Czerwikowate (Coleoptera: Tenebrionoidea: Ciidae) w faunie Kampinoskiego Parku Narodowego

Transkrypt

1 Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody National Parks and Nature Reserves (Parki nar. Rez. Przyr.) DAWID MARCZAK, ROMAN KRÓLIK Czerwikowate (Coleoptera: Tenebrionoidea: Ciidae) w faunie Kampinoskiego Parku Narodowego MARCZAK D., KRÓLIK R Minute tree-fungus beetles (Coleoptera: Tenebrionoidea: Ciidae) of Kampinos National Park s fauna. Parki nar. Rez. Przyr. 34(4): ABSTRACT: New faunistic records of 22 species of Ciidae in Kampinos National Park are presented, among them, 17 species new to the studied area. Five species are recorded from the Mazovian Lowland for the first time: Cis festivus, C. punctulatus, C. pygmaeus pygmaeus, Ennearthron palmi and Orthocis alni. Ennearthron palmi is a relict primeval forest. KEY WORDS: Ciidae, faunistic records, Kampinos National Park, Mazovian Lowland, mycetophagous beetles Dawid Marczak: Kampinoski Park Narodowy, ul. Tetmajera 38, Izabelin, Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie, Wydział Ekologii, ul. Olszewska 12, Warszawa, dawid.marczak@gmail.com; Roman Królik: Ligota Zamecka 56A, Kluczbork, agrilus@poczta.onet.pl WSTĘP Rodzina Ciidae LEACH, 1819 liczy w Polsce 44 gatunki. Większość z nich to typowe mycetobionty. Zarówno larwy, jak i dorosłe osobniki żerują w żywych owocnikach grzybów wielkoowocnikowych. Drążą one chodniki w części płonnej owocników grzybów podstawkowych Basidiomycotina, należących przeważnie do rzędów żagwiowców (Polyporales) i szczeciniakowców (Hymenochaetales), niekiedy przechodząc do przerośniętego grzybnią drewna. Wyjątkiem są chrząszcze z rodzaju Orthocis CASEY, które najczęściej żerują w uszakowcach (Auriculariales). Zwykle rozwój w jednej hubie przebiega wielopokoleniowo, a ostatnie pokolenie z powodzeniem rozwija się na resztkach obumarłego owocnika. Wymienione elementy biologii Ciidae świadczą, że mogą być one uznane za pasożyty żywych grzybów, jak i saprofagi na rozkładających się owocnikach hub (LOPES-ANDRADE 2011). Nieliczne gatunki swój rozwój mogą przechodzić w przegrzybiałych chodnikach ksylofagów, np. Diphyllocis opaculus (REITTER). W obrębie Niziny Mazowieckiej dotychczas znanych jest z literatury 27 gatunków Ciidae (BURAKOWSKI i in. 1987; KUBISZ i in. 2000; GUTOWSKI i in. 2006; KRÓLIK 2002, 2003, 2008; KRÓLIK i in. 2005; SAWONIEWICZ 2013). Najwięcej gatunków wykazał KRÓLIK (2008) na podstawie okazów z kolekcji Wojciecha Mączyńskiego zdeponowanej [27]

2 28 Dawid Marczak, Roman Królik w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. Wspomniana praca zawiera dane lokalizacyjne okazów należących do 28 gatunków. Pośród tych gatunków, aż 24 ma podaną lokalizację z Niziny Mazowieckiej. Mączyński swoje okazy zbierał na przełomie XIX i XX wieku w ówczesnych podwarszawskich lasach: Bielany, Natolin, Wawer, Żerań, Otwock, Świder, Jabłonna, Urle. Obecnie część z tych miejsc to niewielkie kompleksy zarządzane przez Lasy Miejskie Warszawy (Bielany, Natolin, Wawer), nierzadko objęte ochroną rezerwatową. Większość okazów zebranych przeszło 100 lat temu przez Mączyńskiego to gatunki rzadkie, lub bardzo rzadkie: Wagaicis wagai (WANK.), Cis dentatus MELLIÉ, C. fissicornis MELLIÉ, C. laminatus MELLIÉ, Orthocis linearis (SAHLB.), Dolichocis laricinus (MELLIÉ), których występowanie należałoby potwierdzić na Nizinie Mazowieckiej. Z obszaru Kampinoskiego Parku Narodowego, który położony jest w obrębie Niziny Mazowieckiej znane jest 8 gatunków Ciidae (KUBISZ i in. 2000, SAWONIEWICZ 2013). Kampinoski Park Narodowy jest jednym z najstarszych tego typu obiektów chronionych w Polsce. Został utworzony w 1959 roku, a jego obecna powierzchnia wynosi ha, co czyni go drugim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce. Na obszarze Polski środkowej (Mazowsze) nie ma drugiego tak obszernego i chronionego kompleksu leśnego. Niestety w wyniku wielowiekowej gospodarki leśnej i ogromnej presji urbanizacji Puszcza Kampinoska stała się leśną wyspą na Mazowszu, odizolowaną od innych obszarów puszczańskich (Puszczy Bolimowskiej, Jaktorowskiej i Korabiewskiej), z którymi jeszcze w XVI wieku tworzyła rozległy kompleks leśny. Podobnie od strony wschodniej dzisiejsze lasy Kampinoskiego Parku Narodowego przechodziły w rozczłonkowane dziś kompleksy leśne Warszawy Las Bielański, Las Młociński, Las Bemowo. Warto także podkreślić, iż to właśnie w tych ostatnich, na przełomie XIX i XX wieku Wojciech Mączyński prowadził pierwsze w historii Mazowsza badania nad chrząszczami. Na obszarze Kampinoskiego Parku Narodowego lasy stanowią ponad 73% całej powierzchni. Największą powierzchnię zajmują siedliska borowe (około 63%), następnie lasowe (około 24%) oraz olsowe i łęgowe (około 13%) (KLOSS 2003). Najcenniejsze partie starodrzewi liściastych są objęte ochroną ścisłą w obszarach: Cyganka, Zaborów Leśny, Debły, Zamczysko, Sieraków czy Krzywa Góra, natomiast starodrzewie borowe są chronione w obszarach ochrony ścisłej: Sieraków, Wilków, Granica i Kaliszki. Badania nad zgrupowaniami chrząszczy saproksylicznych w Kampinoskim Parku Narodowym rozpoczęto w roku 2010 i trwają do dnia dzisiejszego. MATERIAŁI METODY Ciidae odławiano w dwóch typach siedlisk liściastych (grądy) oraz iglastych (bory). Materiał pozyskiwano za pomocą zbiorów ręcznych na upatrzonego oraz odłowów w pułapki. Stosowane pułapki reprezentowane były przez trzy rodzaje:

3 Czerwikowate w faunie Kampinoskiego Parku Narodowego 29 pułapki przegrodowe typu IBL-5, pułapki ekranowe typu IBL-2 oraz żółte miski Moericke a zawieszane na wysokości około 1,5 metra nad ziemią oraz w koronach drzew. Pułapki IBL-2 zawieszane były w przestrzeni pomiędzy leżaniną martwych pni i konarów, natomiast pułpaki IBL-5 zawieszane były na pniach stojących drzew obumarłych lub obumierających. Pułapki odławiały materiał w okresie od kwietnia do października. W latach prowadzone regularne badania w siedliskach grądowych, a w roku 2014 w borach sosnowych. Wszystkie cytowane poniżej okazy zostały zebrane przez Dawida Marczaka, a oznaczenia wykonał Roman Królik. Okazy dowodowe znajdują się w kolekcjach autorów i Kampinoskiego Parku Narodowego. Przy gatunkach podano synonimikę tylko w tych przypadkach, gdzie nastąpiła zmiana nazwy gatunkowej w stosunku do Katalogu Fauny Polski (BURAKOWSKI i in. 1987). Gatunki nowe dla Niziny Mazowieckiej oznaczono *. Przy każdym stanowisku podano kod odpowiedniego kwadratu siatki UTM. W pracy użyto następujących skrótów: OOŚ obszar ochrony ścisłej, KPN Kampinoski Park Narodowy. Badania w zakresie siedlisk borowych (OOŚ Kaliszki oddz. 25b, OOŚ Sieraków oddz. 77d i 100b) zostały przeprowadzone przy wsparciu Funduszu Leśnego Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe w roku Przegląd gatunków Cis boleti (SCOPOLI, 1763) OOŚ Zamczysko, UTM: DC69 oddz. 165d, , 1 w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 242b, , , , 1 w pułapkę IBL-5 na dębie; w pułapkę IBL-5 na brzozie; oddz. 269a, w pułapkę IBL-5 na dębie. Zasiedla huby porastające drzewa liściaste, głównie Daedalea (PERS.) ex FR., Lenzites FR., Trametes sp. DR. em KOTL. et POUZ. i Polyporus (MICH.) ex FR. em DONK. (BURAKOWSKI i in. 1987). Najpospolitszy w Polsce gatunek z rodzaju (KRÓLIK 1999), zapewne zasiedlający cały obszar Polski (KRÓLIK 2008). Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w latach (KRÓLIK 2008). Znany z Kampinoskiego Parku Narodowego (KUBISZ i in. 2000, SAWONIEWICZ 2013). Cis castaneus (HERBST, 1793) nitidus sensu auct., nec FABRICIUS, 1792 =Cis alter SILFVERBERG, 1991

