Czym jest genetyczne badanie przedobjawowe?
|
|
- Wiktor Smoliński
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 20 Czym jest genetyczne badanie przedobjawowe? Informacje te zostały opracowane przez The Genetic Interest Group. Tłumaczone z języka angielskiego przez Ewę Piotrowską i Annę Kloskę, Uniwersytet Gdański, Polska. Sierpień 2009 Ta praca została wsparta przez EuroGentest, EU-FP6 supported NoE numer kontraktu Illustracje: Rebecca J Kent rebecca@rebeccajkent.com Informacje dla pacjentów i rodzin
2 2 Czym jest genetyczne badanie przedobjawowe? Niniejsza broszura zawiera informacje na temat genetycznych badań przedobjawowych w kierunku chorób innych niż choroby nowotworowe. Napisaliśmy ją, żeby pomóc Ci odpowiedzieć na pytania takie jak: Czym jest genetyczne badanie przedobjawowe? Dlaczego niektórzy ludzie decydują się wykonać takie badanie? O czym należy pamiętać rozważając możliwość wykonania badania przedobjawowego? Część 1. O naszych genach By zrozumieć, czym są genetyczne badania przedobjawowe, dobrze jest najpierw zrozumieć, czym są geny i chromosomy. Geny i chromosomy Nasze ciało zbudowane jest z milionów komórek. Większość komórek zawiera kompletny zestaw genów. Posiadamy tysiące genów. Geny działają jak zestaw instrukcji kontrolujących nasz wzrost oraz sposób działania naszego ciała. Są one odpowiedzialne za wiele naszych cech charakterystycznych, takich jak kolor oczu, grupa krwi czy wzrost. Geny są przenoszone na nitkowatych strukturach zwanych chromosomami. Zwykle, w większości komórek, posiadamy 46 chromosomów. Chromosomy dziedziczymy od naszych rodziców, 23 od matki i 23 od ojca, tak więc posiadamy dwa zestawy 23 chromosomów lub inaczej mówiąc 23 pary chromosomów. Ponieważ chromosomy składają się z genów, zatem dziedziczymy po dwie kopie większości genów, po jednej od każdego z rodziców. To właśnie dlatego często posiadamy wiele cech charakterystycznych podobnych do naszych rodziców. Chromosomy, a tym samym i geny są zbudowane z substancji chemicznej zwanej DNA. Poradnia Genetyczna Zakład Genetyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon (sekretariat) (poradnia) Poradnia Genetyczna, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny k/o Warszawy telefon do 18, wew. 173; WROCŁAW Poradnia Genetyczna Wielospecjalistycznej Przychodni Lekarskiej Fundacji Akademii Medycznej telefon ; Poradnia Genetyczna SPSK1 telefon ,
3 18 ŁÓDŹ Poradnia Genetyczna Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "GENOS" telefon Poradnia Genetyczna, Samodzielny Publiczny ZOZ, Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 3 im. dr S. Sterlinga UM w Łodzi telefon Rysunek 1: Geny, chromosomy i DNA 3 POZNAŃ Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Centrum Genetyki Medycznej" telefon , WARSZAWA Zakład Genetyki, Instytut Psychiatrii i Neurologii telefon , Poradnia Genetyczna Zakład Genetyki Medycznej Instytut Matki i Dziecka telefon (poradnia), (sekretariat) Czasami dziedziczymy lub nabywamy zmianę (mutację) w jednej kopii genu (lub w obu jego kopiach), która uniemożliwia mu prawidłowe funkcjonowanie. Ta zmiana może powodować chorobę genetyczną, ponieważ gen nie przekazuje poprawnych instrukcji ciału. Istnieją tysiące różnych chorób genetycznych, a do przykładów należą: mukowiscydoza, dystrofia mięśniowa i choroba Huntingtona. Niektóre z tych chorób występują od urodzenia. Inne pojawiają się później, w trakcie życia. W tej broszurze skupimy się głównie na chorobach, które pojawiają się w późniejszych etapach życia. Część 2. O badaniu Czym jest genetyczne badanie przedobjawowe? Badanie przedobjawowe może dostarczyć informacji, czy u danej osoby rozwinie się lub prawdopodobnie może rozwinąć się (w późniejszych etapach życia) konkretna choroba, czy też do tego nie dojdzie. Badanie przeprowadza się zwykle na próbce
4 4 krwi. Krew bada się w laboratorium genetycznym by sprawdzić, czy w konkretnym genie lub genach powiązanych z chorobą występują jakieś zmiany. W broszurce Co dzieje się w laboratorium genetycznym? umieściliśmy więcej informacji o tym jak analizowane są geny. Dlaczego mógłbym rozważać wykonanie badania przedobjawowego? Jeśli wiadomo jaka choroba genetyczna występuje w Twojej rodzinie i znany jest zmieniony gen powodujący tę chorobę, to możesz wykonać badanie przedobjawowe w celu stwierdzenia, czy odziedziczyłeś zmieniony gen. Możesz zechcieć wykonać takie badanie jeżeli: 1. chorobie można zapobiec lub jej objawy można skutecznie leczyć, lub jeżeli 2. chorobie ani nie można zapobiec, ani nie można skutecznie leczyć jej objawów, ale: Portal niepelnosprawni.pl Portal stworzony przez Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji strona internetowa: Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej Tel. (0 22) strona internetowa: kontakt@prawapacjenta.eu Twoje lokalne centrum genetyczne: BYDGOSZCZ Poradnia Genetyczna Szpitala Uniwersyteckiego im. dr A. Jurasza, telefon Prenatalna Poradnia Genetyczna, telefon wew chciałbyś aby ta wiedza pomogła Ci w podjęciu decyzji o posiadaniu dzieci lub żeby dała Ci więcej informacji na temat ryzyka występującego u Twoich własnych dzieci wierzysz, że większa wiedza o ryzyku zachorowania pomoże Ci w podjęciu ważnych życiowych decyzji, w tym decyzji dotyczących opieki medycznej jesteś typem osoby, która preferuje wiedzieć więcej o swojej przyszłości i woli żyć z pewnością niż w niepewności. GDAŃSK Genetyczna Poradnia Onkologiczna, telefon , wew. 31 Poradnia Genetyczna SPSK ACK AM w Gdańsku, telefon lub 17 KATOWICE Poradnia Genetyczna Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny telefon ; Dla jakich chorób można wykonać badania przedobjawowe? Jest wiele chorób, dla których dostępne są obecnie badania przedobjawowe. Niektóre z nich to: KRAKÓW Poradnia Genetyczna Uniwersytecki Szpital Dziecięcy , wew. 1043, 1051, 1059, 1330 (Kierownik PG);
