WPROWADZENIE DO KERYGMY O LITURGII KATECHIZMU KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO Ks. Jerzy Józef Kopeć CP

Transkrypt

1 WPROWADZENIE DO KERYGMY O LITURGII KATECHIZMU KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO Ks. Jerzy Józef Kopeć CP Katechizm Kościoła Katolickiego nazywa się "symfonią wiary" i praktycznych reguł życia chrześcijańskiego. Jego druga część (KKK nr ) poświęcona jest sprawowaniu misterium Chrystusowego odkupienia w czasie Kościoła. Tego zbawienia ludzkości i doskonałego uwielbienia Boga dokonał Chrystus Pan "głównie przez paschalne misterium swojej Męki, Zmartwychwstania i chwalebnego Wniebowstąpienia". Przez tę tajemnicę zrealizował On odwieczny plan Boży, który już tradycja patrystyczna nazwała "ekonomią zbawienia". Kontynuację tego planu zlecił zaś swemu Kościołowi, który głosi i sprawuje misterium Chrystusa w swojej liturgii. To dzieło Chrystusa i Jego Kościoła uznaje się za "źródło i szczyt życia" wspólnoty uczniów Pana (por. KL 10). Liturgia bowiem w obecnym czasie dziejów zbawienia stanowi wykonywanie kapłańskiej posługi Chrystusa, jedynego Pośrednika między Bogiem a ludźmi. Jest ona świętą służbą Bogu i ludziom sprawowaną przez Kościół prowadzony przez Ducha Świętego. W niej Chrystus jest prawdziwie i rzeczywiście obecny mocą Ducha Świętego w uchwytnych zmysłami znakach i świętych czynnościach; w zgromadzeniu zebranym w Jego imię; w osobie biskupa, prezbitera lub innego swego zastępcy wybranego przez Kościół a przewodniczącego zebranym wiernych w Jego imię; w błaganiach i modlitwach wspólnoty uczniów Pana; w śpiewie psalmów i słowach Pisma świętego cytowanych i objaśnianych w Kościele; w sakramentach; a w szczególny sposób pod postaciami chleba i wina w Eucharystii. Chrystus przekazując uczestnikom liturgii dar swojej obecności i błogosławieństwa swego dzieła, uświęca ludzi we wspólnocie Kościoła i razem z Kościołem, który jest Jego Mistycznym Ciałem oddaje jednocześnie Bogu Ojcu całkowity kult publiczny. Dlatego jak zaznacza Katechizm: "Dzieło Chrystusa w liturgii ma charakter sakramentalny, ponieważ Jego misterium zbawienia uobecnia się w niej mocą Ducha Świętego; Jego Ciało, którym jest Kościół, jest jakby sakramentem (znakiem i narzędziem), w którym Duch Święty rozdziela misterium zbawienia. Przez swoje czynności liturgiczne Kościół pielgrzymujący uczestniczy już w liturgii niebieskiej otrzymując jej przedsmak" (KKK 1111). W ten sposób liturgia urzeczywistnia i objawia sam Kościół jako znak komunii z Bogiem i ludźmi przez Chrystusa w Duchu Świętym. To dzieło Chrystusa - Kapłana i Jego Ciała czyli Kościoła "w najwyższym stopniu przyczynia się do tego, aby wierni życiem swoim wyrażali oraz ujawniali innym misterium Chrystusa i rzeczywistą naturę prawdziwego Kościoła" (KL 2). Wielkie tajemnice zbawienia dokonują się w liturgii dzięki obecności Chrystusa i mocą działającego w niej Ducha Świętego. Samo jednak doświadczenie spotkania z Panem Zmartwychwstałym realizuje się poprzez wiarę jej uczestników, będącą odpowiedzią człowieka na Boskie działanie, wyrażone zwłaszcza w Słowie Bożym i łaskach sakramentalnych. Spojrzenie katechizmu na funkcję liturgii w życiu współczesnej społeczności Kościoła i poszczególnych jego członków bazuje na nauczaniu Soboru Watykańskiego II i kolejnych dokumentach reformy liturgii. Jest ono dalekie w swoim teologicznym wyrazie od jurydyczno-rubrycystycznego traktowania liturgii,

