczych oraz wiele substancji toksycznych. Do głównych czynników odpowiedzialnych za choroby wywołane paleniem papierosów zaliczane są nitrozoaminy, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, lotne związki organiczne oraz metale ciężkie, zwłaszcza: arsen (As), kadm (Cd), chrom (Cr), Nadesłano: Zatwierdzono do druku: Niniejszy materiał jest udostępniony na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 PL. Pełne postanowienia tej licencji są dostępne pod:
2 24 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2016, Vol. 19, No. 3 nikiel (Ni) i ołów (Pb) [1]. Na priorytetowej liście substancji niebezpiecznych amerykańskiej Agencji ds. Substancji Toksycznych i Rejestru Chorób (ATSDR) As zajmuje miejsce pierwsze (TDD ang. Theoretical Daily Dose: mg/kg d), Pb jest na miejscu drugim ( mg/kg d), Cd jest na miejscu siódmym ( mg/kg d), Cr(VI) na siedemnastym ( mg/kg d), a Ni na miejscu pięćdziesiątym siódmym ( mg/kg d) [2]. Związki As, Cd, Cr(VI) oraz Ni zostały zaklasyfikowane przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) do grupy substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym na człowieka [3]. As i Cd wykazują również toksyczność nienowotworową dotyczącą układu sercowo-naczyniowego oraz nerek. Pb jest kancerogenem należącym do klasy 2B i toksycznym dla ludzi, w szczególności mającym negatywny wpływ na układ nerwowy [4]. Występowanie metali ciężkich w tytoniu jest przede wszystkim wynikiem pobierania ich przez krzewy Nicotiana tabacum z gleby, nawozów oraz środków ochrony roślin. Pewien wpływ na poziom metali w tytoniu mogą mieć także zanieczyszczenia substancji dodatkowych używanych przy produkcji tytoniu i wyrobów tytoniowych [5]. Poziom metali ciężkich w tytoniu wypełniającym referencyjne 2R4F jest następujący: As 0,35 μg/g, Cd 1,4 μg/g, Cr 1,3 μg/g, Pb 0,70 μg/g, Hg 0,019 μg/g, Ni 2,6 μg/g i Se <0,50 μg/g [6]. Zawartości metali publikowane dla innych gatunków papierosów mogą niekiedy znacznie różnić się od wartości referencyjnych, np. As 0,09 0,78 μg/g, Cd 0,65 3,6 μg/g i Pb 0,44 12,2 μg/g [5,7]. Podczas palenia, metale ciężkie obecne w tytoniu i bibułce przechodzą do dymu papierosowego, pozostają w tworzącym się popiele mineralnym oraz częściowo są zatrzymywane w niedopałku papierosa. Metale uwalniane do dymu mogą znajdować się w strumieniu głównym dymu (ang. main stream), który jest wdychany bezpośrednio przez palacza, oraz w strumieniu bocznym dymu (ang. said stream), który wydziela się z ognika papierosa pomiędzy kolejnymi zaciągnięciami [8]. W obu strumieniach dymu metale występują w fazie gazowej iwfazie cząstek zawieszonych. Znacznie wyższa temperatura spalania towarzysząca generowaniu strumienia głównego dymu ( C, wobec ok. 600 C dla strumienia bocznego) powinna sprzyjać przechodzeniu lotnych związków metali do fazy gazowej [9]. Z drugiej strony dym wciągany ustami palacza, przechodząc przez gęsty filtr papierosowy traci dużą część aerozoli zanim trafi do układu oddechowego. Strumień boczny dymu papierosowego nie jest filtrowany i niemal w całości jest wprowadzany do otaczającego powietrza. W rezultacie oba strumienie dymu różnią się znacznie stężeniem i wielkością cząstek zawieszonych: cząstek/cm 3 wobec cząstek/cm 3 oraz φ = 0,2 μm wobec φ=0,5 μm, odpowiednio dla strumienia głównego i bocznego [10]. W przypadku Cd, którego związki są stosunkowo łatwo lotne, oceniono że 25% jego całkowitej zawartości w spalanym tytoniu jest uwalniane do strumienia bocznego dymu, a tylko 5% do strumienia głównego [11]. Poziom emisji metali ciężkich poprzez dym papierosowy jest zatem z jednej strony wynikiem ich zawartości w papierosach, a z drugiej jest kształtowany poprzez warunki spalania. Jako wartości wskaźnikowe można traktować zawartości metali w strumieniu głównym dymu papierosa referencyjnego 2R4F, spalanego w warunkach znormalizowanych: As 10,4 ng/papieros, Cd 47,8 ng/papieros, Cr 73 ng/papieros, Pb 33 ng/papieros, Hg 3,82 ng/papieros, Ni 5,12 ng/papieros i Se 34,9 ng/papieros [12]. I w tym przypadku również wartości publikowane dla innych gatunków papierosów mogą znacznie odbiegać od wartości referencyjnych, np. As 2,8 5,5 ng/papieros, Cd 1,6 260 ng/papieros i Pb 2,0 980 ng/papieros [7]. Poziom narażenia na metale ciężkie obecne w dymie papierosowym pochodzącym z wypalenia jednego papierosa jest stosunkowo niewielki i nie może wywołać toksyczności ostrej. Przyczyną problemów zdrowotnych staje się akumulacja metali ciężkich w organizmie podczas ekspozycji długookresowej [4]. Cd, As, Pb i Ni obecne w dymie tytoniowym, mogą gromadzić się w tkankach i płynach ustrojowych, co jest szczególnie istotne w przypadku Cd i Pb mających długie okresy półtrwania w organizmie człowieka (10 12 lat) [4, 13]. Ekspozycja palaczy czynnych i biernych na metale ciężkie nie powinna być oceniana w oderwaniu od innych źródeł tych metali, w szczególności zanieczyszczonego powietrza atmosferycznego. Z tego względu w tej pracy zdecydowaliśmy się na określenie w jakim stopniu palenie tytoniu wpływa na inhalacyjne narażenie środowiskowe na metale ciężkie mieszkańców miast o podniesionym poziomie zanieczyszczeń pyłowych. Według naszej wiedzy takie podejście nie było dotychczas prezentowane w krajowej literaturze naukowej. Celem tej pracy było oszacowanie wpływu palenia papierosów na środowiskowe ryzyko zdrowotne i nowotworowe wywołane narażeniem inhalacyjnym mieszkańców wybranych miast polskich na metale ciężkie. Uwagę skoncentrowano na metalach, których stężenia podlegają systematycznej kontroli w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (As, Cd i Ni).
