SPRAWOZDANIE Z ZAGRANICZNEGO WYJZADU STUDYJNEGO PORTUGALIA listopada 2009 r.

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE Z ZAGRANICZNEGO WYJZADU STUDYJNEGO PORTUGALIA listopada 2009 r. W dniach listopada 2009 roku Sekretariat Regionalny Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (KSOW) Województwa Śląskiego zorganizował wyjazd studyjny dla 30 osób do Portugalii, do podmiotów gospodarczych realizujących program Leader oraz partnerów KSOW i Lokalnych Grup Działania (LGD). Wyjazd miał na celu: - pogłębienie wiedzy dotyczącej polityki rozwoju obszarów wiejskich; - zapoznanie się z projektami realizowanymi na obszarach wiejskich Portugalii w ramach programu LEADER; - wymianę doświadczeo pomiędzy uczestnikami wyjazdu a zagranicznymi przedstawicielami samorządu, LGD i KSOW; - pośredniczenie w poszukiwaniu partnerów do realizacji projektów innowacyjnych, a następnie ich rozpowszechnianie. Uczestnikami wyjazdu byli partnerzy Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich oraz przedstawiciele instytucji związanych i współpracujących z Sekretariatem Regionalnym: 1) Przedstawiciele 15 Lokalnych Grup Działania Województwa Śląskiego: - LGD Brynica to nie granica- 1 osoba - LGD Razem na wyżyny- 1 osoba - LGD Bractwo Kuźnic- 1 osoba - LGD Cieszyoska Kraina- 1 osoba - LGD Morawskie Wrota- 1 osoba - LGD Partnerstwo dla rozwoju- 1 osoba - LGD Partnerstwo Dorzecza Kocierzanki i Koszarawy- 2 osoby - LGD Partnerstwo Północnej Jury- 1 osoba - LGD Perła Jury- 1 osoba - LGD Spichlerz Górnego Śląska- 2 osoby - LGD Zielony Wierzchołek Śląska- 1 osoba - LGD Ziemia Bielska- 1 osoba - LGD Ziemia Pszczyoska- 2 osoby - LGD Żywiecki Raj- 3 osoby (przedstawiciel LGD Lyskor nie uczestniczył w wyjeździe studyjnym i przekazał swoje miejsce LGD Żywiecki Raj) Strona 1

2 2) 1 przedstawiciel Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 3) 1 przedstawiciel Agencji Rynku Rolnego 4) 1 przedstawiciel Śląskiej Izby Rolniczej 5) 1 przedstawiciel Śląskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Częstochowie 6) 1 przedstawiciel Śląskiego Związku Gmin i Powiatów 7) 1 przedstawiciel Rejonowego Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych 8) Członek Komisji Rolnictwa i Terenów Wiejskich 9) Przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego: - 1 przedstawiciel Zarządu Województwa Śląskiego - Zastępca Dyrektora Wydziału TW - 1 przedstawiciel Sekretariatu Regionalnego KSOW - 1 przedstawiciel PROW (osoba wdrażająca program LEADER) Opiekunem i równocześnie tłumaczem grupy był pan Oswald Rodrigo Pereira, dziennikarz TVP odpowiedzialny za obszar portugalskojęzyczny. Za sprawy organizacyjne odpowiedzialne było Biuro Turystyczne EWA z Żywca. Opis wyjazdu studyjnego: Fot.1. Lizbona Poniedziałek, r. Wyjazd rozpoczął się w poniedziałek 16 listopada 2009 roku o godzinie 7.00 w Warszawie, skąd grupa wyleciała do Lizbony. W stolicy Portugalii uczestnicy mieli okazję skosztowad potraw regionalnych. Porzekadło mówi, że Portugalczycy znają 365 sposobów przyrządzania dorsza- podczas obiadu grupa uczestników poznała jeden z nich. O godzinie uczestnicy wyruszyli w dalszą drogę. Miejscem docelowym była miejscowośd Arouca położona w dystrykcie Aveiro, w regionie Północ, oddalona od Lizbony o około 300 km. Podczas podróży opiekun wycieczki zapoznał uczestników z Portugalią, opowiadając m.in. o historii, geografii, gospodarce i kulturze odwiedzanego kraju. Dowiedzieliśmy się podstawowych informacji o rolnictwie oraz o jego udziale i miejscu w gospodarce kraju. Przed wstąpieniem do EWG Portugalia była krajem głównie rolniczym. Po akcesji struktura gospodarki zaczęła się stopniowo zmieniad wzrosło znaczenie usług w tworzeniu PKB, Strona 2