5 16 Więcej informacji: Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Chorobą Huntingtona w Polsce Tel. (0 22) Strona internetowa: kontakt@huntington.pl Zanik mięśni Serwis internetowy dla ludzi dotkniętych chorobami nerwowomięśniowymi. Strona internetowa: Polskie Towarzystwo Chorób Nerwowo-Mięśniowych Tel. (0 22) Strona internetowa: ptchnm@idn.org.pl Polskie Towarzystwo Walki z Mukowiscydozą Tel. (0 18) Bezpłatna infolinia: Strona internetowa: poczta@ptwm.org.pl Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci z Zaburzeniami Genetycznymi "GEN" Tel Strona internetowa: gen@gen.org.pl Polski Portal Genetyki i Biotechnologii Strona internetowa: Narodowy Fundusz Zdrowia tel. (0 22) strona internetowa: 5 1) Pewne typy nowotworów (więcej informacji znajdziesz w broszurze pt. Badania przedobjawowe w kierunku nowotworu) 2) Choroby atakujące układ nerwowy (choroby neurologiczne), w tym: - choroba Huntingtona - ataksja dziedziczna i paraplegia spastyczna 3) Choroby atakujące mięśnie (choroby nerwowo-mięśniowe), w tym: - dystrofia miotoniczna - dystrofia twarzowo-łopatkowo-ramienna 4) Choroby atakujące serce (choroby serca), w tym: - kardiomiopatia przerostowa - zespół wydłużonego QT Co mamy na myśli mówiąc ryzyko? W większości przypadków (pomijając nowotwory), posiadanie zmienionego genu wskazuje na to, że choroba u Ciebie rozwinie się. Jednak zazwyczaj nie jest możliwe (przynajmniej na razie), żeby przewidzieć w jakim wieku zachorujesz, w jakim stopniu będziesz dotknięty chorobą ani jak szybko będą postępować jej objawy. Jeśli czujesz, że możesz znajdować się w grupie ryzyka i chciałbyś rozważyć możliwość wykonania badania przedobjawowego w kierunku jednej z tych chorób, powinieneś umówić się na konsultację z lekarzem genetykiem. Procedura przeprowadzania badania genetycznego Zanim zostanie u Ciebie wykonane badanie przedobjawowe, musi zostać potwierdzone, że znajdujesz się w grupie ryzyka, a jeśli tak, to trzeba będzie ustalić, którego zmienionego genu
6 6 należy szukać jeśli zdecydujesz się to badanie wykonać. Najpierw sporządzone zostanie drzewo rodowodowe Twojej rodziny. Następnie Twój bliski krewny dotknięty chorobą zostanie przebadany w celu zidentyfikowania zmienionego genu. Przystąpienie do badań genetycznych jest twoim własnym wyborem i nigdy nie powinieneś się czuć przymuszony do niego przez lekarzy, rodzinę, czy przyjaciół. Dodatkowo jest to długi proces, który może obejmować kilka spotkań z lekarzem genetykiem i miesiące oczekiwań na wynik z laboratorium. Możesz otrzymać informacje, które będą dla ciebie zupełnie nowe i całkiem skomplikowane i może ci być ciężko wszystko od razu zrozumieć. Dobrym pomysłem jest chodzenie na wizyty z kimś, kto będzie dla ciebie wsparciem, na przykład z partnerem życiowym, czy przyjacielem. Być może zechcesz poprosić taką osobę by robiła notatki w czasie wizyty. Ważne jest, by wykorzystać możliwość przedyskutowania badań genetycznych z przeszkolonym lekarzem genetykiem. Dostarczy on wszelkich niezbędnych informacji, aby ułatwić ci podjęcie decyzji, która będzie dla ciebie właściwa. Może ci również pomóc rozwiązać kwestie emocjonalne, jakie mogą się pojawić, a także odpowiedzieć na wszelkie twoje pytania i wątpliwości. Pamiętaj, że jak już otrzymasz wynik swojego badania nie będzie możliwości odwrotu. Dlatego ważne jest by spróbować zastanowić się nad niektórymi z głównych kwestii zanim podejmie się decyzję. Część z nich została omówiona poniżej i być może dzięki nim nasuną ci się pytania do przemyślenia i przedyskutowania. Jednak lista ta nie jest pełna, jak też nie wszystkie punkty będą się odnosiły do twojej konkretnej sytuacji. Finanse Życie z chorobą genetyczną może się wiązać z trudnościami finansowymi. Osoby chore mogą przez długie okresy pozostać niezdolne do pracy lub mogą przestać pracować w ogóle. Ich życiowi partnerzy i rodziny mogą mieć także problem z pogodzeniem pracy i nowych obowiązków. Niektórym osobom wiedza o tym, że są zagrożeni rozwinięciem choroby genetycznej pozwala zaplanować finanse i inne praktyczne aspekty na przyszłość. g) Czas na badanie Jeśli decydujesz się podejść do badań, wybierz taki czas, kiedy zewnętrzne czynniki komplikujące są na minimalnym poziomie. Rozwód, zerwania, stresujący okres w pracy itp. to nie jest dobry moment na przystąpienie do badań, podobnie jak i bardziej radosne uroczystości jak ślub czy narodziny dziecka. Dobrze jest zaplanować wcześniej, co będziesz robić w dniu otrzymania wyniku, ponieważ może on wywołać różne emocje niezależnie od tego, jaką wiadomość przynosi. Podjęcie decyzji o badaniu może być pomocne, nawet jeżeli nie jest to decyzja ostateczna, np. na pewno nie podejdę do badania przed trzydziestką. W taki sposób możesz odłożyć sprawę na jakiś czas i powrócić do niej w przyszłości. Kiedy tylko otrzymasz wyniki badań, nie będzie już możliwości odwrotu. Dlatego tak ważne jest, żeby być pewnym podejmowanej decyzji i żeby omówić tę decyzję z przeszkolonym genetykiem. Pamiętaj, że umówienie wizyty ze specjalistą genetykiem wcale nie oznacza, że musisz przystąpić do testów. 15
7 14 Niektórzy ludzie mogą chcieć poznać swój status ryzyka genetycznego, z powodu troski o członków swojej najbliższej rodziny. Z kolei inni członkowie rodziny mogą nie chcieć poddawać się badaniu, gdyż wolą nie znać informacji o swoim ryzyku. Należy podchodzić do tego z delikatnością i wyczuciem, ponieważ twoje badanie może dostarczyć innym członkom rodziny niechcianych informacji o ich zagrożeniu. Trzeba pamiętać, że członkowie tej samej rodziny mogą mieć różne podejście do badań, i że należy to uszanować. Badania genetyczne mogą czasem odkryć tajemnice rodzinne dotyczące adopcji, czy ojcostwa (tj. ojcem biologicznym jest w rzeczywistości ktoś inny niż myśli rodzina). Wynika to z tego, że w całym procesie bada się historię rodziny i może zostać ujawnione, że nie masz tych samych genów co pozostali członkowie twojej rodziny. Należy mieć świadomość takiej możliwości przed rozpoczęciem procesu. Poufność f) Poufność, ubezpieczenia i finanse Dostęp do wyników twoich badań jest tajny. Twój lekarz nie ma prawa mówić komukolwiek, że przystępowałeś do badań, ani przekazywać dalej twoich wyników bez twojej zgody. Ubezpieczenie Firmy ubezpieczeniowe często pytają klientów o szczegóły medyczne dotyczące ich samych czy też ich rodzin, kiedy ci ubiegają się o polisę ubezpieczeniową, zwłaszcza jeśli przekracza ona pewną kwotę. Rodzaj informacji, o który mogą pytać firmy ubezpieczeniowe i pracodawcy znacznie się różni w poszczególnych krajach. Należy się dowiedzieć, czy obejmuje to wyniki jakiegokolwiek badania genetycznego, któremu się już poddawałeś, albo możesz poddać w przyszłości. Zapytaj o to swojego genetyka i odnieś do ustawodawstwa swojego kraju. Część 3. Podejmowanie decyzji a) Leczenie i profilaktyka Czy istnieje sposób leczenia lub zapobiegania chorobie? Ważne jest, aby zorientować się, czy istnieje dostępne leczenie lub sposób na zmniejszenie ryzyka rozwoju choroby, jeśliby się okazało, że posiadasz zmieniony gen. Wiedza o tym, że jest dostępne leczenie może pomóc Ci w podjęciu decyzji. W niektórych