2 które w epoce potrydenckiej utrwaliło się w praktyce duszpasterskiej Kościoła i świadomości wielu wiernych. Kerygmat liturgiczny Katechizmu, którego oświetleniu służy niniejsze opracowanie, jest nie tylko ważny dla ewangelizacyjnej i uświęcającej misji Kościoła, ale także dla sfery całej jego działalności. Traktuje on bowiem liturgię jako metodę koncentracji w przekazie Ewangelii, duchowej formacji wiernych i ich świadectwie w świecie jako uczniów Zmartwychwstałego Chrystusa. Wizja kerygmatyczna Katechizmu odwołuje się tu do roli liturgii w życiu Kościoła pierwszych wspólnot, gdy była ona szkołą wiary, moralności, modlitwy i poczucia społecznej odpowiedzialności. Walor tego duchowego dziedzictwa chrześcijańskiego stara się Katechizm udostępnić współczesnym uczniom Pana odwołując się w omawianiu liturgii do różnych modeli celebracji tego misterium oraz nauki jego świadków i mistagogów znanych tradycji Kościoła na Wschodzie i Zachodzie. Stanowi to wyraz świadomości ekumenicznej i nastawienia ewangelizacyjnego Kościoła, który w różnych typach sprawowania liturgii widzi próby odczytania bogactwa tego misterium chrześcijańskiego życia."bogactwo misterium Chrystusa jest tak niezgłębione, że żadna tradycja liturgiczna nie może wyczerpać jego wymowy. Historia powstania i rozwoju różnych obrządków świadczy o zdumiewającej komplementarności. Gdy Kościoły przeżywały swoje tradycje liturgiczne w komunii wiary i sakramentów, wzbogacały się wzajemnie i wzrastały w wierności wobec Tradycji i wspólnego posłania całego Kościoła" (KKK 1201). Genezę więc różnych tradycji liturgicznych upatruje Katechizm w samym zbawczym posłannictwie Kościoła, który celebrując misterium Chrystusa szuka szczególnych form wyrazu depozytu wiary, odpowiadającego symbolice kulturowej, teologicznemu rozumieniu tajemnic zbawienia i modelom świętości właściwych dla tradycji ludów i narodów przyjmujących orędzie Ewangelii. Tak pojęte bogactwo celebracji liturgii staje się nie tylko charyzmatycznym przejawem możliwości w pojmowaniu prawdy wiary i nowych sposobów ewangelizacji, ale ukazuje powszechność Kościoła, który przekazuje w wielości form tradycji liturgicznych to samo misterium Chrystusa (por. KKK 1202, ). Priorytet misji ewangelizacyjnej Kościoła wobec świata określa także relację liturgii do różnych kultur powiązaną z potrzebą szukania takich jej modeli, które zapewniały skuteczność przepowiadania Ewangelii różnym narodom. Dlatego katechizm stwierdza z naciskiem: "Celebracja liturgii powinna więc odpowiadać charakterowi i kulturze różnych narodów. Aby misterium Chrystusa było "wszystkim narodom obwieszczane dla skłonienia ich do posłuszeństwa wierze" (Rz 16, 26), powinno być głoszone, celebrowane i przeżywane we wszystkich kulturach, tak by nie niszczyło tych kultur, lecz służyło ich odkupieniu i dopełnieniu. Wiele dzieci Bożych właśnie ze swoją kulturą ludzką, przyjętą i przemienioną przez Chrystusa i za jej pośrednictwem ma przystęp do Ojca, by Go uwielbiać w jednym Duchu" (KKK 1204). Konsekwencje tej kerygmy Katechizmu są znaczące dla ewangelizacyjnej strategii Kościoła. Otwierają one szerokie możliwości dla inkulturacji chrześcijaństwa do różnych kultur, a także wskazują na ciągłą potrzebę adaptacji liturgicznej do nowych form życia chrześcijańskiego w kościołach lokalnych. Liturgia, mimo że wyraża i uobecnia najgłębsze tajemnice wiary nie jest tylko rzeczywistością czysto duchową. W swoim ludzkim wyrazie może ona ulegać dostosowaniu, zmianom i adaptacjom do ducha różnych kultur i tradycji lokalnych, przez co jej misterium ma większą różnorodność symboliczną i może być źródłem ubogacania dla nowych pokoleń uczniów Pana. Te próby zakorzeniania liturgii w rzeczywistości świata, wykazują iż przez jej nowe modele i odnowione formy celebracji ujawnia się w Kościele ożywcza moc Ducha Świętego, który prowadzi wspólnotę Zmartwychwstałego Chrystusa do coraz nowych sposobów zażyłości ze swoim Mistrzem przez objawienie Jego dzieła zbawienia ludziom wszystkich kultur, języków i czasów.