3 a większośd przedsiębiorstw paostwowych została poddana prywatyzacji w celu zwiększenia ich wydajności. W rezultacie na początku lat dziewięddziesiątych Portugalia była jednym z najszybciej rozwijających się paostw Unii Europejskiej, co zostało osiągnięte głównie dzięki unijnym dotacjom i zagranicznym inwestycjom. Mimo to Portugalia, obok Grecji, nadal jest jednym z najsłabiej rozwiniętych ekonomicznie Fot.2. Arouca paostw dawnej Piętnastki. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne zmalały niemal do zera, a większośd wyrobów przemysłowych to słabo przetworzone produkty (takie jak odzież, obuwie, wino, konserwy rybne). Cele, które postawiła sobie Portugalia wstępując do EWG, to modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa, zwiększenie jego produkcji i uczynienie go zdolnym do konkurencji w Europie. W latach otrzymała z Unii ponad 3,9 miliarda na wsparcie rozwoju regionalnego. Środki mają byd przeznaczone na rozwój 4 sektorów rolnych mających najkorzystniejsze warunki rozwoju (sektor owoców i warzyw, kwiaciarstwa, wina, oliwek). W 2007 roku struktura wytworzenia PKB kształtowała się następująca: rolnictwo- 3,6% PKB (11,7% zatrudnionych); przemysł- 25,5% PKB (30,5% zatrudnionych); usługi- 70,9 % PKB (57,8% zatrudnionych). Mimo zmniejszającej się roli rolnictwa dla gospodarki, jest w nim wciąż zatrudniona znaczna liczba pracowników. Najważniejszymi produktami są wino, owoce oraz warzywa (składają się na 1/3 całej produkcji rolnej). Portugalia jest jednym z większych eksporterów produktów przemysłu drzewnego (m.in. największym w świecie producentem korków z drzewa korkowego). Posiada czwartą pod względem wielkości flotę rybacką w UE, jednak dokonuje jedynie 3% połowów. Fot.3. Arouca Wśród najważniejszych gałęzi przemysłu Portugalii należy wymienid przemysł tekstylny, obuwniczy, papierniczy, chemiczny. Około 6% PKB wytwarza sektor budownictwa. Sektor usług systematycznie zyskuje na znaczeniu. Największy udział w tym sektorze mają handel i turystyka. Struktura gospodarstw rolnych w kraju jest następująca: w północnej części Portugalii przeważają małe, kilkuhektarowe gospodarstwa rolne, w południowej - duże, Strona 3

4 kilkusethektarowe. Produkcja rolna jest niewielka. Ziemie uprawne stanowią ok. 39% powierzchni, łąki i pastwiska 6%, a lasy i zarośla ok. 40%. Charakterystycznym elementem krajobrazu Portugalii są wiecznie zielone dęby korkowe z poobdzieraną korą. Południe kraju porastają wtórne zarośla typu makii a na północy i na wybrzeżu występują lasy sosnowe dostarczające kalafonii. W dolinach rzek i na Maderze uprawa się głownie winorośl, a roczna produkcja win wynosi około 15 mln litrów. Na południu kraju przeważa uprawa oliwek, cytrusów, figowców i migdałowców, na wyspach także: ananasów i bananów. Ze zbóż w Portugalii uprawia się głównie pszenicę, kukurydzę oraz ryż w dolinie rzek Tagu i Gwadiany, ponadto ziemniaki i warzywa, zwłaszcza pomidory. Hodowla zwierząt jest słabo rozwinięta, w górach hoduje się głównie owce (5,6 mln sztuk), na pozostałym obszarze trzodę chlewną (2,5 mln) i bydło (1,3 mln). Dużą rolę w gospodarce Portugalii odgrywa rybołówstwo, głównie przybrzeżne połowy (ok. 320 tys. ton rocznie) sardynek i tuoczyków. Średnia powierzchnia użytków rolnych przypadająca na gospodarstwo rolne w Portugalii wynosi 11,4 hektarów (w Polsce- 10,15 ha). Obecnie w kraju działają 53 Lokalne Grupy Działania (spośród nich w Leader I brało udział 20, a w Leader II 48 LGD) realizujące obecnie projekty w ramach programu Leader W trakcie wyjazdu studyjnego uczestnicy mieli możliwośd poznania przedstawicieli dwóch LGD- z Grupy Adrimag (północ kraju) oraz z Grupy Monte (południe). Po przyjeździe na miejsce uczestnicy zostali zakwaterowani w Hotelu S. Pedrow w centrum miasteczka Arouca (dystrykt Aveiro w regionie Północ). Wtorek, r. Drugi dzieo wyjazdu uczestnicy rozpoczęli spotkaniem z przedstawicielami Lokalnej Grupy Działania Adrimag. LGD (=LAG) Adrimag jest stowarzyszeniem typu non profit, powstałym 27 sierpnia 1991 roku, na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, takich jak: Montemuro, Arada i gór Gralheira. Swoim Ryc.1. Obszar działania LAG Adrimag zasięgiem obejmuje siedem gmin: Arouca, Castelo de Paiva, Castro Daire, Cinfães, São Pedro do Sul, Sever do Vouga, Vale de Cambra. Według statutu Lag Adrimag jest stowarzyszeniem, którego celem jest: obrona miejscowego dziedzictwa - rodzimych ras; rozwijanie i propagowanie turystyki wiejskiej; rozwijanie i wspieranie inicjatyw kulturalnych; zachęcanie i wspieranie rzemiosła i etnografii; Strona 4

