Program Ochrony Środowiska dla Gminy Łagiewniki. Załącznik do Uchwały nr Rady Gminy w Łagiewnikach z dnia roku

Transkrypt

1 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Łagiewniki Załącznik do Uchwały nr Rady Gminy w Łagiewnikach z dnia roku Łagiewniki, 2010

2 INVESTMENT MANAGEMENT ENVIRONMENT CONSULTING ul. Warsztatowa Biestrzyków PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŁAGIEWNIKI NA LATA Zamawiający: Gmina Łagiewniki Zespół autorski Kierownik zespołu dr inż. Maria Stanisławska Łagiewniki,

3 Spis treści: 1. WPROWADZENIE METODYKA OPRACOWANIA I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE PROGRAMU Polityka ekologiczna państwa i założenia do POS gminy Łagiewniki Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony środowiska Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych Powiatowy Program Ochrony Środowiska Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Łagiewniki Strategia Rozwoju Gminy Łagiewniki ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŁAGIEWNIKI DO 2014 ROKU Priorytety ekologiczne CHARAKTERYSTYKA ANALIZOWANEGO OBSZARU INFORMACJE OGÓLNE POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE, MORFOLOGIA TERENU, BUDOWA GEOLOGICZNA HYDROGEOLOGIA WARUNKI KLIMATYCZNE OTOCZENIE TERYTORIALNE I POWIĄZANIA Z INNYMI OŚRODKAMI ANALIZA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY DEMOGRAFIA I PROCESY SPOŁECZNE Analiza struktury wiekowej STRUKTURA ROZWOJU PRZEMYSŁU INFRASTRUKTURA TECHNICZNO-INŻYNIERYJNA MIASTA Układ kolejowy Infrastruktura drogowa Zaopatrzenie gminy w energię elektryczną Zaopatrzenie gminy w gaz ziemny Zaopatrzenie gminy w energię cieplną Sieć telekomunikacyjna ZABYTKI KULTURY MATERIALNEJ STAN ŚRODOWISKA W GMINIE ŁAGIEWNIKI OCHRONA WÓD Wody powierzchniowe Retencja wodna str. 3

4 Zagrożenie powodziowe Wody podziemne Jakość wód GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA Zaopatrzenie w wodę Odprowadzenie i oczyszczanie ścieków Źródła zanieczyszczeń wód Planowane inwestycje POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Podstawy prawne Zanieczyszczenie atmosfery w gminie Łagiewniki wg danych WIOŚ Źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego Emisja z emitorów powierzchniowych Emisja z emitorów liniowych Działania zmierzające do poprawy stanu środowiska atmosferycznego Możliwe działania ze strony gminy HAŁAS Hałas w środowisku Identyfikacja najczęstszych źródeł hałasu na terenie gminy Łagiewniki Hałas ze źródeł przemysłowych i technologicznych Zapobieganie nadmiernym poziomom hałasu Hałas komunikacyjny Możliwe działania naprawcze w gminie PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE Możliwe działania ODPADY ORAZ SUBSTANCJE SZCZEGÓLNIE SZKODLIWE ROLNICTWO Rolnictwo w strukturze gminy Łagiewniki Uprawy rolne Chów i hodowla zwierząt gospodarskich Rolnictwo a ochrona środowiska Zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego związkami azotu ) Ulatnianie azotu w formie amoniaku do atmosfery ) Ekologiczne skutki strat azotu w rolnictwie Zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego związkami fosforu Zagrożenia związane ze stosowaniem pestycydów Źródła zanieczyszczeń gleb metalami ciężkimi Niezbędne działania LEŚNICTWO I OCHRONA PRZYRODY Charakterystyka lasów na terenie gminy Łagiewniki Środowisko przyrodnicze Parki Krajobrazowe Rezerwaty przyrody Użytki ekologiczne Pomniki przyrody GÓRNICTWO Stan aktualny charakterystyka Wpływ górnictwa na środowisko naturalne gminy Oddziaływanie inwestycji górniczych na powierzchnię ziemi Zalecane formy zagospodarowania terenów górniczych Cele i zadania

5 5.10. KREOWANIE PONADGMINNYCH DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA CELE I ZADANIA W RAMACH PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU WSTĘP ŚRODKI PUBLICZNE ŚRODKI NIEPUBLICZNE (PRYWATNE) ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PUBLICZNO PRYWATNE FUNDACJA EKOFUNDUSZ FUNDUSZE STRUKTURALNE, FUNDUSZE SPÓJNOŚCI ORAZ PROGRAMY OPERACYJNE ZARZĄDZANIE I MONITOROWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ZARZĄDZANIE PROGRAMEM MONITOROWANIE PROGRAMU MONITORING WEWNĘTRZNY MONITORING UCZESTNIKÓW PROGRAMU MONITORING ZEWNĘTRZNY WPŁYW REALIZACJI POŚ GMINY NA STAN ŚRODOWISKA WPŁYW NA POWIERZCHNIĘ ZIEMI WPŁYW NA ŚRODOWISKO GRUNTOWO-WODNE WPŁYW NA POWIETRZE WPŁYW NA PRZYRODĘ WPŁYW NA POZOSTAŁE EKOSYSTEMY ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE STRESZCZENIE PROGRAMU LITERATURA

6 1. Wprowadzenie PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŁAGIEWNIKI Obowiązek sporządzenia Programu ochrony środowiska dla gminy Łagiewniki na lata wynika z art.17 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 62, poz. 627 z 20 czerwca 2001r. z późn. zmianami), zgodnie z którym wójt w celu realizacji polityki ekologicznej państwa sporządza gminny program ochrony środowiska. Częścią składową programu ochrony środowiska jest plan gospodarki odpadami (ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001r. - art. 14). Zgodnie z intencją ustawodawcy Program Ochrony Środowiska powinien stanowić jeden z podstawowych dokumentów kierunkowych samorządu gminnego. Ma on sygnalizować problemy, jakie się pojawiły w danej jednostce samorządowej przez wiele lat działalności człowieka oraz wytyczać główne kierunki działań, które należy podjąć, aby te problemy skutecznie rozwiązywać. Program taki powinien być opracowany i realizowany z udziałem wszystkich podmiotów życia gospodarczego danego terenu. Dokument taki ma również nawiązywać do zapisów kierunkowych dotyczących ochrony środowiska w dokumentach, aktach prawnych wyższego rzędu. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Wskazane zostało również, że ochrona środowiska jest obowiązkiem administracji, która poprzez swoją politykę powinna zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnym i przyszłym pokoleniom. Dodatkowym wyzwaniem, stojącym przed Gminą, jest członkostwo Polski w Unii Europejskiej oraz wywiązanie się ze związanych z nim zobowiązań. Trudnym zadaniem realizowanym przez gminę Łagiewniki jest wdrożenie przepisów i osiągnięcie standardów UE w zakresie m.in. ochrony środowiska. Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz przede wszystkim - pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy aktualnej sytuacji dla danego rejonu. Program ochrony środowiska określa hierarchię niezbędnych działań, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Sam program nie jest dokumentem ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko. Należy jednak oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Realizacja celów wytyczonych w programie powinna spowodować polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie gminy. 2. Metodyka opracowania i główne uwarunkowania Programu Źródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane z Urzędu Gminy w Łagiewnikach, Dolnośląskiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, a także prace instytutów i placówek naukowo badawczych z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak również dostępna literatura fachowa. Jako punkt odniesienia dla programu ochrony środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska w 2009 roku z uwzględnieniem dostępnych danych z 2010 roku. 6

7 Dla potrzeb Programu zostało wykorzystane Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy, Strategię Rozwoju Gminy Łagiewniki na lata , a także inne dokumenty o charakterze planistycznym. Treść Programu oparta jest o następujące dokumenty: Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) Polityka ekologiczna państwa w latach z perspektywą do roku Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia Program ochrony środowiska województwa dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. Zgodnie z zapisami tego dokumentu w gminnym programie powinny być uwzględnione: zadania własne gminy (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i pozabudżetowych będących w dyspozycji gminy), zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, bądź instytucji działających na terenie miasta, ale podległych bezpośrednio organom centralnym). Niniejszy dokument będzie uszczegóławiany, korygowany i koordynowany z projektowanymi obecnie aktami wykonawczymi do ustawy Prawo ochrony środowiska i do kilkunastu ustaw komplementarnych, których treść powinna być uwzględniana w Programie. 3. Założenia wyjściowe Programu Jako założenia wyjściowe do Programu ochrony środowiska dla gminy Łagiewniki przyjęto uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, wynikające z obowiązujących aktów prawnych, programów wyższego rzędu oraz dokumentów planistycznych uwzględniających problematykę ochrony środowiska. Niezbędne było również uwzględnienie zamierzeń rozwojowych gminy, zarówno w zakresie gospodarczym i przestrzennym, jak i społecznym. Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w mieście były podstawą do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych Uwarunkowania zewnętrzne Programu Polityka ekologiczna państwa i założenia do POS gminy Łagiewniki Zasady realizacji polityki ekologicznej, cele i zadania ujęte w Programie Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego na lata z uwzględnieniem lat oraz w dostosowanej do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska "Polityce Ekologicznej Państwa w latach z perspektywą do roku 2016", zostały przyjęte jako podstawa niniejszego Programu. W dniu 22 maja 2009 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej przyjął Politykę ekologiczną Państwa w latach z perspektywą do roku W świetle priorytetów aktualnej polityki ekologicznej Polski, planowane działania w obszarze ochrony środowiska wpisują się w priorytety Unii Europejskiej i cele 6 Wspólnotowego programu działań w zakresie środowiska naturalnego. Zgodnie z ostatnim przeglądem wspólnotowej polityki ochrony środowiska do najważniejszych wyzwań należy zaliczyć: 7

