Podstawy prawne i charakter prawny Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Podstawy prawa Unii Europejskiej Administracja zaoczna 1. st., 2. Rok Dr Anna Czaplińska Podstawy prawne i charakter prawny Unii Europejskiej 1. Historia integracji europejskiej Tendencje integracyjne po II WŚ - potrzeba współpracy politycznej (doświadczenia wojny, ekspansja ZSRR powstanie radzieckiej strefy wpływów w wyniku układów pokojowych) przemówienie W. Churchilla, 19 września 1946 r. w Zürichu (ustanowienie Stanów Zjednoczonych Europy z Francją i Niemcami) powstawanie organizacji międzynarodowych, m.in.: NATO (kwiecień 1949), Rada Europy (maj 1949) powstanie RFN 23 maja 1949 r. - potrzeba gospodarczej odbudowy z wojennych zniszczeń plan Marshalla, powołanie OEEC dla jego wdrożenia 1948, w 1960 r. przekształcona w OECD) międzynarodowe umowy i organizacje gospodarcze, m.in.: MFW (1946), Bank Światowy (d. MBOiR, 1946), GATT (1947) Powstanie Wspólnot Europejskich Plan Schumana - 9 maja 1950 r., ogłoszony przez ministra spraw zagranicznych Francji R. Schumana (a opracowany przez J. Monneta): - poddanie przemysłu stalowego i węglowego Niemiec i Francji wspólnemu, ponadnarodowemu zarządowi (dziedziny, decydujące o potędze militarnej dwu państw europejskich walczących po przeciwnych stronach w obu wojnach światowych) - również objęte państwa Beneluksu i Włochy 1

2 Traktat paryski 18 kwietnia 1951 r., w życie dnia 23 lipca 1952 r. powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS, Traktat zawarto na 50 lat) Fiasko Traktatów o Europejskiej Wspólnocie Obronnej (podpisany w Paryżu, 27 maja 1952 r., nie został poddany ratyfkacji) i Europejskiej Wspólnocie Politycznej (projekt przyjęty przez Wspólne Zgromadzenie EWWiS 10 marca 1953 r., ale bez dalszego biegu) Traktaty rzymskie (podpisane 25 marca 1957 r., w życie 1 stycznia 1958 r.) powstanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EWEA, Euratom) oraz Konwencja o niektórych wspólnych instytucjach WE (Zgromadzenie Parlamentarne, TS, KE-S) Traktaty rewizyjne: 1) Traktat o fuzji, podpisany w Brukseli 8 kwietnia 1965 r. (w życie 1 lipca 1967), ustanowienie wspólnych instytucji Rady i Komisji 2) Jednolity Akt Europejski, podpisany 17 i 28 lutego 1986 r. (w życie 1 lipca 1987 r.), istotna rola w ustanowieniu rynku wewnętrznego i przygotowaniu WE na dalszy rozwój (w dziedzinach polityki monetarnej oraz polityki zewnętrznej); 3) Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht), podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 r. (w życie dnia 1 listopada 1993 r.), ustanowił Unię Europejską, zreformował głęboko TEWG, zmienił nazwę EWG na Wspólnotę Europejską, ustanawiał etapy tworzenia UGiW; 4) Traktat z Amsterdamu, podpisany 2 października 1997 r. (w życie 1 maja 1999 r.), ważne zmiany w TUE i TWE m.in. dokonano uwspólnotowienia (tj. przeniesienia z filaru III do filaru I) istotnych dziedzin pierwotnego III filara UE (tzw. acquis Schengen, polityki związane z przepływem osób, azylem i migracją); 2

