Uświadomienie i zrozumienie własnej sytuacji, własnych zachowań i potrzeb, jest pierwszym krokiem ku zmianie.

Transkrypt

1 Katarzyna Kurza Rok: 2000 Czasopismo: Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia Numer: 4 Uświadomienie i zrozumienie własnej sytuacji, własnych zachowań i potrzeb, jest pierwszym krokiem ku zmianie. W IV kwartale 1999 r. w 26 placówkach odwykowych na terenie kraju realizowano podstawowy program terapii współuzależnienia (PPTW) finansowany przez PARPA. Zajęcia grupowe odbywały się raz w tygodniu przez 3 godziny. Równolegle pacjent ki w większości placówek uczestniczyły raz na dwa tygodnie w spotkaniach indywidualnych. Praca terapeutyczna odbywała się zgodnie z programem opracowanym przez Mirosławę Kisiel (Kisiel, 1997). Obejmowała następujące zagadnienia: wiedza dotycząca choroby alkoholowej kto to jest alkoholik, objawy i fazy choroby alkoholowej, system iluzji i zaprzeczania, leczenie cho roby alkoholowej; wpływ choroby alkoholowej na rodzinę; współuzależnienie w rodzinie alkoholowej nadodpowiedzialność i nadkontrola, niekierowanie wła snym życiem, bezsilność wobec alkoholizmu bliskiej osoby; psychologiczne skutki współuzależnienia (przystosowania do destrukcyjnego związku). Równolegle z oddziaływaniami terapeutycznymi realizowano projekt badawczy, mający na celu uchwycenie zmian w funkcjonowaniu kobiet współuzależnionych pod wpływem podstawowego programu terapii. Jego wyniki były szczególnie intrygujące z kilku względów, ale przede wszystkim dlatego, że przystępowaliśmy do przeprowadzenia pierwszej tego typu analizy. W badaniu wykorzystaliśmy zestaw narzędzi stosowanych w programie APETOW. Pierwszy pomiar był przeprowadzany w fazie wstępnej terapii. Pomiaru drugiego dokonywano z chwilą kończenia przez pacjentkę programu terapeutycznego bądź wówczas, gdy przerywała ona kontakt z placówką. Celem podstawowego etapu terapii była pomoc w rozpoznaniu przez osobę współuzależnioną sytuacji, w której się znajduje i zrozumienie przez nią schematów swojego postępowania w związku z alkoholikiem (Mellibruda, Sobolewska, 1997). Zmiany w funkcjonowaniu kobiet współuzależnionych pod wpływem terapii powinny zatem dotyczyć przede wszyst kim sfery behawioralno poznawczej. Tymczasem okazało się, że rezultaty podstawowego programu terapii dla współuzależnionych odnoszą się do wszystkich badanych przez nas obszarów, a więc również do sfery emocjonalnej oraz ogólnego stanu psychicznego. Badana grupa składała się ze 166 współuzależnionych kobiet w wieku od 21 do 66 lat. Średnia 1 / 5

2 wieku wyniosła 41 lat. Znacząca większość z nich pozostawała w związku małżeńskim (80%) i mieszkała z mężem, a 95% całej grupy miała co najmniej jedno dziecko. Była to grupa dobrze wykształcona 69% badanych miało wykształcenie co najmniej średnie; o stosunkowo dobrej sytuacji zawodowej co piąta badana nie posiadała żadnego zatrudnienia bądź pracowała dorywczo. Pozostałe osoby miały stałe źródło do chodów, a więc były niezależne finansowo od partnera. Najwięcej badanych kobiet zamieszkiwało w dużym mieście (30%). Warto w tym miejscu zauważyć różnicę w porównaniu z osobami biorącymi udział w programie APETOW, gdzie niemal 80% z nich mieszkało w mie ście powyżej 100 tys. mieszkańców. Oznacza to, że oferta terapeutyczna trafiła nie tylko do kobiet z mniejszych ośrodków miejskich, ale także do osób pochodzących ze wsi (18%). Zgodnie z oczekiwaniami, badanie zachowań charakterystycznych dla współuzależnienia wykazało pozytywne efekty podstawowego programu terapii współuzależnienia uczestnictwo w nim nauczyło kobiety współuzależnione bardziej konstruktywnych zachowań. Psychoedukacja z całą pewnością dostarczyła wiedzy na temat roli, jaką pełni partnerka osoby uzależnionej w rozwoju choroby alkoholowej. Nie można jednak stwierdzić, czy odpowiedzi uzyskane w drugim pomiarze odzwierciedlają rzeczywistą zmianę zachowań, czy są jedynie rezultatem