8 - działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, - przystosowanie do zmian klimatu, - ochronę różnorodności biologicznej. Nadrzędnym, strategicznym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) oraz tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Realizacja tego celu osiągana będzie poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne (w tym wdrażanie postanowień Traktatu Akcesyjnego), tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najważniejszych obszarach ochrony środowiska. W ten sposób realizacja krajowej polityki ekologicznej wpisywać się będzie w osiąganie celów tej polityki na poziomie całej Wspólnoty. Osiąganiu celów służyć będzie realizacja następujących priorytetów i zadań, które są również znaczące dla gminy Łagiewniki: 1. Kierunki działań systemowych polegające na: - uwzględnieniu zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych, - aktywizacji rynku na rzecz ochrony środowiska, - zarządzaniu środowiskowym, - udziale społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, - rozwoju badań i postępie technicznym, - odpowiedzialności za szkody w środowisku, - uwzględnieniu aspektu ekologicznego w planowaniu przestrzennym. 2. Ochrona zasobów naturalnych polegająca na: - ochronie przyrody, - ochronie i zrównoważonym rozwoju lasów, - racjonalnym gospodarowaniu zasobami wodnymi, - ochronie powierzchni ziemi, - gospodarowaniu zasobami geologicznymi. 3. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego zdefiniowana hasłowo jako: - środowisko a zdrowie, - jakość powietrza, - ochrona wód, - gospodarka odpadami, - oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych, - substancje chemiczne w środowisku Program Ochrony Środowiska Województwa Dolnośląskiego Województwo Dolnośląskie jest obecnie w posiadaniu Programu Ochrony Środowiska na lata z uwzględnieniem lat Program ten jest aktualizacją pierwszego dokumentu tego typu zatytułowanego Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa dolnośląskiego. Został on opracowany w 2002 roku i zatwierdzony uchwałą Sejmiku Województwa Dolnośląskiego nr XLIV/842/2002. Zaktualizowany program jest dostępny na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego i z tego powodu nie będzie tu cytowany. W Programie Ochrony Środowiska dla gminy Łagiewniki ujęte zostaną cele określone w Programie Wojewódzkim w odniesieniu do postawionych wymagań. Celem nadrzędnym dla województwa dolnośląskiego jest: Dążenie do osiągnięcia zrównoważonego i trwałego rozwoju Województwa Dolnośląskiego poprzez poprawę stanu środowiska przyrodniczego, zachowanie jego istotnych walorów, utrzymanie ładu przestrzennego i rozwój infrastruktury ochrony środowiska 8

9 Celami strategicznymi w najbliższej 4-letniej perspektywie czasowej są (zgodnie ze zidentyfikowaną hierarchią ważności): W zakresie zadań systemowych: Rozwój edukacji ekologicznej; Zarządzanie środowiskowe. W zakresie poprawy jakości środowiska: Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych; Racjonalizacja gospodarki odpadami; Poprawa jakości powietrza atmosferycznego; Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych; Ochrona przed hałasem ze źródeł komunikacyjnych. W zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody: Efektywna ochrona przyrody; Ochrona i racjonalna eksploatacja ekosystemów leśnych; Ochrona gleb użytkowanych rolniczo. W zakresie poważnych awarii i zagrożeń naturalnych: Zabezpieczenie środowiska i człowieka przed zagrożeniami powodziowymi Analiza powyższych zapisów określających cele strategiczne dla województwa dolnośląskiego określiła konieczność ujęcia powyższych celów w Programie Ochrony Środowiska dla gminy Łagiewniki. Poprawa jakości wód powinna być ujęta w Programie Ochrony Środowiska dla gminy Łagiewniki jako poprawa czystości wody do picia (wód podziemnych) oraz wód powierzchniowych. Należy zaproponować do wykonania, w krótkiej i długiej perspektywie, zadania powodujące uporządkowanie gospodarki ściekowej i to zarówno w kwestii zanieczyszczeń komunalnych, jak też specyficznych liniowych czy deszczowych. Właśnie ograniczenie tego rodzaju zanieczyszczeń czy uporządkowanie negatywnego wpływu odpadów na środowisko, spowodowane realizacją zaplanowanych w Planie Gospodarki Odpadami zadań, będzie skutkowało ograniczeniem ich szkodliwego wpływu na wody podziemne. Należy uwzględnić uzyskanie poprawy standardów jakości powietrza przez zmniejszenie uciążliwości zakładów przemysłowych i zanieczyszczeń komunikacyjnych. Sugeruje się także ograniczanie niskiej emisji zarówno przez zmiany technologii, jak i urządzeń grzewczych oraz oszczędność energii cieplnej i termomodernizację. Ograniczenie emisji hałasu zakłada odniesienie się, w szczególności do hałasu komunikacyjnego sugerując, że budowa obwodnicy czy właściwe gospodarowanie przestrzenią będzie skutkowało realizacją celu i zmniejszeniem uciążliwości akustycznej. W Programie dla gminy należy ująć kompleks spraw związanych z gospodarką odpadami komunalnymi i przemysłowymi. Większość zadań z Planu Gospodarki Odpadami dla gminy (a więc także z Programu, którego Plan jest elementem) pokrywa się ze szczegółowymi zadaniami Programu dla województwa. Wykonywanie zadań określonych w poszczególnych częściach Programu, a związanych z ochroną powierzchni ziemi, zalesianiem, ochroną przyrody, powietrza czy z likwidacją zanieczyszczeń obszarowych i specyficznych, utrzymaniem właściwych stosunków wodnych, likwidacją starych obciążeń środowiska, popieraniem i propagowaniem odzysku odpadów spowoduje poprawę jakości gleb. Każdy z działów ochrony środowiska sygnalizuje konieczność prowadzenia szeroko rozumianej edukacji proekologicznej oraz kampanii informacyjnej na rzecz zwiększania się świadomości ekologicznej w każdej z grup społecznych, wiekowych czy zawodowych. Prowadzenie takich działań oraz dialog między organami administracji samorządowej podczas prowadzenia postępowań administracyjnych przy lokalizacji nowych obiektów przemysłowych czy ochronnych, w ramach dostępu społeczeństwa do informacji, może spowodować tylko poprawę zjawiska 9

10 określanego dzisiaj jako komunikacja społeczna. Reasumując należy stwierdzić, że Program Ochrony Środowiska dla gminy Łagiewniki, jeżeli zostanie wykonany w zaproponowanym zakresie będzie zgodny z Programem ochrony środowiska dla województwa dolnośląskiego ( ) Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony środowiska Podstawowymi aktami prawnymi w dziedzinie ochrony środowiska/przyrody są następujące ustawy: o Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150, nr 111, poz. 708, nr 138, poz. 865, nr 154, poz. 958, nr 171, poz. 1056, nr 199, poz. 1227, nr 223, poz. 1464, nr 227, poz z 2009 r. nr 19, poz. 100, nr 20, poz. 106, nr 79, poz. 666, nr 130, poz. 1070). o Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t. j. Dz. U. z 2009 r. nr 151, poz. 1220, nr 157, poz. 1241). o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. nr 257, poz. 2573) wraz z rozporządzeniami zmieniającymi. o Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (t. j. Dz. U. z 2007 r. nr 39, poz. 251, nr 88, poz. 587, z 2008 r. nr 138, poz. 865, nr 199, poz. 1227, nr 223, poz. 1464, z 2009 r. nr 18, poz. 97, nr 79, poz. 666). o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206), o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826), o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2007r. w sprawie ustalania wartości wskaźnika hałasu L(DWN) (Dz. U. Nr 106, poz. 729) wraz z rozporządzeniem zmieniającym, o Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t. j. Dz. U. z 2008 r. nr 199, poz. 1227, nr 227, poz. 1505, z 2009 r. nr 168, poz. 1323). o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U Nr 47, poz. 281). o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U z 2009 r. Nr 5, poz. 31). o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz. U. Nr 206 poz.1291). o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137 poz. 984). o Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t. j. Dz. U. z 2006 r. nr 123, poz. 858, z 2007 r. nr 147, poz. 1033, z 2009 r. nr 18, poz. 97). oraz szereg innych szczegółowych aktów prawnych Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r. nastąpiło na warunkach określonych w Traktacie o akcesji Polski do Unii. W Traktacie tym zapisano, że przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone w dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych będą w Polsce w pełni obowiązywały od 31 grudnia 2015 r. 10

11 Zobowiązania powyższe wynikają z art. 3, 4, 5(2) oraz 7 Dyrektywy 91/271/EWG i oznaczają, że do 31 grudnia 2015 r. wszystkie aglomeracje 2000 RLM muszą być wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków, o efekcie oczyszczania 1 uzależnionym od wielkości oczyszczalni, a aglomeracje < 2000 RLM wyposażone w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w systemy kanalizacyjne powinny posiadać do tegoż terminu oczyszczalnie zapewniające odpowiednie oczyszczanie. W efekcie tych działań do końca 2015 powinna być zapewniona 75% redukcja związków azotu i fosforu ogólnego pochodzących ze źródeł komunalnych na terenie Polski i odprowadzanych do wód. Przepisy dyrektywy 91/271/EWG zostały przetransponowane do prawa krajowego i znalazły swoje odzwierciedlenie w szeregu ustaw i rozporządzeń związanych z gospodarką wodną. W polskim systemie prawnym całość zagadnień związanych z gospodarką ściekową, racjonalnym kształtowaniem i ochroną zasobów wodnych regulowana jest ustawą z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005r., Nr 239, poz z późn. zm.) i rozporządzeniami wynikającymi z tej ustawy. Zgodnie z ww. ustawą a także z ustawami z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz z późn. zm.) i z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2001 r., Nr 72, poz. 747 z późn. zm.) zaopatrzenie ludności w wodę i odprowadzenie ścieków jest zadaniem własnym gminy. Za wyposażenie aglomeracji w zbiorcze systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków o odpowiednim stopniu oczyszczania odpowiadają gminy, na obszarze których są aglomeracje. Za gminę wiodącą w aglomeracji uważa się tą, na której trenie zlokalizowana jest oczyszczalnia ścieków. Gmina może powierzyć swoje zadania w zakresie dostarczania wody i odprowadzania ścieków wyspecjalizowanym jednostkom, np. przedsiębiorstwom wodociągowo kanalizacyjnym. Za ograniczenie ładunków z zakładów przemysłowych odpowiadają właściciele tych zakładów. W dniu 16 grudnia 2003 r. Rząd RP zatwierdził przedłożony przez Ministra Środowiska i opracowany w myśl art. 43 ustawy Prawo wodne Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK) jako instrument koordynujący działania w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych w Polsce w celu wypełnienia zobowiązań przyjętych w Traktacie Akcesyjnym oraz postanowień dyrektywy 91/271/EWG. Program ten określa wykaz aglomeracji o RLM 2 większej od wraz z jednoczesnym wykazem niezbędnych przedsięwzięć, jakie należy zrealizować w tych aglomeracjach w zakresie budowy, rozbudowy i/lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych w terminie do końca 2015 r. Realizacja całego Programu podzielona została na cztery horyzonty czasowe, tj. lata: , , oraz Przeprowadzona w 2005 r. aktualizacja KPOŚK i zatwierdzona przez Radę Ministrów w dniu 7 czerwca 2005 r. obejmuje 1577 aglomeracje w tym: 76 aglomeracji RLM, 383 aglomeracji RLM, 1118 aglomeracji RLM. Koszt tego Programu wg aktualizacji z 2005 r. wynosi 42,6 mld zł. Drugim programem będącym instrumentem porządkującym zobowiązania w zakresie realizacji dyrektywy Rady 91/271/EWG jest Program wyposażenia aglomeracji poniżej RLM w oczyszczalnie ścieków i systemy kanalizacji sanitarnej. Stanowi on uzupełnienie do Krajowego 1 Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2006, nr 137, poz. 984). 2 RLM (równoważna liczba mieszkańców) oznacza ładunek organiczny ulegający rozkładowi biologicznemu, wyrażony pięciodniowym biochemicznym zapotrzebowaniem tlenu (BZT 5 ) w ilości 60g tlenu na dobę (art. 43 ust. 2 ustawy Prawo wodne) 11