5 pomoc sprzedaży produktów lokalnych, przyczyniająca się do lepszego funkcjonowania producentów na obszarach wiejskich; wspierania kształcenia zawodowego oraz wymiana i współpraca pomiędzy podmiotami oraz organizacjami działającymi na obszarze funkcjonowania Grupy. Stowarzyszenie wytyczyło sobie cele, Fot.4. Gospodarstwa w Lugar (Canelas) których zadaniem jest pogodzenie interesów partnerów należących do grupy i realizujących wspólne projekty. Wyróżnid można trzy główne (strategiczne) cele: cel 1 to poprawa warunków życia mieszkaoców, poprzez inwestycje w podstawowy sprzęt i usługi oraz wsparcie społeczne, promocja kształcenia, szkoleo, informacji; cel 2 to poprawa systemu produkcyjnego, wzmocnienie i dywersyfikacja lokalnej aktywności gospodarczej poprzez wzmocnienie turystyki wiejskiej, wsparcie dla tradycyjnych działao i wykorzystanie lokalnych zasobów, w tym certyfikowanych produktów regionalnych; cel 3 to zachowanie środowiska naturalnego poprzez działania promujące edukację ekologiczną, rekreację i turystykę oraz ochronę zasobów naturalnych i krajobrazu. LAG Adrimag od momentu powstania realizuje projekty w ramach programu Leader: od roku- Leader I, od Leader II, w latach Leader +, od 2007 roku LEADER z łączną kwotą dofinansowania na lata wynoszącą 15,7 mln euro. Grupa wspiera projekty, które mogą przyczynid się do rozwoju regionu, głównie poprzez rozwój turystyki oraz agroturystyki, które w najlepszy sposób wykorzystują zasoby tego pięknego obszaru północnej Portugalii. Przedstawicielami LAG Adrimag, którzy gościli nas na obszarze działania ich grupy byli Pan Joao Carlos oraz Pani Suzana Martins. Fot.5. Casa do Pinto Pierwszym punktem wizyty uczestników było gospodarstwo agroturystyczne Casa do Pinto, położone w miasteczku Lugar (Canales, gmina Auroca), którego remont i wyposażenie sfinansowano z programu Leader+. Mogliśmy zobaczyd tutaj Strona 5

6 przepiękną wiejską architekturę- dom, budynki gospodarcze oraz mur otaczający gospodarstwo zbudowane były z kamienia (zarówno ściany jak i dach wykonano z łupków wydobywanych w regionie) oraz drewna. Wszystko pięknie wkomponowane w górski krajobraz, tworzy jedną całośd z sąsiednimi gospodarstwami. Obiekt pochodzi z 1746 roku, a ostatnie prace remontowe przeprowadzono w 2008 roku. W domu dla turystów znajduje się 6 pokoi gościnnych, 2 pokoje dzienne, taras, a w przyszłości właściciele planują również budowę basenu. Z EFRROW właściciele otrzymali ok. 50 % wnioskowanej sumy, co w rezultacie wyniosło 10% wartości ogólnej inwestycji. Pieniądze unijne wykorzystano głównie na wyposażenie obiektu. Kolejnym miejscem naszej wizyty było Centrum Geologii (Centro de Interpretação Geológica de Canelas = CIGC-Arouca) w Canelas, gdzie podziwiad można wyjątkową kolekcję paleontologii, formy kopalnych bezkręgowców: m.in. trylobitów, małży, ślimaków, głowonogów, ramienionogów, liliowców. Naszym przewodnikiem po centrum była jego właścicielka Pani prof. Lígia Figueiredo. Fot.6.Centrum Geologii W ramach programu Leader+ sfinansowano dwa projekty- budowę muzeum geologii (sala+recepcja) oraz budowę audytorium. Wielkośd dofinansowania stanowiła 60% całkowitej wartości projektów. Ostateczne prace budowlane oraz otwarcie Centrum nastąpiło 1 czerwca Od tego momentu CIGC Arouca odwiedziło już ponad zwiedzających (stan na marzec 2009) głownie z Portugalii oraz Hiszpanii. Centrum jest dobrym przykładem współpracy nauki i przemysłu, gdyż nieopodal znajduje się kamieniołom, z którego muzeum czerpie swoje okazy. Zanim wydobyte łupki zostaną zamienione w pokrycia dachowe, płytki, ściany, podłogi, pracownicy muzeum prowadzą prace archeologiczne, sprawdzające dany materiał pod względem zawartości okazów geologicznych. Głównym zadaniem muzeum jest promowanie badao paleontologicznych i rozpowszechnianie dziedzictwa regionu na wszystkich poziomach edukacji i pośród społeczeostwa. Centrum jest wpisane do Europejskiej Sieci Parków Geologicznych. Projekt muzeum jest zgodny z celami wyznaczonymi przez LAG Adrimag i wpisuje się w strategię rozwoju regionu. Strona 6