psychoedukacji. W dalszej kolejności pokażemy na konkretnych przykładach, jak zmodyfikowały swoje postępowanie pacjentki po terapii. Gdy mąż wracał pijany i zasypiał na podłodze, przed terapią najwięcej kobiet twierdziło, że zostawia go same mu sobie. Po terapii jednak odsetek ten znacznie wzrósł (odpowiednio 38% i 57%). Warto przy tym odnotować, iż jednocześnie zmniejszył się odsetek kobiet, które zajmowały się pijanym mężem lub zabierały mu pieniądze. Terapia przyniosła rezultaty również w zakresie zmiany tendencji do kontrolowania picia męża. Znaleziony przypadkiem alkohol współuzależniona przed terapią na ogół wylewała do zlewu bądź chowała przed mężem. Pod wpływem terapii nie wszystkie kobiety zrezygnowały z ograniczania mężowi dostępu do alkoholu, ale ponad połowa badanych (51%) po terapii zostawia butelkę tam, gdzie ją znalazła. Odpowiedzią żony na ciągi męża tak przed terapią, jak i po jej ukończeniu, jest na ogół odizolowanie się od niego (odpowiednio 50% i 58%). Zmniejszył się natomiast odsetek kobiet, któ re nadal starały się jak najlepiej wy wiązywać z obowiązków domowych, by nie dać partnerowi powodu do pi cia lub awantury (z 21% do 6%), a jed nocześnie z 4% do 21% wzrósł odse tek osób, które wzywają wówczas po licję, by odwiozła pijanego do izby wytrzeźwień. Wydaje się, że dla badanych współ uzależnionych picie męża jest równie dużą trudnością, co jego trzeźwość. Co prawda wzrosła liczba kobiet, które nie zachowują się w takich okolicznościach w żaden szczególny sposób, jak i tych, które korzystają wówczas z okazji i namawiają męża do podjęcia leczenia. Jednak należy też odnotować fakt, iż co szósta współuzależniona (przed terapią co czwarta) żyje w napięciu, oczekując chwili, gdy mąż się 2 / 5

3 napije. Po zakończeniu terapii w wyższym stopniu współuzależnione odstępują od ponoszenia odpowiedzialności za konsekwencje wynikające z picia męża. Większość z nich (65%) w sytuacji, gdy mąż nie jest w stanie iść do pracy ze względu na niedyspozycję spowodowaną alkoholem, nie zwraca uwagi na jego potrzeby i zajmuje się swoimi sprawami. Tylko jed na osoba kończąca terapię nadal próbowała postawić męża na nogi, podczas gdy przed terapią czyniło to nie mal 13% kobiet. Terapia wpłynęła pozytywnie rów nież na wychodzenie z izolacji społecznej. Mimo, iż odsetek kobiet rezygnujących z życia towarzyskiego ze względu na upijanie się męża pozostał stosunkowo wysoki, to jednak warto tu odnotować duży bo o 15% spadek. Jednocześnie więcej osób zdecydowa ło się chodzić na spotkania towarzyskie bez męża (16% rozpoczynających te rapię i 43% kończących). Uczestnictwo w zajęciach terapeutycznych ułatwiło kobietom współuzależnionym szukania pomocy na zewnątrz w sytuacjach przemocy. Ponad połowa z nich zdecydowała się na powiadomienie policji wcześniej z interwencji policyjnej korzystała co czwarta z badanych współuzależnionych. Znacząco przy tym zmniejszył się odsetek osób biernie znoszących bicie przez męża (z 13% do 2%). Aczkolwiek podstawowy program terapii nie jest ukierunkowany na odkrywanie i zmianę przekonań na temat małżeństwa, rodziny, relacji między kobietą i mężczyzną, sposobu widzenia siebie itd., to praca terapeutyczna na tym poziomie przyniosła również pozytywne rezultaty. Sugeruje to, iż dostarczenie informacji na temat choroby alkoholowej i współuzależnienia przynajmniej u części osób rozpoczyna proces zmiany sie bie, w tym negatywnych skryptów życiowych. Analiza poszczególnych stwierdzeń wykazała zmianę niemal wszystkich przekonań, a zwłaszcza tych, których modyfikacja wydaje się bardzo istotna z punktu widzenia wychodzenia ze współuzależnienia. Szczególnie ważna zmiana dotyczy grupy poglądów wiążących się z izolacją społeczną rodziny i utrudniających poszukiwanie pomocy na zewnątrz. Wyniki pomiaru przeprowadzonego przy rozpoczynaniu terapii wskazywały na ten typ przekonań jako na główny mechanizm przyczyniający się do rozwoju współuzależnienia