12 programu oczyszczania ścieków komunalnych. Program ten zawiera wykaz aglomeracji o RLM poniżej 2000 na terenie, których istniała w 2004 r. sieć kanalizacji zbiorczej i które powinny być wyposażone w oczyszczalnie zapewniające odpowiednie (pełne biologiczne lub równoważne) oczyszczanie ścieków w terminie do końca 2015 r. Program ten obejmuje 379 aglomeracji, a koszt jego realizacji wynosi 0,82 mld zł. Aglomeracja Łagiewniki została ustanowiona rozporządzeniem Wojewody Dolnośląskiego w 2005 r. (Dz. Urz. Woj. Dol. z dn r. Nr 125 poz.2568 zmiany w Dz. z 2006r. Nr 98 poz. 1668, oraz z 2007r. Nr 159 poz. 2039). W skład aglomeracji (RLM = 6500) weszły następujące miejscowości: Radzików, Mniowice, Sieniawka, Ratajno, Ligota Wielka, Przystronie, Sienice, Łagiewniki podłączone do oczyszczalni w Łagiewnikach oraz Sokolniki i Oleszna podłączone do oczyszczalni w Sokolnikach. W aktualizacji KOPŚK Łagiewniki ze swoją oczyszczalnią ścieków w Sokolnikach znalazły się w załączniku 4 grupa 2 tj. Aglomeracje, w których oczyszczalnie osiągną efekt ekologiczny zgodny z wymaganiami prawa w latach Zgodnie z zapisami w tym dokumencie wskazano, iż oczyszczalnia ta o przepustowości Q śr d = 200 m 3 /d obsługuje aglomerację o RLM = (co jest zapisem błędnym, bowiem nie uwzględniono tu faktu, iż aglomeracja posiada drugą, większą OŚ). Obiekt ten jest biologiczną oczyszczalnią, która spełnia standardy odprowadzania ścieków dla aglomeracji < RM. Wymaga on rozbudowy ze względu na przepustowość (stwierdzenie to jest również błędne i wynika z błędnego założenia wskazanego powyżej). Kolejna aktualizacja KPOŚK przeprowadzona została w roku Potrzeba tej kolejnej aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych wyniknęła z zaawansowania prac prowadzonych w gminach i urzędach wojewódzkich w celu wykonania rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji. W związku z powyższym w Aktualizacji 2008 Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych umieszczono: Wszystkie aglomeracje o RLM > objęte Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych w jego wersji zaktualizowanej z 2005 r., o skoncentrowanym zaludnieniu i działalności gospodarczej, w stosunku do których realizacja rozporządzenia w sprawie wyznaczania obszaru i granic aglomeracji wynika bezpośrednio z definicji aglomeracji zawartej w ustawie Prawo wodne, przetransponowanej z dyrektywy 91/271/EWG i nie budzi zasadniczych wątpliwości, Wszystkie aglomeracje o RLM zawartej w przedziale (< 2000 >10000) utworzone rozporządzeniami wojewodów wydanymi przed 28 lutego 2008 r., w wypadku których ww. rozporządzenie dopuszcza szereg wyjątków w stosowaniu definicji aglomeracji w zakresie koncentracji zaludnienia i działalności gospodarczej oraz zasadności technicznej, ekonomicznej i finansowej sanitacji aglomeracji przy wykorzystaniu systemów kanalizacji zbiorczej, Aglomeracje, które przekazały w terminie prawidłowo uzupełnione formularze pt. Informacje na potrzeby Aktualizacji KPOŚK. W aktualizacji KOPŚK z 2008 roku znalazła się skorygowana informacja dot. aglomeracji Łagiewniki. Zawarto informację o istnieniu dwóch obiektów, prawidłowo wskazano ich parametry techniczne. Potwierdzono, iż obiekty te nie wymagają nakładów inwestycyjnych ze względu na spełnianie wymaganych standardów. Ładunek ścieków doprowadzony do oczyszczalni wyrażono równoważną liczbą mieszkańców rzędu 5 241, przy czym całkowitą wydajności istniejącej oczyszczalni określono na RLM czyli zasygnalizowano znaczną rezerwę przepustowości. W zlewni zidentyfikowano potrzeby dotyczące budowy sieci kanalizacyjnej. Według stanu na dzień r. liczba mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego wynosiła 3000, co przekładało się na wartość 64,7% mieszkańców rzeczywiście korzystających z sieci. Nakłady inwestycyjne na rozbudowę sieci kanalizacyjnej oszacowano na kwotę 1 mln zł (lata ). Podano również, iż oczyszczanie ścieków generują powstawanie kg s.m./d osadów ściekowych. 12

13 Niestety nie pokazano potrzeb inwestycyjnych w zakresie rozbudowy modułu oczyszczania ścieków związanego z przeróbką i unieszkodliwianiem osadów ściekowych Powiatowy Program Ochrony Środowiska Program Ochrony Środowiska dla gminy Łagiewniki, zgodnie z założeniami ustawodawcy powinien korespondować z Powiatowym Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Dzierżoniowskiego. Ponieważ jednak Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki dla powiatu będą prawdopodobnie aktualizowane w tym samym czasie (dostępne są tylko dokumenty z 28 września 2004 r.) to ścisłe odniesienie się do tych dokumentów nie jest możliwe. Należy jednak wziąć pod uwagę, że dokumenty kierunkowe dla gminy, jak i powiatu muszą zawierać wytyczone przez Politykę Ekologiczną Państwa kierunki i cele do osiągnięcia. Powoduje to, że mając do spełnienia te same zadania dokumenty te będą ze sobą zgodne. Tym, co je będzie różniło będą sposoby, jakimi zostaną osiągane te cele, ponieważ wynika to z posiadanych przez te jednostki samorządowe kompetencji i majątku własnego, jakim dysponuje gmina i powiat Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Łagiewniki. Podstawowym celem sporządzenia studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego było określenie polityki rozwoju gminy w zakresie, w jakim posiada ona wpływ na kształtowanie struktury funkcjonalnej i przestrzennej tego obszaru. Studium jest podstawą do sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a także określa zasady kształtujące rozwój przestrzenny gminy. W studium poza diagnozą stanu obecnego i zbiorem uwarunkowań zawarto też wizję przyszłości w różnorodnych aspektach: - przyrodniczym, obejmującym ukształtowanie wybranych elementów przyrody oraz stan środowiska, - komunikacyjnym - infrastruktury technicznej - gospodarczym - kultury i nauki - infrastruktury społecznej - budownictwa mieszkaniowego - itd. Główne cele gminy to zrównoważony rozwój przestrzenno-gospodarczy, ochrona środowiska, wykorzystanie istniejącego potencjału społeczno-gospodarczego tego obszaru. Nadrzędną zasadą rozwoju gminy ma być zasada zrównoważonego rozwoju. Do głównych celów generalnych zaliczono ochronę zasobów środowiska przyrodniczego, wśród celów szczegółowych wskazując: - porządkowanie gospodarki ściekowej na terenie gminy przez budowę systemów kanalizacji sanitarnej, w szczególności we wsi Łagiewniki (w budowie) oraz we wsiach Słupice, Uliczno, Młynica Oleszna i Jaźwina (położonych w otulinie Ślężańskiego Parku Krajobrazowego), - kontrola szczelności istniejących zbiorników na nieczystości płynne tzw. szamb, - wprowadzanie na terenie gminy racjonalnej gospodarki odpadami (segregacja, recykling odpadów), - zahamowanie przyspieszonego odpływu wód powierzchniowych w ciekach i opadowych przez budowę nowych zbiorników retencyjnych, wprowadzanie zalesień i zadrzewień śródpolnych i przydrożnych, - odbudowa ciągów ekosystemów większych cieków (Krzywuli, Olesznej) przez zamianę gruntów ornych na użytki zielone, tworzenie powiązań ekologicznych dolin rzecznych, - obejmowanie prawną ochroną najcenniejszych obiektów i terenów na terenie gminy w nawiązaniu do ustaleń Planu Ochrony Ślężańskiego Parku Krajobrazowego, 13