4 30 Dawid Marczak, Roman Królik oddz. 242b, w pułapkę IBL-5 na dębie. Prawdopodobnie gatunek związany jest z Ganoderma applanatum (PERS. ex WALLR.) PAT., Polyporus squamosus (HUDS.) ex FR., Fomes fomentarius (L. ex FR.) KICKX i Leucofomes ulmarius (SOW. ex FR.) KOTL. et POUZ. (BURAKOWSKI i in. 1987). W Polsce jeden z najpospolitszych gatunków w rodzaju. Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w latach (KRÓLIK 2008). Gatunek znany z Kampinoskiego Parku Narodowego (SAWONIEWICZ 2013). Cis comptus GYLLENHAL, 1827 oddz. 242b, w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 269a, w pułapkę IBL-2; ex. w pułapkę IBL-5 na brzozie, 3 exx. w pułapkę IBL-5 na grabie; ex., exx. w pułapkę IBL-5 na dębie, 5 exx. w pułapkę IBL-5 na grabie, 1 ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 77d, exx. złowione pod korą obumarłej sosny; exx. w pułapkę IBL-5 na sośnie, 4 exx. złowione w pułapkę IBL-2; oddz. 100b, exx., exx., exx., exx. w pułapkę IBL-5 na sośnie, 1 ex. w pułapkę IBL-2; oddz. 121d, w pułapkę IBL-2; w pułapkę IBL-5 na dębie. Zasiedla przegrzybiałe drewno i huby porastające drzewa liściaste (BURAKOWSKI i in. 1987). Rozsiedlony prawdopodobnie w całym kraju, ale rzadko poławiany. Na Nizinie Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w latach (KRÓLIK 2008) oraz z Puszczy Kozienickiej (GUTOWSKI i in. 2006). *Cis festivus (PANZER, 1793) OOŚ Zamczysko, UTM: DC69 oddz. 165d, , w pułapkę IBL-2, 2 i 2, w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 242b, i 1 w pułapkę IBL-2; oddz. 25b, exx. w pułapkę IBL-5 na sośnie, ex., ex. w pułapkę IBL-2;

5 Czerwikowate w faunie Kampinoskiego Parku Narodowego 31 oddz. 269a, i 1 w pułapkę IBL-5 na dębie; ex. w pułapkę IBL-5 na grabie; oddz. 121d, w pułapkę IBL-2, 1 w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 134c, i 3 w pułapkę IBL-2, 1 w pułapkę IBL-5 na dębie. Spotykany na buku i leszczynie, w owocnikach Stereum rugosum (PERS.) FR. Dość rzadki gatunek znany z 12 krain (BURAKOWSKI i in. 1987; BOROWIEC i in. 1992; RUTA, MELKE 2002; BOROWSKI 2006, 2007; GUTOWSKI i in. 2006; BYK 2007). Cis fissicornis MELLIÉ, 1848 oddz. 242b, ex. w pułapkę IBL-5 na grabie. Wymagania środowiskowe tego gatunku są bardzo słabo poznane (BURAKOWSKI i in. 1987). Bardzo rzadko spotykany gatunek, w Polsce wykazany jedynie z Puszczy Białowieskiej, Śląska Dolnego i Górnego, Gór Świętokrzyskich oraz Beskidu Zachodniego i Wschodniego (SZAFRANIEC 1993; KRÓLIK 1999; BOROWIEC 1990; BOROWSKI 2001, 2007) oraz wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego z Niziny Mazowieckiej na podstawie okazów zebranych w roku 1888 (KRÓLIK 2008). Cis fusciclavis NYHOLM, 1953 =Cis castaneus MELLIÉ, 1848 OOŚ Zamczysko, UTM: DC69 oddz. 165d, w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 242b, w pułapkę IBL-2; ex. w pułapkę IBL-5 na grabie; oddz. 25b, ex. w pułapkę IBL-2, ex., ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 269a, , 5, , exx., exx. w pułapkę IBL-5 na dębie, w pułapkę IBL-2, exx., exx. w pułapkę IBL-5 na grabie; exx. w pułapkę IBL-5 na brzozie, 1 ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie, 6 exx. w pułapkę IBL-5 na olszy czarnej; oddz. 77d, ex. w pułapkę IBL-2, exx., exx., 1-31 VII 2014, 1 ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 100b, ex., exx., w pułapkę IBL-2; ex., exx. w pułapkę IBL-5 na sośnie;

6 32 Dawid Marczak, Roman Królik oddz. 121d, , 4 w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 134c, , 1 w pułapkę IBL-2, 1, 1 w pułapkę IBL-5 na dębie. Znajdowany na hubach porastających drzewa liściaste oraz w próchnie dębów, buków, wierzb i topoli (BURAKOWSKI i in. 1987). W Polsce lokalnie liczny, znany z kilkunastu krain. Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w latach (KRÓLIK 2008). Cis glabratus MELLIÉ, 1848 oddz. 242b, , , w pułapkę IBL-5 na dębie. Wymagania siedliskowe są poznane bardzo słabo (BURAKOWSKI i in. 1987). W Polsce nierzadko spotykany, najczęściej w hubach na drzewach iglastych, często mylony z C. jacquemartii. Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w latach (KRÓLIK 2008). Cis jacquemartii MELLIÉ, 1848 OOŚ Zamczysko, UTM: DC69 oddz. 165d, , w pułapkę IBL-2; oddz. 242b, w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 25b, ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 269a, w pułapkę IBL-5 na dębie; ex. w pułapkę IBL-5 na grabie; oddz. 121d, w pułapkę IBL-5 na grabie. Zasiedla huby porastające drzewa liściaste i iglaste: Fomes fomentarius (L. ex FR.) KICKX, Trametes sp. FR. em. KOTL. et POUZ., Phellinus igniarius (L. ex FR.) QUEL., P. pini (THORE ex FR.) PIL. (BURAKOWSKI i in. 1987). Jeden z najpospolitszych gatunków w rodzaju (KRÓLIK 1999). Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w roku 1888 (KRÓLIK 2008). Cis micans (FABRICIUS, 1792) =Cis hispidus (PAYKULL, 1798) OOŚ Zamczysko, UTM: DC69 oddz. 165d, w pułapkę IBL-5 na dębie; w pułapkę IBL-2;