3 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2016, Vol. 19, No MAtErIAł I MEtODy Ocenę środowiskowej ekspozycji na metale ciężkie przeprowadzono dla dorosłej części populacji miejskiej, na podstawie danych monitoringowych dla wybranych aglomeracji (górnośląskiej, krakowskiej, lubelskiej, poznańskiej, trójmiejskiej, warszawskiej i wrocławskiej) za lata Scenariusz narażenia obejmował całożyciowe przewlekłe narażenie osoby dorosłej na arsen, kadm oraz nikiel i został oparty na zaleceniach Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (US EPA) [14 16]. Podstawą szacowania ryzyka zdrowotnego palacza były wartości dawek inhalacyjnych wynikających zarówno z zanieczyszczonego powietrza atmosferycznego jak i z palenia papierosów. Całkowitą dawkę pobraną przez osobę dorosłą o masie 70 kg oszacowano sumując dawkę metali wprowadzonych do organizmu po wypaleniu 20 papierosów na dzień oraz dawkę metali pochodzącą z zanieczyszczonego powietrza: D całk 4D p &D atm gdzie: D całk całkowita dawka metali pobrana przez osobę dorosłą [mg/d kg], D p dawka pobrana przez palacza [mg/d kg], D atm dawka wynikająca z zanieczyszczonego powietrza atmosferycznego [mg/d kg]. Wartość D atm obliczono jako średnią wartość dawki wyznaczonej dla kobiet i mężczyzn podaną w pracy [16]. Wartość dawki inhalowanej podczas palenia papierosów oszacowano korzystając ze wzoru: D p 4 C Me üm p ünüp Me ü10 13 M pal gdzie: D p dawka pobrana przez palacza [mg/d kg], C Me stężenie metalu w papierosie [µg/g], m p masa papierosa [g], n ilość papierosów wypalanych w ciągu doby (20 szt.), P Me współczynnik przyswajalności inhalowanego metalu, M pal masa palacza (70 kg) [kg]. W obliczeniach przyjęto masę papierosa 0,75 g [4, 17], współczynniki przyswajalności inhalowanych metali: Cd 0,13, As 0,035 oraz Ni 0,012 [4] oraz stężenia kadmu, niklu i arsenu w tytoniu jako średnie z wartości opublikowanych (Tab. I). Tabela I. Stężenie metali w papierosach oraz dawka metali pobrana drogą inhalacyjną po wypaleniu 20 sztuk papierosów Table I. The concentration of metals in cigarettes and the daily inhalation intake of metals after smoking 20 cigarettes Lp. Stężenie metali w papierosach [µg/g] Źródło Zawartość metali/20 szt. papierosów [µg/20 szt.] C Cd C Ni C As Cd Ni As 1 1,70 5,50 [5] 25,5 71,59 2 1,42 2,34 [18] 21,3 29,02 3 2,53 1,32 0,82 [19] 35,3 17,16 10,66 4 0,86 2,21 0,17 [4] 12,9 28,73 2,21 5 1,50 [20] 22,5 6 1,81 [21] 27,2 7 1,29 3,13 0,29 [6] 19,4 38,81 3,77 8 3,12 1,41 0,79 [17] 46,8 21,2 11,80 9 1,89 1,02 [22] 28,4 15,3 10 0,65 1,26 0,09 [23] 9,75 18,9 1, ,91 [13] 13,7 12 2,05 [24] 30,8 Średnia dawka pobrana w wyniku wypalenia 20 szt. papierosów na dobę [ ü10 16 mg/d ükg] Cd Ni As 45,5 ±19,2 5,16 ±3,18 2,57 ±2,09 Xśr ± SD 1,64 2,27 0,43 24,5 30,1 5,96 ±0,71 ±1,48 ±0,35 ±10,4 ±18,5 ±4,91
4 26 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2016, Vol. 19, No. 3 Ryzyko zdrowotne, które jest funkcją narażenia na substancje toksyczne oceniano poprzez tzw. iloraz narażenia HQ (ang. Hazard Quotient): HQ4 D całk RfD gdzie: D całk całkowita dawka metali pobrana przez osobę dorosłą [mg/d kg], RfD dawka referencyjna (ang. Reference Dose) [mg/d kg]. Wartości dawek referencyjnych RfD zaczerpnięto z toksykologicznej bazy danych IRIS (ang. Integrated Risk Information System) [25] (Tab. II). Efekt wynikający z narażenia na działanie więcej niż jednego czynnika toksycznego, tzw. całkowity indeks zagrożenia HI całk (ang. Hazard Index) [14, 15] wyznaczono przez sumowanie wartości HQ obliczonych dla poszczególnych metali: HI całk 4HQ Cd &HQ Ni &HQ As W przypadku, gdy HI całk nie przekracza jedności (HI całk <1), przyjmuje się, że nie występuje prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków zdrowotnych wynikających z długotrwałego narażenia na metale [14, 15, 26]. Tabela II. Wartości dawek referencyjnych (RfD) oraz współczynników siły działania kancerogennego dla kadmu, niklu i arsenu [25, 27] Table II. The values of the reference doses (RfD) and slope factors (SFMe) for cadmium, nickel and arsenic [25, 27] Pierwiastek RfD Me [mg/d kg] [25] SF Me [mg/kg d] 11 [27] Cd 5, ,5 10 &1 Ni 2, , As 3, ,2 10 &1 Ryzyko nowotworowe CR (ang. Cancer Risk) wywołane inhalacją arsenu, kadmu i niklu oszacowano na podstawie równania: CR4D całk ü SF Me gdzie: D Całk dawka pobrana [mg/d kg]; SF Me współczynnik siły działania kancerogennego (Tab. II) [27]. Obliczone wartości porównywano z akceptowalnym (dopuszczalnym) ryzykiem nowotworowym [14, 15, 26]. WyNIkI badań I DyskusjA Metoda oceny ryzyka zdrowotnego, wzorowana na procedurach Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (US EPA), pozwala oszacować istniejące i przewidywane ryzyko zdrowotne, przy określonym zanieczyszczeniu środowiska [14,15]. W tej pracy analizowano działanie toksyczne oraz działanie rakotwórcze metali wprowadzanych do organizmu osoby dorosłej. W pierwszym przypadku wyznaczano iloraz zagrożenia, w drugim ryzyko nowotworowe. Porównano zagrożenie zdrowotne powodowane obecnością metali w powietrzu atmosferycznym z zagrożeniem wywołanym wprowadzaniem tych metali do organizmu poprzez wypalanie jednej paczki papierosów (20 sztuk) dziennie. Dawka metali pobranych z powietrza atmosferycznego drogą inhalacyjną przez mieszkańców miast jest bardzo zróżnicowana (Tab. III). W rejonach uprzemysłowionych wartość pobranej dawki Cd, Ni i As jest kilkakrotnie większa (maksymalnie siedmiokrotnie) od dawki charakterystycznej dla powietrza atmosferycznego w Puszczy Boreckiej (tło środowiskowe) [16]. Według przyjętych szacunków wypalenie przez palacza 20 sztuk papierosów dziennie powoduje wprowadzenie do organizmu dawki wielokrotnie większej od wartości wynikającej wyłącznie z ekspozycji na metale obecne w powietrzu atmosferycznym (Tab. III). Dawka metali obciążająca organizm palacza wobec dawki pobranej przez osobę niepalącą wynosi średnio: D Cd 45, mg/d kg wobec 0, mg/d kg; D Ni 5, mg/d kg wobec 0, mg/d kg; D As 2, mg/d kg wobec 0, mg/d kg. W przypadku Cd palenie papierosów powoduje zwiększenie dawki inhalacyjnej nawet 100 do 200 razy. Dla pozostałych pierwiastków (Ni i As) obserwowany wzrost jest mniejszy (maksymalnie pięćdziesięciokrotny). Całkowita inhalacyjna dawka metali jest zbliżona dla mieszkańców wszystkich rozważanych miast i tylko w niewielkim stopniu zależy od zanieczyszczenia powietrza na danym terenie: Cd 45, mg/d kg 45, mg/d kg; Ni 5, mg/d kg 6, mg/d kg; As 2, mg/d kg 3, mg/d kg (Tab. III). Porównanie dawki metali pobieranych z powietrza atmosferycznego z dawkami zatrzymywanymi w organizmie palacza w wyniku palenia wykazuje, że palenie papierosów stanowi główne źródło inhalacyjnego narażenia na metale. Do zbliżonych