w tej grupie kobiet. W wyniku uczestnictwa w programie terapeutycznym osoby badane w mniejszym stopniu skłonne są twierdzić, że "nie powinno się mówić złych rzeczy o własnej rodzinie", czy "nikt z zewnątrz nie może pomóc, jeżeli mąż i żona nie dogadają się". Oznacza to, że zastosowane oddziaływania terapeutyczne pomogły pacjentkom zweryfikować najbardziej niebezpieczne dla nich schematy poznawcze. Niepokojącym wydaje się natomiast brak efektów, jeśli chodzi o utrzymywanie nadziei, że mąż opamięta się i przestanie pić. Ze stwierdzeniem tym zgadza się (raczej i zdecydowanie) 54% współuzależnionych. Podejście takie można uznać za uzasadnione i wskazane w przypadku, gdyby partnerzy badanych kobiet podejmowali próby wyjścia z nałogu. Taka sytuacja dotyczy około połowy współuzależnionych. Jednak w grupie kobiet mających nadzieję, że mąż 3 / 5

4 przestanie pić, zaledwie nieco ponad połowa z nich (57%) ma rzeczywiście męża, który nie nadużywał alkoholu w przeciągu ostatniego miesiąca. Wyniki te budzą więc pewne wątpliwości, co do racjonalności żywionej przez żony alkoholików nadziei. Prawdopodobnie psychoedukacja, dostarczając wiedzę o chorobie alkoholowej i współuzależnieniu, jest w stanie przekonać żonę o braku jej odpowiedzialności za picie męża, o konieczności troszczenia się o samą siebie itp. Pozostawia natomiast otwartą furtkę dla myślenia magicznożyczeniowego. Z punktu widzenia koncepcji poznawczych, reakcja emocjonalna jest zjawiskiem wtórnym w stosunku do poznania. Człowiek, nadając znaczenie danej sytuacji, wytwarza taki a nie inny stan emocjonalny. Zatem modyfikacja myślenia determinuje zmianę emocjonalną. W oparciu o takie przesłanki spodziewaliśmy się, że podstawowy program terapeutyczny, dostarczając informacji na temat mechanizmów uzależnienia i współuzależnienia, pozwoli pacjentkom na inne spojrzenie na swoją sytuację rodzinną i tym samym na inną reakcję emocjonalną. I rzeczywiście wyniki wykazały istotną pozytywną zmianę bilansu emocjonalnego. O ile przed terapią badane kobiety doznawały częściej stanów przykrych niż przyjemnych, co dawało bilans ujemny, tak po terapii nie tylko zmniejszyło się u nich nasilenie negatywnych emocji, ale również wzrosła ilość doświadczeń pozytywnych, czego efektem jest dodatni bilans afektywny. Tego typu rezultaty mogą wynikać nie tylko ze zmiany interpretacji własnej sytuacji. Czynnikiem powodującym wzrost przyjemnych doznań może być sama sytuacja terapeutyczna, w której kobieta współuzależniona otrzymuje zrozumienie i wsparcie ze strony terapeuty i innych osób z podobnymi problemami. Różnice odnotowaliśmy również w nasileniu symptomów zaburzeńzdrowia psychicznego. Kobiety badane przy zakończeniu terapii w mniejszym stopniu niż przed nią odczuwały fizyczne dolegliwości wynikające z zaburzeń funkcjonowania organizmu. Udało im się częściowo po wstrzymać natrętne myślenie, impulsy i działania, nad którymi dotąd nie potrafiły zapanować. Wydaje się, że po terapii żony alkoholików poczuły się pewniej w stosunku do innych ludzi oraz zyskały więcej energii i motywacji do działania. Porównanie wyników osiągniętych przez nie przed i po terapii wskazuje również na obniżenie poziomu niepokoju i złości, a tym sa mym na większą równowagę wewnętrzną. W mniejszym stopniu do świadczają też fobicznych stanów lękowych, takich jak lęk związany z tłumem, miejscami publicznymi czy otwartymi przestrzeniami. Uzyskane wyniki mówią o bardziej pozytywnym stosunku do świata i ludzi. Sugerują, iż pacjentki po terapii stały się mniej podejrzliwe, mają mniejsze poczucie wyobcowania i bycia wykorzystywaną. Wydaje się, że towarzyszy im też mniej intensywne poczucie winy i osamotnienia. Wyniki uzyskane przez kobiety współuzależnione po ukończeniu podstawowego programu terapii są, co prawda, nadal wyższe w porównaniu z grupą zdrowych kobiet słuchaczek Studium Pomocy Psychologicznej (wykres 1). Jednak jakakolwiek pozytywna zmiana w zakresie symptomów psychopatologicznych u żon alkoholików wydaje się być bardzo znacząca, wskazuje bowiem na polepszenie ich ogólnego funkcjonowania psychologicznego. 4 / 5