chorobach, takich jak wspomniane wcześniej choroby serca, pomimo braku leczenia, z chorobą taką można radzić sobie poprzez podawanie leków, stosowanie specjalistycznych stymulatorów serca lub, w niektórych przypadkach, wykonując operację. W przypadku innych chorób, jak choroba Huntingtona, brak jest terapii, która spowolniłaby postęp choroby. Jednak nasilenie niektórych objawów można czasem częściowo zmniejszyć za pomocą leków. Jednak wiedza o tym, że posiadasz zmieniony gen może przynieść korzyść emocjonalną lub może Ci ona pomóc w planowaniu przyszłości. b) Niepewność w genetyce Niepewność wyników badań oraz przebiegu choroby Wyniki badań przedobjawowych są obarczone pewnym stopniem niepewności, nawet jeśli jest on nieznaczny. Posiadanie zmienionego genu oznacza zwykle, że prawie pewnym jest fakt, że u Ciebie choroba się rozwinie. Jednak, wciąż trudno będzie przewidzieć, kiedy zachorujesz, jak ciężką postać będzie miała choroba czy też jak szybko będą postępować objawy chorobowe. Zapamiętaj, że w terminologii naukowej, pozytywny wynik 7
8 8 badania oznacza, że POSIADASZ zmieniony gen natomiast negatywny wynik badania oznacza, że NIE POSIADASZ zmienionego genu. Najczęściej wynik będzie miał postać pierwszą bądź drugą. Jednak czasami występuje trzecia możliwość: niepewny czy też pośredni wynik badania. Oznacza to, że pomimo znalezienia zmienionego genu, trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy w tym przypadku spowoduje on rozwój choroby. Jest to zjawisko rzadkie, ale otrzymanie takiego wyniku może być bardzo irytujące. Zanim zdecydujesz się wykonać badanie, powinieneś przedyskutować wszystkie możliwe rodzaje wyników z lekarzem genetykiem. c) Radzenie sobie z wynikiem Jakie emocje mogą wywołać wyniki badania? Zanim podejmiesz decyzję o wykonaniu badania genetycznego, ważne żebyś spróbował przemyśleć i przedyskutować z lekarzem genetykiem, jakie emocje mogą w Tobie wywołać wszystkie możliwe rodzaje wyników badania. Dobrym pomysłem jest próba wyobrażenia sobie, jak mógłbyś się poczuć, gdybyś otrzymał dobrą wiadomość lub złą wiadomość, spróbuj też przypomnieć sobie jak reagowałeś na złe wiadomości w 13 zmieniony gen. Tylko te komórki jajowe, które nie mają zmienionego genu są przenoszone do macicy kobiety. Jest to długi proces, który nie jest odpowiedni dla wszystkich. Aby uzyskać więcej informacji o diagnostyce preimplantacyjnej i o tym, czy byłaby ona możliwa w twoim przypadku, porozmawiaj ze swoim lekarzem. e) Inni członkowie rodziny W wielu przypadkach badanie genetyczne przybliża rodziny a w rodzinie można znaleźć dobre wsparcie. Niemniej w niektórych przypadkach taki proces może powodować napięcie i komplikacje w obrębie rodziny. Dobrze jest zastanowić się, jak procedura badań i ich wyniki mogą wpłynąć na twoje relacje z partnerem i innymi członkami rodziny. Pamiętaj, że chory członek rodziny musi się najpierw zgodzić na badania, aby zmieniony gen mógł zostać zidentyfikowany. Zachęcanie takiej osoby do poddania się badaniu może być trudne. Czasem członkowie rodziny utracili kontakt. Może być też trudno rozmawiać o chorobie, która pojawiła się w przeszłości, gdyż może to odświeżyć bolesne wspomnienia. Specjaliści genetycy powinni być w stanie zaoferować ci poradę w takich sytuacjach.
9 12 gen, Twoje dzieci również mogły odziedziczyć zmieniony gen i mogą być obciążone ryzykiem choroby. Nie zawsze powinno się poddawać dziecko badaniu przedobjawowemu przez ukończeniem 18 roku życia. Jeśli badanie dziecka nie niesie za sobą żadnych korzyści medycznych, należy zastanowić się, czy nie lepiej zaczekać, aż dziecko dorośnie i samo będzie mogło podjąć tę decyzję. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy istnieje jakaś konkretna korzyść medyczna wynikająca z przeprowadzenia badania przedobjawowego u dziecka. Omawianie choroby genetycznej i wyników badań przedobjawowych z dziećmi i młodzieżą może być bardzo trudne. Mogą stawiać mnóstwo pytań i ważne jest by na każde z nich odpowiadać szczerze jak tylko jest to możliwe biorąc pod uwagę ich wiek i poziom dojrzałości. Czy jest jakiś sposób, żeby uniknąć ryzyka zachorowania mojego dziecka? W przypadku niektórych chorób genetycznych, możliwe jest przeprowadzenie badania podczas ciąży w celu ustalenia, czy dziecko odziedziczyło zmieniony gen (badanie prenatalne). Więcej informacji na ten temat można znaleźć w broszurach pt. Amniocenteza oraz Biopsja kosmówki (CVS). Jeśli sądzisz, że mogłoby to być rozwiązaniem dla Ciebie, porozmawiaj ze swoim lekarzem, czy takie badania są dostępne w przypadku choroby, której się obawiasz. Istotnym jest, żeby zrobić to, w miarę możliwości, przed zajściem w ciążę, jako że laboratorium prawdopodobnie będzie musiało przygotować się do takich badań, co może potrwać kilka miesięcy. Alternatywą do badań przeprowadzanych na płodzie w czasie ciąży może być zastosowanie techniki zwanej Genetyczną Diagnostyką Preimplantacyjną (PGD, ang. Preimplantation Genetic Diagnosis). Dotyczy ona par przechodzących wspomagane medycznie zapłodnienie, po którym zapłodnione komórki jajowe są badane w celu sprawdzenia, czy mają 9 przeszłości. Przemyślenie tych kwestii może pomóc Ci w podjęciu decyzji, czy lepiej będzie żyć w niepewności powodowanej niewiedzą czy lepiej byłoby wiedzieć, jakikolwiek będzie wynik badania. Jednak należy pamiętać, że każdy z nas reaguje inaczej i nie istnieje coś takiego jak normalna reakcja. Poniżej przytoczono kilka kwestii, które powinieneś rozważyć. Jak mogę zareagować jeśli wynik wskazuje, że posiadam zmieniony gen? Niektórzy ludzie wolą poznanie wyniku, nawet jeżeli wskazuje on, że mają zmieniony gen, od stresu i niepewności wynikających z niewiedzy. Dla tych osób uzyskanie większej ilości informacji, niezależnie od tego jakie te informacje są, może być ulgą. Niektórzy ludzie z ulgą przyjmują wiadomość o tym, że w ich przypadku ryzyko choroby genetycznej jest wysokie, jeżeli jest to coś, co można leczyć. Czują, że informacja ta jest przydatna, gdyż oznacza, że mogą zrobić wszystko co w ich mocy w celu zwiększenia swojej szansy pozostania zdrowym. Osoby, które posiadają zmieniony gen odpowiedzialny za rozwój choroby, której nie można leczyć, mogą się poczuć tak, jakby właśnie dowiedziały się, że już są chore. Jedynym pytaniem, które zaprząta ich umysł jest pytanie kiedy dokładnie to się wydarzy? To może być bardzo przygnębiające. Niektórzy doświadczają uczucia szoku, gdy dowiadują się, że maja zmieniony gen. Mogą się czuć osamotnieni, zaniepokojeni, źli czy zawstydzeni. Wyspecjalizowani genetycy i inny personel medyczny taki jak konsultanci i psychologowie są doświadczeni w niesieniu pomocy ludziom w takich sytuacjach i mogą być dobrym źródłem wsparcia. Niektórzy uznają, że pomocne jest nawiązanie kontaktu ze stowarzyszeniami pacjentów lub grupami wsparcia. Takie grupy mogą dostarczyć informacji o chorobie i o tym, jak wygląda życie