5 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2016, Vol. 19, No wniosków dochodzą też autorzy innych prac [5, 20, 28]. Dawki metali obliczone na podstawie danych cytowanych przez innych autorów są zbliżone i wynoszą: Cd , mg/d kg [29]; 14, , mg/d kg [20]; 62, , mg/d kg [28]; As 3, , mg/d kg [28]; Ni 9, , mg/d kg [28]. Ilorazy narażenia na metale HQ Me dla osób palących są od 7 do 200 razy większe od wartości wynikających wyłącznie z ekspozycji na metale pochodzące z powietrza atmosferycznego (Tab. IV). Największy wzrost obserwowany jest dla kadmu. Średnia wartość HQ Cd dla palaczy wynosi 91, , natomiast dla osoby niepalącej 0, Można zatem przyjąć, że o narażeniu zdrowotnym decydują przede wszystkim dawki metali wprowadzone do organizmu człowieka na skutek palenia papierosów. Tabela III. Dzienne dawki kadmu, niklu i arsenu pobrane przez osobę dorosłą drogą inhalacyjną z powietrza atmosferycznego i w wyniku palenia papierosów Table III. The daily inhalation intake of cadmium, nickel and arsenic from the ambient air and as a result of cigarette smoking by adults Miejsce Puszcza Borecka tło Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska X śr ± SD Dawka pobrana z powietrza atmosferycznego [ü10 16 mg/dükg] 0,06 0,20 0,11 0,43 0,93 0,61 0,43 1,00 0,53 0,11 0,90 0,48 0,09 0,10 0,49 0,18 0,57 0,57 0,23 1,24 0,05 0,19 0,47 0,68 0,22 0,68 0,44 ±0,14 ±0,41 ±0,23 Średnia dawka pobrana w wyniku wypalenia 20 szt. papierosów na dobę [ü10 16 mg/dükg] 45,5 ±19,2 5,16 ±3,18 2,57 ±2,09 Całkowita dawka metalu [ü10 16 mg/dükg] Cd Ni As Cd Ni As Cd Ni As 45,6 5,36 2,68 45,9 6,09 3,18 46,9 6,16 3,10 45,6 6,06 3,05 45,6 5,26 3,06 45,7 5,73 3,14 45,7 6,40 2,62 45,7 5,63 3,25 45,7 5,84 3,01 ±0,13 ±0,41 ±0,23 Całkowity indeks zagrożenia HI całk. Efekt wynikający z narażenia na działanie więcej niż jednego metalu toksycznego wyznaczono przez zsumowanie wartości HQ obliczonych dla poszczególnych metali: kadmu, niklu i arsenu (Tab. IV). Jak się okazało, całkowity indeks zagrożenia dla osób palących wzrasta od 35 razy w rejonach uprzemysłowionych do 200 razy na terenie niezanieczyszczonym, średnio pięćdziesięciokrotnie (Tab. IV). Dla mieszkańców niepalących wyznaczona wartość HI całk wynosi bowiem średnio 1, , podczas gdy dla palaczy indeks HI całk osiąga poziom Choć wyznaczony całkowity indeks zagrożenia nie przekracza 1, to uzyskana wartość wyraźnie świadczy o dużym wpływie palenia na zagrożenia zdrowotne oraz o zwiększonym prawdopodobieństwie wystąpienia negatywnych skutków zdrowotnych będących wynikiem chronicznego narażenia na metale. Należy zaznaczyć, że największy wpływ na całkowity indeks zagrożenia ma kadm, dla którego HQ Cd przyjmuje wartość 91,4 10 3, co stanowi aż 90% HI całk (Tab. IV). W literaturze opublikowano również większe wartości ilorazu narażenia na kadm: 0,95 1,7 [26]; 0,68 12,98 [28] oraz 35 [1]. W pracy oszacowano również ryzyko nowotworowe CR wywołane inhalacją arsenu, kadmu i niklu (Tab. V). Obliczone wartości porównywano z akceptowalnym (dopuszczalnym) ryzykiem nowotworowym Analizowane przez nas metale są zaliczane do substancji rakotwórczych o działaniu bezprogowym, dla których nie wyznacza się naturalnego progu szkodliwości. Narażenie nawet na bardzo niskie stężenia takich substancji przez długi czas może być przyczyną powstania nowotworów [15]. Obliczone wartości sumarycznego ryzyka nowotworowego dla przyjętego scenariusza narażenia, w przypadku palacza są średnio osiemdziesiąt razy większe od wartości wyznaczonych dla mieszkańców niepalących (Tab. V).
6 28 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2016, Vol. 19, No. 3 Tabela IV. Wartości ilorazów narażenia dla osób dorosłych podlegających ekspozycji na metale obecne w powietrzu atmosferycznym i papierosach Table IV. The values of the Hazard Quotients for adults exposed to metals from atmospheric air and cigarettes Miejsce Cd [ ] Iloraz narażenia HQ Ni [ ] As [ ] Całkowity indeks zagrożenia HI całk [ ] Puszcza Borecka tło Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska X śr ± SD 0,12 91,2 0,010 0,27 0,36 8,93 0, ,86 91,8 0,047 0,30 2,03 10,6 2, ,86 91,8 0,050 0,31 1,77 10,3 2, ,22 91,2 0,045 0,30 1,60 10,1 1, ,18 91,2 0,005 0,26 1,63 10,2 1, ,36 91,4 0,029 0,28 1,90 10,5 2, ,46 91,4 0,062 0,32 0,16 8,73 0, ,38 91,4 0,024 0,28 2,27 10,8 2, ,43 91,4 0,034 0,29 1,47 10,0 1, ±0,29 ±0,25 ±0,02 ±0,02 ±0,78 ±0,77 ±0,92 ±1 Inhalacyjne ryzyko nowotworowe dla osób niepalących przyjmuje stosunkowo niską wartość średnio 9,1 10 6, natomiast dla palaczy jest o dwa rzędy większe średnio 7, W świetle standardowej interpretacji wyników poziom ryzyka nowotworowego wynoszący 9, jest poziomem ryzyka uznanego powszechnie za akceptowalny, natomiast wartość ryzyka na poziomie 10 4, wyznaczona dla osób palących, budzi już duży niepokój. Choć za wartość bezwarunkowo wymagającą interwencji przyjmuje się ryzyko na poziomie , to wartość 7, świadczy o potencjalnym wysokim ryzyku nowotworowym [26,28]. W tym przypadku maksymalna, akceptowalna wartość CR ( ) została przekroczona ponad siedmiokrotnie. Warto zwrócić uwagę, że dominujący wpływ (ok. 95%) na inhalacyjne ryzyko nowotworowe ma kadm (CR Cd 46, ). Znacznie mniejszy wpływ mają arsen (4,96%) i nikiel (0,72%). Wartości ryzyka uzyskane w naszej pracy nie odbiegają od wartości podawanych w publikacjach zagranicznych. Według Behery i wsp. (2014) oszacowana wartość inhalacyjnego ryzyka nowotworowego dla osoby palącej jedną paczkę papierosów dziennie utrzymywała się na poziomie od 1, do 2,3 10 4, zależnie od gatunku papierosów [26]. Z kolei podana w pracy Xie i wsp. (2012) wartość sumarycznego ryzyka nowotworowego, uwzględniającego wpływ kadmu i arsenu, wynosiła 6,1 10 4, przy czym dominujący udział (89%), podobnie jak w naszej pracy, miał kadm, dla którego ryzyko CR Cd wynosiło średnio 5, [1]. W publikacji innych autorów wyznaczone ryzyko dla Cd miało ten sam poziom jak w prezentowanej przez nas pracy, choć jego wartość była nieco mniejsza 2, [29]. Marano i wsp. (2012) dokonali oceny ryzyka nowotworowego wynikającego wyłącznie z ekspozycji palacza na arsen obecny w papierosach [30]. Oszacowane przez tych autorów CR As przyjmowało wartość od 3, do 5, i było zbliżone do ryzyka nowotworowego wyznaczonego w tej pracy 3, (Tabela V). Podobny poziom inhalacyjnego ryzyka CR As = 6, wyznaczyli również Xiu i wsp. (2012) [1]. podsumowanie W świetle standardowej interpretacji wyników oceny ryzyka (tzn. wartości ilorazu zagrożenia i ryzyka nowotworowego) można uznać, że palenie papierosów ma zdecydowanie większy wpływ na poziom inhalacyjnego narażenia na metale ciężkie niż ekspozycja środowiskowa. Wyznaczone dla palaczy ilorazy narażenia są nawet kilkaset razy większe od wartości wynikających wyłącznie z ekspozycji na metale pochodzące z zanieczyszczonego powietrza atmosferycznego. Całkowity indeks zagrożenia dla osób palących wzrasta średnio pięćdziesiąt razy, osiągając poziom (wobec 1, dla mieszkańców niepalących), co świadczy o tym, że palenie znacznie zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwych skutków zdrowotnych, wynikających z chronicznego narażenia na metale ciężkie.