7 Czerwikowate w faunie Kampinoskiego Parku Narodowego 33 oddz. 242b, , w pułapkę IBL-2; oddz. 25b, ex., ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie, ex. w pułapkę IBL-2; oddz. 269a, , 1, , 1, , ex. w pułapkę IBL-5 na dębie, w pułapkę IBL-2, exx. w pułapkę IBL-5 na grabie, 5 exx. w pułapkę IBL-5 na brzozie, 1 ex. w pułapkę IBL-5 na olszy czarnej; oddz. 77d, ex., ex., w pułapkę IBL-2, ex., exx. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 100b, exx., ex., ex., w pułapkę IBL-5 na sośnie, ex. w pułapkę IBL-2; oddz. 121d, collected with window trap, , w pułapkę IBL-2, , 1, w pułapkę IBL-5 na dębie. Zasiedla huby porastające drzewa liściaste jak np.: Lenzites betulina (L. ex FR.) FR., Ganoderma applanatum (PERS. ex WALLR.), Polyporus squamosus (HUDS.) ex FR., Trametes sp. FR. em. KOTL. et POUZ. (BURAKOWSKI i in. 1987). W Polsce zasiedla prawdopodobnie cały obszar kraju. Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w latach (KRÓLIK 2008). Gatunek znany z Kampinoskiego Parku Narodowego (SAWONIEWICZ 2013). *Cis punctulatus GYLLENHAL, 1827 oddz. 242b, w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 25b, ex., exx. w pułapkę IBL-5 na sośnie, 3 exx. w pułapkę IBL-2; oddz. 269a, ex. w pułapkę IBL-5 na grabie; oddz. 100b, ex. w pułapkę IBL-2; oddz. 121d, w pułapkę IBL-2. Spotykany głównie na hubach rozwijających się na drzewach iglastych, głównie w Hirschioporus fuscoviolaceus (EHRENB. ex FR.) DONK. i H. abietinus (DICKS. ex FR.) DONK. (BURAKOWSKI i in. 1987). Dość rzadko i lokalnie spotykany gatunek, znany dotychczas z Pojezierza Pomorskiego, Puszczy Białowieskiej, Śląska Górnego,

8 34 Dawid Marczak, Roman Królik Wyżyny Małopolskiej, Gór Świętokrzyskich, Roztocza i Beskidu Zachodniego (BURAKOWSKI i in. 1987; KUBISZ 1995; SZAFRANIEC 1998; KRÓLIK 1999; GUTOWSKI, RUTA 2004; BOROWSKI 2007; BYK 2007; BYK i in. 2013). *Cis pygmaeus pygmaeus (MARSHAM, 1802) oddz. 100b, ex. w pułapkę IBL-2. Preferencje siedliskowe są słabo poznane (BURAKOWSKI i in. 1987). Gatunek w Polsce bardzo rzadki, znany do tej pory jedynie z Puszczy Białowieskiej (BYK i in. 2006) i okolic Legnicy (BURAKOWSKI i in. 1987) ale zapewne szerzej rozsiedlony. Cis rugulosus MELLIÉ, 1848 oddz. 242b, w pułapkę IBL-5 na olszy czarnej; w pułapkę IBL-5 na grabie; OOŚ Sieraków, UTM oddz. 77d, ex. w pułapkę IBL-2. Żyje w podobnym środowisku co Cis boleti, ale w Polsce jest od niego znacznie rzadziej spotykany. Niekiedy występują razem. Gatunek znany z 11 krain (BURAKOWSKI i in. 1987; STACHOWIAK 1998; KRÓLIK 1999, 2008; BOROWSKI 2007). Cis submicans ABEILLE de PERRIN, 1874 micans sensu auct., nec FABRICIUS, 1792 oddz. 269a, ex. w pułapkę IBL-5 na olszy czarnej; oddz. 100b, ex. w pułapkę IBL-2. W Polsce dość rzadki, spotykany na izolowanych stanowiskach (KRÓLIK 2008). Często mylony z małymi okazami pospolitego Cis boleti. Do tej pory wykazany z 15 krain (BURAKOWSKI i in. 1987; GUTOWSKI, KUBISZ 1995; STACHOWIAK 1998; BOROWSKI 2006; 2007; GUTOWSKI i in. 2006; MOKRZYCKI 2007). Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w latach (KRÓLIK 2008). Ennearthron cornutum (GYLLENHAL, 1827) OOŚ Zamczysko, UTM: DC69 oddz. 165d, , w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 242b, w pułapkę IBL-2, , w pułapkę IBL-5 na dębie; ex. w pułapkę IBL-5 na grabie;