3 W Katechizmie dział pierwszy celebracji misterium chrześcijańskiego nosi tytuł: "Ekonomia sakramentalna". Poświęcony jest on w całości teologiczno-pastoralnemu pogłębieniu wizji liturgii oraz jej prezentacji jako kultycznej i uświęcającej działalności Kościoła. Pojęciem wiodącym ku pogłębieniu znaczenia liturgii jest tu biblijno-patrystyczna kategoria jej sakramentalności lub jeszcze bardziej dosadne greckie określenie mówiące o jej misteryjności. Trzeba bowiem pamiętać, że całe życie chrześcijańskie jest nacechowane znamieniem misteryjności czyli obecności Boga, który działa w historii człowieka i objawia się mu przez słowa, znaki i symbole. Ta pedagogia zbawienia zakłada stopniowe przybliżanie się Boga do człowieka. Realizuje się ona i wypełnia w Chrystusie, gdy "Słowo stało się Ciałem". Łaskawość Stwórcy i Jego błogosławieństwo przenika więc ludzką historię, ujawnia się w zdumiewających i zbawczych wydarzeniach Starego i Nowego Testamentu, osiąga swe apogeum w paschalnym dziele Chrystusa a dopełnia się w czasie Kościoła od wylania Ducha Świętego w dniu Pięćdziesiątnicy. Bóg objawia się człowiekowi jeśli ten otwiera się na Jego miłość oraz odczytuje znaki i błogosławieństwa swego Stwórcy. Ten zbawczy dialog wypełnia się i aktualizuje w liturgii, która dla człowieka wiary jest egzystencjalną syntezą historii zbawienia i jej aktualnym wydarzeniem. Z natury samej liturgii wypływa fundamentalne jej znaczenie i kwalifikacja każdego z jej działań jako dzieła Boga dla człowieka, któremu winno towarzyszyć dzieło człowieka dla Boga. Dialog Boga z człowiekiem w liturgii objawia z jednej strony uświęcającą inicjatywę Bożą, której towarzyszy z drugiej strony kult Kościoła składany swemu Stwórcy przez Chrystusa w Duchu Świętym. Zarówno więc bieg historii zbawienia jak rytm sprawowanego misterium Chrystusa w liturgii Kościoła ukazuje błogosławieństwo Boże, które w niej jest objawione i udzielane. "Jest zatem zrozumiały podwójny wymiar liturgii chrześcijańskiej jako odpowiedzi wiary i miłości na "błogosławieństwa duchowe", którymi obdarza nas Ojciec" (KKK 1083). Dlatego Kościół zjednoczony ze swoim Panem w Duchu Świętym błogosławi Ojca za "Jego dar niewypowiedziany" i składa "ofiary z otrzymanych od Niego darów" prosząc Go, by zesłał Ducha Świętego, który swoją mocą sprawi, że błogosławieństwa Bożego zbawienia przyniosą owoce życia. Duch Święty działający w liturgii jako moc życia przypomina ciągle i aktualizuje w niej misterium Chrystusa. On sprawia, że serca wiernych są zdolne na przyjęcie łask Zmartwychwstałego Pana poprzez słuchanie Słowa Bożego i odpowiedź wiary, która z kolei otwiera człowieka na działanie łaski. W mocy tegoż Ducha celebrowane i aktualizowane jest tu i teraz misterium Chrystusa we wspólnocie Kościoła. W Duchu Świętym uczniowie Chrystusa budują wspólnotę z Bogiem i braćmi a sam Kościół objawia się jako święte zgromadzenie. Ono to, dzięki darowi Ducha Świętego, staje się "jednym ciałem i jednym duchem" w Chrystusie, przyjmując zbawczy dar Syna i uczestnicząc w życiu Boga. Te akcenty benedykcyjne i penumahagijne Katechizmu muszą być dostrzeżone w jego bogatej kerygmie o liturgii. W treści wykładu Katechizmu o liturgii zasadnicze miejsce przypada sprawowaniu misterium Chrystusa w sakramentach Kościoła. Zanim Katechizm omówił szczegółowo te misteria wiary i życia chrześcijańskiego w dziale zatytułowanym "Siedem sakramentów Kościoła" (KKK ) już wcześniej podaje zarys doktrynalny nowej sakramentologii (KKK ). Wskazuje on za kerygmą soborową, że "Całe życie liturgiczne Kościoła koncentruje się wokół ofiary eucharystycznej i sakramentów" (KL 6). Te znaki zbawienia, czerpiące swą moc z misterium paschalnego Chrystusa,