7 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2016, Vol. 19, No Tabela V. Wartości ryzyka nowotworowego CR dla osób dorosłych podlegających ekspozycji na metale obecne w powietrzu atmosferycznym i w papierosach Table V. The value of cancer risk for adults exposed to the metals present in the atmospheric air and the cigarette Miejsce Cd CR [ ] Ni As CR [ ] Puszcza Borecka tło Aglomeracja Górnośląska Aglomeracja Krakowska Aglomeracja Lubelska Aglomeracja Poznańska Aglomeracja Trójmiejska Aglomeracja Warszawska Aglomeracja Wrocławska X śr ± SD 0, ,18 4,82 1,32 32,2 2, , ,85 5,49 7,32 38,2 14, , ,91 5,55 6,36 37,2 13, , ,82 5,46 5,76 36,6 8, , ,09 4,73 5,88 36,7 7, , ,52 5,16 6,84 37,7 10, , ,13 5,77 0,60 31,4 5, , ,43 5,07 8,12 39,0 11, ,2±2,2 686±2 0,62±0,37 5,26±0,37 5,3±2,8 36,1±2,8 9,1±4,2 727±4 Wartość sumarycznego ryzyka nowotworowego na poziomie 7, wyznaczona dla mieszkańców palących, również może budzić niepokój, jest bowiem osiemdziesiąt razy większa od wartości wyznaczonej dla mieszkańców niepalących (9, ). Maksymalna, akceptowalna wartość CR ( ) została w tym przypadku przekroczona ponad siedmiokrotnie. Spośród rozważanych metali dominujący udział w oszacowanym inhalacyjnym ryzyku zdrowotnym ma kadm, który stanowi ponad 90% ogólnej wartości indeksu zagrożenia oraz ryzyka nowotworowego. Podsumowując, należy podkreślić, że wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka dotyczą jedynie wybranych trzech metali (kadmu, arsenu i niklu) oraz tylko jednej, inhalacyjnej drogi narażenia. W kształtowaniu pełnego ryzyka mogą mieć udział także inne substancje toksyczne wprowadzane do organizmu na skutek palenia papierosów (np. benzo(a)piren, akrylonitryl, benzen, formaldehyd, pirydyna). WNIOskI Dla narażonej środowiskowo populacji generalnej, palenie papierosów stanowi główne źródło narażenia inhalacyjnego na kadm, nikiel i arsen. Poziom narażenia wyznaczony dla scenariusza osoby palącej wskazuje na podwyższone prawdopodobieństwo wystąpienia przewlekłych efektów zdrowotnych, wynikających z długotrwałego narażenia inhalacyjnego na metale, natomiast odpowiadający mu poziom ryzyka nowotworowego palacza można zakwalifikować jako poziom nieakceptowalny. Spośród badanych metali (Cd, Ni, As) dominujący wpływ na zagrożenie zdrowotne palaczy ma kadm wprowadzony do organizmu w wyniku palenia. WykAz piśmiennictwa [1] Xie J, Marano KM, Wilson CL et al. A probabilistic risk assessment approach used to prioritize chemical constituents in mainstream smoke of cigarettes sold in China. Regul Toxicol Pharm 2012;62: [2] ATSDR Agency for Toxic Substances & Disease Registry, Division of Toxicology & Human Health Sciences, Priority List of Hazardous Substances spl/resources/atsdr_2013_spl_detailed_data_table.pdf [3] International Agency for Research on Cancer, IARC, Agents Classified by the IARC Monographs, vol Retrieved July 12, 2015 from: Classification/ClassificationsAlphaOrder.pdf [4] Caruso RV, O Connor RJ, Stephens WE et al. Toxic metal concentrations in cigarettes obtained from U.S. smokers in 2009: Results from the International Tobacco Control (ITC) United States Survey Cohort. Int J Environ Res Public Health 2014;11: [5] Chiba M, Masironi R. Toxic and trace elements in tobacco and tobacco smoke. B World Health Organ 1992;70(2): [6] Fresquez MR, Pappas SR, Watson CH. Establishment of toxic metal reference range in tobacco from US cigarettes. J Anal Toxicol 2013;37: [7] Piadé J-J, Jaccard G, Dolkaa C et al. Differences in cadmium transfer from tobacco to cigarette smoke, compared to arsenic or lead. Toxicology Reports 2015;2:12-26.
8 30 Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2016, Vol. 19, No. 3 [8] Khlifi R, Hamza-Chaffai A. Head and neck cancer due to heavy metal exposure via tobacco smoking and professional exposure: A review. Toxicol Appl Pharm 2010;248: [9] Ljung A, Nordin A. Theoretical feasibility for ecological biomass ash recirculation: chemical equilibrium behavior of nutrient elements and heavy metals during combustion. Environ Sci Technol 1997;31: [10] Pieszkowski W, Florek E. Tytoń w liczbach na początku nowego stulecia. Przegl Lek 2006;63(10): [11] Suna S, Asakawa F, Jitsunari F et al. Assessment of cadmium and lead released from cigarette smoke. Jap J Hyg 1991;46: [12] Chen PX, Moldoveanu SC. Mainstream smoke chemical analyses for 2R4F Kentucky Reference Cigarette. Contributions to Tobacco Research 2003;20(7): [13] Galazyn-Sidorczuk M, Brzózka MM, Moniuszko-Jakoniuk J. Estimation of Polish cigarettes contamination with cadmium and lead, and exposure to these metals via smoking. Environ Monit Assess 2008;137: [14] US EPA 1989: Risk Assessment Guidance for Superfund, Vol. I, Human Health Evaluation Manual (Part A), EPA/540/ 1-89/002. Office of Emergency and Remedial Response, Washington, DC. [15] Biesiada M. Ocena ryzyka zdrowotnego mieszkańców Wiślinki związanego z oddziaływaniem hałdy fosfogipsu. Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosnowiec [16] Trojanowska M, Świetlik R. Inhalacyjne narażenie mieszkańców miast Polski na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego arsenem, kadmem i niklem. Med Środow 2012; 15(2): [17] Kazi TG, Jalbani N, Arain HI et al. Determination of toxic elements in different brands of cigarette by atomic absorption spectrometry using ultrasonic assisted acid digestion. Environ Monit Assess 2009;154: [18] Anhwange BA, Yiase SG, Ugye JT et al. Trace metals content of some brands of cigarette found within Makurdi Metropolis. Intern J Chem and Appl 2011;3(2): [19[ Afridi HI, Farah Naz Talpur FN, Kazi TG et al. Effect of trace and toxic elements of different brands of cigarettes on the essential elemental status of Irish referent and diabetic Mellitus consumers. Biol Trace Elem Res 2015; doi: / s [20] El-Agha O, Gökmen G. Smoking habits and cadmium intake in Turkey. Biol Trace Elem Res 2002;88: [21] Ashraf MW. Levels of heavy metals in popular cigarette brands and exposure to these metals via smoking. Scientific World J 2012; Article ID , doi: /2012/ [22] Afridi HI, Kazi TG, Talpur FN et al. Estimation of toxic elements in the samples of different cigarettes and their impact on human health of Irish hypertensive consumer. Clin Chim Acta 2013;426: [23] Viana GFS, Garcia KS, Menezes-Filho JA. Assessment of carcinogenic heavy metal levels in Brazilian cigarettes. Environ Monit Assess 2011;181: [24] Zawadzka T, Brulińska-Ostrowska E, Wojciechowska-Mazurek M i wsp. Cadmium and lead levels in domestic and imported cigarettes. Rocz Panstw Zakl Hig 1989;40(2): [25] US EPA, Integrated Risk Information System, A-Z List of Substances, [26] Behera SN, Xian H, Balasubramanian R. Human health risk associated with exposure to toxic elements in mainstream and sidestream cigarette smoke. Sci Total Environ 2014; 472: [27] Appendix A: Hot Spots Unit Risk and Cancer Potency Values [28] Czogała J, Dutkiewicz T. Próba oceny narażenia na pierwiastki toksyczne u palaczy papierosów. Cz. II. Retencja pierwiastków z dymu papierosowego w układzie oddechowym palacza i ocena dawek zatrzymanych metali. Bromat Chem Toksykol 1992;25(1): [29] Marano KM, Naufal ZS, Kathman SJ et al. Cadmium exposure and tobacco consumption: biomarkers and risk assessment. Regul Toxicol Pharm 2012;64: [30] Marano KM, Naufal ZS, Kathman SJ et al. Arsenic exposure and tobacco consumption: Biomarkers and risk assessment. Regul Toxicol Pharm 2012;64: Adres do korespondencji: dr inż. Marzena Trojanowska Katedra Ochrony Środowiska Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego ul. B. Chrobrego 27, Radom tel , m.trojanowska@uthrad.pl Przygotowanie wersji elektronicznych (digitalizacja) 4 numerów czasopisma, w tym pozyskanie numerów DOI, w celu zapewnienia i utrzymania otwartego dostępu w sieci Internet typ zadania: digitalizacja publikacji i monografii naukowych w celu zapewnienia i utrzymania otwartego dostępu do nich przez sieć Internet finansowane w ramach umowy 611/P-DUN/2016 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę
Inhalacyjne narażenie środowiskowe mieszkańców miast Polski na metale ciężkie kadm i nikiel oraz arsen
Inhalacyjne narażenie środowiskowe mieszkańców miast Polski na metale ciężkie kadm i nikiel oraz arsen Heavy metals cadmium, nickel and arsenic environmental inhalation hazard of residents of Polish cities
OCENA RYZYKA ZDROWOTNEGO ZWIĄZANEGO Z NARAŻENIEM INHALACYJNYM NA BENZO(A)PIREN W WYBRANYCH MIASTACH DOLNEGO ŚLĄSKA
zdrowie, zanieczyszczenie powietrza, Wrocław Łukasz PACHURKA, Izabela SÓWKA, Magdalena FORTUNA* OCENA RYZYKA ZDROWOTNEGO ZWIĄZANEGO Z NARAŻENIEM INHALACYJNYM NA BENZO(A)PIREN W WYBRANYCH MIASTACH DOLNEGO
Tworzymy innowacje Wykorzystanie ICT w badaniach i usługach
Tworzymy innowacje Wykorzystanie ICT w badaniach i usługach Katowice, 24 czerwca 2015 Rozbudowa infrastruktury informatycznej gromadzenia, przetwarzania i analizy danych środowiskowych Projekt współfinansowany
Niska emisja SPOTKANIE INFORMACYJNE GMINA RABA WYŻNA
Niska emisja SPOTKANIE INFORMACYJNE GMINA RABA WYŻNA Obniżenie emisji dwutlenku węgla w Gminie Raba Wyżna poprzez wymianę kotłów opalanych biomasą, paliwem gazowym oraz węglem Prowadzący: Tomasz Lis Małopolska
Zanieczyszczenia powietrza w Polsce. Zagrożenia zdrowotne
Zanieczyszczenia powietrza w Polsce Zagrożenia zdrowotne Health and Environment Alliance, 2015 Główne źródła zanieczyszczeń powietrza Do głównych źródeł zanieczyszczeń powietrza w Polsce zaliczamy: Emisje
JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE
JAKOŚĆ POWIETRZA W WARSZAWIE Badania przeprowadzone w Warszawie wykazały, że w latach 1990-2007 w mieście stołecznym nastąpił wzrost emisji całkowitej gazów cieplarnianych o około 18%, co przekłada się
TECHNOLOGIE OCHRONY ŚRODOWISKA (studia I stopnia) Mogilniki oraz problemy związane z ich likwidacją prof. dr hab. inż.
Pestycydy i problemy związane z ich produkcja i stosowaniem - problemy i zagrożenia związane z występowaniem pozostałości pestycydów w środowisku; Mogilniki oraz problemy związane z ich likwidacją - problem
Warszawa, dnia 18 września 2012 r. Poz ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 24 sierpnia 2012 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 18 września 2012 r. Poz. 1031 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych 2) Na podstawie art.
ANALIZA STANU JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM NA TLE KRAJU WG OCENY JAKOŚCI POWIETRZA ZA 2015 ROK
ANALIZA STANU JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM NA TLE KRAJU WG OCENY JAKOŚCI POWIETRZA ZA 2015 ROK Renata Pałyska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie 1. 2. 3. 4. 5.
Metale ciężkie w glebach uprawnych jako możliwy czynnik zagrożenia zdrowia mieszkańców województwa śląskiego
Mgr inż. Renata Baranowska Metale ciężkie w glebach uprawnych jako możliwy czynnik zagrożenia zdrowia mieszkańców województwa śląskiego Rozprawa doktorska na stopień doktora nauk o zdrowiu Promotor pracy:
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dr hab. n. med. Renata Złotkowska Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dr hab. n. med. Renata Złotkowska Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Czy zanieczyszczenie powietrza jest szkodliwe dla zdrowia i dlaczego?
Andrzej Sobczak 1,2. Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Ekspozycja użytkowników elektronicznych papierosów na nikotynę Andrzej Sobczak 1,2 1 Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 2 Zakład
Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Zarys Projektu
Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego Zarys Projektu Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, Centrum Onkologii Projekt współfinansowany
SYMULACJE NUMERYCZNE W OCENIE RYZYKA
SYMULACJE NUMERYCZNE W OCENIE RYZYKA Dr Marek Biesiada Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosnowiec Główną trudnością metodologiczną w procesie ocen ryzyka zdrowotnego jest złożoność oddziaływań
Ocena ryzyka zdrowotnego na terenach zanieczyszczonych wskazówki metodyczne opracowane w ramach projektu dla Rządu Cypru
Ocena ryzyka zdrowotnego na terenach zanieczyszczonych wskazówki metodyczne opracowane w ramach projektu dla Rządu Cypru Eleonora Wcisło Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Seminarium
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań Łukasz Adamkiewicz Health and Environment Alliance (HEAL) 10 Marca 2014, Kraków HEAL reprezentuje interesy Ponad 65 organizacji członkowskich
NARZĘDZIA OCENY TERENÓW POPRZEMYSŁOWYCH RYZYKO ZDROWOTNE. dr inż. Eleonora Wcisło Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach
NARZĘDZIA OCENY TERENÓW POPRZEMYSŁOWYCH RYZYKO ZDROWOTNE dr inż. Eleonora Wcisło Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach 1. Wstęp Najczęściej stosowany w praktyce sposób oceny terenów
DYREKTYWA KOMISJI (UE) / z dnia r.
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 16.5.2018 C(2018) 2820 final DYREKTYWA KOMISJI (UE) / z dnia 16.5.2018 r. zmieniająca, w celu dostosowania do postępu technicznego i naukowego, pkt 13 w części III załącznika
TARGI POL-ECO-SYSTEM 2015 strefa ograniczania niskiej emisji 27-29 października 2015 r., Poznań
Anna Chlebowska-Styś Wydział Monitoringu Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu 1. Struktura Państwowego Monitoringu Środowiska. 2. Podstawy prawne monitoringu powietrza w Polsce.
Wpływ niektórych czynników na skład chemiczny ziarna pszenicy jarej
NR 218/219 BIULETYN INSTYTUTU HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN 21 SZYMON DZIAMBA IZABELLA JACKOWSKA 1 Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin 1 Katedra Chemii Akademia Rolnicza w Lublinie Wpływ niektórych czynników
Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach
Otwarte seminaria 2015 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach Katowice, 21 maja 2015 www.ietu.katowice.pl System Zarządzania Ryzykiem Zdrowotnym HRA2 Eleonora Wcisło, Maciej Rzychoń Instytut
Leon Kośmider. Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. leon.kosmider@gmail.