9 Czerwikowate w faunie Kampinoskiego Parku Narodowego 35 oddz. 25b, exx., exx., exx. w pułapkę IBL-2, exx., exx. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 269a, , 2, , , exx., exx., w pułapkę IBL-5 na dębie, , w pułapkę IBL-2, exx. w pułapkę IBL-5 na grabie, 5 exx. w pułapkę IBL-5 na olszy czarnej, 1 ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; exx. w pułapkę IBL-5 na grabie, 1 ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 77d, ex., exx., exx., w pułapkę IBL-2; ex., exx., exx. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 100b, exx., exx., ex., exx., w pułapkę IBL-5 na sośnie, exx. w pułapkę IBL-2; ex. w pułapkę Moericke a; oddz. 121d, , 2, w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 134c, , 1 w pułapkę IBL-2, , , , w pułapkę IBL-5 na dębie. Zasiedla wiele gatunków hub porastających drzewa liściaste (BURAKOWSKI i in. 1987). W Polsce znany z kilkunastu krain. Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w latach (KRÓLIK 2008). Gatunek znany z Kampinoskiego Parku Narodowego (SAWONIEWICZ 2013). *Ennearthron palmi LOHSE, 1966 oddz. 100b, exx. w pułapkę IBL-5 na sośnie. Wymagania siedliskowe są słabo poznane. Gatunek uważany jest za relikt lasów pierwotnych (BURAKOWSKI i in. 1987). Współcześnie w Polsce znany z czterech krain: Puszczy Białowieskiej (BOROWSKI 2001; BYK 2001 a, b; BYK i in. 2006), Gór Świętokrzyskich (BOROWSKI 2007, BYK 2007), Wyżyny Małopolskiej (BOROWSKI 2006) oraz Dolnego Śląska (BURAKOWSKI i in. 1987). *Orthocis alni (GYLLENHAL, 1813) OOŚ Zamczysko, UTM: DC69 oddz. 165d, w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 242b, w pułapkę IBL-2;

10 36 Dawid Marczak, Roman Królik oddz. 25b, exx., exx. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 269a, , w pułapkę IBL-2; ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie, 1 ex. w pułapkę IBL-5 na olszy czarnej, 1 ex. w pułapkę IBL-5 na grabie; oddz. 77d, ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 121d, w pułapkę IBL-2; , 1 w pułapkę IBL-5 na dębie; oddz. 134c, w pułapkę IBL-5 na dębie. Związany jest z grzybami rosnącymi na martwych i zamierających drzewach liściastych: Stereum rugosum (PERS.) FR., Exidia glandulosa BULL. ex FR., Auricularia auricula (HOOK.) UNDERW. (BURAKOWSKI i in. 1987). W Polsce znany z 15 krain (BURAKOWSKI i in. 1987; STACHOWIAK 1998; BOROWIEC i in. 1992; BYK A., BYK S. 2004; BOROWSKI 2007; BYK 2007). Orthocis lucasi (ABEILLE de PERRIN, 1874) oddz. 269a, exx. w pułapkę IBL-5 na grabie; oddz. 77d, ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie, 1 ex. w pułapkę IBL-2. Wymagania środowiskowe tego gatunku są słabo poznane (BURAKOWSKI i in. 1987). Z Polski wykazany po raz pierwszy stosunkowo niedawno (KRÓLIK 2003). Znany z 6 krain (KRÓLIK 2003, BOROWSKI 2007, BYK 2007, TRZECIAK 2007). Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w roku 1909 (KRÓLIK 2008). Ropalodontus perforatus (GYLLENHAL, 1813) oddz. 242b, ex. w pułapkę IBL-5 na brzozie; oddz. 25b, ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 269a, w pułapkę IBL-2; ex. w pułapkę IBL-5 na grabie; oddz. 77d, ex. pod korą obumarłej sosny; oddz. 134c, w pułapkę IBL-5 na dębie; w pułapkę IBL-5 na dębie.

11 Czerwikowate w faunie Kampinoskiego Parku Narodowego 37 Spotykany w owocnikach hub rosnących na drzewach liściastych, Fomes fomentarius (L. ex FR.) KICKX. W Polsce szeroko rozsiedlony, notowany z kilkunastu krain (BURAKOWSKI i in. 1987). Gatunek znany z Kampinoskiego Parku Narodowego (SAWONIEWICZ 2013). Ropalodontus strandi LOHSE, 1969 oddz. 25b, ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 77d, exx. w pułapkę IBL-2, ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 134c, w pułapkę IBL-5 na dębie. Gatunek stwierdzony po raz pierwszy w Polsce w roku 1999, z trzech krain: Puszczy Białowieskiej, Górnego Śląska i Roztocza (KRÓLIK 1999). Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w roku 1909 (KRÓLIK 2008). Ponadto wykazany jeszcze z Wyżyny Małopolskiej, Gór Świętokrzyskich i Niziny Sandomierskiej (BARAN, KLEJDYSZ 2007; BOROWSKI 2007; BYK 2007; BYK i in. 2013) lecz na pewno szerzej rozsiedlony. Sulcacis bidentulus (ROSENHAUER, 1847) oddz. 269a, exx. w pułapkę IBL-5 na grabie, 1 ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 100b, ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie. Zasiedla huby na drzewach liściastych (BURAKOWSKI i in. 1987). Wydaje się, że preferuje owocniki grzyba Funalia PAT. em. BOND. et SING. porastające na martwym drewnie Populus L. i Salix L. (KRÓLIK i in. 2005). W Polsce rzadko spotykany, stwierdzony w 11 krainach (BURAKOWSKI i in. 1987, KUBISZ 1995, KRÓLIK i in. 2005). Na Nizinie Mazowieckiej wykazany z Łomnej (KRÓLIK i in. 2005). Sulcacis fronticornis (PANZER, 1805) oddz. 25b, exx., ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 269a, , , exx., w pułapkę IBL-5 na dębie; ex. w pułapkę IBL-5 na brzozie, exx., exx. w pułapkę IBL-5 na grabie, ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie. Zasiedla huby porastające na drzewach liściastych, rzadziej iglastych, głównie Piptoporus betulinus (BULL. ex FR.) P. KARST., Laetiporus sulphureus (BULL. ex FR.)