14 - promowanie alternatywnych do opału stałego (węgla, koksu) źródeł energii tj. gazu sieciowego, płynnego, oleju opałowego, energii elektrycznej i innych Strategia Rozwoju Gminy Łagiewniki Dokument ten określa długofalowe kierunki rozwoju gminy oraz pozwala na kompleksowe podejście do rozwiązywania bieżących i przyszłościowych problemów. Określone zostały dwa cele strategiczne odpowiadające gospodarczej i społecznej płaszczyźnie rozwoju terytorialnego: - Intensyfikacja rozwoju gospodarczego Gminy Łagiewniki, - Poprawa jakości życia oraz zapewnienie perspektywy lokalnej społeczności, Celem jest wykreowanie wizerunku gminy jako ośrodka o nowoczesnej gospodarce, o czystym środowisku i zmodernizowanej infrastrukturze, który zapewnia mieszkańcom odpowiednią jakość życia oraz przyciąga tak inwestorów, jak i turystów. Na kolejnym poziomie tworzenia strategii - w wyniku prac zespołu autorskiego oraz konsultacji została wygenerowana wiązka celów operacyjnych. Realizacja tych celów pozwoli zbliżyć się do wizji gminy, która została sformułowana w sposób następujący: Obszar zrównoważonego rozwoju gospodarczego, otwarty na współpracę, zamieszkały przez zdrowe, wykształcone, nowoczesne, aktywne, gospodarne i kulturalne społeczeństwo, żyjące w bezpiecznym czystym i bogatym środowisku. W ten sposób reprezentanci środowisk lokalnych określili swoje oczekiwania względem rozwoju gminy - swoją wizję przyszłości. Gmina Łagiewniki, z racji swojego położenia blisko aglomeracji miejskich w tym wrocławskiej, jest predysponowana do pełnienia określonych funkcji. Sformułowana powyżej wizja jest nośnikiem wielu oczekiwań społecznych. Wszystkie te oczekiwania ujęte w ogólnie sformułowanej wizji zostały skonkretyzowane przy formułowaniu celów strategicznych. Główne cele strategiczne są więc propozycją kierunku działań, których realizacja pozwoli zbliżyć się do oczekiwanego przez mieszkańców wizerunku Łagiewnik nowoczesnej gminy. Realizacja celów pozwoli na wykorzystanie atutów gminy, przy jednoczesnym zniwelowaniu jej słabych stron, a w konsekwencji doprowadzi do lepszego zaspokojenia potrzeb mieszkańców i przyczyni się do wzrostu konkurencyjności i rangi gminy w otoczeniu. Realizacja komplementarnych celów strategicznych zapewni gminie Łagiewniki zrównoważony rozwój. Główne cele strategiczne pozostają na znacznym poziomie ogólności. Zostały więc rozpisane na pośrednie cele strategiczne, które definiują już konkretniejsze działania. W obszarze tematycznym przedmiotowego opracowania znalazły się cele operacyjne dotyczące pierwszego celu strategicznego, a mianowicie: Cel operacyjny 1. Poprawa infrastruktury technicznej Programy: Modernizacja dróg i infrastruktury okołodrogowej. Budowa parkingów i innych miejsc postojowych na terenie gminy. Budowa i rozbudowa sieci wodociągowej, kanalizacyjnej oraz gazowej. Współpraca z gminami ościennymi w zakresie rozwoju gospodarczego i połączeń komunikacyjnych. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego gminy. Modernizacja oświetlenia ulicznego we wszystkich miejscowościach gminy. Cel operacyjny 2. Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej gminy Programy: Opracowanie gminnych ofert inwestycyjnych. Wsparcie rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Inicjacja i wsparcie przez samorząd lokalny procesu tworzenia grup producenckich. Pozyskiwanie nowych partnerów zagranicznych. Uzbrajanie terenów przeznaczonych pod inwestycje. Opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 14

15 Odnowa obiektów zabytkowych charakterystycznych dla tradycji budownictwa wiejskiego regionu i ich adaptacji na cele publiczne. Zachęcenie mieszkańców sołectw do stworzenia planów odnowy wsi i wsparcie realizacji tych planów. Uproszczenie procedur prawnych związanych z pozyskaniem terenów pod inwestycje. Cel operacyjny 3. Rozwój turystyki wypoczynkowej i aktywnej Programy: Rozwój różnorodnych form turystyki kwalifikowanej. Podnoszenie atrakcyjności turystycznej. Bilans walorów turystycznych i oznakowanie gminy. Przeprowadzenie szkoleń dla lokalnych przedsiębiorców z zakresu zarządzania i organizacji turystyki. Cel operacyjny 4. Poprawa stanu środowiska Programy: Kompleksowa modernizacja przebudowa istniejącego komunalnego składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, położonego w m. Przystronie. Poprawa estetyki i czystości gminy. Likwidacja zjawiska dzikich wysypisk śmieci. Wprowadzenie systemu selektywnej zbiórki odpadów. Lobbying i wsparcie kompleksowej regulacji cieków wodnych na terenie gminy. Dbałość o stan środowiska naturalnego - ochrona wód, gruntu, powietrza i ochrona przed zanieczyszczeniami i hałasem. Dokonanie oceny możliwości i opłacalności pozyskiwania energii z niekonwencjonalnych źródeł. Zagospodarowanie terenów wokół zbiorników wodnych: Tama oraz,,staw trzcinowy w Sieniawce. Rozwój terenów zielonych. Cel operacyjny 5. Restrukturyzacja rolnictwa Programy: Poprawa dochodowości gospodarstw rolnych. Zalesianie gruntów nieprzydatnych do działalności rolniczej. Promowanie specjalistycznej produkcji rolniczej. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego. Rozwój agroturystyki. Wsparcie lokalnych przedsiębiorców i rolników w procesie pozyskiwania środków pomocowych. Cel operacyjny 6. Promocja Gminy Łagiewniki Programy: Prowadzenie i monitorowanie strony internetowej gminy - ciągła realizacja zadania: INTERNET. Opracowanie folderów gminy w formie drukarskiej. Opracowanie prezentacji multimedialnej gminy. Udział gminy w promocyjnych imprezach wystawienniczych i targowych. Realizacja odpowiedniej polityki informacyjnej poprzez m.in. wywiady i artykuły promocyjne w mediach. Opracowanie różnych form gospodarczej i inwestycyjnej promocji gminy. 15

16 Opracowanie programu dotyczącego promowania idei gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych. Opracowanie programu imprez sportowych, kulturalnych. Wskazanie oraz promowanie cennych i atrakcyjnych miejsc pod względem przyrodniczym i kulturowym. Również analizując programy zdefiniowane w drugim celu strategicznym rozwoju gminy, wskazać można szereg elementów, które będą się wiązały bezpośrednio lub pośrednio z poprawą stanu środowiska. Bezpośrednio jak np. Zmniejszenie zagrożenia pożarowego i powodziowego, czy pośrednich tj. Edukacja ekologiczna w szkołach i przedszkolach. Tak sformułowane cele dowodzą głębokiej troski tak autorów Strategii, jak i zaangażowanych w jej tworzenie grup obywatelskich o zrównoważony rozwój gminy, który przyniesie postęp ekonomiczny, ale oparty na poszanowaniu wartości przyrodniczych, kulturowych, itd Założenia ochrony środowiska dla gminy Łagiewniki do 2014 roku Naczelną zasadą przyjętą w Programie ochrony środowiska dla gminy Łagiewniki jest zasada zrównoważonego rozwoju w celu umożliwienia lepszego zagospodarowania istniejącego potencjału gminy (zasobów środowiska, obiektów, sprzętu, jak i ludzi oraz wiedzy). Jest to zbieżne z wizją przyszłości gminy zapisanej w strategii. Główne cele ekologiczne to: 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej. 2. Rozwiązanie gospodarki odpadowej na terenie gminy. 3. Wykorzystanie alternatywnych źródeł energii Priorytety ekologiczne Gmina Łagiewniki ustaliła następujące priorytety ekologiczne: 1. W zakresie ochrony zasobów wodnych: uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy; ograniczenie emisji i zrzutu zanieczyszczeń zagrażających zasobom wodnym (wody powierzchniowe i podziemne). 2. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego: a) ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł grzewczych poprzez zastosowanie nowych technologii, wspieranie ograniczania zużycia paliw stałych w lokalnych źródłach ciepła i zastępowanie ich paliwami proekologicznymi. b) ograniczanie emisji zanieczyszczeń pochodzenia komunikacyjnego poprzez: poprawę stanu dróg i infrastruktury okołodrogowej, w tym odwodnień deszczowych nawierzchni drogowych, c) ograniczanie emisji i oddziaływania zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych poprzez: wpływanie w ramach planu zagospodarowania przestrzennego i decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, na przyszłe, ewentualne uciążliwości związane z realizacją inwestycji i modernizacją istniejących zakładów produkcyjnych. 3. W zakresie gospodarki odpadami: kompleksowa modernizacja przebudowa istniejącego komunalnego składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, położonego w m. Przystronie wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów pochodzenia komunalnego i podobnych, stwarzanie warunków do prawidłowego gospodarowania odpadami: a) opakowaniowymi, b) niebezpiecznymi, w tym pochodzenia komunalnego, 16

17 c) przemysłowymi 4. W zakresie ochrony przed hałasem: poprawa stanu dróg (ograniczenie hałasu komunikacyjnego), ograniczenie lokalnych źródeł hałasu. 5. W zakresie ochrony zasobów przyrodniczych: objęcie ochroną cennych gatunków i obszarów, tworzenie i umacnianie korytarzy ekologicznych wzdłuż cieków wodnych, zalesianie gruntów nieprzydatnych do działalności rolniczej, rewaloryzacja historycznych założeń parkowych. 6. Promocja zdrowego stylu życia oraz obszarów do wypoczynku i rekreacji: zagospodarowanie terenów wokół zbiorników wodnych: Tama oraz,,stawu trzcinowego w Sieniawce, rozwój agroturystyki oraz bazy sportowej i rekreacyjnej w oparciu o istniejące tereny, zagospodarowania do celów rekreacyjnych nowych terenów, 7. Edukacja ekologiczna w zakresie określonym w p. 1 6, szczególnie w kręgach dzieci i młodzieży oraz małej przedsiębiorczości. 4. Charakterystyka analizowanego obszaru 4.1. Informacje ogólne Gmina Łagiewniki położona jest w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie dzierżoniowskim. Zajmuje obszar o powierzchni 124,4 km 2. Sąsiadujące gminy to: Dzierżoniów, Marcinowice, Sobótka, Jordanów Śl., Kondratowice i Niemcza. Źródło: Na terenie Gminy Łagiewniki znajduje się 20 miejscowości, w tym 14 wsi sołeckich. Gmina liczy 7584 mieszkańców (stan na r.). Dominującą funkcją Gminy Łagiewniki jest produkcja rolna. Występują tu bardzo korzystne warunki klimatyczno glebowe do prowadzenia intensywnej gospodarki rolnej. Lokalny przemysł koncentruje się w Łagiewnikach oraz w mniejszym stopniu w Radzikowie i Sokolnikach. Naturalne walory przyrodnicze stanowią o dużej atrakcyjności gminy dla rozwoju funkcji turystyczno rekreacyjnej. Północna część gminy objęta jest ochroną prawną Ślężańskiego Parku Krajobrazowego wraz z jego otuliną (Góra Radunia oraz wsie Jaźwina, Kuchary, Uliczno, Młynica, Domaszów, Oleszna, Sokolniki). Udział użytków rolnych w powierzchni ogólnej gminy wynosi około 73%. Lasy i grunty leśne stanowią ponad 19% ogólnej powierzchni gminy. 17