3 5) Traktat z Nicei, podpisany 26 lutego 2001 r. (w życie 1 lutego 2003 r.), głównym zadaniem było instytucjonalne przygotowanie UE do dużego rozszerzenia Unii: przyjęcia łącznie 12 państw (1 maja 2004 r. i 1 stycznia 2007 r.); ustalono również wygaśnięcie TEWWiS, co stało się dnia 23 lipca 2002 r. (EWWiS przestała istnieć, jej dorobek i kompetencje przejęła Wspólnota Europejska); 6) Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy (Traktat konstytucyjny), podpisany 29 października 2004 r. (nie wszedł w życie, za sprawą zablokowania procedury ratyfikacyjnej we Francji i w Niderlandach w następstwie negatywnych wyników referendów), miał dokonać radykalnej reformy ustrojowej Unii przez zastąpienie dotychczasowych traktatów stanowiących podstawę UE oraz przekształcenie Unii w jednolitą organizację międzynarodową; poza Unią pozostawała jednak Euratom; większość rozwiązań TKE została jednak przyjęta w Traktacie z Lizbony Rozwiązania charakterystyczne dla Wspólnot Europejskich wspólny rynek tworzenie 3 fazy, 12 lat ( ) - unia celna (strefa wolnego handlu + wspólna taryfa celna na zewnątrz) - cztery swobody rynku (towary, osoby, usługi, kapitał) - harmonizacja prawa - reguły konkurencji, pomoc państwa - podatki (harmonizacja) - polityki: handlowa, gospodarcza, rolna, transportowa, społeczna, stowarzyszeniowa instytucje: - Rada Ministrów - Komisja (w EWWiS Wysoka Władza) - Zgromadzenie Parlamentarne Parlament Europejski ( bezpośrednie wybory) - Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich interpretacja Traktatów i aktów instytucji, kontrola legalności aktów instytucji, kontrola działań państw członkowskich 3

4 podstawowe akty prawne: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje metoda wspólnotowa (zob. niżej) UNIA EUROPEJSKA dawny art. 1 (3) TUE: Unię stanowią Wspólnoty Europejskie, uzupełnione politykami i formami współpracy przewidzianymi niniejszym Traktatem. Jej zadaniem jest kształtowanie w sposób spójny i solidarny stosunków między Państwami Członkowskimi oraz między ich narodami. GRECKA ŚWIĄTYNIA DACH jednolita struktura instytucjonalna/ Rada Europejska wspólne cele i wartości [art. F/ art. 6 TUE/ TA] TRZY FILARY I Wspólnotowy / EWWiS, WE, EWEA metoda wspólnotowa II Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa/ WPZiB metoda międzyrządowa III Współpraca w zakresie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych [od TA Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych/ WPiSK] metoda międzyrządowa FUNDAMENT wspólny mechanizm zmiany Traktatów i członkostwa (art. 48 i 49 TUE), wzmocniona współpraca 4

5 Różnice między filarami UE Metoda wspólnotowa I filar inicjatywa prawodawcza Komisja QMV bezpośredni skutek kontrola sądowa procedura współdecydowania PE i Rada Metoda międzyrządowa II i III filar inicjatywa prawodawcza - Komisja i państwa członkowskie jednomyślność, wyjątkowo QMV PE - opinie wyraźne wyłączenia skutku bezpośredniego decyzji i decyzji ramowych w III filarze kontrola sądowa tylko w III filarze art. 35 TUE Instrumenty polityczne i prawne WPZiB II filar zasady i ogólne wytyczne wspólne strategie wspólne działania wspólne stanowiska TA: umowy międzynarodowe art. 24 TUE umowy UE!!! WPiSK III filar wspólne stanowiska decyzje ramowe (od TA) decyzje umowy międzynarodowe państw członkowskich umowy międzynarodowe art. 24 TUE i art. 38 TUE 5

6 2. Traktat z Lizbony dzisiejsze podstawy funkcjonowania Unii Europejskiej - podpisany 13 grudnia 2007, w życie 1 grudnia Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, zmiany redakcyjne w Traktacie EURATOM - Likwiduje strukturę filarową UE jednolita organizacja międzynarodowa - Ujednolica strukturę instytucjonalną - Ujednolica źródła prawa pochodnego - Ujednolica mechanizm decyzyjny od podstawę prawną UE stanowią: Traktat o Unii Europejskiej (TUE) Traktat o funkcjonowaniu UE (TFUE, dawny TWE) Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM) formalnie odrębna od UE organizacja międzynarodowa połączona strukturalnie z UE 3. Charakter prawny UE Organizacja międzynarodowa (międzyrządowa) o cechach ponadnarodowych (a nie państwo federalne) - zrzeszenie państw (także inne podmioty prawa międzynarodowego mogą być członkami OM), utworzone i funkcjonujące na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez członków, posiadające odrębną od członków (ale przez nich nadaną) podmiotowość międzynarodowoprawną - umowa taka nazywana jest: statutem, konstytucją, traktatem konstytucyjnym, itp. organizacji; określa kompetencje organizacji, jej organy i strukturę oraz relacje z państwami członkowskimi - idee federalistyczne nie ograniczają się do prawa konstytucyjnego i teorii państwa, odnoszą się także do prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych 6