5 Pozytywne harmonii wzrosło przede pacjentki że tym nieświadomie pozwoliło picie rozwiązanie dzięki Najmniejsze poczucia spowodowane przestał wpływu się Kobiety najniższy Instytut został W poszukiwaniu O koncentrację niespełna tym ile pracach terapia zakończeniu niejasną męża przy czemu obszarze rozpoczęty, interpretowania wszystkim Psychologii na współuzależnione, poczucie pić. wewnętrznej i sensowności, współuzależnionym poziom rozpoczynaniu połowy pokazała z chorobę i prowadzonych zmiany nią trudną nie Tymczasem efekty i myśli, mogą analogii działały, nieprzewidywalną faktem, samą zależy może terapii koherencji zrozumienia, badanych rezultatem odnotowaliśmy podstawowy sytuację uczuć dostrzec Zdrowia. męża, uczestniczącym wiedzy jest przynieść i własnej myślały iż zanotowano mocy odnoszącego terapii żony zjawisk i nich. przez zarówno zachowań (42%). rodzinną, wśród dopiero otrzymują płaszczyzny Wskazuje sprawczej. uzyskania dotyczącej pacjentkom ich alkoholików sytuacji i zaradności Próbują niemal czuły. kontynuacja program Instytut sytuację występujących warunki również grup istotne przed w jego się na uświadomiło Otrzymanie jako niej u jej. one informacji badanych przyjęto Zmieniły choroby wszystkich głównie piciu terapii domową, życia, początek. potrzebę pozbyć zewnętrzne terapią, i Po zgłaszają kobietom w zmiany bezsensownej. sensowności. uznać procesu poczuciu trzech męża, którymi współuzależnienia u 13 do alkoholowej się na osób jak wiedzy zarówno własną im, pewien dalszej kryteriów pacjentek motywacji. się miesiącach wszystkie tak części temat terapeutycznego, i wszystkich koherencji, że po są uzależnionych po Prawdopodobnie mocują zmieniają z jej bezradność w terapii mechanizm, Wydaje receptę tego, przez zakresu poczucia schemat stanie zakończeniu, współuzależnienia, i (96%) współuzależnienia. uwzględnione Można terapii co się proces wyróżnionych Antonovsky'ego rozumianym przyniósł się, kierować. się. dzieje problemów z stwierdzono wyjaśniający odpowiedzialności to, wobec problemami, przypuszczać, (Szczepańska, wiedzą, a zgodnie Może pozytywnych programu także co wyraźniejsze się osiągnęły wyższe w zrobić, alkoholizmu, z zakresie jako upływ alkoholowych nim mężem obszarach. przyczyniać opartych wyraźną którym (1995), Wydaje ich wyniki dotyczyło poczucie których by wymiary jednak czasu. życie, 1990). mają mąż zmiany jest są jak na się, w to i Świadczy Rozpoczynając przez poczucie badanych. męża konieczności to w o nadziei, odwróceniu terapię, że kontrolowania 82% będzie uwagi kobiet od podejmowało partnera pił zachowań w sposób przez alkoholowych kontrolowany. próby co najmniej wpłynięcia partnera połowę Po na zakończeniu spożywanie współ miało tylko uzależnionych. terapii alkoholu 18% rodziny Współuzależnione konsekwencjami nadodpowiedzialnych U zaobserwowano abstynencji. 31% Przed których wynosił cenę Jednocześnie demonstracyjnie stosowała Przystępując zakończeniu 72% innych badanych. wykazują rozpoczęciem terapią kobiet w mężowie 35%. kontrolowanie ludzi co Po terapii dziesiąta Sugeruje rozpoczynających aż w kobiety, i zakończeniu okresie terapii, usztywnie straszyła 73% nadużywania kobiety zaspokajanie odsetek dotyczyło terapii pili (66% badana to, których kobiety alkoho przed picia swoich iż kończące 55% kontrolujących ten większą miało terapii męża. to rozpoczęciem alkoholu, schematu (13%). partnerzy współuzależnione zmniejszył połowy podstawowy współuzależnionych ich mężów w poczucie utrwalony ciągu W potrzeb, terapię skłonność drugim badanych jednocześnie interakcji aktualnie odejściem. miesiąca przed się niemożności ograniczyły terapii program przy sposób do pomiarze do terapią 46%. w jednoczesnym (50%). tego, nadużywają poprzedzającego