7 Po godzinie grupa uczestników udała się na obiad do restauracji Casa No Campo (Fot.7.) w miejscowości Moldes, której remont i rozbudowę sfinansowano z programu Leader+. Następnym naszym celem była wizyta w Refugio de Freita- parku kampingowym w miejscowości Merujal. Obiekt sfinansowano z programu Leader+, a całkowity poziom dofinansowania wyniósł 60% wartości inwestycji. Na terenie kampingu znajduje się recepcja, restauracja, bungalowy- 3 dla 2 osób oraz jeden większy pawilon dla maksymalnie 16 osób, pole namiotowe, miejsce dla przyczep i samochodów kempingowych. Na turystów odwiedzających to miejsce czeka wiele atrakcji, m.in.: tor przeszkód (Adventure Park), 13 tras turystycznych, rafting (na pobliskiej rzece Paiva), ścianki wspinaczkowe, wycieczki Fot.7. Park Kempingowy rowerowe. Po zapoznaniu się z całym obiektem, grupa udała się do miejscowości Aroes, aby zwiedzid Centrum Rzemiosła z wyrobami dziewiarskimi i trykotażu. Był to ostatni punkt wizytacji projektów w ramach programu Leader+ w części północnej Portugalii. Fundusze z programu zostały w tym miejscu przeznaczone na odnowę szwalni, zakup maszyn i urządzeo, poprawę warunków pracy, szkolenia dla pracowników. W zakładzie pracuje na stałe 5 kobiet, których średnia wieku wynosi 30 lat. W ramach Leadera przeszły one specjalistyczne kursy w 1999 roku we Włoszech, z technik wykorzystywanych w przemyśle tekstylnym. Środa, r. Trzeci dzieo wyjazdu przeznaczony był na podróż z północy na południe kraju. Południe Portugalii różni się od północy nie tylko krajobrazem, który w tej części kraju jest nizinno-wyżynny, ale również klimatem i roślinnością. Klimat jest tutaj łagodniejszy, lata i zimy cieplejsze, roczna amplituda opadów niższa, roślinnośd śródziemnomorska typu makia i wiecznie zielone lasy dębowe. Fot.8. Centrum Rzemiosła Strona 7