4 przedłużają Jego działania w Kościele a budując Ciało Mistyczne Chrystusa ukazują i udzielają ludziom "tajemnicę komunii Boga Miłości, Jedynego w Trzech Osobach". Można więc powiedzieć za Katechizmem, że "Sakramenty będące "mocami, które wychodzą" z zawsze żywego i ożywiającego Ciała Chrystusa, oraz działaniami Ducha Świętego urzeczywistnionymi w Jego Ciele, którym jest Kościół, są "arcydziełami Bożymi" w nowym i wiecznym przymierzu" (KKK 1116). Ich celem jest uświęcenie człowieka, budowanie mistycznego Ciała Chrystusa i oddawanie czci Bogu (por. KL 59 i KKK 1123). Jako znaki zbawienia pouczają one człowieka o działaniu łaski Chrystusa, a zakładając wiarę przyczyniają się także do jej wzrostu, umocnienia i wyrażenia. Tajemnica życia Chrystusa jest fundamentem tego, czego nadal przez posługę swego Kościoła, Chrystus udziela w sakramentach według sławnego powiedzenia św. Leona Wielkiego: "to co było widzialne w naszym Zbawicielu, przeszło do Jego misteriów". Odwołując się do greckiego terminu "misterium" Katechizm pragnie ukazać bogatą rzeczywistość zbawienia, która kryje się w komunii wewnętrznej sakramentów Kościoła. Słowo "misterium" w tej wizji sakramentów bliższe jest starożytnej refleksji Ojców Kościoła według której źródłem i centrum wszystkich misteriów wiary jest sam Chrystus. Dlatego termin ten nie jest pojmowany tu w sensie określonej akcji kultycznej, lecz jako rzeczywistość zbawienia czyli misterium Chrystusa, który stoi w centrum historii zbawienia. Chrystus jest sposobem, miejscem i czasem, w którym Bóg objawił swą wolę zbawienia ludzkości. On jest spełnieniem tego co było obiecane i przewidziane od wieków (Mt 1, 21-23; Ap 21, 3). Dlatego można powiedzieć, że Chrystus jest Sakramentem podstawowym, znakiem zbawczego działania Boga, symbolem pełnej i wszechogarniającej miłości. Kerygma o sakramentach w Katechizmie różni się zdecydowanie od ich pojęcia wypracowanego w tradycyjnej teologii neoscholastycznej. Sakramenty nie są tu ukazane jakby "meteoryty łaski Bożej w pozbawionym tej łaski świecie", lecz są rozumiane jako znaczące i skuteczne wydarzenia zbawcze Chrystusa, których owoce stają się dostępne dzięki Słowu Bożemu i wierze w celebracjach wspólnoty kapłańskiej Kościoła. Reasumując swój wywód o tych misteriach wiary Katechizm podaje: "Sakramenty są skutecznymi znakami łaski, ustanowionymi przez Chrystusa i powierzonymi Kościołowi. Przez te znaki jest nam udzielane życie Boże. Obrzędy widzialne, w którym celebruje się sakramenty, oznaczają i urzeczywistniają łaski właściwe każdemu sakramentowi. Przynoszą one owoc u tych, którzy je przyjmują z odpowiednią dyspozycją" (KKK 1131). Sakramenty wyznaczają etapy rozwoju życia duchowego człowieka. Odwołując się do tej analogii życia biologicznego człowieka, wyznaczonego przez narodziny i wzrost, odkrywanie przez jednostkę obowiązków społecznych i podejmowanie swego życiowego powołania, Katechizm dzieli siedem sakramentów Kościoła na trzy grupy. Obejmują one wszystkie etapy i wszystkie ważniejsze momenty życia chrześcijańskiego. U jego początku stoją sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego: chrzest, bierzmowanie i Eucharystia. Dają one duchowe narodzenie i rozwój chrześcijańskiego życia wiary. "Na nich opiera się