niemal większości Po małżeństwie, starało postępowania ucząc terapii Warto próby zakończeniu odsetek i rozstania 26% połowa pozostać się współuzależnienia zauważyć, ochrony (84%) alkoholu. rezygnacji wciągać ten zaniedbywaniu terapii). obejmującego współuzależnionych się z zmniejszył z badanie, terapii czuły z męża mężem innych z się w tego zacho przed nadal grupie odsetek odpowiedzialne się członków własnych. okresy typu wszelką wań do zawsze. powielało kobiet, metody 9%. ten (48%) picia Po i Rozpoczynając odwrócone rodziny, Połowa wyrwania sytuację. O z Pacjentki przed Brak Badanie opracowanego początkowym pomiarem bardzo Stwierdziliśmy jak wycofanie nadmiernej mniejszą przykrości niższy wyższy mniejsze większą sytuacji, ile terapii. i emocjonalnej przed prób i 85% istotne współuzależnionych a rodzinną efektywności odczuwanie Po kończące się 29% usamodzielnienia tak końcowym z (dodatni podjęciem 69% kontroli; zachowań zakończeniu z (oceną statystycznie. następujące pułapki przez nadal terapii). podstawowy badanych jako oraz bilans terapię kończeniu Mirosławę stanu (oceną pozytywnych terapii podstawowego myśli, pułapkę życia sprzyjających poznawczej: widziało emocjonalny); terapii uznawało, częściej zmiany współuzależnionych się rozpoczynających w 49% uczuć funkcjonowania rodzi programu bez stwierdzono Kisiel doty badanych dotyczące emocji wyjścia. i podejmowały nie zachowań piciu czyło terapii że programu wykazało alkoholowej są męża z to sytuacji. Po jednoczesnym setek u współuzależnienia, powtarzało pacjentek jedynie funkcjonowania stanie 29% terapię zakończeniu jego terapii kobiet nadodpowiedzialności, też ten mężu; współuzależnionych są samodzielnie skuteczność. próby 13%. zmniejszył (48%) dla rozpoczynających bezowocne osób same, zakończeniu rzadszym wyjścia programu miała zarówno 70% współuzależnionych się nieudane pokierować Różnice poczucie, z lub izolacji kobiet doświadczaniem proporcje pogarszają w 9%. nadopiekuńczości programu) przed sferze psychoterapię) próby między postrzegało społecznej że terapią życiem behawioralnej, ich zostały wycofania tylko okazały pomiarem próby własnej u (46% swoją częstsze Żony nałogu program dotyczące walka pomaga odpowiedzialności Zebrane które własnych alkoholików ukończyły z męża poziom alkoholizmem koncentrację im terapii dane podejmowanie nasilenie zachowań ich wycofać gdy własnych lęku poczucia dla PPTW. brakuje pozwalają przekonań współuzależnionych się złości; i ogół siebie. burzeń bliskiej Jednak z możliwości kontaktów trzeb, swoich koherencji odpowiedzialności im trafiają pomysłów psychicznych; osoby utrwalających jest można stwierdzenie, potrzebach; społecznych. pierwszym poradzenia w terapię jest tym uznać, z jednej góry to, lepsze w współuzależnienie; co jak momencie iż krokiem skazana sobie alkoholika strony uświadomienie zrobić, skutecznie rozumienie z piciem odbiera by konfrontacji zmianie. i mąż skoncentrować niepowodzenie. w sytuacji; męża, nowy pacjentkom przestał i zrozumienie sposób z bezsilnością pić. z drugiej się złudzenia Psychoterapia Podstawowy radzą własnej uczy sobie wobec sytuacji, je, osoby, 13% aiż i się się Więcej Należy terapii, charakterystyczne Bibliografia: Antonovsky Kisiel psychoedukacyjnej Mellibruda Narkomania,. Szczepańska Autorka Psychologii M, o wskazują podkreślić, jest (1997), programie J., Zdrowia A., socjologiem, 3(28) Sobolewska H., (1996), Terapia one (1990), dla iż badawczym niezależnie jedynie osób Rozwikłanie osób Psychologiczne pracownikiem Z., zdrowych. (1997), pozytywny APETOW, ta satysfakcjonujących uzależnionych. Warszawa, Koncepcja jemnicy Tym Działu problemy samym kierunek zdrowia, Badań i IPZ. terapia żon sugerują Scenariusze zmian, i Informacji alkoholików, Warszawa, wyników współuzależnienia. a potrzebę Naukowej zajęć podstawowego Fundacja funkcjonowanie Warszawa, dalszego grupyinstytutu Alkoholizm IPN. leczenia. IPZiT. programu i 5 / 5