18 Uwzględniając wyjątkowo korzystne warunki naturalne oraz stan wyposażenia w urządzenia do produkcji rolnej, obsługi rolnictwa i przetwórstwa rolno spożywczego, obszar Gminy Łagiewniki posiada szczególne predyspozycje dla rozwoju intensywnej produkcji rolnej. Dodatkowo szczególne walory krajobrazowo przyrodnicze Gminy Łagiewniki stanowią o potencjalnych możliwościach rozwoju funkcji turystyczno rekreacyjnych. Status prawno administracyjny Na podstawie ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. nr 13 z 1996r., poz. 74 z późn. zmianami), uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr II/19/98 z dnia r. z późniejszymi zmianami przyjęto Statut Gminy Łagiewniki. Dokument ten zgodnie z ww. ustawą definiuje m.in. obszar Gminy Łagiewniki, określa zakres działania i zadania gminy, organy gminy i ich kompetencje, zasady uchwalania prawa miejscowego oraz odnosi się do gospodarki finansowej gminy. Organami gminy są: Wójt Gminy Rada Gminy Do stałych Komisji Gminy należą: Komisja Rewizyjna; Komisja Budżetu, Finansów i Planowania; Komisja Rolnictwa, Gospodarki Komunalnej i Gospodarowania Gruntami, Przemysłu, Handlu i Ochrony Środowiska; Komisja Oświaty, Zdrowia, Kultury, Sportu, Bezpieczeństwa Publicznego i Spraw Socjalnych. Do jednostek organizacyjnych Gminy Łagiewniki zalicza się: Urząd Gminy Łagiewniki, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Gimnazjum im. Piastów Śląskich w Łagiewnikach, Szkołę Podstawową im. Jana Pawła II w Łagiewnikach, Szkołę Podstawową w Olesznej, Szkołę Podstawową w Jaźwinie, Przedszkole Gminne w Łagiewnikach, Zakład Usług Komunalnych, Gminny Ośrodek Kultury i Biblioteka, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Łagiewnikach Położenie geograficzne, morfologia terenu, budowa geologiczna Gmina Łagiewniki znajduje się w centralnej części województwa dolnośląskiego, w odległości ok. 32 km na południe od Wrocławia. Współrzędne gminy to 51 47`28`` szerokości geograficznej północnej oraz 16 50`39,4`` długości geograficznej wschodniej. Gmina Łagiewniki położona jest w obrębie makroregionu fizyczno-geograficznego Przedgórza Sudeckiego. Większość obszaru gminy zajmują Wzgórza Łagiewnickie oraz Wzgórza Oleszeńskie, część Masywu Ślęży ze szczytem Radunia i Wzgórza Krzyżowe. Masyw Ślęży (Góra Radunia) szczyt Raduni jest drugim co do wysokości szczytem Masywu Ślęży (573 m n.p.m.). Tworzy on wraz z mniejszymi kulminacjami tzw. Grupę Raduni ograniczoną: Przełęczą Tąpadła oddzielającą od głównego szczytu Ślęży, Przełęczą Słupicką oddzielającą od Wzgórz Oleszeńskich, Obniżeniem Jędrzejowic oddzielającym od Wzgórz Kiełczyńskich. Oprócz wierzchołka Raduni wyróżniają się lokalne szczyty: Czernica (481 m n.p.m.), Świerkowa (378 m n.p.m.) położone na południowy-zachód od Raduni, Świerczyna (411 m n.p.m.) i Słupicka Góra (335 m n.p.m.) położone na wschód od Raduni. 18

19 Grupa Raduni w całości zbudowana jest z serpentynitów, skał metamorficznych powstałych z przeobrażenia skał ultrazasadowych. Sporadycznie spotyka się tu pozostałości po dawnej eksploatacji. Do najciekawszych odsłonięć należy stary kamieniołom w Słupickiej Górze, tuż przy Przełęczy Słupickiej, innym śladem jest pionowa sztolnia na niewielkiej przełęczy w rejonie Czernicy (prawdopodobnie pozostałość eksploatacji ozdobnej odmiany serpentynitu). Wzgórza Oleszeńskie (maksymalna wysokość 387 m. n.p.m.) stanowiące wschodnie ramię Masywu Ślęży, ciągnące się od Przełęczy Słupickiej (stanowiącej granicę Grupy Raduni) przez Sulistrowickie Skały, Przełęcz Sulistrowicką i Gozdnik, skąd obniżają się w kierunku Równiny Wrocławskiej i zanikają w rejonie Księginic Małych i Winnej Góry na terenie gminy Jordanów. Wzgórza te, podobnie jak Grupa Raduni są w całości zbudowane z serpentynitów. Częściej niż w zalesionej Grupie Raduni spotyka się tu ślady dawnej, prowadzonej od średniowiecza aż do początków XX wieku eksploatacji skał. Liczne zagłębienia i doły spotyka się wzdłuż całego grzbietu. Najatrakcyjniejsze naturalne wychodnie serpentynitów występują w rejonie Sulistrowickich Skał, stanowiących dogodny punkt widokowy. Wzgórza Łagiewnickie pasmo niewysokich wzgórz położonych pomiędzy doliną Potoku Oleszna a Krzywulą i rzeką Ślężą, ciągnące się w kierunki północno-wschodnim do Jordanowa Śląskiego. Najwyższym wzniesieniem jest Jańska Góra (253 m. n.p.m.). Wzgórza te są na ogół użytkowane rolniczo, lasy występują sporadycznie. Wzgórza Krzyżowe pasmo położone na południe od Masywu Ślęży, oddzielone doliną Potoku Oleszna. Na terenie gminy Łagiewniki znajduje się północna i północno-wschodnia część pasma. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Zamkowa (407 m. n.p.m.) położona poza granicami gminy Łagiewniki, na terenie gminy najwyższa jest Lipowa (351 m. n.p.m.) oraz Dębowa (355 m. n.p.m.). Wzgórza te budują gnejsy sowiogórskie. Geologiczny trzon Przedgórza Sudeckiego tworzą skały przedtrzeciorzędowe i trzeciorzędowe krystaliczne z przewagą serpentynitów, ponadto występują granity, gnejsy, łupki kwarcytowe, kwarcyty, łupki krzemionkowe, fyllity. Starsze formacje ukazują się na powierzchni w obrębie wierzchołków wzgórz i wzniesień w postaci skały litej lub rumoszu skalnego. Utwory krystalicznego podłoża na znacznych obszarach przykryte są późniejszymi osadami tj. piaskami i iłami trzeciorzędowymi, glinami, piaskami i żwirami plejstoceńskimi oraz pyłami i glinami plejstoceńskim i holoceńskimi. Sięgające południowo- wschodnich granic gminy Wzgórza Niemczańsko- Strzelińskie zbudowane są z przed trzeciorzędowych sjenitów, gnejsów, łupków krystalicznych, fillitów i granitów. Północno-wschodnie tereny gminy, w rejonie wsi Trzebnik-Radzików-Białobrzezie (w gm. Kondratowice) fizjograficznie należą do Równiny Wrocławskiej (Nizina Śląska) - budują je plejstoceńskie utwory glacjalne i fluwioglacjalne (lodowcowe i wodno-lodowcowe) w postaci piasków, żwirów i glin. Dna dolin i obniżeń wypełnione są na ogół utworami holoceńskimi, wśród których dominują gliny pylaste i namuły oraz piaski pylaste i gliniaste. Surowce naturalne Budowa geologiczna gminy Łagiewniki sprzyja występowaniu licznych surowców naturalnych (zwięzłe: serpentynity, gnejsy, bazalty oraz luźne: gliny, piaski, pospółki, wiry i węgiel brunatny). Serpentynity zostały stwierdzone w kilku punktach w północno-zachodniej części gminy na zboczach wzgórz tworzących Masyw Ślęzy. W części znajdują się one w granicach lasów chronionych, w części zlokalizowane są w wierzchołkowych partiach niezalesionych wzgórz w rejonie Młynicy, Olesznej i Sokolnik. Ze względu na dostępność nie są one przewidziane do eksploatacji. Jedynie w okolicy Olesznej i Sokolnik złoże serpentynitu usytuowane na granicy gmin Łagiewniki i Jordanów Śląski zostało udokumentowane jego zasoby wynoszą ponad 117 tys. ton. Nie przewiduje się eksploatacji tego złoża. Występujące na terenie gminy złoża gnejsów (tworzące rdzenie licznych wzgórz na terenie gminy) również nie są przewidziane do przemysłowej eksploatacji. W południowo-wschodniej części obrębu wsi Ligota Wielka zlokalizowano złoże bazaltu o nieznanych fizyko-mechanicznych parametrach surowca. Spośród występujących na terenie gminy Łagiewniki surowców luźnych największe znaczenie mają piaski, pospółki i żwiry. Nie są one eksploatowane na skalę przemysłową. Sporadycznie 19