12 38 Dawid Marczak, Roman Królik MURR., Trametes sp. FR. em. KOTL. et POUZ. (BURAKOWSKI i in. 1987). Znajdowany także pod przegrzybiałą korą i w zmurszałym drewnie. Szeroko rozsiedlony gatunek, znany z kilkunastu krain, zasiedlający zapewne cały obszar Polski (KRÓLIK i in. 2005). Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w latach (KRÓLIK 2008). Sulcacis nitidus (FABRICIUS, 1792) =Sulcacis affinis (GYLLENHAL, 1827) oddz. 242b, w pułapkę IBL-5 na olszy czarnej; oddz. 269a, ex. w pułapkę IBL-5 na dębie, ex., exx. w pułapkę IBL-5 na grabie, ex. w pułapkę IBL-5 na sośnie; oddz. 77d, ex. w pułapkę IBL-2; oddz. 100b, ex, w pułapkę IBL-5 na sośnie. Występuje w owocnikach hub porastających na drzewach liściastych, najczęściej w Trametes gibbosa (PERS. ex PERS.) FR., T. hirsuta (WULP. ex FR.) PIL., T. versicolor (L. ex FR.) PIL., rzadziej w Daedalea (PERS.) ex FR., Lenzites FR. i Polyporus (MICH.) ex FR. em. DONK. (BURAKOWSKI i in. 1987). Najpospolitszy gatunek z rodzaju w Polsce, znany prawie z całego kraju (KRÓLIK i in. 2005). Z Niziny Mazowieckiej wykazany w zbiorach Wojciecha Mączyńskiego na podstawie okazów zebranych w latach (KRÓLIK 2008). Gatunek znany z Kampinoskiego Parku Narodowego (SAWONIEWICZ 2013). DYSKUSJA Niniejsza praca prezentuje dane o występowaniu 22 gatunków Ciidae w Puszczy Kampinoskiej. Dotychczasowe dane o tej grupie chrząszczy z obszaru parku pochodziły z dwóch prac. W pierwszej z nich KUBISZ i in. (2000) podają jeden gatunek C. boleti przy okazji inwentaryzacji chrząszczy obszarów ochrony ścisłej Czerwińskie Góry I i II. W drugiej SAWONIEWICZ (2013) badając zgrupowania saproksylicznych chrząszczy zasiedlających próchno brzóz wskazuje 8 gatunków Ciidae: Cis boleti, C. castaneus, C. fagi WALTL, C. micans, Ennearthron cornutum, Octotemnus glabriculus (GYLL.), Ropalodontus perforatus i Sulcacis nitidus (=affinis (GYLL.)). Wśród 22 gatunków wykazanych w niniejszej pracy udało się potwierdzić 5 z wcześniej odnalezionych na obszarze parku, natomiast dwóch gatunków Cis fagi, Octotemnus glabriculus nie udało się ponownie odnaleźć. Należy jednak mieć na uwadze, że C. fagi jest często mylony z znacznie pospolitszym C. fusciclavis, szczególnie oznaczanie samic bez porównania z dobrze oznaczonym materiałem