7 Artykuł 1 TUE Niniejszym Traktatem WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY ustanawiają między sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ, zwaną dalej Unią, której Państwa Członkowskie przyznają kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów. Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli. Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwane dalej Traktatami ). Oba te Traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym. Artykuł 47 TUE Unia ma osobowość prawną. sprawa 26/62 Van Gend en Loos Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz którego państwa ograniczyły, jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i którego normy znajdują zastosowanie nie tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z nich jednostek ( ) sprawa 6/64 Costa przeciwko ENEL ( ) w odróżnieniu od zwyczajnych umów międzynarodowych traktat EWG ustanowił własny porządek prawny, który został włączony do systemu prawnego państw członkowskich po jego wejściu w życie i który ma charakter wiążący dla sądów krajowych; bowiem państwa, ustanawiając na czas nieokreślony Wspólnotę wyposażoną we własne instytucje, w osobowość i zdolność prawną, w zdolność do występowania we własnym imieniu w obrocie międzynarodowym, a w szczególności w rzeczywiste uprawnienia władcze, wynikające z ograniczenia kompetencji i przeniesienia uprawnień z tych państw na Wspólnotę, ograniczyły, jakkolwiek w wąskich dziedzinach, swoje suwerenne prawa i stworzyły w ten sposób system prawa mający zastosowanie do nich samych oraz do pochodzących z nich jednostek; w związku z włączeniem do prawa każdego z krajów członkowskich przepisów pochodzenia wspólnotowego, a bardziej ogólnie ze względu zarówno na brzmienie, jak ducha traktatu, państwa nie mogą uznawać pierwszeństwa przed porządkiem prawnym, jaki przyjęły na zasadach wzajemności, jednostronnego, późniejszego przepisu, którego w związku z tym nie mogą temu porządkowi prawnemu przeciwstawiać ( ) 7

8 Wspólne wartości i cele UE Art. 2 TUE - Wartości Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn. Art. 3 TUE - Cele UE 1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów. 2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości. 3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska. Wspiera postęp naukowo-techniczny. Zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość społeczną i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka. Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami Członkowskimi. Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy. 4. Unia ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro. 5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych. 6. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do kompetencji przyznanych jej w Traktatach. 8

9 4. Zakres przedmiotowy Traktatów UE Traktat o Unii Europejskiej zawiera przepisy dotyczące: - ustanowienia Unii, - katalogu jej wartości, - określenia celów Unii, - głównych zasad podziału kompetencji między Unię a państwa członkowskie, - ochrony praw podstawowych, zasad demokratycznych przestrzeganych w Unii, - zasad działania instytucji unijnych, - wzmocnionej współpracy, - rewizji traktatów stanowiących podstawę Unii - akcesji do Unii i dobrowolnego z niej wystąpienia - reguluje Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (dawny II filar), która zachowała szczególny charakter(art. 24 ust. 1 TUE) z silnym udziałem środków opartych na metodzie międzyrządowej Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej - zawiera postanowienia horyzontalne uzupełniające i precyzujące przepisy TUE dotyczące zasad działania UE, zwłaszcza jej kompetencji (część pierwsza), obywatelstwa Unii (część druga) oraz instytucji i finansowania (część szósta). - reguluje jednak dziedziny objęte przedmiotową kompetencją UE, które dotyczą dwóch zasadniczych obszarów: 1) polityk i działań wewnętrznych Unii: rynku wewnętrznego wraz ze swobodami unijnymi (swobodą przepływu towarów, osób, usług i kapitału) i regułami konkurencji, polityk, które obejmują polityki wspólne, towarzyszące od początku ustanawianiu rynku wewnętrznego (Wspólną Politykę Rolną, Wspólną Politykę Transportową, Wspólną Politykę Handlową zaliczana jednocześnie do działań zewnętrznych ) oraz inne polityki unijne, ustanawiane wraz z rozwojem procesu integracji: Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, Unię Gospodarczą i Walutową, polityki sektora infrastrukturalnego (np. energetyczną, sieci transeuropejskich), polityki społeczne (polityka społeczna, edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport, kultura, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów, przemysł, spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna, badania i rozwój technologiczny oraz przestrzeń kosmiczna, środowisko naturalne, turystyka, ochrona ludności, współpraca administracyjna); 9