20 pozyskują je mieszkańcy gminy głównie na cele lokalnego budownictwa eksploatacja ta odbywa się na dziko zagrażając bezpieczeństwu ludzi oraz stwarzając szkody i zagrożenie dla środowiska przyrodniczego. Ponadto w świetle obowiązujących przepisów Prawa Geologicznego i Górniczego jest to działalność nielegalna. Złoża piasków i pospółki zlokalizowano w okolicach Jaźwiny, Jańczowic, Młynicy, Sieniawki, Przystronia i Trzebnika. Piaski występujące w okolicach Sieniawki (karta złoża nr 16) ze względu na występujące przewarstwienia gliny są mało przydatne dla celów budownictwa. Złoże o znacznie korzystniejszych parametrach występuje na wschód od Sieniawki (karta złoża nr 17), docelowo po przeprowadzeniu dodatkowych badań można rozważyć jego eksploatacje na większą skalę. Gliny występują w dwóch zlokalizowanych stanowiskach: w Jaźwinie i Ligocie Wielkiej. Złoża te nie przedstawiają większej wartości i nie nadają się do przemysłowej eksploatacji. W latach 50 w rejonie wsi Piotrówek i Winna Góra (w gm. Jordanów Śląski) prowadzono poszukiwania złóż węgla brunatnego. Zlokalizowane złoże o zasobach pozabilansowych (szacunkowo ponad 560 tys. ton) występuje między Winną Górą a Oleszną. Pokłady węgla brunatnego o średniej miąższości 1,7 m zalęgają na głębokości około 20 m. Złoże nie nadaje się do przemysłowej eksploatacji Hydrogeologia Na obszarze gminy Łagiewniki wyróżnia się kilka pięter wodonośnych. Wody podziemne najstarszego piętra paleozoicznego występują w północnej części gminy na obszarze Masywu Gogołów-Jordanów. Piętro trzeciorzędowe występuje w zachodniej części gminy w rejonie Jaźwiny i Kuchar i współwystępuje z wodami piętra czwartorzędowego występującymi od Jaźwiny i Stoszowa na zachodzie, przez Sieniawkę, Łagiewniki po Trzebnik na północy i Białobrzezie na wschodzie. Pozostały obszar gminy pozbawiony jest występowania użytkowych poziomów wodonośnych. Piętro czwartorzędowe Wody podziemne w przypowierzchniowych utworach czwartorzędowych występują na przeważającej części obszaru gminy, jednakże piętro czwartorzędowe o znaczeniu użytkowym występuje jedynie w pasie Jaźwina - Stoszów - Sieniawka - Łagiewniki - Trzebnik na północy i Białobrzezie na wschodzie. Występują tutaj dwa główne poziomy wodonośne: górny poziom wodonośny piasków i żwirów wodnolodowcowych i dolny poziom wodonośny wzdłuż przypuszczalnej struktury kopalnej Krzywuli. Ze względu na niewielkie wydajności studni nie przekraczające 10 m 3 /h oraz podatność na zanieczyszczenia, pierwszy użytkowy poziom wodonośny nie posiada na ogół istotnego znaczenia użytkowego. W rejonie na północ od Uciechowa układ ciśnień hydrostatycznych obu poziomów wykazuje łączność hydrauliczną. Głębokość występowania waha się w granicach od 1 dla poziomu górnego do 24 m p.p.t. dla poziomu dolnego - struktury kopalnej, (średnio na głębokości 11 m). Zwierciadło wody ma charakter swobodny bądź napięty pod przykryciem utworów izolujących, a miąższość utworów wodonośnych kształtuje się od 2 m na skraju piętra czwartorzędowego do 26,5 m w osi struktury kopalnej. W tym rejonie wydajność pojedynczych studni ujmujących wody poziomów czwartorzędowych mieści się w przedziale od 10 do 30 m 3 /h. Znacznie bardziej zasobna jest część struktury kopalnej (drugi poziom wodonośny) pomiędzy Uciechowem a Jaźwiną oraz w rejonie Łagiewnik, Białobrzezi i Radzikowa. Występuje on na średniej głębokości 20 m p.p.t. Zwierciadło wody jest pod ciśnieniem, a tylko lokalnie posiada charakter swobodny. Potencjalne wydajności tego poziomu kształtują się w zakresie od 10 do 50 m 3 /h, a lokalnie na południe od Jaźwiny osiąga ponad 70 m 3 /h. Na odcinku Łagiewniki i Białobrzezie podrzędne znaczenie mają również wody piętra trzeciorzędowego ujmowane studniami na ujęciu komunalnym w Białobrzeziach. Wydajności omawianych studni mieszczą się w przedziale od 10 do 40 m 3 /h. 20

21 Piętro trzeciorzędowe Znaczenie użytkowe piętro trzeciorzędowe posiada w rejonie Jaźwiny, gdzie współwystępuje z wodami struktur kopalnych, w połączeniu hydraulicznym z czwartorzędowym piętrem wodonośnym. W obrębie wodonośnych utworów trzeciorzędowych wyróżnia się dwa poziomy górny na głębokościach od 3 do 24 m i dolny na głębokościach od 36 do 44 m. Wody te występują pod ciśnieniem, przy czym zwierciadło wody poziomu dolnego stabilizuje się powyżej powierzchni terenu, dając samowypływy. Potencjalne wydajności tego poziomu kształtują się w zakresie od poniżej 10 do 30 m 3 /h. Piętro paleozoiczne Do wód piętra paleozoicznego należą wody podziemne występujące w obrębie serpentynitów Masywu Gogołów-Jordanów. Wody podziemne w zwietrzałych i spękanych skał masywu krystalicznego występują na głębokości od 5 do 15 m. Wody podziemne są najczęściej pozbawione naturalnej izolacji. Średnia miąższość części zawodnionej wynosi ok. 30 m, średni współczynnik filtracji 2,5 m/d. W rejonie masywu wydajności pojedynczych studni nie przekracza 10 m 3 /h i maleją wraz z głębokością studni. Eksploatacja piętra paleozoicznego na obszarze gminy Łagiewniki nie jest prowadzona. Na obszarze gminy Łagiewniki nie występują Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) i związane z nimi strefy ochronne najwyższej i wysokiej ochrony wód podziemnych (ONO i OWO) Warunki klimatyczne Średnioroczna temperatura powietrza na terenie gminy Łagiewniki wynosi 7-8 stopni. Przeważają wiatry z kierunku południowego i południowo - zachodniego. Średnie roczne opady wynoszą na tym terenie mm, wykazując uzależnienie wysokościowe (większe natężenie w części południowej, pagórkowatej). Opady półrocza letniego stanowią około 69% całości sum rocznych. Średnia maksymalna grubość pokrywy śnieżnej wynosi cm. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi około dni, zanik pokrywy następuje ok marca. Stoki wzgórz mają ekspozycję południowo-wschodnią i północną Otoczenie terytorialne i powiązania z innymi ośrodkami Gmina Łagiewniki stanowi ważny szlak komunikacyjny. Przez teren gminy przebiegają dwie drogi krajowe (droga nr 8 relacji Wrocław Kudowa Słone oraz droga nr 39 relacji Łagiewniki - Strzelin), jak również droga wojewódzka nr Analiza zagospodarowania przestrzennego gminy Dominującą funkcją Gminy Łagiewniki jest funkcja rolnicza, jednak mieszkańcy gminy nie utrzymują się jedynie z rolnictwa. Najbardziej rozwiniętą miejscowością gminy jest wieś Łagiewniki, pełniąca funkcję centrum administracyjno gospodarczego. Oprócz instytucji o charakterze publicznym, w Łagiewnikach występują drobne zakłady produkcyjne. Do najważniejszych należą: dwie piekarnie, Zakład Mechaniczno Handlowy ZAMEH, Zakład Przerobu Kamienia Naturalnego Kamskal. Na terenie wsi znajduje się filia Banku Spółdzielczego w Kobierzycach. Działają przedsiębiorstwa usługowe sklepy, warsztaty samochodowe, fryzjer itp. Gmina Łagiewniki pełni również funkcję turystyczną. Tereny szczególnie predysponowane dla rozwoju turystyki znajdują się w północno-zachodniej części gminy (południowe zbocza Masywu Ślęży w rejonie wsi Uliczno, Słupice, Młynica) oraz w południowej części (Wzgórza Krzyżowe w rejonie wsi Janczowice, Sieniawka). Są to tereny w znacznej części zalesione, o interesującej, zróżnicowanej rzeźbie terenu oraz licznych atrakcjach przyrodniczych i zabytkach kultury materialnej. Największymi atrakcjami turystycznych na terenie gminy są kompleksy leśne Ślężańskiego Parku Krajobrazowego wraz z rezerwatem przyrody na Górze Raduni oraz zalesione stoki Wzgórz Krzyżowych. Lasy pokrywające południowo-zachodnie stoki Góry Raduni, ze względu na występujące 21