10 10 z nią, włączając ich własne doświadczenia w aspektach praktycznych i emocjonalnych. Często pomagają ludziom i rodzinom nawiązać kontakt z innymi, którzy są w podobnej sytuacji. Odkrycie posiadania zmienionego genu i możliwości przekazania go swoim dzieciom może wzbudzać poczucie winy i niepewność o przyszłe zdrowie dzieci. Niemniej ważne jest, by pamiętać, że geny są rozmieszczane przypadkowo i posiadanie zmienionego genu nie jest niczyją winą. U niektórych wiadomość o tym, że ryzyko rozwoju choroby w ich przypadku jest wysokie może powodować odczucia przypominające przejażdżkę emocjonalną kolejką górską. Osoby takie mówią, że zdarzają się im dobre i złe dni. Jednak ostatecznie większość osób godzi się ze swoim wynikiem i wykorzystuje tę informację w planowaniu swojej przyszłości. Jak mogę zareagować jeśli wynik wskazuje, że nie posiadam zmienionego genu? Większość osób na wiadomość o tym, że nie posiadają zmienionego genu odczuwa radość i ulgę. Jednak nierzadko osoby takie mogą doświadczyć obniżenia samopoczucia po przebadaniu się. Może się tak zdarzyć w przypadku osób, które bardzo długo żyły obarczone ryzykiem zachorowania i teraz konieczność przyzwyczajenia się do bycia normalnym jest dla nich dużą zmianą. Niektórzy czują się rozczarowani, że ta dobra wiadomość nie spowodowała tak wielu pozytywnych zmian w ich życiu jakby się tego spodziewali. W przypadku wielu osób, które były przekonane, że posiadają zmieniony gen, wiadomość o tym, że go nie mają może całkowicie zmienić ich podejście do życia. Niektórym trudno poradzić sobie z myślą, że mają przed sobą przyszłość. Niektórym trudno jest przekazać tę dobrą wiadomość krewnym. 11 Tak zwana wina ocalałego to coś, o czym często wspominają osoby, które otrzymały dobre wyniki badania. Zastanawiają się, dlaczego właśnie im udało się tego uniknąć, podczas gdy pozostałym członkom rodziny nie. Czasami trudno jest zaakceptować fakt, że Ty miałeś szczęście a inni nie. Niektóre osoby otrzymujące dobre wiadomości odczuwają większy obowiązek, żeby opiekować się tymi członkami rodziny, którzy są dotknięci chorobą. Przyzwyczajenie się do wyników badania zajmuje trochę czasu, nawet jeśli są to dobre wyniki. d) Ryzyko u Twoich dzieci Co oznaczają wyniki badań dla Twoich dzieci (także przyszłych dzieci)? Wyniki Twojego badania genetycznego nie tylko informują o ryzyku zachorowania w Twoim przypadku, ale także mogą dostarczyć informacji na temat ryzyka występującego w przypadku Twoich dzieci. Jeżeli wyniki Twoich badań pokazują, że nie odziedziczyłeś zmienionego genu, który zidentyfikowano w Twojej rodzinie, to n i e j e s t e ś w g r u p i e p o d w y ż s z o n e g o r y z y k a zachorowania na tę chorobę i Twoje dzieci nie będą mogły odziedziczyć od Ciebie ryzyka genetycznego. Wynika to z tego, że nie możesz przekazać zmienionego genu, jeśli go nie masz. Jeśli wyniki Twoich badań wskazują, że posiadasz zmieniony
Dziedziczenie recesywne
12 Zakład Genetyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon 022 815 74 50 (sekretariat) 022 815 74 51 (poradnia) Dziedziczenie recesywne, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny k/o Warszawy
Bardziej szczegółowoDziedziczenie dominujące
12 Zakład Genetyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon 022 815 74 50 (sekretariat) 022 815 74 51 (poradnia) Dziedziczenie dominujące, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny k/o Warszawy
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjentów i rodzin
12 Zakład etyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon 022 815 74 50 (sekretariat) 022 815 74 51 (poradnia) Dziedziczenie sprzężone z chromosomem X, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny
Bardziej szczegółowoBadania Przedobjawowe w kierunku Nowotworu
16 Badania Przedobjawowe w kierunku Nowotworu Informacje te zostały opracowany przez The Genetic Interest Group. Tłumaczone z języka angielskiego przez Ewę Piotrowską i Annę Kloskę, Uniwersytet Gdański,
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjentów i rodzin
16 Translokacje chromosomowe Zmodyfikowano na podstawie ulotek opracowanych przez Guy s and St Thomas Hospital w Londynie; a także London IDEAS Genetic Knowledge Park, zgodnie z ich standardami jakości.
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjentów i rodzin
12 Czym jest badanie genetyczne? Zmodyfikowano na podstawie ulotek opracowanych przez Guy s and St Thomas Hospital w Londynie. Wrzesień 2007 Ta praca została wsparta przez EuroGentest, EU-FP6 supported
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjentów i rodzin
16 Zmiany chromosomowe Wrzesień 2007 Ta praca została wsparta przez EuroGentest, EU-FP6 supported NoE numer kontraktu 512148 Tłumaczone z języka angielskiego przez Ewę Piotrowską i Annę Kloskę, Uniwersytet
Bardziej szczegółowoBadanie nosicielstwa. Informacje dla pacjentów i rodzin. Illustracje: Rebecca J Kent www.rebeccajkent.com rebecca@rebeccajkent.com
18 Badanie nosicielstwa Wszystkie nazwiska w tej broszurze zostały zmienione w celu ochrony tożsamości osób udzielających wywiadu. Informacje te zostały opracowane przez The Genetic Interest Group. Tłumaczone
Bardziej szczegółowoBadanie nosicielstwa. Informacje dla pacjentów i rodzin. Illustracje: Rebecca J Kent www.rebeccajkent.com rebecca@rebeccajkent.com
20 Badanie nosicielstwa Wszystkie nazwiska w tej broszurze zostały zmienione w celu ochrony tożsamości osób udzielających wywiadu. Informacje te zostały opracowane przez The Genetic Interest Group. Tłumaczone
Bardziej szczegółowoBiopsja kosmówki (CVS)
12 Biopsja kosmówki (CVS) Zmodyfikowano na podstawie ulotek stworzonych w szpitalu Guy s and St Thomas Hospital w Londynie; the Royal College of Obstetricians and Gynaecologists www.rcog.org.uk/index.asp?pageid=625
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjentów i rodzin
12 Amniocenteza Zmodyfikowano na podstawie ulotek stworzonych w szpitalu Guy s and St Thomas Hospital w Londynie; the Royal College of Obstetricians and Gynaecologists www.rcog.org.uk/index.asp?pageid=625
Bardziej szczegółowoCo dzieje się w laboratorium genetycznym?