10 2) działań zewnętrznych Unii: Wspólnej Polityki Handlowej, współpracy z państwami trzecimi, środków restrykcyjnych (nakładania sankcji), zawierania umów międzynarodowych, stosunków z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi, klauzuli solidarności. 5. Członkostwo w UE zakres podmiotowy Traktatów - państwa założyciele: Francja, Niemcy, Włochy, Belgia, Niderlandy (Holandia), Luksemburg - poszerzanie UE 1973 Wlk. Brytania, Irlandia, Dania 1981 Grecja 1986 Portugalia, Hiszpania (1992 Traktat o Europejskim Obszarze Gospodarczym Norwegia, Szwecja, Finlandia, Islandia, Szwajcaria, Lichtenstein, Austria) 1995 Szwecja, Finlandia, Austria 2004 Polska, Czechy, Węgry, Słowenia, Słowacja, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa Malta 2007 Bułgaria, Rumunia 2013 Chorwacja Negocjacje Turcja, Czarnogóra, Serbia Islandia wycofała wniosek w 2015 Status kandydata Macedonia, Albania Potencjalni kandydaci Bośnia i Hercegowina, Kosowo (???) Podstawa członkostwa w UE Artykuł 49 TUE Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii. O wniosku tym informuje się Parlament Europejski i parlamenty narodowe. Państwo ubiegające się o członkostwo kieruje swój wniosek do Rady, która stanowi jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej większością głosów jego członków. Brane są pod uwagę kryteria kwalifikacji uzgodnione przez Radę Europejską. 10

11 Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. Wystąpienie z UE a) przed TL brak wyraźnej regulacji w traktatach, wystąpienie możliwe zgodnie z regułami prawa międzynarodowego, w drodze umowy odwrotnej do umowy akcesyjnej (odpowiednie zastosowanie przepisów o akcesji) b) od TL - Artykuł 50 TUE 1. Każde Państwo Członkowskie może, zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii. 2. Państwo Członkowskie, które podjęło decyzję o wystąpieniu, notyfikuje swój zamiar Radzie Europejskiej. W świetle wytycznych Rady Europejskiej Unia prowadzi negocjacje i zawiera z tym Państwem umowę określającą warunki jego wystąpienia, uwzględniając ramy jego przyszłych stosunków z Unią. Umowę tę negocjuje się zgodnie z artykułem 218 ustęp 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Jest ona zawierana w imieniu Unii przez Radę, stanowiącą większością kwalifikowaną po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. 3. Traktaty przestają mieć zastosowanie do tego Państwa od dnia wejścia w życie umowy o wystąpieniu lub, w przypadku jej braku, dwa lata po notyfikacji, o której mowa w ustępie 2, chyba że Rada Europejska w porozumieniu z danym Państwem Członkowskim podejmie jednomyślnie decyzję o przedłużeniu tego okresu. 4. Do celów ustępów 2 i 3 członek Rady Europejskiej i Rady reprezentujący występujące Państwo Członkowskie nie bierze udziału w obradach ani w podejmowaniu decyzji Rady Europejskiej i Rady dotyczących tego Państwa. Większość kwalifikowaną określa się zgodnie z artykułem 238 ustęp 3 litera b) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 5. Jeżeli Państwo, które wystąpiło z Unii, zwraca się o ponowne przyjęcie, jego wniosek podlega procedurze, o której mowa w artykule czerwca 2016 r. referendum w Zjednoczonym Królestwie ws. wystąpienia z UE (BREXIT) - 51,89% za wystąpieniem, 48,11% przeciw, frekwencja 72,2% 11