Leon Kośmider Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach leon.kosmider@gmail.com W małych dawkach: stymulant zwiększenie koncentracji uczucie przyjemności
Eliminacja smogu przez zastosowanie kotłów i pieców bezpyłowych zintegrowanych z elektrofiltrem
Eliminacja smogu przez zastosowanie kotłów i pieców bezpyłowych zintegrowanych z elektrofiltrem A. Krupa D. Kardaś, M. Klein, M. Lackowski, T. Czech Instytut Maszyn Przepływowych PAN w Gdańsku Stan powietrza
Monitoring jakości powietrza. Włodarczyk Natalia
Monitoring jakości powietrza Włodarczyk Natalia Łódź 2014 2 Plan Prezentacji Uregulowania prawne systemu oceny jakości powietrza Rozporządzenie MŚ z 24.08.2012r. Poziomy dopuszczalne Poziomy docelowe Poziomy
Emisja substancji o działaniu rakotwórczym przy spawaniu niskoenergetycznymi metodami łukowymi stali odpornych na korozję
Emisja substancji o działaniu rakotwórczym przy spawaniu niskoenergetycznymi metodami łukowymi stali odpornych na korozję dr inż. Jolanta Matusiak mgr inż. Joanna Wyciślik Chrom występuje w pyle powstającym
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W POZNANIU
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W POZNANIU OCENA WSTĘPNA JAKOŚĆI POWIETRZA POD KĄTEM ZAWARTOŚCI ARSENU, KADMU, NIKLU I BENZO(A)PIRENU W PYLE PM10 ORAZ DOSTOSOWANIA SYSTEMU OCENY DO WYMAGAŃ DYREKTYWY
Świadomi dla czystego powietrza
Świadomi dla czystego powietrza Szkolenia z zakresu przeciwdziałania niskiej emisji Zanieczyszczenia powietrza w Polsce Zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego jest wprowadzenie do powietrza substancji
Prezentacja przygotowana w ramach realizowanego przez Ośrodek Działań Ekologicznych Źródła projektu Oczyść atmosferę dofinansowanego przez Wojewódzki
Prezentacja przygotowana w ramach realizowanego przez Ośrodek Działań Ekologicznych Źródła projektu Oczyść atmosferę dofinansowanego przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie
Energetyka węglowa a zdrowie. Paulina Miśkiewicz Michał Krzyżanowski
Energetyka węglowa a zdrowie World Health Organization - WHO Światowa Organizacja Zdrowia jest wyspecjalizowaną agendą ONZ powołaną do rozwiązywania problemów międzynarodowych w zakresie zdrowia publicznego.
Rak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Rak płuca wyzwania Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Innowacje w leczeniu RAKA PŁUC ocena dostępności w Polsce Warszawa, 1 marca 14 Nowotwory główna przyczyna
OCENA STANU WIEDZY UCZNIÓW SZKÓŁ POLICEALNYCH NA TEMAT DODATKÓW DO ŻYWNOŚCI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 1055 1059 Aneta Kościołek 1, Magdalena Hartman 2, Katarzyna Spiołek 1, Justyna Kania 1, Katarzyna Pawłowska-Góral 1 OCENA STANU WIEDZY UCZNIÓW SZKÓŁ POLICEALNYCH
Niska emisja sprawa wysokiej wagi
M I S EMISJA A Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Suwałkach Sp. z o.o. Niska emisja sprawa wysokiej wagi Niska emisja emisja zanieczyszczeń do powietrza kominami o wysokości do 40 m, co prowadzi do
Czynniki chemiczne rakotwórcze
Czynniki chemiczne rakotwórcze Materiał szkoleniowo- dydaktyczny opracowała: Magdalena Kozik - starszy specjalista ds. BHP Czynniki chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich związki w takim stanie, w jakim
Jerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski 2, Jan Pilch 2, Brunon Zemła 3, Włodzimierz Dziubdziela 4, Wirginia Likus 5, Grzegorz Bajor 5 STRESZCZENIE
Czynniki ryzyka związane ze stylem i jakością życia a częstość zachorowań na nowotwory złośliwe górnych dróg oddechowych w mikroregionie Mysłowice, Imielin i Chełm Śląski Jerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza
Studia Pilotowe dla Oslo i Katowic
Warsztaty demonstracyjne,haifa, 5 września, 2005 Studia Pilotowe dla Oslo i Katowic Janina Fudala Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych (IETU) Susanne Lützenkirchen City of Oslo - Health and Welfare
WYNIKI POMIARÓW UZYSKANYCH W 2016 ROKU NA STACJACH MONITORINGU JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM
WYNIKI POMIARÓW UZYSKANYCH W 2016 ROKU NA STACJACH MONITORINGU JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM 1. Zanieczyszczenia gazowe Zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki dla kryterium ochrony zdrowia
Exposure assessment of mercury emissions
Monitoring and Analityka Zanieczyszczen Srodowiska Substance Flow of Mercury in Europe Prof. dr hab. inz. Jozef PACYNA M.Sc. Kyrre SUNDSETH Perform a litterature review on natural and anthropogenic emission
Elektrofiltry dla małych kotłów na paliwa stałe. A. Krupa A. Jaworek, A. Sobczyk, A. Marchewicz, D. Kardaś
Elektrofiltry dla małych kotłów na paliwa stałe A. Krupa A. Jaworek, A. Sobczyk, A. Marchewicz, D. Kardaś Rodzaje zanieczyszczeń powietrza dwutlenek siarki, SO 2 dwutlenek azotu, NO 2 tlenek węgla, CO
POLITECHNIKA WROCŁAWSKA
POLITECHNIKA WROCŁAWSKA Prace wykonane w ramach projektu: Opracowanie i atestacja nowych typów materiałów odniesienia niezbędnych do uzyskania akredytacji europejskiej przez polskie laboratoria zajmujące
Rzuć palenie - przedłuż życie swoje i bliskich 31 maja Światowym Dniem bez Tytoniu
Rzuć palenie - przedłuż życie swoje i bliskich 31 maja Światowym Dniem bez Tytoniu Światowy Dzień bez Tytoniu ustanowiony został przez Światową Organizację Zdrowia i stanowi część programu - Europa wolna
Starostwo Powiatowe w Wołominie ul. Prądzyńskiego Wołomin tel JAKOŚĆ POWIETRZA W POWIECIE WOŁOMIŃSKIM
Starostwo Powiatowe w Wołominie ul. Prądzyńskiego 3 05-200 Wołomin tel. 22 787-43-01 JAKOŚĆ POWIETRZA W POWIECIE WOŁOMIŃSKIM PODSTAWY PRAWNE OCHRONY POWIETRZA W POLSCE Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej
Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Rzeszowie
Ciągłe monitorowanie czynników rakotwórczych i mutagennych występujących w środowisku pracy w ramach sprawowanego nadzoru Państwowej Inspekcji Sanitarnej nad warunkami pracy Agnieszka Rybka, starszy asystent
Grupa wysokiego ryzyka. Palenie a pneumokoki.
Grupa wysokiego ryzyka. Palenie a pneumokoki. Krzysztof Przewoźniak, Witold A. Zatoński Ostatnia aktualizacja: 13.07.2011 Palenie tytoniu w Polsce wg płci w latach 2009-2010 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10%
Mit Nie zachorujesz na raka płuc, jeżeli nigdy nie paliłeś/aś.
Palenie papierosów Wiadomo, że palenie tytoniu stanowi przyczynę ogromnej liczby przypadków zachorowań na raka płuc. Około dziewięć na dziesięć osób, u których doszło do rozwoju tego nowotworu, jest palaczami
IETU SEMINARIA. Kompleksowa ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia na obszarach aglomeracji Polski
SEMINARIA Kompleksowa ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia na obszarach aglomeracji Polski IETU dr inż. Eleonora Wcisło Zespół Analiz Ryzyka Środowiskowego/ Zakład Zarządzania Środowiskowego Projekt Europejskie
Ocena jakości powietrza w Polsce dziś i jutro
Ocena jakości powietrza w Polsce dziś i jutro Barbara Toczko Departament Monitoringu, Ocen i Prognoz Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Białystok, 5 grudnia 2006 r. System oceny jakosci powietrza w
Ocena roczna jakości powietrza w województwie pomorskim - stan w 2014 roku
Ocena roczna jakości powietrza w województwie pomorskim - stan w 2014 roku Adam Zarembski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku WYDZIAŁ MONITORINGU www.gdansk.wios.gov.pl Pomorski Wojewódzki
KONFERENCJA: JAK DBAĆ O CZYSTE
KONFERENCJA: JAK DBAĆ O CZYSTE POWIETRZE W POLSKICH AGLOMERACJACH? WYBRANEASPEKTYJAKOŚCI POWIETRZA WMIASTACH Artur Jerzy BADYDA 2 Problemy jakości powietrza PROBLEMYJAKOŚCIPOWIETRZA ozanieczyszczenie powietrza
Roczne oceny jakości powietrza w woj. mazowieckim Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie
Roczne oceny jakości powietrza w woj. mazowieckim Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie Warszawa 2013 r. Roczna Ocena Jakości Powietrza Cele przeprowadzania rocznej oceny: klasyfikacja
Zabrze, r.