12 możliwością dostępu policji do ich DNA. Jest to wyjątkowo rzadki problem. Jeśli policja zażąda dostępu do próbki DNA z laboratorium genetycznego (podobnie jak w przypadku wszelkich innych danych medycznych),
Bardziej szczegółowozdrowia Zaangażuj się
Ochrona Twojego zdrowia Zaangażuj się Niniejszy projekt jest finansowany przez Ochrona Twojego zdrowia Zaangażuj się www.oha.com 1. Zainteresuj się ochroną swojego zdrowia. Jeśli masz pytania lub wątpliwości
Bardziej szczegółowoBadania predyspozycji dziedzicznych do nowotworów złośliwych
Badania predyspozycji dziedzicznych do nowotworów złośliwych Onkologiczne Poradnictwo Genetyczne Profilaktyka, diagnostyka i leczenie Postęp, jaki dokonuje się w genetyce, ujawnia coraz większy udział
Bardziej szczegółowoyour smear test results
Wyniki badania cytologicznego your smear test results Informacje szczegółowe explained POLISH Twój ostatni wynik badania cytologicznego wykazał pewne nieprawidłowości. Niniejsza ulotka wyjaśnia, co oznacza
Bardziej szczegółowo(Nie)przychodzi Polka do lekarza
()przychodzi Polka do lekarza Wyniki badania Kontakt: Aneta Jaworska Tel. +48 +48 (22) 592 63 00 e-mail: aneta.jaworska@grupaiqs.pl Z badania omnibusowego IQS96, przeprowadzonego przez instytut badawczy
Bardziej szczegółowoSpersonalizowana medycyna
Spersonalizowana medycyna Kluczowe terminy Genom: pełna informacja genetyczna organizmu zakodowana w DNA, obecna we wszystkich komórkach. DNA: związek chemiczny przenoszący informację genetyczną, złożony
Bardziej szczegółowoINTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH W CHOROBIE HUNTINGTONA
XX Międzynarodowa konferencja Polskie Stowarzyszenie Choroby Huntingtona Warszawa, 17-18- 19 kwietnia 2015 r. Metody badań i leczenie choroby Huntingtona - aktualności INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH
Bardziej szczegółowoNASTOLETNIA DEPRESJA PORADNIK
NASTOLETNIA DEPRESJA PORADNIK Upadłam Nie mogę Nie umiem Wstać Sama po ziemi stąpam w snach Sama, samiutka próbuję wstać. Nie umiem Chcę się odezwać Nie wiem do kogo Sama tu jestem, nie ma nikogo Wyciągam
Bardziej szczegółowoInformacje na temat badania krwi noworodka pobieranej z pięty
Informacje na temat badania krwi noworodka pobieranej z pięty Informacje dla rodziców i opiekunów W pierwszym tygodniu życia dziecka rodzice otrzymają propozycję wykonania badania przesiewowego krwi dziecka.
Bardziej szczegółowoJak ustalić datę poczęcia?
Jak ustalić datę poczęcia? Ciąża rozpoczyna się w chwili zapłodnienia komórki jajowej. Czy jest możliwe dokładne wyznaczenie dnia w którym do tego doszło? Istnieją kalkulatory, które obliczają prawdopodobną
Bardziej szczegółowoOpieka nad chorymi z Dystrofią Mięśniową Duchenne a
Opieka nad chorymi z Dystrofią Mięśniową Duchenne a Opis potrzeb i koniecznych usprawnień w procesach badawczych i diagnostycznoterapeutycznych. Jolanta Wierzba Ośrodek Chorób Rzadkich UCK Gdańsk Gdański
Bardziej szczegółowoPrzewodnik NHS Grampian Leczenie bezpłodności. Polish - Polski
W tej broszurze zamieszczono odpowiedzi na pytania dotyczące leczenia bezpłodności w NHS Grampian Polish - Polski Przewodnik NHS Grampian Leczenie bezpłodności Październik 2009 NHS Grampian Aberdeen Fertility
Bardziej szczegółowoo zdrowiu psychicznym
Jak rozmawiać z lekarzem rodzinnym o zdrowiu psychicznym Znajdź odpowiednie słowa Kiedy źle się czujemy, większość z nas w pierwszej kolejności udaje się po pomoc do lokalnej przychodni rodzinnej. Zadaniem
Bardziej szczegółowoZakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A. Informacje dla pacjentów
Zakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A. Informacje dla pacjentów Health Protection Scotland Co to są zakażenia wywołane przez paciorkowce z grupy A? Paciorkowce z grupy A (ang. Group A Streptococcus,
Bardziej szczegółowoDZIŚ STAWIĘ CZOŁA IPF. walczzipf.pl. Dla osób, u których zdiagnozowano IPF: Porady, jak rozmawiać z lekarzem o chorobie i opcjach jej kontrolowania
walczzipf.pl WSPIERAMY PACJENTÓW Z IDIOPATYCZNYM WŁÓKNIENIEM PŁUC DZIŚ STAWIĘ CZOŁA IPF Dla osób, u których zdiagnozowano IPF: Porady, jak rozmawiać z lekarzem o chorobie i opcjach jej kontrolowania PL/ESB/1702/0001
Bardziej szczegółowoBadanie INNODIA Informacje dla dzieci w wieku od 5 do 8 lat, które nie chorują na cukrzycę typu 1
Badanie INNODIA Informacje dla dzieci w wieku od 5 do 8 lat, które nie chorują na cukrzycę typu 1 ID IRAS: 210497 UFM PIS 5-8 years Wersja 1.0 Data 7 WRZEŚNIA 2016 r. Strona 1 z 11 Co to jest badanie INNODIA?
Bardziej szczegółowoLepsze usługi medyczne
Uniwersytecki Zarząd Służby Zdrowia Hywel Oda Lepsze usługi medyczne Pomóż nam usprawnić naszą Narodową Służbę Zdrowia na terenie Środkowej i Zachodniej Walii 1 Spis treści Strona Uniwersytecki Zarząd
Bardziej szczegółowoPrzyjaciele Zippiego Ćwiczenia Domowe
Przyjaciele Zippiego Ćwiczenia Domowe Czym jest program Przyjaciele Zippiego? Twoje dziecko uczestniczy w programie Przyjaciele Zippiego, który uczy dzieci, jak znajdować rozwiązania problemów, nawiązywać
Bardziej szczegółowoJak rozmawiać o chorobie i śmierci z pacjentami terminalnie chorymi i ich rodzinami szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego
Jak rozmawiać o chorobie i śmierci z pacjentami terminalnie chorymi i ich rodzinami szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest zapoznanie lekarzy i personelu medycznego
Bardziej szczegółowo[logo Rządu Walii] www.cymru.gov.uk. Twój poradnik na temat szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) Pokonać raka szyjki macicy
[logo Rządu Walii] www.cymru.gov.uk Twój poradnik na temat szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) Pokonać raka szyjki macicy Co to jest rak szyjki macicy? Ten typ raka rozwija się w
Bardziej szczegółowoPORADNIK DLA PACJENTKI
PORADNIK DLA PACJENTKI Walproinian Antykoncepcja i ciąża: Co powinna Pani wiedzieć Niniejsza broszura jest skierowana do kobiet i dziewcząt, które przyjmują jakikolwiek lek zawierający walproinian, lub
Bardziej szczegółowoPrzewodnik dla instruktora dotyczący raka skóry. (Informacje o narzędziach) POZNAJ NAJNOWSZE INFORMACJE NA TEMAT BADAŃ NAD ZDROWIEM FINANSOWANIE:
POZNAJ NAJNOWSZE INFORMACJE NA TEMAT BADAŃ NAD ZDROWIEM Przewodnik dla instruktora dotyczący raka skóry (Informacje o narzędziach) AUTORZY FINANSOWANIE: Spis treści I. Wprowadzenie... 3 II. Narzędzia...
Bardziej szczegółowoRODZICU DAJ SOBIE INFORMATOR DLA RODZICÓW I DZIECI Z ZABURZENIAMI W ROZWOJU.
RODZICU DAJ SOBIE POMÓC! INFORMATOR DLA RODZICÓW I DZIECI Z ZABURZENIAMI W ROZWOJU. WSTĘP Współczesna medycyna niesie ze sobą niezwykłe osiągnięcia zmierzające do ratowania przedwcześnie urodzonych noworodków,
Bardziej szczegółowoInformacje o projekcie oraz świadoma zgoda na udział w projekcie ARegPKD.
Informacje o projekcie oraz świadoma zgoda na udział w projekcie ARegPKD. Inicjator projektu: Zastępca: Max C. Liebau, MD Markus Feldkötter, MD Department of Pediatrics Department of Pediatrics University
Bardziej szczegółowoSMOKING GIVING UP DURING PREGNANCY
SMOKING GIVING UP DURING PREGNANCY Rzucanie palenia w czasie ciąży PRZEWODNIK DLA KOBIET W CIĄŻY PRAGNĄCYC H RZUCIĆ PALENIE Ciąża i palenie Większość kobiet palących w czasie ciąży wie, że może być to
Bardziej szczegółowoGdzie urodzę dziecko?