22 tu ostoje dzikiej zwierzyny, należy wyłączyć z możliwości penetracji turystycznej. Rezerwat na Górze Raduni jest dostępny dla ruchu turystycznego w ograniczonym zakresie tj. tylko po wyznaczonych szlakach. Do infrastruktury związanej z obsługą ruchu turystycznego na terenie Gminy Łagiewniki zaliczyć należy również wytyczone szlaki turystyczne: Czerwony: Łagiewniki Przełęcz Słupicka (Wzgórza Oleszeńskie w Masywie Ślęży), Zielony: Strzelce Przełęcz Słupicka Wzgórza Krzyżowe, Niebieski: Przełęcz Tąpadła Przełęcz Sulistrowicka. Żółty: Przełęcz Tąpadła zachodnie zbocze Raduni Czernica Świerkowa (w kierunku Wzgórz Kiełczyńskich). Na terenie Gminy Łagiewniki występują liczne tereny do rozwoju funkcji rekreacyjno letniskowej. Należy tu zaliczyć wsie Uliczno, Słupice, Młynica oraz Janczowice i Sieniawka. Nad zbiornikami w Łagiewnikach i Sieniawce zlokalizowane są ośrodki wypoczynku świąteczno weekendowego. W środkowej części gminy, na przepływających tu potokach, przewiduje się budowę kolejnych zbiorników wodnych, które oprócz funkcji retencyjnych mogą pełnić funkcje rekreacyjne. Tereny wokół tych zbiorników, po ich realizacji, staną się naturalnym zapleczem dla rozwoju turystyki i rekreacji. Gmina posiada aktualne studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Łagiewniki, zatwierdzone uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr XVIII/129/2000 z dnia 28 września 2000r. Na terenie Gminy obowiązują miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego dla następujących miejscowości: miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla części przysiółka Janczowice (7 ha), zatwierdzony uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr XIX/141/00 z dnia r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia r. nr 26, poz. 664); miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla części przysiółka Janczowice (1,7 ha), zatwierdzony uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr XXVIII/202/01 z dnia r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia r. nr 26, poz. 680) miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego części wsi Sieniawka Mniowice, zatwierdzony uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr XXVI/183/2001 z dnia r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia r. nr 163 poz. 2363); miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w obrębie wsi Młynica, obejmujący działki 258, 259, 260, 261, 262 wraz z przyległymi drogami i rowami, zatwierdzony uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr XIII/112/04 z dnia r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia r. nr 97 poz. 1731) miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w obrębie wsi Słupice, zatwierdzony uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr XIII/113/04 z dnia r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia r. nr 97 poz. 1732); miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obejmujący teren działek nr 1/6 i 1/7 AM5 położonych w obrębie Trzebnik, zatwierdzony uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr XXIV/217/05 z dnia r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia r. nr 261 poz. 4602); miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi Łagiewniki wraz z częścią gruntów wsi Przystronie, zatwierdzony uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr XXX/217/2002 z dnia r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia r. nr 177 poz. 2567); 22

23 1 zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Łagiewniki oraz części gruntów wsi Przystronie, zatwierdzona uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr XXXI/256/06 z dnia r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia r. nr 206 poz. 3008); 2 zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wsi Łagiewniki oraz części gruntów wsi Przystronie, zatwierdzona uchwałą Rady Gminy Łagiewniki nr XV/85/07 z dnia r. (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia r. nr 206 poz. 751); W przygotowaniu są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obrębu wsi Ratajno i obrębu wsi Sieniawka Demografia i procesy społeczne Ludność zamieszkująca teren Gminy Łagiewniki stanowi najważniejszy czynnik decydujący o jej potencjale zarówno społecznym, jak i ekonomicznym. Liczebność społeczności lokalnej, jej struktura oraz dynamika ruchów migracyjnych ma decydujące znaczenie dla rozwoju i przyszłości gminy. Zmiana powyższych wskaźników jest natomiast nierozerwalnie związana ze zjawiskami mającymi miejsce w sferze gospodarczej, w tym zwłaszcza z warunkami panującymi na lokalnym rynku pracy. Liczba ludności na terenie Gminy Łagiewniki, według danych statystycznych z ostatnich lat, kształtuje się na stałym poziomie. Według danych Urzędu Gminy na dzień liczba osób wynosi Odnotowano pewne rozbieżności pomiędzy danymi dostępnymi w Urzędzie Gminy, a publikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny. Tabela 1. Liczba mieszkańców w poszczególnych miejscowościach Gminy Łagiewniki. Miejscowość Liczba ludności Domaszów 7 Janczowice 59 Jaźwina 783 Kuchary 86 Ligota Wielka 294 Łagiewniki 2715 Młynica 156 Mniowice 23 Oleszna 910 Przystronie 173 Radzików 328 Ratajno 240 Sieniawka 398 Sienice 379 Słupice 386 Sokolniki 276 Stoszów 189 Trzebnik 115 Uliczno 31 Źródło: Urząd Gminy Łagiewniki Zmiany liczby mieszkańców w ciągu ostatnich lat przedstawiają się następująco: 23

24 Tabela 2. Liczba mieszkańców Gminy Łagiewniki w latach z podziałem na kobiety i mężczyzn. Lata Liczba ludności kobiety mężczyźni ogółem (3804*) 3634 (3488*) 7545 (7292*) * 3525* 7291* * 3544* 7310* Źródło: Urząd Gminy Łagiewniki; * GUS (stan na dzień ) Struktura wiekowa ludności wg najnowszych opublikowanych danych GUS ( r.) przedstawiona została w tabeli poniżej. Tabela 3. Ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w latach W wieku przedprodukcyjnym poniżej 15 lat W wieku produkcyjnym: kobiety, mężczyźni W wieku poprodukcyjnym 2006 Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem Mężczyźni Kobiety Źródło: GUS (stan na dzień ) W obliczu ujemnego przyrostu naturalnego w skali kraju, minimalnie dodatni przyrost naturalny w Gminie Łagiewniki należy ocenić bardzo pozytywnie, podobnie jak spadek liczby zgonów i wzrost liczby ludności napływającej. Przyrost liczby ludności gminy, a właściwie powstrzymanie ogólnych tendencji ujemnych opiera się na następujących przesłankach: 24

25 na teren gminy przyciągnięty zostanie kapitał inwestycyjny tworzący nowe miejsca pracy skutkiem tego będzie zmniejszenie odpływu osób poszukujących pracy poza gminą (gdzie sytuacja w tym zakresie jest również co najmniej trudna), działania takie mają największe szanse powodzenia we wsi Łagiewniki, atrakcyjne walory środowiska przyrodniczego, brak uciążliwego przemysłu, atrakcyjne szlaki turystyki pieszej i rowerowej, istniejące i projektowane zbiorniki wodne przyciągną mieszkańców większych aglomeracji, głównie Wrocławia, poszukujących miejsc dla swoich nowych domów lub terenów pod zabudowę letniskowo-rekreacyjną zaletą gminy Łagiewniki jest szybki i komfortowy dojazd do Wrocławia, nie dłuższy niż min, drogą krajową nr 8 Wrocław Kudowa Analiza struktury wiekowej Generalnym trendem obserwowanym w skali kraju jest to, iż struktura wieku ludności cechuje się wyraźnym występowaniem okresów wyżów i niżów demograficznych i ma regresywny charakter oznaczający mniejszą liczebność pokolenia dzieci w stosunku do pokolenia rodziców. W związku z tym ludność wykazuje tendencję starzenia się przy wyraźnym zmniejszaniu się ilości ludzi młodych. Do innych cech struktury ludności należy obecnie również fala niżu demograficznego obejmującego dzieci szkolne, powodująca spadek obciążenia szkół podstawowych. Tabela 4. Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym. Wyszczególnienie Ogółem przedprodukcyjny (17 lat i mniej) Wiek produkcyjny poprodukcyjny Woj. dolnośląskie Powiat dzierżoniowski Gmina Łagiewniki Źródło: GUS (stan na dzień ) Analiza struktury wiekowej Gminy Łagiewniki na tle regionu wskazuje, że najwięcej mieszkańców gminy jest w grupie wiekowej produkcyjnej, która stanowi 65,7% ogółu mieszkańców (więcej niż w powiecie, na tym samym poziomie jak w województwie) Struktura rozwoju przemysłu Głównym ośrodkiem gospodarczym gminy jest wieś Łagiewniki, pełniąca funkcję administracyjną i usługowo handlową. Na terenie wsi znajdują się instytucje o charakterze publicznym: Urząd Gminy, Zakład Usług Komunalnych, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, Gminny Ośrodek Kultury i Biblioteka Publiczna, Szkoła Podstawowa, Przedszkole Gminne i Gimnazjum. Na terenie Gminy Łagiewniki powstało wiele nowych, prywatnych podmiotów gospodarczych. Liczbę podmiotów gospodarczych i zmiany, które następowały w latach przedstawia poniższa tabela. 25

26 Tabela 5. Podmioty gospodarcze w gminie Łagiewniki w latach Podmioty gospodarcze (stan w dniu 31 XII) Sektor ogółem sektor publiczny sektor prywatny w tym: Podmioty gospodarcze wg sekcji PKD Sekcja PKD Sekcja A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo Sekcja C - Górnictwo Sekcja D - Przetwórstwo przemysłowe Sekcja F - Budownictwo Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego Sekcja H - Hotele i restauracje Sekcja I - Transport, gospodarka magazynowa i łączność Sekcja J - Pośrednictwo finansowe Sekcja K - Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Sekcja L - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne Sekcja M - Edukacja Sekcja N - Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Sekcja O - Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W gminie Łagiewniki dominuje działalność związana z handlem detalicznym oraz warsztaty samochodowe i punkty napraw. Druga istotna grupę stanowi działalność gospodarcza z sektora transportu i magazynowania, budownictwo i przetwórstwo przemysłowe. W ślad za trendem ogólnokrajowym również tu największy wzrost jednostek gospodarczych zanotowało budownictwo, co wywołane było szczególnie duża koniunkturą w latach W pozostałych branżach ilość podmiotów utrzymuje się na w miarę stabilnym poziomie. Na terenie gminy zdecydowanie dominuje działalność w sektorze prywatnym nad publicznym (jednostki z tego drugiego sektora stanowią ok. 3% ogółu). W ciągu 5 lat ilość podmiotów prowadzących działalność gospodarcza wzrosła o 12%. Do najważniejszych zakładów produkcyjnych na terenie Gminy należą m.in.: Piekarnia Backpol, Piekarnia Bąkowscy, Zakład Mechaniczno Handlowy ZAMEH, Zakład Przerobu Kamienia Naturalnego Kamskal, Zakład kamieniarski w Trzebniku. Na terenie gminy znajduje się również filia Banku Spółdzielczego w Kobierzycach. W większości wsi na terenie gminy Łagiewniki zlokalizowane są ponadto niewielkie prywatne zakłady rzemieślniczo-produkcyjne i usługowe sklepy, warsztaty samochodowe, fryzjer itp Infrastruktura techniczno-inżynieryjna miasta Układ kolejowy Przez środkową część gminy Łagiewniki przebiegają następujące linie kolejowe: Nr 319 relacji Strzelin Kondratowice Łagiewniki, znaczenia miejscowego, trzeciorzędna. Jest to linia jednotorowa, niezelektryfikowana, od km 33,564 do 43,650 o ruchu zawieszonym, od km 26