Prof. zw. dr hab. n. med. Jadwiga Jośko - Ochojska Kierownik Katedry i Zakładu Medycyny i Epidemiologii Środowiskowej w Zabrzu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Zabrze, 21. 08. 2017 r. RECENZJA
OCENA JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM ZA ROK 2014
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie OCENA JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM ZA ROK 2014 Rzeszów, czerwiec 2015 r. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA W 2014 ROKU Pomiary wykonywane
OCENA JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM ZA ROK 2014
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie OCENA JAKOŚCI POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM ZA ROK 2014 Rzeszów, wrzesień 2015 r. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA W 2014 ROKU Pomiary wykonywane
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Dębica, grudzień 2016 r.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie Dębica, grudzień 2016 r. Monitoring powietrza w województwie podkarpackim Monitoring powietrza w powiecie dębickim Dębica ul. Grottgera Monitorowane
ZADANIA INSPEKCJI OCHRONY ŚRODOWISKA W ZAKRESIE MONITOROWANIA JAKOŚCI POWITRZA
ZADANIA INSPEKCJI OCHRONY ŚRODOWISKA W ZAKRESIE MONITOROWANIA JAKOŚCI POWITRZA Beata Michalak Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie Model systemu zarządzania jakością powietrza Obowiązkowy
Badanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej
Badanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej XIV Konferencja Naukowa im. F. Venuleta Tytoń albo Zdrowie TWP Wszechnica Polska Warszawa, 09.12.2011 Ostatnia aktualizacja: 09.08.2011
Pomiary jakości powietrza w Mielcu
Pomiary jakości powietrza w Mielcu Beata Michalak Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska w Rzeszowie Tomasz Frączkowski Krajowe Laboratorium Referencyjne do spraw jakości powietrza atmosferycznego Podstawy
Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych
UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ CHEMII Pracownia studencka Katedra Analizy Środowiska Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych Ćwiczenie nr 4 i 5 OCENA EKOTOKSYCZNOŚCI TEORIA Chemia zanieczyszczeń środowiska
Monitoring i ocena środowiska
Monitoring i ocena środowiska Monika Roszkowska Łódź, dn. 12. 03. 2014r. Plan prezentacji: Źródła zanieczyszczeń Poziomy dopuszczalne Ocena jakości powietrza w Gdańsku, Gdyni i Sopocie Parametry normowane
Danuta Krysiak Nowy Tomyśl, wrzesień 2016
Państwowy Monitoring Środowiska Monitoring jakości powietrza Danuta Krysiak Nowy Tomyśl, wrzesień 216 Zakres prezentacji 1. Państwowy Monitoring Środowiska 2. Wielkopolska sieć monitoringu jakości powietrza
Bilans emisji krajowej zanieczyszczeń powietrza na potrzeby Konwencji LRTAP
Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami Bilans emisji krajowej zanieczyszczeń powietrza na potrzeby Konwencji LRTAP Bogusław Dębski Seminarium Konwencja LRTAP i kierunki dalszego jej rozwoju
Wioletta Buczak-Zeuschner. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Lublinie
Choroby zawodowe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy uznanych za rakotwórcze u ludzi w aspekcie zmian wykazów substancji, mieszanin, czynników i procesów technologicznych
Wstępna ocena jakości powietrza pod kątem As, Cd, Ni i B(a)P w PM10 w woj. pomorskim
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU Wstępna ocena jakości powietrza pod kątem arsenu (As), kadmu (Cd), niklu (Ni) i benzo-a-pirenu (B(a)P) w pyle zawieszonym PM 10 w województwie pomorskim
KIELECKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE
KIELECKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE OCENA ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA W KIELCACH W 2011 ROKU NA PODSTAWIE BIOMONITORINGU JAKO ELEMENTU MONITORINGU PRZYRODNICZEGO W REALIZACJI EKOROZWOJU ORAZ ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W OPOLU PIĘCIOLETNIA OCENA JAKOŚCI POWIETRZA POD KĄTEM JEGO ZANIECZYSZCZENIA: SO 2, NO 2, NO x, CO, C 6 H 6, O 3, pyłem PM, pyłem PM2,5 oraz As, Cd, Ni, Pb i B(a)P
UHGQLD 3RSXODUQH )DMUDQW/LJKW )DMUDQW)XOO)ODYRXU 0DUOERUR0HQWKRO 0DUOERUR/LJKW 0DUOERUR)XOO)ODYRXU -DQ,,6RELHVNL0HQWKRO -DQ,,6RELHVNL/LJKW
Probl Hig Epidemiol 2007, 88 (suplement 3) 3 Marka, rodzaj i typ papierosów jako czynniki determinuj¹ce ryzyko raka zwi¹zane z obecnoœci¹ benzenu w dymie tytoniowym Effects of cigarettes' brand name, brand
Monitoring powietrza w Szczecinie
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie Monitoring powietrza w Szczecinie Marta Bursztynowicz Szczecin, 15 luty 2018 r. Roczna ocena jakości powietrza Substancje podlegające ocenie Ocena
Międzynarodowa Konferencja Doświadczenia w transgranicznym postępowaniu ze starymi zanieczyszczeniami, Drezno, 23.09.2013 r.
Doświadczenia w transgranicznym postępowaniu ze starymi zanieczyszczeniami, dr inż. Agnieszka Kolanek mgr inż. Barbara Marchlewska-Knych dr inż. Mariusz Adynkiewicz-Piragas Założenia projektu w zakresie
Aby jakość powietrza w województwie łódzkim służyła dobremu zdrowiu. Skąd się bierze zanieczyszczenie powietrza i czym ono jest?
Aby jakość powietrza w województwie łódzkim służyła dobremu zdrowiu Skąd się bierze zanieczyszczenie powietrza i czym ono jest? Zanieczyszczenie powietrza to termin ogólny, warto więc sprecyzować z jakimi
OSN 22: Osadzanie cienkowarstwowe techniką odparowania
1. TYTUŁ OSN 22: Osadzanie cienkowarstwowe techniką odparowania Cykl życia Tytuł skrócony Końcowe zastosowanie DU niklu metalicznego Procesy odparowania w przemyśle półprzewodnikowym Tytuł systematyczny
Palić czy nie? 2 godziny. Wstęp
2 godziny Palić czy nie? Wstęp Palenie tytoniu zabija około 5 milionów palaczy rocznie na świecie, co stanowi równowartość pasażerów, jaką pomieści 30 jumbojetów dziennie. W Polsce około 10 milionów Polaków
Palenie papierosów FAKTY
Palenie papierosów FAKTY Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) palenie jest największym pojedynczym śmiertelnym zagrożeniem dla zdrowia. Tytoń odpowiada za ponad 500 000 zgonów w UE. WHO szacuje,
Średni współczynnik toksyczności spalin emitowanych z procesów spopielania odpadów niebezpiecznych
From the SelectedWorks of Robert Oleniacz September 1, 2001 Średni współczynnik toksyczności spalin emitowanych z procesów spopielania odpadów niebezpiecznych Robert Oleniacz Available at: https://works.bepress.com/robert_oleniacz/120/
31 majaa - Światowy Dzień Bez Tytoniu. Każdy dzień może być dniem bez papierosa!
31 majaa - Światowy Dzień Bez Tytoniu Każdy dzień może być dniem bez papierosa! Każdy z nas ma wpływw na swoje zdrowie. Wiąże się to ze stylem życia, jaki prowadzimy, czyli ze sposobem, w jaki żyjemy.