Gdzie urodzę dziecko? Jak kontaktować się z naszymi oddziałami: Oddział w Bronglais prowadzony przez położne /lekarzy specjalistów 01970 635633 Oddział w Glangwili prowadzony przez lekarzy specjalistów
Bardziej szczegółowoBadanie INNODIA. Informacje dla dzieci chorych na cukrzycę typu 1 w wieku od 5 do 8 lat
Badanie INNODIA Informacje dla dzieci chorych na cukrzycę typu 1 w wieku od 5 do 8 lat ID IRAS: 210497 ND PIS 5-8 years Wersja 1.0 Data 7 WRZEŚNIA 2016 r. Strona 1 z 11 INNODIA Nadal nie wiemy, jak wyleczyć
Bardziej szczegółowoPrzygotuj się do użytkowania protezy zębowej
Przygotuj się do użytkowania Jak rozpocząć życie z protezą zębową? Rozpoczynam życie z protezą zębową Czy zdecydować się na protezę zębową? Dla wielu osób proteza zębowa to integralna część ich funkcjonowania
Bardziej szczegółowoPRZYJĘCIE DO SZPITALA NA PODSTAWIE SZPITALNEGO NAKAZU BEZ OGRANICZENIA PRAW
PRZYJĘCIE DO SZPITALA NA PODSTAWIE SZPITALNEGO NAKAZU BEZ OGRANICZENIA PRAW (Paragraf 37 Ustawy o zdrowiu psychicznym [Mental Health Act 1983] z 1983 r.) 1. Imię i nazwisko pacjenta 2. Imię i nazwisko
Bardziej szczegółowoRuch zwiększa recykling komórkowy Natura i wychowanie
Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Ruch zwiększa recykling komórkowy Ćwiczenia potęgują recykling komórkowy u myszy. Czy
Bardziej szczegółowoWzór na rozwój. Karty pracy. Kurs internetowy. Nauki ścisłe odpowiadają na wyzwania współczesności. Moduł 3. Data rozpoczęcia kursu
2 slajd Cele modułu 3 Kurs internetowy Wzór na rozwój Nauki ścisłe odpowiadają na wyzwania współczesności Poznasz przykładowy przebieg działań w projekcie edukacyjnym zrealizowanym w ramach projektu Wzór
Bardziej szczegółowoCyfrowa transformacja - oczekiwania pacjentów. Ewa Borek, Fundacja MY Pacjenci Forum e-zdrowia, Sopot,
Cyfrowa transformacja - oczekiwania pacjentów Ewa Borek, Fundacja MY Pacjenci Forum e-zdrowia, Sopot, 18.09.18 Wykres 12: Z których niżej wymienionych technologii informatycznych lub narzędzi e-zdrowia
Bardziej szczegółowo"50+ w Europie" Badanie Zdrowia, Starzenia się, i Przechodzenia na Emeryturę w Europie
Uniwersytet Warszawski Numer seryjny kwestionariusza: 2910001 Nr ID gospodarstwa domowego 2 9 0 6 2 0 0 Nr ID osoby Data wywiadu: Nr ID ankietera: Imię respondenta: "50+ w Europie" Badanie Zdrowia, Starzenia,
Bardziej szczegółowoNajważniejsze zagadnienia związane z badaniem klinicznym przewodnik dla uczestników
Najważniejsze zagadnienia związane z badaniem klinicznym przewodnik dla uczestników Szanowny Panie/Szanowna Pani, Jesteśmy wdzięczni, że rozważa Pan/Pani udział w badaniu klinicznym. Rozumiemy, że może
Bardziej szczegółowoŻYWIOŁ POWIETRZA - ĆWICZENIA
Strona1 ŻYWIOŁ POWIETRZA - ĆWICZENIA Cz. III Aby uzyskać namacalny efekt oddziaływania energii Żywiołu Powietrza w Twoim życiu - jednocześnie korzystaj i z przygotowanych tu ćwiczeń i z opisu procesów
Bardziej szczegółowoANKIETA. Poniżej umieszczona została ankieta dotyczącą Twojego zdrowia oraz samooceny. Ankieta składa się z czterech krótkich części.
ANKIETA Poniżej umieszczona została ankieta dotyczącą Twojego zdrowia oraz samooceny. Ankieta składa się z czterech krótkich części. Bardzo proszę, abyś czytał/a uważne i udzielił/a odpowiedzi na wszystkie
Bardziej szczegółowoMały przewodnik po zdrowiu kobiety
Mały przewodnik po zdrowiu kobiety Poradnie dla kobiet w ramach podstawowej opieki zdrowotnej w Skåne DOKĄD MAM SIĘ UDAĆ? CZY BĘDĘ MIAŁA BLIŹNIAKI? CZY TO DLA MNIE DOBRE? CZY TO NORMALNE? CZY TO JEST PŁATNE?
Bardziej szczegółowoJednoznaczne ODPOWIEDZI na ważne pytania
Jednoznaczne ODPOWIEDZI na ważne pytania TEST PRENATALNY HARMONY to nowy test DNA z krwi matki określający ryzyko zespołu Downa. Test Harmony jest bardziej dokładny niż tradycyjne testy i można go wykonywać
Bardziej szczegółowoDepresja wyzwanie dla współczesnej medycyny
Projekt jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014 2020 Depresja wyzwanie dla współczesnej medycyny
Bardziej szczegółowoCo to jest demencja (demens)?
Hva er demens? Co to jest demencja (demens)? Zapominasz tyle rzeczy, że trudno jest ci funkcjonować na co dzień? Masz problem z zapamiętaniem zwykłych słów albo z zapamiętaniem drogi do sklepu? To może
Bardziej szczegółowoPRACA Z PRZEKONANIAMI
PRACA Z PRZEKONANIAMI Czym są przekonania i jak wpływają na Ciebie? Przekonania są tym, w co głęboko wierzysz, z czym się identyfikujesz, na czym budujesz poczucie własnej wartości i tożsamość. Postrzegasz
Bardziej szczegółowoKolejny udany, rodzinny przeszczep w Klinice przy ulicy Grunwaldzkiej w Poznaniu. Mama męża oddała nerkę swojej synowej.
Kolejny udany, rodzinny przeszczep w Klinice przy ulicy Grunwaldzkiej w Poznaniu. Mama męża oddała nerkę swojej synowej. 34-letnia Emilia Zielińska w dniu 11 kwietnia 2014 otrzymała nowe życie - nerkę
Bardziej szczegółowoPunkt 2: Stwórz listę Twoich celów finansowych na kolejne 12 miesięcy
Miesiąc:. Punkt 1: Wyznacz Twoje 20 minut z finansami Moje 20 minut na finanse to: (np. Pn-Pt od 7:00 do 7:20, So-Ni od 8:00 do 8:20) Poniedziałki:.. Wtorki:... Środy:. Czwartki: Piątki:. Soboty:.. Niedziele:...