13 Czerwikowate w faunie Kampinoskiego Parku Narodowego 39 jest problematyczne. O. glabriculus jako dość pospolity, zapewne występuje nadal w Puszczy Kampinoskiej. Pomiędzy gatunkami odnalezionymi w prezentowanych badaniach aż 14 było wykazanych ze zbiorów Wojciecha Mączyńskiego z przełomu XIX i XX wieku (KRÓLIK 2008). Tym samym dla kilku bardzo rzadkich gatunków udało się dowieść ich współczesnego występowania na Nizinie Mazowieckiej, a mianowicie dla: Cis fissicornis, Orthocis lucasi, Sulcacis bidentulus. Ponadto w toku prac odnaleziono 5 nowych gatunków dla Niziny Mazowieckiej: Cis festivus, C. punctulatus, C. pygmaeus pygmaeus, Ennearthron palmi i Orthocis alni. Tym samym z obszaru Niziny Mazowieckiej znanych jest obecnie 32 gatunki z rodziny Ciidae. Liczba ta jest niewiele mniejsza niż liczba gatunków Ciidae stwierdzonych w Puszczy Białowieskiej 39 gatunków (BOROWIEC 1990; KUBISZ, SZWAŁKO 1991; BOROWIEC i in. 1992; GUTOWSKI, KUBISZ 1995; KUBISZ 1995, 2001; KRÓLIK 1999, 2002, 2003; BOROWSKI 2001; BYK 2001 a, b; KRÓLIK, MAJEWSKI 2005). Tak duża liczba stwierdzonych taksonów na Mazowszu, w stosunku do puszczańskich lasów świadczy o dobrym stanie zachowania lasów Mazowsza krainy obecnie silnie zurbanizowanej. Analizując faunę Ciidae Kampinoskiego Parku Narodowego warto podkreślić, iż odnalezienie na terenie tego izolowanego w skali Mazowsza kompleksu leśnego dość dużej liczby gatunków, podobnej do lasów Puszczy Białowieskiej świadczy o dobrej kondycji kampinoskich lasów. Ponadto gatunki rzadkie i bardzo rzadkie takie jak: Cis fissicornis, C. punctulatus, C. pygmaeus pygmaeus, C. rugulosus, Orthocis lucasi, Sulcacis bidentulus czy uważany za relikt lasów pierwotnych Ennearthron palmi (BURAKOWSKI i in. 1987) mogą służyć jako narzędzia do waloryzacji lasów Puszczy Kampinoskiej i wskazują na ich wielowiekową ciągłość, potwierdzając ich historyczną łączność z lasami obecnej Warszawy szczególnie Lasu Bielańskiego. PIŚMIENNICTWO BARAN M., KLEJDYSZ T Chrząszcze wybranych rezerwatów Puszczy Niepołomickiej (Nizina Sandomierska) związane z grzybami nadrzewnymi. Praca magisterska, Wydział Leśny Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu (maszyn.). BOROWIEC L Nowe stanowiska polskich Ciidae (Coleoptera). Wiad. entomol. 9(3-4): BOROWIEC L., KANIA J., Wanat M Chrząszcze (Coleoptera) nowe dla Puszczy Białowieskiej. Wiad. entomol. 11(3): BOROWSKI J Próba waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej na podstawie chrząszczy (Coleoptera) związanych z nadrzewnymi grzybami. [W:] Próba szacunkowej waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną, A. SZUJECKI (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, BOROWSKI J Chrząszcze (Coleoptera) grzybów nadrzewnych studium waloryzacyjne. Wyd. SGGW, Warszawa, 91 ss., 1 fot., 2 map., 3 tbl. BOROWSKI J Waloryzacja drzewostanów Gór Świętokrzyskich przy wykorzystaniu mycetobiontycznych chrząszczy grzybów nadrzewnych. [W:] Waloryzacja ekosystemów leśnych

14 40 Dawid Marczak, Roman Królik Gór Świętokrzyskich metodą zooindykacyjną, J. BOROWSKI, S. MAZUR (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J Kat. Fauny Pol. Część 23, Tom 14. Chrząszcze Coleoptera, Cucujoidea, cz. 3. PWN, Warszawa. BYK A a. Próba waloryzacji drzewostanów starszych klas wieku Puszczy Białowieskiej na podstawie struktury zgrupowań chrząszczy (Coleoptera) związanych z rozkładającym się drewnem leżących pni i pniaków. [W:] Próba szacunkowej waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną, A. SZUJECKI (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, BYK A b. Próba waloryzacji drzewostanów starszych klas wieku Puszczy Białowieskiej na podstawie struktury zgrupowań chrząszczy (Coleoptera) związanych z rozkładającym się drewnem pni martwych drzew stojących i dziupli. [W:] Próba szacunkowej waloryzacji lasów Puszczy Białowieskiej metodą zooindykacyjną, A. SZUJECKI (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, BYK A Waloryzacja drzewostanów Gór Świętokrzyskich na podstawie struktury zgrupowań chrząszczy saproksylicznych. [W:] Waloryzacja ekosystemów leśnych Gór Świętokrzyskich metodą zooindykacyjną, J. BOROWSKI, S. MAZUR (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, BYK A., BOROWSKI J., MAZUR S., MOKRZYCKI T., RUTKIEWICZ A Waloryzacja lasów Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Spalsko-Rogowskie na podstawie struktury zgrupowań chrząszczy saproksylicznych. Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 15. Z. 35(2): BYK A., BYK S Chrząszcze saproksyliczne próchnowisk rezerwatu Dęby w Krukach Pasłęckich. Parki nar. Rez. Przyr. 23(4): BYK A., MOKRZYCKI T., PERLIŃSKI S., RUTKIEWICZ A Saproxylic beetles in the monitoring of anthropogenic transformations of Białowieża Primeval Forest. [In:] Zooindication-based monitoring of anthropogenic transformations in Białowieża Primeval Forest, A. SZUJECKI (eds.). Wyd. SGGW, Warszawa, GUTOWSKI J.M., BUCHHOLZ L., KUBISZ D., OSSOWSKA M., SUĆKO K Chrząszcze saproksyliczne jako wskaźnik odkształceń ekosystemów leśnych borów sosnowych. Leśne Prace Bad. 4: GUTOWSKI J.M., KUBISZ D Entomofauna drzewostanów pohuraganowych w Puszczy Białowieskiej. Prace Inst. Bad. Leśn., Ser. A. 788: GUTOWSKI J.M., RUTA R., Waloryzacja przyrodnicza gminy Tuczno (Pojezierze Zachodniopomorskie) w oparciu o wyniki wstępnych badań nad chrząszczami (Insecta: Coleoptera). Nowy Pam. Fizjogr. 3(1-2): LOPES-ANDRADE C Ciidae Leach Version 17 August / in The Tree of Life Web Project, KLOSS M Zbiorowiska leśne i zaroślowe. [W:] Kampinoski Park Narodowy, Tom I: Przyroda Kampinoskiego Parku Narodowego, R. ANDRZEJEWSKI (red.). Izabelin, KRÓLIK R Rhopalodontus strandi Lohse, 1969 and Cis hanseni Strand, 1965 nowe dla fauny Polski gatunki chrząszczy oraz nowe dane o rozmieszczeniu i ekologii kilkudziesięciu innych gatunków z rodziny Ciidae (Coleoptera). Wiad. entomol. 18(2): KRÓLIK R Cis linearis J. Sahlberg, 1901 and Cis pseudolinearis Lohse, 1965 nowe dla fauny Polski gatunki chrząszczy. Wiad. entomol. 21(2): KRÓLIK R Cis lucasi Abeille de Perrin, 1874 nowy dla fauny Polski gatunek chrząszcza (Coleoptera: Ciidae). Acta ent. Siles. 9-10: KRÓLIK R Ciidae (Coleoptera) w kolekcji Wojciecha Mączyńskiego. Acta ent. siles. 16: KRÓLIK R., Majewski T Ennearthron pruinosulum (Perris, 1864) nowy dla fauny Polski gatunek chrząszcza (Coleoptera: Ciidae). Acta ent. siles ( ): KRÓLIK R., RUTA R., MATUSIAK R Nowe stanowiska chrząszczy z rodzaju Sulcacis Dury, 1917 (Coleoptera: Ciidae) w Polsce. Wiad. entomol. 24(4):