Europejski Kodeks Walki z Rakiem
Europejski Kodeks Walki z Rakiem Europejski kodeks walki z rakiem powstał z inicjatywy Unii Europejskiej, która już w latach 80 uznała zmagania z rakiem w społeczeństwie Europejczyków za jeden z najważniejszych
1. Tytuł OSN 21: Powlekanie metodą napylania
1. Tytuł OSN 21: Powlekanie metodą napylania Cykl życia Tytuł skrócony Końcowe zastosowanie DU niklu metalicznego Tytuł systematyczny oparty na deskryptorze zastosowania SU: SU 3: Zastosowanie przemysłowe
Witamy URBAN - EXPOSURE
Seminarium Demonstracyjne, Katowice,14 Listopada 2005 r. Witamy URBAN - EXPOSURE Janina Fudała Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych (IETU) Agenda Powitanie Wprowadzenie do Urban - Exposure Zadania
Inżynieria Rolnicza 5(93)/2007
Inżynieria Rolnicza 5(9)/7 WPŁYW PODSTAWOWYCH WIELKOŚCI WEJŚCIOWYCH PROCESU EKSPANDOWANIA NASION AMARANTUSA I PROSA W STRUMIENIU GORĄCEGO POWIETRZA NA NIEZAWODNOŚĆ ICH TRANSPORTU PNEUMATYCZNEGO Henryk
Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna
Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna Prof. Dr hab. Ewa Solarska Pracownia Żywności Ekologicznej Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Konferencja naukowa
NARAŻENIE ZAWODOWE NA RAKOTWÓRCZE METALE I METALOIDY W PROCESACH RAFINACJI METALI CIĘŻKICH*
Medycyna Pracy, 2005;56(2):161 165 161 Ewa Gawęda NARAŻENIE ZAWODOWE NA RAKOTWÓRCZE METALE I METALOIDY W PROCESACH RAFINACJI METALI CIĘŻKICH* OCCUPATIONAL EXPOSURE TO CARCINOGENIC METALS AND METALLOIDS
Lp. STANDARD PODSTAWA PRAWNA
Zestawienie standardów jakości środowiska oraz standardów emisyjnych Lp. STANDARD PODSTAWA PRAWNA STANDARDY JAKOŚCI ŚRODOWISKA (IMISYJNE) [wymagania, które muszą być spełnione w określonym czasie przez
JAKOŚĆ POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W LATACH
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W RZESZOWIE JAKOŚĆ POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W LATACH 2009-2013 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie Rzeszów, wrzesień 2014 r. Monitoring
Rok akademicki: 2014/2015 Kod: BEZ s Punkty ECTS: 2. Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: Stacjonarne
Nazwa modułu: Analiza ryzyka środowiskowego Rok akademicki: 2014/2015 Kod: BEZ-1-511-s Punkty ECTS: 2 Wydział: Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Kierunek: Ekologiczne Źródła Energii Specjalność:
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 325
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 325 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 14, Data wydania: 24 kwietnia 2015 r. Nazwa i adres: AB 325
Jakość powietrza w Polsce na tle Europy
Monitoring jakości powietrza w systemie Państwowego Monitoringu Środowiska Jakość powietrza w Polsce na tle Europy PODSYSTEMY: 1. Monitoring jakości powietrza 2. Monitoring jakości wód 3. Monitoring jakości
PODSTAWY OCENY ŚRODOWISKOWEGO RYZYKA ZDROWOTNEGO
PODSTAWY OCENY ŚRODOWISKOWEGO RYZYKA ZDROWOTNEGO Dr Marek Biesiada, dr Anicenta Bubak Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosnowiec Wstęp Adekwatnych metod opisu częstości występowania chorób
Wdrażanie metod analizy środowiskowego ryzyka zdrowotnego do ustalania i przestrzegania normatywów środowiskowych
Program Wieloletni Wdrażanie metod analizy środowiskowego ryzyka zdrowotnego do ustalania i przestrzegania normatywów środowiskowych Etap II Przegląd wytycznych i zalecanych rozwiązań pod kątem wykorzystania
Ocena ryzyka nowotworowego związanego z narażeniem inhalacyjnym na benzo(a)piren w wybranych miastach Polski
Medycyna Środowiskowa - Environmental Medicine 2013, Vol. 16, No. 2, 14-22 www.medycynasrodowiskowa.pl www.environmental-medicine-journal.eu Ocena ryzyka nowotworowego związanego z narażeniem inhalacyjnym
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 1 września 2015 r. Poz. 1277 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1) z dnia 16 lipca 2015 r. 2), 3) w sprawie dopuszczania odpadów do składowania na
Zadanie 2. Temat 3. Ocena jakości powietrza atmosferycznego i powietrza w pomieszczeniach, w aspekcie narażenia dzieci
Zadanie 2. Temat 3. Ocena jakości powietrza atmosferycznego i powietrza w pomieszczeniach, w aspekcie narażenia dzieci dr inż. Krzysztof Klejnowski, mgr Jadwiga Błaszczyk mgr Andrzej Krasa, mgr inż. Wioletta
JAKOŚĆ POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2013 ROKU Z UWZGLĘDNIENIEM POWIATU KROŚNIEŃSKIEGO
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W RZESZOWIE JAKOŚĆ POWIETRZA W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2013 ROKU Z UWZGLĘDNIENIEM POWIATU KROŚNIEŃSKIEGO dr inż. Ewa J. Lipińska Podkarpacki Wojewódzki Inspektor
Katedra i Zakład Biochemii Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Ewa Birkner
mgr Anna Machoń-Grecka Cytokiny i czynniki proangiogenne u pracowników zawodowo narażonych na oddziaływanie ołowiu i jego związków Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: prof. dr hab. n.
KaŜdego roku z powodu palenia tytoniu umiera w Polsce średnio 67 tysięcy osób dorosłych (51 tysięcy męŝczyzn i 16 tysięcy kobiet). W 2010 roku liczba
CELE STRATEGICZNE PROGRAMU NA LATA 2014-2018: Zmniejszanie zachorowań, inwalidztwa i zgonów wynikających z palenia tytoniu (choroby układu krąŝenia, nowotwory złośliwe, nienowotworowe choroby układu oddechowego,
Sabina Dołęgowska, Zdzisław M. Migaszewski Instytut Chemii, Uniwersytet Humanistyczno- Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach
Sabina Dołęgowska, Zdzisław M. Migaszewski Instytut Chemii, Uniwersytet Humanistyczno- Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach Metoda wykorzystująca organizmy żywe (biowskaźniki, bioindykatory, biomarkery)
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1
Dopuszczanie odpadów do składowania na składowiskach. Dz.U.2015.1277 z dnia 2015.09.01 Status: Akt obowiązujący Wersja od: 1 września 2015 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1 z dnia 16 lipca 2015 r.
System pomiarów jakości powietrza w Polsce
System pomiarów jakości powietrza w Polsce Pomiary i oceny jakości powietrza Podstawa prawna: Przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska oraz rozporządzenia wykonawcze określają system prawny w jakim funkcjonuje
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 11 stycznia 2018 r. Poz. 88 USTAWA z dnia 14 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska oraz ustawy Prawo ochrony środowiska
POMIAR BIOKONCENTRACJI ZANIECZYSZCZEŃ W OCENIE SKAŻENIA ŚRODOWISKA, NARAŻENIA ORGANIZMÓW ORAZ PROGNOZOWANIU EKOLOGICZNYCH EFEKTÓW ZANIECZYSZCZEŃ
Ekonomia i Środowisko 2 (49) 2014 Elżbieta Bonda-Ostaszewska POMIAR BIOKONCENTRACJI ZANIECZYSZCZEŃ W OCENIE SKAŻENIA ŚRODOWISKA, NARAŻENIA ORGANIZMÓW ORAZ PROGNOZOWANIU EKOLOGICZNYCH EFEKTÓW ZANIECZYSZCZEŃ
(Tekst mający znaczenie dla EOG)
L 317/16 PL ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) 2018/1981 z dnia 13 grudnia 2018 r. w sprawie odnowienia zatwierdzenia substancji czynnych związki miedzi, jako substancji kwalifikujących się do zastąpienia,
Mapa obszarów zdegradowanych i podwyższonego zagrożenia naturalnego
V Ogólnopolska konferencja samorządowa SAMORZĄD I GEOLOGIA WARSZAWA 26 LUTY 2008 Mapa obszarów zdegradowanych i podwyższonego zagrożenia naturalnego w skali 1:10 000 Państwowy Instytut Geologiczny Mapa