Bardziej szczegółowoAKADEMIA DLA MŁODYCH. Radzenie sobie ze stresem. moduł 4 PODRĘCZNIK PROWADZĄCEGO. praca, życie, umiejętności. Akademia dla Młodych
moduł 4 Temat 1, Poziom 2 PODRĘCZNIK PROWADZĄCEGO Akademia dla Młodych Moduł 4 Temat 1 Poziom 2 Budowanie wytrwałości Podręcznik prowadzącego Cele szkolenia Każdy może czasem odczuwać stres lub być w słabszej
Bardziej szczegółowoTechniki i narzędzia coachingowe w pracy sieci. Falenty,
Techniki i narzędzia coachingowe w pracy sieci Falenty, 24-26.09.2015 Kim jestem? Paweł Krzywicki Akredytacja International Coach Federation Trener i coach w Fundacji Szkoła Liderów Doświadczenie w pracy
Bardziej szczegółowoDRUGA OPINIA MEDYCZNA INTER PARTNER ASSISTANCE
DRUGA OPINIA MEDYCZNA INTER PARTNER ASSISTANCE DLACZEGO DRUGA OPINIA MEDYCZNA? Coraz częściej pacjenci oraz ich rodziny poszukują informacji o przyczynach chorób oraz sposobach ich leczenia w różnych źródłach.
Bardziej szczegółowoSzanowne koleżanki i koledzy, Najważniejsze Zalety Programu. Przystąpienie do ubezpieczenia
Szanowne koleżanki i koledzy, Przedstawiamy nową ofertę Generali Życie T.U. S.A. ubezpieczeń grupowych. Oferta zawiera nowe ryzyka ubezpieczeniowe, wzrosty poszczególnych świadczeń oraz rozszerzenia zakresów
Bardziej szczegółowoJak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego
Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest przedstawienie lekarzom i personelowi medycznemu technik właściwej komunikacji
Bardziej szczegółowo-Czy aborcja płodu 2 miesięcznego to to samo co aborcja płodu np 6 miesięcznego, do jakiego wieku płodu powinna być dozwolona?
Pod moim i Kai programem o aborcji pojawiły się pytania. Dziękuję za jedne z nich użytkownikowi Filipowi, oczywiście odpowiedzi będą wyrazem moich przekonań: -Czy aborcja płodu 2 miesięcznego to to samo
Bardziej szczegółowoAnna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę
Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów
Bardziej szczegółowoTesty genetyczne dla celów zdrowotnych
Testy genetyczne dla celów zdrowotnych W JAKICH OKOLICZNOŚCIACH STOSUJE SIĘ TESTY GENETYCZNE? FACHOWA PORADA GENETYCZNA CO TO JEST TEST GENETYCZNY? TWOJA DECYZJA Testy genetyczne dla celów zdrowotnych
Bardziej szczegółowoOpinia lekarska wybitnych światowych specjalistów
Trafna diagnoza i właściwe leczenie Opinia lekarska wybitnych światowych specjalistów Oferta specjalna dla najlepszych klientów Avivy i ich rodzin Dziękujemy, że są Państwo z nami Upewnij się, kiedy chodzi
Bardziej szczegółowoDecyzje dotyczące resuscytacji krążeniowooddechowej
Resuscytacja Szpitale Uniwersyteckie Coventry i Warwickshire NHS Trust Decyzje dotyczące resuscytacji krążeniowooddechowej Informacje przeznaczone dla pacjentów szpitali Coventry and Warwickshire, ich
Bardziej szczegółowoBadanie przesiewowe szyjki Badanie przesiewowe szyjki macicy: Kolposkopia
Polish translation of Cervical screening: the colposcopy examination (January 2013) Badanie przesiewowe szyjki Badanie przesiewowe szyjki macicy: Kolposkopia Poradnik zaktualizowany Page 2 Dlaczego powinnam
Bardziej szczegółowoNIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau
NIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau Nieinwazyjne badania prenatalne, polegające na ocenia parametrów biochemicznych, takie jak
Bardziej szczegółowoPRZYJĘCIE DO SZPITALA NA PODSTAWIE SZPITALNEGO NAKAZU U Z OGRANICZENIEM PRAW
PRZYJĘCIE DO SZPITALA NA PODSTAWIE SZPITALNEGO NAKAZU U Z OGRANICZENIEM PRAW (Paragrafy 37 i 41 Ustawy o zdrowiu psychicznym [Mental Health Act 1983] z 1983 r.) 1. Imię i nazwisko pacjenta 2. Imię i nazwisko
Bardziej szczegółowoPrzyjazne dziecku prawodawstwo: Kluczowe pojęcia
Przyjazne dziecku prawodawstwo: Kluczowe pojęcia Co to są prawa?....3 Co to jest dobro dziecka?....4 Co to jest ochrona przed dyskryminacją?....5 Co to jest ochrona?....6 Co to jest sąd?...7 Co to jest
Bardziej szczegółowoWYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI
Załączniki do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2014 r. (poz. ) Załącznik nr 1 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp.
Bardziej szczegółowoProf.dr hab.med. Anna Latos-
Lp. 1. 2. 3. Nazwa ośrodka Uniwersytecki Szpital Dziecięcy Wielospecjalistycz nej Przychodni Lekarskiej Fundacji Akademii Medycznej SPSK1 Adres korespondencyj ny Ul. Wielicka 265, 30-663 Kraków Ul. K.
Bardziej szczegółowoWCZEŚNIAK I JEGO RODZICE. - relacja szczególna. Anna Majos położna, psycholog
WCZEŚNIAK I JEGO RODZICE - relacja szczególna Anna Majos położna, psycholog Relacja D Z I E C K O R O D Z I C E Niemowlęta mają wrodzone predyspozycje do interakcji z drugą osobą, a rodzice do odpowiedzi
Bardziej szczegółowoŻYWIOŁ WODY - ĆWICZENIA
Strona1 ŻYWIOŁ WODY - ĆWICZENIA Cz. III Aby uzyskać namacalny efekt oddziaływania energii Żywiołu Wody w Twoim życiu - jednocześnie korzystaj i z przygotowanych tu ćwiczeń i z opisu procesów nagranych
Bardziej szczegółowoTytuł ebooka Przyjmowanie nowego wpisujesz i zadajesz styl
Tytuł ebooka Przyjmowanie nowego wpisujesz i zadajesz styl pracownika Tytuł do pracy ebooka Jak prowadzić rozmowę kwalifikacyjną Jak powinny brzmieć pytania rekrutacyjne w razie potrzeby podtytuł Jak zorganizować
Bardziej szczegółowoCo mogę zrobić, aby ochronić się przed rakiem szyjki macicy i innymi chorobami powodowanymi przez HPV*? Wszystko, co mogę
Co mogę zrobić, aby ochronić się przed rakiem szyjki macicy i innymi chorobami powodowanymi przez HPV*? Wszystko, co mogę Mam tyle marzeń co zrobić, aby je ochronić? Wszystko, co mogę. Marzenia są po to,
Bardziej szczegółowoHIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć?
HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć? KIM JESTEŚMY JESTEŚMY GRUPĄ, KTÓRA ZRZESZA PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI GOSPODARKI LIPIDOWEJ Z CAŁEJ POLSKI HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA FAKTY:
Bardziej szczegółowoINTELIGENCJA EMOCJONALNA
INTELIGENCJA EMOCJONALNA JAKO KLUCZOWA KOMPETENCJA WSPÓŁCZESNEGO DYREKTORA Wiesława Krysa Nauczyciel dyplomowany Coach Trener w edukacji Lilianna Kupaj Coach Master Trainer ICI, Trener Transforming Comunication
Bardziej szczegółowoMateriał trenerski: Instrukcja do Dzienniczka
Podręcznik coachingu godzenia życia zawodowego i rodzinnego Materiał trenerski: Instrukcja do Dzienniczka Krok 1: Wprowadzenie do pracy z Dzienniczkiem Zaproponuj osobom uczestniczącym zastosowanie Dzienniczka
Bardziej szczegółowoPrawda Fałsz 1. Osoby z chorobą Alzheimera są szczególnie podatne na depresję.