12 29 marca 2017 rząd UK notyfikował decyzję o wystąpieniu z UE i rozpoczęła się procedura z art. 50 TUE Kontrola przestrzegania zobowiązań wynikających z członkostwa w UE a) Skarga na niewywiązywanie się państwa członkowskiego ze zobowiązań unijnych art TFUE b) Procedura kontroli poszanowania wartości z art. 2 TUE art. 7 TUE WARIANT 1 ryzyko naruszenia 1. Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji Europejskiej, Rada, stanowiąc większością czterech piątych swych członków po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w artykule 2. Przed dokonaniem takiego stwierdzenia Rada wysłuchuje dane Państwo Członkowskie i, stanowiąc zgodnie z tą samą procedurą, może skierować do niego zalecenia. Rada regularnie bada, czy powody dokonania takiego stwierdzenia pozostają aktualne. WARIANT 2 stwierdzenie naruszenia i sankcje 2. Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie na wniosek jednej trzeciej Państw Członkowskich lub Komisji Europejskiej i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić, po wezwaniu Państwa Członkowskiego do przedstawienia swoich uwag, poważne i stałe naruszenie przez to Państwo Członkowskie wartości, o których mowa w artykule Po dokonaniu stwierdzenia na mocy ustępu 2, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatów dla tego Państwa Członkowskiego, łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego Państwa Członkowskiego w Radzie. Rada uwzględnia przy tym możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych. Obowiązki, które ciążą na tym Państwie Członkowskim na mocy Traktatów, pozostają w każdym przypadku wiążące dla tego Państwa. 4. Rada może następnie, stanowiąc większością kwalifikowaną, zdecydować o zmianie lub uchyleniu środków podjętych na podstawie ustępu 3, w przypadku zmiany sytuacji, która doprowadziła do ich ustanowienia. 12

13 5. Zasady głosowania, które do celów niniejszego artykułu stosuje się do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i Rady, określone są w artykule 354 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komunikat Komisji z r. Ochrona państwa prawnego w Unii Europejskiej - nowe ramy prawne - ramowa procedura postępowania w przypadku ryzyka pojawienia się systemowych zagrożeń dla praworządności w państwach członkowskich; celem jest umożliwienie KE nawiązania dialogu z państwem członkowskim i znalezienia rozwiązania, pozwalającego zapobiec pojawieniu się albo wyeliminować systemowe zagrożenia dla praworządności, które mogłyby się przerodzić w wyraźne ryzyko poważnego naruszenia uzasadniające zastosowanie art. KE określa ją jako "procedurę poprzedzającą art. 7" ("pre-article 7 procedure"). Procedura ta obejmuje trzy etapy: 1. Ocena Komisji: KE gromadzi i analizuje wszelkie istotne informacje o sytuacji w państwie członkowskim oraz ocenia, czy istnieją wyraźne przesłanki wskazujące na systemowe zagrożenie dla praworządności. Jeżeli w wyniku oceny Komisja uzna, że takie zagrożenie występuje, rozpoczyna dialog z zainteresowanym państwem, wysyłając do niego odpowiednio uzasadnioną opinię na temat praworządności, stanowiącą dla niego ostrzeżenie. Państwo członkowskie ma możliwość odpowiedzi i przedstawienia swoich uwag. 2. Zalecenie Komisji: jeśli sprawa nie została rozwiązana w sposób zadowalający w ramach 1. etapu, Komisja kieruje do państwa członkowskiego zalecenie w sprawie praworządności, w którym wskazuje, aby państwo członkowskie rozwiązało zidentyfikowane problemy w wyznaczonym terminie i poinformowało KE o działaniach podjętych w tym celu. Komisja podaje zalecenie do wiadomości publicznej. 3. Działania w następstwie zalecenia Komisji: KE monitoruje działania podjęte przez państwo członkowskie w odpowiedzi na jej zalecenia. W przypadku braku zadowalającej reakcji w wyznaczonym terminie Komisja może wszcząć którąś z procedur określonych w art. 7 TUE (co traktuje jako ostateczność). 13

14 Źródło: - od stycznia 2016 procedura zastosowana w stosunku do Polski (obecnie pomiędzy 2 a 3 etapem) - Komisja przyjęła 3 zalecenia (27 lipca 2016, 21 grudnia 2016 i 26 lipca 2017), rozpoczęła wobec Polski procedurę z art. 258 TFUE, zarzucając naruszenie art. 19 TUE w związku z przyjęciem zmian do ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych i ustawy o KSSiP zagrażających niezależności i niezawisłości władzy sądowniczej. 14