8 Miejscem docelowym podróży była miejscowośd Évora położona w regionie Alentejo (podregionie Alentejo Central). Rejon ten to główny obszar rolniczy Portugalii o krajobrazie typowo wiejskim, jednakże odbiegający od tego, do którego przywykliśmy w naszym kraju. Ze wszystkich stron zobaczyd można pola uprawne (ze zbóż uprawia się tu głównie pszenicę i kukurydzę), gaje oliwne, cytrusy, eukaliptusy, a gdzie niegdzie palmy. Fot.9. Évora Alentejo jest miejscem produkcji żywności dla całej Portugalii, ale przede wszystkim stolicą dębu korkowego (Portugalia jest jednym z głównych eksporterów korka na świecie). Jadąc autokarem z jednej i drugiej strony autostrady podziwiad można było gaje korkowe, a wśród nich pasące się bydło i owce. Również w tym regionie występuje zróżnicowanie powierzchni gospodarstw rolnych- od jednego do kilkuset hektarowych. Około godziny uczestnicy zostali zakwaterowani w hotelu Dom Fernando w centrum miejscowości Évora. Czwartek, r. Przedostatni dzieo wyjazdu studyjnego uczestnicy rozpoczęli spotkaniem z przedstawicielami Lokalnej Grupy Działania Monte gościli nas pani Marta Alter i Paula Santos oraz przedstawiciel samorządu, radny i działacz Lokalnej Sieci Obszarów Wiejskich- pan Alexander Pirate. Rejon działania LAG Monte związany jest silnie z rolnictwem. Grupa powstała w 1996 roku i jest prywatnym stowarzyszeniem typu non-profit. Powstanie LAG jest wynikiem współpracy 4 stowarzyszeo: ALIENDE, A.D.I.M, A.D.M.C. oraz TRILOH. Grupa Monte jest największą LDG działającym na terenie południowej Portugalii. Od roku 1996 realizowała projekty w ramach Leader II, następnie Leader+ i obecnie Leader z kwotą dofinansowania na okres programowania równą 21 mln euro. W 2006 roku bazę społeczną współpracowników grupy tworzyło 713 podmiotów publicznych i prywatnych, zarówno indywidualnych jak i zbiorowych, w regionie Alentejo Central. LAG Monte realizuje i wspiera projekty rozwojowe, które wpisują się w chociaż jedną z pięciu osi strategicznych: 1 oś- Rozwój obszarów wiejskich, 2- Promocja Obywatelstwa i Stowarzyszeo, 3- Interwencja społeczna- Kwalifikacje, Zatrudnienie i Polityka społeczna, 4- Współpraca, 5-Środowisko. Strona 8

9 Ryc.2. Logo projektu PROVE ( Europie został opracowany w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL (wprowadzony m.in. we Francji, Portugalii, Hiszpanii). W Portugalii realizowany od 6 marca 2008 roku. Przeznaczony jest głównie dla małych producentów rolnych. Jego głównym celem jest zbliżenie do siebie konsumenta i producenta, poprzez tzw. sprzedaż bezpośrednią; obustronna wymiana Pani Marta Alter przedstawiła uczestnikom jeden z projektów wspieranych przez Grupę Monte i realizowanych w ramach programu Leader. Pomysł projektu PROVE narodził się w Japonii, natomiast w Fot.10. Kosz warzyw z projektu PROVE wiedzy i oczekiwao; współpraca i wymiana informacji pomiędzy rolnikami. Koncepcja projektu polega na konieczności przygotowania przez rolnika, przynajmniej raz w tygodniu kosza warzyw wybranego przez konsumenta i dostarczenie go do jednego z 4 punktów w regionie. Rolnik zyskuje- klienta, konsument- pewnośd co do jakości zamówienia. Projekt uczy również współpracy pomiędzy producentami- gdy rolnik nie posiada danych warzyw zwraca się z prośbą do innego producenta o możliwośd ich dostarczenia. Następuje wsparcie rolnictwa regionalnego, zwiększenie odpowiedzialności od strony konsumenta (nie może on wycofad się ze złożonego wcześniej zamówieni), jak również producenta (wykonanie zamówienia w terminie). PROVE w ramach Leadera finansowany jest w 100%- 75% z Unii Europejskiej, 25% z Ministerstwa Rolnictwa. Finansowaniu podlega m.in. koordynacja projektu, jego analiza, wynagrodzenia pracowników (przy projekcie pracują dwie osoby), prowadzenie strony internetowej. Fot.11. Farma Freixo do Meio Ostatnim celem wyjazdu była wizyta w miejscowości Montemor-o-Novo na ponad stuhektarowej farmie Freixo do Meio, która specjalizuje się w innowacyjnej produkcji rolnej. Na przeważającej powierzchni gospodarstwa występują gaje oliwne i dęby korkowe, a ponadto uprawia się zboże na paszę dla zwierząt (głównie dla bydła mięsnego). Farma prowadzi chów trzody chlewnej- bardzo popularnych w Strona 9

10 regionie Alentejo świo czarnych, oraz chów indyków. W ramach gospodarstwa istnieje przetwórnia mięsa i produkcja wyrobów zarówno świeżych jak i przetworzonych (m.in. oliwki, oliwa z oliwek, przyprawy, owoce, warzywa, kora, soki, wina, dżemy) do bezpośredniej sprzedaży oraz możliwośd zamówienia produktów przez stronę internetową. Wsparcie z programu Leader+ związane jest m.in. z adaptację starego budynku na halę produkcyjną z przeznaczeniem na przetwórstwo mięsne. Piątek, r. O godzinie 6.30 grupa wyruszyła na lotnisko do Lizbony. Około godziny samolot z uczestnikami wylądował w Warszawie. Tak dobiegł kooca wyjazd studyjny do Portugalii. Fot.12. Gaje dębowe Opracowała (tekst i zdjęcia): Aleksandra Ruśkiewicz Strona 10