Test wiedzy o chorobie Alzheimera Poniżej znajdują się stwierdzenia dotyczące choroby Przeczytaj proszę każde stwierdzenie i otocz kółkiem Prawda, jeśli uważasz, że zdanie jest prawdziwe, lub Fałsz, jeśli
Bardziej szczegółowoWarto wiedzieć więcej o swojej chorobie, aby z nią walczyć
Warto wiedzieć więcej o swojej chorobie, aby z nią walczyć Kilka ważnych porad dla kobiet chorych na raka piersi Konsultacja merytoryczna: dr hab. n. med. Lubomir Bodnar Warto wiedzieć więcej o swojej
Bardziej szczegółowoWsparcie społeczne. Dorota Wojcik, Natalia Zasada
Wsparcie społeczne Dorota Wojcik, Natalia Zasada Czym jest wsparcie społeczne? Jest to wszelka dostępna dla jednostki pomoc w sytuacjach trudnych. Wsparcie to konsekwencja przynależności człowieka do sieci
Bardziej szczegółowomgr Agnieszka Bartczak mgr Agnieszka Bartczak
Łuszczycowe zapalenie stawów jako przewlekła choroba z dużymi dolegliwościami bólowymi, ograniczeniem sprawności fizycznej oraz współwystępującymi łuszczycowymi zmianami skórnymi często jest powodem stygmatyzacji,
Bardziej szczegółowoJarosław Niebrzydowski. Jak leczyć reumatoidalne zapalenie stawów Poradnik dla chorych
Jarosław Niebrzydowski Jak leczyć reumatoidalne zapalenie stawów Poradnik dla chorych Wydawnictwo Psychoskok, 2012 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2012 Copyright by Jarosław Niebrzydowski, 2012 Wszelkie
Bardziej szczegółowoJeśli uważasz, że franczyza jest dla Ciebie szansą na udany biznes i chcesz zostać franczyzobiorcą, przeczytaj informacje w artykule.
Jeśli uważasz, że franczyza jest dla Ciebie szansą na udany biznes i chcesz zostać franczyzobiorcą, przeczytaj informacje w artykule. Europejskie statystyki dowodzą, że prowadzenie działalności w ramach
Bardziej szczegółowoPrzykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy O sztuce wyznaczania i osiągania celów Małgorzata Dębowska Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 14 maja 2015 r. Cel to zamierzony rezultat Daje poczucie sprawczości Świadomość,
Bardziej szczegółowoTwoje dziecko i standaryzowane formy sprawdzania umiejętności
Twoje dziecko i standaryzowane formy sprawdzania umiejętności Broszura informacyjna dla rodziców W okresie nauki w szkole podstawowej dziecko będzie pisało standaryzowane sprawdziany umiejętności czytania
Bardziej szczegółowoŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE
ŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA PUBLICZNEGO Ośrodek Analiz i Statystyki Medycznej Dział Chorobowości Hospitalizowanej APETYT NA ŻYCIE Katowice 2007 Śl.C.Z.P Dział Chorobowości Hospitalizowanej 23 luty Ogólnopolski
Bardziej szczegółowoRipetizione Powtórne badanie del test przesiewowe di screening per w kierunku i tumori raka intestinali jelit 6 www.bowelscreeningwales.org.uk Powtórne badanie przesiewowe w kierunku raka jelit Ta broszura
Bardziej szczegółowoSpis treści. Spis treści. Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?...
Spis treści Spis treści Wstęp... Jak wspierać rozwój przedszkolaka?... Jak ćwiczyć dziecięcy umysł?... Koncentracja i spostrzeganie... Pamięć i wiedza... Myślenie... Kreatywność... Zadania, które pomogą
Bardziej szczegółowoRodzice dzieci z ASD Radości i rozterki
Rodzice dzieci z ASD Radości i rozterki O D M I E N N O Ś Ć W F U N K C J O N O WA N I U R O D Z I N Y D Z I E C K A Z E S P E K T R U M A U T Y Z M U O D R O D Z I N P O S I A D A J Ą C Y C H Z D R O
Bardziej szczegółowoJak zapobiegać przemocy domowej wobec dzieci i młodzieży.
Jak zapobiegać przemocy domowej wobec dzieci i młodzieży. (Terapia Krótkoterminowa Skoncentrowana na Rozwiązaniu) Kontakt tel.: +48 600779294 e-mail: iwona@gabinetterapeutyczny.eu Iwona Czerwoniuk psychoterapeuta
Bardziej szczegółowoHiperglikemia. Schemat postępowania w cukrzycy
Hiperglikemia Schemat postępowania w cukrzycy Postępowanie w przypadku stwierdzenia wysokiego poziomu glukozy we krwi, czyli hiperglikemii Codzienne monitorowanie poziomu cukru (glukozy) we krwi stanowi
Bardziej szczegółowoW kontakcie ze SWOIM DZIECKIEM. Ruchy dziecka w okresie ciąży - poradnik
W kontakcie ze SWOIM DZIECKIEM Ruchy dziecka w okresie ciąży - poradnik Dlaczego ruchy mojego dziecka są ważne? Dlaczego zalecamy kobietom, żeby zwracały uwagę na ruchy płodu? Jedną z najłatwiejszych metod
Bardziej szczegółowoPRZYJĘCIE DO SZPITALA W CELU PRZEPROWADZENIA OCENY
PRZYJĘCIE DO SZPITALA W CELU PRZEPROWADZENIA OCENY (Paragraf 2 Ustawy o zdrowiu psychicznym [Mental Health Act 1983] z 1983 r.) 1. Imię i nazwisko pacjenta 2. Imię i nazwisko osoby sprawującej opiekę nad
Bardziej szczegółowoRola psychologa w podmiotach leczniczych
Rola psychologa w podmiotach leczniczych Podstawowym celem działań podmiotów leczniczych było i jest zdrowie pacjentów. Ponieważ jednak zdrowie według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to stan cechujący
Bardziej szczegółowoPRACA Z PRZEKONANIAMI W PROGRAMIE SIMONTONA INSTRUKCJE ROZWIJANIE I WZMACNIANIE KOMPETENCJI EMOCJONALNEJ
PRACA Z PRZEKONANIAMI W PROGRAMIE SIMONTONA INSTRUKCJE ROZWIJANIE I WZMACNIANIE KOMPETENCJI EMOCJONALNEJ To nie rzeczy nas smucą, ale sposób w jaki je widzimy (Epiktet 55 135). Powyższe stwierdzenie wyjaśnia,
Bardziej szczegółowoOskar i pani Róża Karta pracy
Oskar i pani Róża Karta pracy... / 49 Imię i nazwisko klasa data l-ba punktów ocena data sprawdzenia 1. Wypisz uczucia towarzyszące Ci podczas czytania listów Oskara. Podziel je na pozytywne i negatywne.
Bardziej szczegółowoTwoje prawa obywatelskie
Twoje prawa obywatelskie Osoba niepełnosprawna w obliczu prawa Inclusion Europe Raport Austria Anglia Belgia Bułgaria Chorwacja Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Islandia
Bardziej szczegółowoANEKS WARUNKI LUB OGRANICZENIA W ODNIESIENIU DO BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO UŻYWANIA PRODUKTÓW LECZNICZYCH DO SPEŁNIENIA PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE
ANEKS WARUNKI LUB OGRANICZENIA W ODNIESIENIU DO BEZPIECZNEGO I SKUTECZNEGO UŻYWANIA PRODUKTÓW LECZNICZYCH DO SPEŁNIENIA PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE 1/5 WARUNKI LUB OGRANICZENIA W ODNIESIENIU DO BEZPIECZNEGO
Bardziej szczegółowoInformacja dla Dzieci
Informacja dla Dzieci Czym jest Trybunał ds. Nieletnich? Przed Trybunałem ds. Nieletnich stają dzieci i ich rodzice lub opiekunowie w celu rozwiązania pewnych problemów. Wiele dzieci zostaje poproszona
Bardziej szczegółowo