15 Czerwikowate w faunie Kampinoskiego Parku Narodowego 41 KUBISZ D Chrząszcze (Coleoptera) z wybranych rodzin jako element monitoringu ekologicznego w Puszczy Białowieskiej Prace Inst. Bad. Leśn., Ser. A, nr 790/800: KUBISZ D Ciidae, Tetratomidae. [W:] Katalog Fauny Puszczy Białowieskiej, J.M. GUTOWSKI, B. JAROSZEWICZ (eds.). IBL, Warszawa, KUBISZ D., HILSZCZAŃSKI J., GARBALIŃSKI P Chrząszzce (Coleoptera) rezerwatów Czerwińskie Góry I i II i ich otuliny w Puszczy Kampinoskiej. Parki nar. Rez. Przyr. 19(4): KUBISZ D., SZWAŁKO P Nowe dla Podlasia i Puszczy Białowieskiej gatunki chrząszczy (Coleoptera). Wiad. entomol. 10(1): MOKRZYCKI T Waloryzacja ekosystemów leśnych Gór Świętokrzyskich na podstawie struktury zgrupowań chrząszczy związanych z pniakami. [W:] Waloryzacja ekosystemów leśnych Gór Świętokrzyskich metodą zooindykacyjną, J. BOROWSKI, S. MAZUR (red.). Wyd. SGGW, Warszawa, RUTA R., MELKE A Chrząszcze (Insecta: Coleoptera) rezerwatu Kuźnik koło Piły. Rocz. nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. Salamandra 6: SAWONIEWICZ M Beetles (Coleoptera) occurring in decaying birch (Betula spp.) wood in the Kampinos National Park. Leśne Prace Bad. 74(1): STACHOWIAK M Wstępna inwentaryzacja chrząszczy parku narodowego Bory Tucholskie. [W:] Park Narodowy Bory Tucholskie, BANASZAK J., TOBOLSKI K. (red.), Wyd. WSP, Bydgoszcz, SZAFRANIEC S Nowe stanowisko Cis fissicornis Mellié, 1849 (Coleoptera, Ciidae) w Polsce. Wiad. entomol. 12(4): 305. SZAFRANIEC S Nowe dla Babiej Góry gatunki chrząszczy (Coleoptera). II. Wiad. entomol. 16(3-4) (1997): TRZECIAK A Nowe stanowisko Cis lucasi (Abeille de Perrin, 1874) (Coleoptera: Ciidae) w Polsce. Wiad. entomol. 26(1): 61. SUMMARY This paper introduces complex data on beetles of the family Ciidae found in Kampinos National Park, while integrating Mazovian fauna and specimens gathered by Wojciech Mączyński and deposited in the Górnośląskie Museum in Bytom. Until now only a few representatives of this family were known from the area of the park. This paper provides data on 22 species (out of 44 noted in Poland) recently caught in the park. Among the species found in the described research, as many as 14 were already collected by Wojciech Mączyński at the end of the 19th and beginning of the 20th century. This proves their constant presence on the Mazovian Lowland considered an area that is poor in large forest complexes. As a result of the conducted research, 5 species new to the Mazovian Lowland were found: Cis festivus, C. punctulatus, C. pygmaeus pygmaeus, Ennearthron palmi and Orthocis alni. Thus the number of Ciidae species known from the Mazoviam Lowland now equals 32. The rare and very rare species found, such as: Cis fissicornis, C. punctulatus, C. pygmaeus pygmaeus, C. rugulosus, Orthocis lucasi, Sulcacis bidentulus or Ennearthron palmi, which is considered to be a relic of primeval forests, may serve as a tool for valorising the forest ecosystems of Kampinos Forest and proves their long-lasting permanence. Nadesłano do redakcji: marzec 2015 r. Wpłynęło ponownie po poprawkach: maj 2015 r. Przyjęto do druku: maj 2015 r.

16