15 - Władze polskie nie wypełniły zaleceń zaprzeczając, że w Polsce dochodzi do zagrożeń czy naruszeń wartości z art. 2 TUE - Sprawa była przedmiotem debat w PE i Radzie Wykluczenie z UE? - Artykuł 60 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów 1969: w przypadku ciężkiego naruszenia traktatu wielostronnego przez jedno z państw członkowskich pozostałe państwa członkowskie mogą się porozumieć m.in. co do wygaśnięcia lub zawieszenia traktatu w odniesieniu do takiego państwa 6. Zasada elastyczności wzmocniona współpraca i inne przypadki Źródła - zasada elastyczności, elastyczna integracja - Układ z Schengen (1985, 1995) i Schengen acquis, - wyłączenia z zakresu określonych postanowień traktatowych na rzecz niektórych państw członkowskich: - UK, DEN strefa euro (Protokół 15, 16, 17 do TL) - UK, IRE, DEN strefa Schengen, Przestrzeń Wolności Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (Protokół 19, 20, 21, 22) - UK, POL stosowanie KPP UE (Protokół 30)? (wyjaśnienie ćwiczenia o ochronie praw podstawowych w UE) TL: wzmocniona współpraca (od TA ściślejsza współpraca ) art. 20 TUE i art TFUE Artykuł 20 TUE 1. Państwa Członkowskie, które pragną ustanowić między sobą wzmocnioną współpracę w ramach kompetencji niewyłącznych Unii, mogą korzystać w tym celu z jej instytucji i wykonywać te kompetencje, stosując odpowiednie postanowienia Traktatów, z zastrzeżeniem ograniczeń oraz zgodnie z procedurą określoną w niniejszym artykule i w artykułach Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Celem wzmocnionej współpracy jest sprzyjanie realizacji celów Unii, ochrona jej interesów oraz wzmocnienie procesu jej integracji. Współpraca 15

16 taka otwarta jest dla wszystkich Państw Członkowskich w dowolnym czasie, zgodnie z artykułem 328 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 2. Decyzję upoważniającą do podjęcia wzmocnionej współpracy Rada przyjmuje w ostateczności, jeżeli ustali, że cele takiej współpracy nie mogą zostać osiągnięte w rozsądnym terminie przez Unię jako całość, oraz pod warunkiem, że uczestniczy w niej co najmniej dziewięć Państw Członkowskich. Rada stanowi zgodnie z procedurą określoną w artykule 329 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 3. W obradach Rady mogą uczestniczyć wszyscy członkowie Rady, jednak w głosowaniu biorą udział tylko członkowie Rady reprezentujący Państwa Członkowskie uczestniczące we wzmocnionej współpracy. Zasady głosowania przewidziane są w artykule 330 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 4. Akty przyjmowane w ramach wzmocnionej współpracy wiążą wyłącznie uczestniczące Państwa Członkowskie. Nie są one uważane za dorobek, który musi zostać przyjęty przez państwa kandydujące do przystąpienia do Unii. Dotąd 4 przypadki wzmocnionej współpracy: - Rozporządzenie 1259/2010 prawo właściwe dla rozwodów i separacji - Rozporządzenie 1257/2012 system jednolitej ochrony patentowej - Rozporządzenie 1103/2016 jurysdykcja i prawo właściwe dla małżeńskich ustrojów majątkowych oraz rozporządzenie 1104/2016 w odniesieniu do zarejestrowanych związków partnerskich - Prokuratura Europejska uproszczona procedura z art. 86 TFUE, decyzja z 12 października 2017 r. Stała współpraca strukturalna w ramach WPZiB art. 42 ust. 6 i 46 TUE Art. 42 (6) 6. Państwa Członkowskie, które spełniają wyższe kryteria zdolności wojskowej i które zaciągnęły w tej dziedzinie dalej idące zobowiązania, mając na względzie najbardziej wymagające misje, ustanawiają stałą współpracę strukturalną w ramach Unii. Współpracę tę reguluje artykuł 46. Nie narusza ona postanowień artykułu Ustanawiana decyzją Rady (większość kwalifikowana, konsultacja z Wysokim Przedstawicielem ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa) art. 46(2) - W ramach współpracy decyzje podejmują państwa uczestniczące 16