5 wspólne powołanie wszystkich uczniów Chrystusa, powołanie do świętości i misji ewangelizacji świata. Udzielają one łask koniecznych do życia według Ducha podczas ziemskiej piegrzymki prowadzącej do Ojczyzny" (KKK 1533). Dwa dalsze sakramenty mają charakter leczący dla tego, kto otrzymał już nowe życie w Chrystusie. Przebywając w "naszym przybytku doczesnego zamieszkania" (2 Kor 5, 1) jesteśmy narażeni na słabość, cierpienie, chorobę i śmierć. Nowe życie Bożego dziecka może więc ulec w nas osłabieniu, a nawet można je utracić przez grzech. Dlatego Chrystus, lekarz naszych dusz i ciał, który uzdrawiał chorych przywracając im zdrowe ciała (Mk 2, 1-12) i odpuszczał grzechy skruszonym w sercu, "chciał, by Kościół mocą Ducha Świętego kontynuował Jego dzieło uzdrowienia i zbawienia" (KKK 1421). Cel ten realizują dwa sakramenty uzdrowienia: sakrament pokuty i pojednania oraz namaszczenie chorych. Wreszcie dwa sakramenty: święceń i małżeństwa służą wspólnocie i posłaniu wiernych. Noszą one nazwę sakramentów w służbie komunii, gdyż "nastawione są na zbawienie innych ludzi. Przez służbę innym przyczyniają się także do zbawienia osobistego. Udzielają one szczególnego posłania w Kościele i służą budowaniu Ludu Bożego" (KKK 1534). "Przyjmujący sakrament święceń zostają konsekrowani, by w imię Chrystusa "karmili Kościół słowem i łaską Bożą". Z kolei osobny sakrament umacnia i jakby konsekruje małżonków chrześcijańskich do obowiązków i godności ich stanu" (KKK 1535). W kerygmie sakramentalnej Katechizmu stwierdza się, że te misteria łaski owocują nie tylko dla jednostki, ale dla całej wspólnoty uczniów Chrystusa. Sprawowane przez Kościół i dla Kościoła, budują one jego duchową moc, pozwalając także na rozpoznanie go jako ludu Bożego zjednoczonego jednością Ojca, Syna i Ducha Świętego. Sama skuteczność łask sakramentalnych łączy się ze stopniem naszego uczestnictwa w misterium Chrystusa i Kościoła. Jest ona łaską wyrażoną przez różne znaki, choć każdy dar sakramentalny udzielony człowiekowi pochodzi od Chrystusa jako Prasakramentu, źródła i przyczyny wszystkich sakramentów. Naszkicowany tu zarys teologii liturgii sakramentów będzie szczegółowo potraktowany w cyklu artykułów omawiających poszczególne znaki zbawienia. W opracowaniu nie pominiemy także innych celebracji takich jak misterium Chrystusa w roku liturgicznym, sakramentalia, religijność ludowa i ostatnia Pascha chrześcijanina czyli pogrzeb Katechizm, dostosowany do życia dzisiejszych ludzi: stanowi kompendium doktryny chrześcijańskiej. Przedstawia on - jak pisze Jan Paweł II -"prawdę objawioną - przez Boga w Chrystusie i przez Niego powierzoną Kościołowi". Ukazuje tę prawdę w treści reguły" wiary, liturgii, życia i modlitwy Kościoła, a czyni to, aby pomóc ludziom w doskonałym przylgnięciu do Osoby Chrystusa". Szczególne doświadczenie w tym spotkaniu daje uczniowi Pana odnowiona liturgia. Refleksję nad zbawczą jej funkcją w świetle Katechizmu przygotowali wykładowcy liturgiki z Ośrodków Uniwersyteckich,

6 Wydziałów Teologicznych i Wyższych Seminariów Duchownych. Edycja tych materiałów ma ułatwić lekturę Katechizmu poświęconą celebracji misterium chrześcijańskiego.