17 Metoda schengeńska? Klasyczne instrumenty współpracy międzyrządowej umowy międzynarodowe - Układ z Schengen Konwencja dublińska 1990 zasady udzielania azylu przez PCz - Traktat z Prüm 2005 (między Belgią, Niemcami, Hiszpanią, Francją, Luksemburgiem, Holandią i Austrią) współpraca w zwalczaniu terroryzmu (np. dostęp wzajemny do baz danych DNA) - kryzys finansowy Traktat EMS (Traktat ustanawiający europejski mechanizm stabilności) 2012; Traktat o Unii Fiskalnej (Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej) Dopuszczalność regulacji pozatraktatowych: wyrok TS C-370/12 Thomas Pringle przeciwko Rządowi Irlandii podejmowane środki międzyrządowe: - nie mogą ingerować w dziedziny objęte wyłączną kompetencją UE - nie mogą obejmować koordynacji polityk gospodarczych PCz - gdy angażują instytucje unijne, nie mogą powierzać im kompetencji władczych, a ich zaangażowanie musi mieścić się w zakresie traktatowych kompetencji poszczególnych instytucji - mają zawierać klauzule umożliwiające zintegrowanie tych instrumentów z acquis UE w przyszłości Problem zróżnicowania wewnętrznego UE główne kwestie ( prof. J. Barcz) Zróżnicowanie wewnętrzne UE stało się faktem Zasada spójność UE warunkuje jej efektywność przestała być aktualna Zróżnicowanie wewnętrzne UE otwiera drogę do dynamicznego rozwoju i efektywności - aspekty wewnętrzny - aspekt zewnętrzny (strategia rozszerzenia) Strefa euro: trzon procesu integracji Główny problem: zachowanie spójności ustrojowej UE w zróżnicowanej wewnętrznie UE - model elastycznej UE - fragmentacja UE - rozpad procesu integracji 17

18 7. Zakres terytorialny traktatów UE Zasada (art. 52 TUE): traktaty obowiązują na terytorium PCz ( z art. 29 KPT 69) Ale wyjątki art. 355 TFUE Poza postanowieniami artykułu 52 Traktatu o Unii Europejskiej dotyczącymi terytorialnego zakresu stosowania Traktatów stosuje się następujące postanowienia: 1. Postanowienia Traktatów stosuje się do Gwadelupy, Gujany Francuskiej, Martyniki, Majotty, Reunionu, Saint-Barthélemy, Saint-Martin, Azorów, Madery i Wysp Kanaryjskich, zgodnie z artykułem Szczególne zasady stowarzyszania określone w części czwartej stosuje się do krajów i terytoriów zamorskich, których lista zawarta jest w załączniku II. Traktaty nie mają zastosowania do krajów i terytoriów zamorskich utrzymujących szczególne stosunki ze Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, które nie są umieszczone na wymienionej liście. 3. Postanowienia Traktatów stosuje się do terytoriów europejskich, za których stosunki zewnętrzne odpowiedzialne jest Państwo Członkowskie. 4. Postanowienia Traktatów stosuje się do Wysp Alandzkich, zgodnie z postanowieniami Protokołu nr 2 do Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji. 5. Na zasadzie odstępstwa od artykułu 52 Traktatu o Unii Europejskiej i ustępów 1 4 niniejszego artykułu: a) Traktaty nie mają zastosowania do Wysp Owczych; b) Traktaty stosuje się do stref suwerennych Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej w Akrotiri i Dhekelia na Cyprze tylko w zakresie niezbędnym do zapewnienia wykonania uzgodnień określonych w Protokole w sprawie stref suwerennych Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej na Cyprze dołączonym do Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej i na warunkach określonych w tym Protokole; c) Traktaty stosuje się do wysp kanału La Manche i wyspy Man tylko w zakresie niezbędnym do zapewnienia stosowania ustaleń dotyczących tych wysp, zawartych w traktacie dotyczącym przystąpienia 18

19 nowych Państw Członkowskich do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej podpisanym 22 stycznia 1972 roku. 6. Rada Europejska może, z inicjatywy zainteresowanego Państwa Członkowskiego, przyjąć decyzję zmieniającą wobec Unii status duńskiego, francuskiego lub niderlandzkiego kraju lub terytorium, o którym mowa w ustępach 1 i 2. Rada Europejska stanowi jednomyślnie po konsultacji z Komisją. 8. Zakres temporalny Artykuł 53 TUE Niniejszy Traktat zawiera się na czas nieograniczony. TEWWiS na 50 lat wygasł 23 lipca 2002 r dorobek i kompetencje przejęła WE Zmiana Traktatów założycielskich Rozwiązane przez członków (umowa o rozwiązaniu albo występowanie kolejnych członków aż zostanie 1 państwo) 19