27 43,650 do 50,550 zlikwidowana (zgodnie z Zarządzeniem nr 1 Dyrektora Generalnego PKP z dn r.), Nr 320 relacji Wrocław Kobierzyce Łagiewniki Piława Górna, znaczenia miejscowego, trzeciorzędna. Linia jednotorowa, niezelektryfikowana, obecnie zawieszona. W Łagiewnikach znajdują się obiekty stacji kolejowej, bocznice i rozjazdy kolejowe, obecnie nieużytkowane Infrastruktura drogowa Układ komunikacji drogowej na terenie gminy Łagiewniki obejmuje: drogę krajową, międzyregionalną nr 8 Wrocław Kudowa (przejście graniczne z Republiką Czeską), o parametrach drogi głównej G 1/2, drogę krajową, regionalną nr 39 (wcześniejsze oznaczenie nr 384), Grodków Strzelin Łagiewniki, parametrach drogi głównej G 1/2, drogę wojewódzką nr 384 Łagiewniki Dzierżoniów, o parametrach drogi zbiorczej Z 1/2, drogi powiatowe, o parametrach dróg lokalnych L 1/2, drogi gminne, utwardzone, o parametrach dróg lokalnych i dojazdowych. Wskaźnik gęstości dróg (krajowe, wojewódzka i powiatowe łącznie) wynosi 58 km/100 km 2. Drogi publiczne na terenie gminy Łagiewniki łączące poszczególne miejscowości są utwardzone, na ogół asfaltowe, sporadycznie spotyka się nawierzchnie brukowane. Na układ sieci drogowej istotny wpływ ma ukształtowanie terenu. Charakterystyczny podział na część nizinną (na wschód od drogi krajowej nr 8) i część pagórkowatą (środkowa i zachodnia część gminy) znajduje wyraźne odzwierciedlenie w dostępności komunikacyjnej terenów. Podstawowe zewnętrzne połączenia komunikacyjne przebiegają w kierunku wschód-zachód, połączenia na kierunkach północpołudnie, z wyłączeniem drogi krajowej nr 8, mają znaczenie lokalne. Natężenie ruchu Z roku na rok obserwowany jest wzrost natężenia ruchu na drogach przebiegających przez teren Gminy. Nastąpił również znaczny wzrost udziału samochodów osobowych w strukturze ruchu. Potencjał gospodarczy i ludnościowy Gminy sprawia, że na znaczny ruch tranzytowy nakłada się jeszcze ruch docelowy i wewnątrzgminny Zaopatrzenie gminy w energię elektryczną Cały obszar gminy Łagiewniki jest zelektryfikowany. Sieć elektroenergetyczna zasila w prąd cały obszar gminy i jej stan jest zadawalający. Przez południowo wschodni teren gminy Łagiewniki przebiega elektroenergetyczna linia napowietrzna wysokiego napięcia 110 kv. Główną siecią energetyczną zasilającą miejscowości na terenie gminy jest napowietrzna sieć średniego napięcia 20 kv. Na terenie gminy zlokalizowane są 53 stacje transformatorowe, które zasilane są z głównych napowietrznych linii średniego napięcia oraz z linii od nich odgałęźnych. Przesyłanie energii poszczególnym odbiorcom odbywa się liniami niskiego napięcia napowietrznymi i kablowymi. W roku 2006 gmina przeprowadziła kompleksową modernizację oświetlenia drogowego. Zadanie polegało na wymianie 627 szt. i dołożeniu 245 szt. energooszczędnych urządzeń oświetlenia drogowego oraz zamontowaniu astronomicznych zegarów sterujących na terenie Gminy Łagiewniki. Całość modernizacji znacząco wpłynęła na zmniejszenie zużycia energii elektrycznej oraz kosztów finansowych na oświetlenie drogowe, a w sferze społecznej poprawiło bezpieczeństwo pieszych i poruszających się pojazdów. 27

28 Zaopatrzenie gminy w gaz ziemny Gmina Łagiewniki nie posiada obecnie przewodowej sieci gazowej. Przez obszar gminy przebiega tranzytowy gazociąg wysokiego ciśnienia DN 300 relacji Wrocław Ząbkowice. Część gospodarstw używa gazu ciekłego propan-butan dostarczanego w butlach. Przyjmuje się, że w przyszłości będzie możliwa gazyfikacja wsi Łagiewniki i Oleszna gazem GZ 50 wg PN-87/C w oparciu o koncepcję gazyfikacji opracowaną przez BPG Gazoprojekt Wrocław. Według w/w koncepcji przewiduje się wybudowanie sieci rozdzielczej średniego ciśnienia we wsi Łagiewniki i Oleszna, zasilanej ze stacji redukcyjno pomiarowej I 6,3/0,4 MPa o przepustowości 2000 nm 3 /h, która będzie zlokalizowana we wschodniej części wsi Łagiewniki. Gaz doprowadzany byłby do wspomnianej stacji z projektowanego gazociągu wysokiego ciśnienia DN100, który byłby podłączony do istniejącego gazociągu wysokiego ciśnienia DN 300; 6,3 MPa, relacji Wrocław Ząbkowice. Rozprowadzenie gazu planuje się przy pomocy gazociągów średniego ciśnienia wykonanych z rur polietylenowych. W terenie zabudowanym gazociągi będą układane w pasie drogowym, w poboczach i pasach zieleni. Docelowo gazyfikacja Gminy Łagiewniki nastąpi w II etapach: a) w I etapie - gazyfikacja wsi położonych w sąsiedztwie gazociągu wysokiego ciśnienia tj. Łagiewnik, Trzebnika, Radzikowa, Sokolnik, Olesznej, Sienic, Przystronia; b) w II etapie - pozostałe wsie gminy. Gazyfikacja pozostałych wsi na terenie Gminy będzie wymagała przeprowadzenia szczegółowych analiz ekonomicznych dotyczących opłacalności inwestycji Zaopatrzenie gminy w energię cieplną Gmina Łagiewniki nie posiada zbiorczej sieci ciepłowniczej. Mieszkańcy poszczególnych miejscowości gminy ogrzewają budynki mieszkalne za pomocą indywidualnych kotłowni zasilanych paliwem stałym (koks, węgiel), występują również kotłownie olejowe lub na gaz płynny (z indywidualnych zbiorników). Zgodnie z Założeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektryczną i paliwa gazowe Gminy Łagiewniki na lata przewiduje się w przyszłości stopniową wymianę kotłowni zasilanych paliwem stałym na bardziej ekologiczne i wydajne kotłownie olejowe. Tempo tego procesu uzależnione będzie od warunków ekonomicznych czyli opłacalności inwestycji (cena alternatywnego węgla lub koksu, koszty modernizacji kotłowni, zasobność społeczeństwa, możliwości kredytowania przez Państwo lub banki inwestycji w ramach propagowania działań proekologicznych). Działania te prowadzone są również w skali powiatu czego odzwierciedleniem jest realizowany od 2002 roku Program Zmniejszenia Emisji do Środowiska na Obszarach Wiejskich Powiatu Dzierżoniowskiego MAŁA EMISJA Sieć telekomunikacyjna Cały obszar Gminy pokryty jest siecią telekomunikacyjną. W większości sieć telekomunikacyjna składa się z linii napowietrznych i linii kablowych. Przez obszar gminy, od strony Kondratowic biegnie linia światłowodowa, przechodząca przez Jaźwinę, Janczowice, Mniowice, Łagiewniki, Radzików i Sienice. Przez teren gminy przebiegają ponadto (na znacznej wysokości) dwie linie radiowe (radiolinie) relacji: RTCN Ślęża SLR Czarna Góra RTCN Ślęża SLRN Góra Św. Anny Linie te nie stwarzają zagrożenia dla mieszkańców oraz środowiska przyrodniczego. Teren gminy pokryty jest również pełnym zasięgiem sieci ruchomych GSM/DCS 900/1800 MHz wszystkich krajowych operatorów sieci komórkowych. 28

29 4.10. Zabytki kultury materialnej Dzieje osadnictwa na terenie gminy Łagiewniki datują się od wczesnego neolitu. Jest to obszar, na którym od najdawniejszych lat ludzie znajdowali szczególnie korzystne warunki dla lokowania swoich siedzib, uprawiania żyznych gleb, hodowli zwierząt oraz rozwijania handlu i rzemiosła. Pierwsze ślady ludzkich siedzib pochodzą sprzed 6000 lat. W pierwszych latach wczesnego chrześcijaństwa na terenach tych kultywowane były wcześniejsze wierzenia związane z ważnym ośrodkiem kultów pogańskich na szczycie Ślęży oraz na położonym w bliskiej odległości Gromniku w paśmie Wzgórz Strzelińskich. Pierwsze historyczne wzmianki o terenach dzisiejszej gminy Łagiewniki pochodzą z XIII i XIV wieku, kiedy w wielu miejscowościach budowano murowane kościoły. W XVI w. w Łagiewnikach pojawili się cystersi, którzy z krótkimi przerwami przetrwali tu do okresu kasacji zakonu. Do najważniejszych zabytków wczesnej historii osadnictwa na tym terenie należą pozostałości prasłowiańskich wałów kultowych na szczycie Raduni. Do miejscowości o najstarszym rodowodzie na terenie gminy należą: Jaźwina (pierwsze pisemne wzmianki w XIII w., w południowej części wsi zlokalizowano pozostałości średniowiecznego grodziska), Ligota Wielka (pierwsze początki osadnictwa datują się na okres kultury łużyckiej, w 1566 r. zbudowano tu dwór rycerski), Przystronie (grodzisko średniowieczne z XI XIII w nad wąwozem w kierunki Ligoty Wielkiej), Radzików (kościół p.w. Św. Piotra i Pawła z XIV w., dwór renesansowy z XVI w.), Sienice (wieś datowana historycznie na XIV w., niemniej ciągłość osadnictwa trwa od epoki neolitu kolejne osady kultur unietyckiej, łużyckiej, okresu halsztackiego, wpływów rzymskich, wczesnośredniowieczna), Słupice (kościół p.w. Św. Michała Archanioła z ok r., dwór rycerski z 1507 r.), Stoszów (kościół p.w. Św. Trójcy z 1376 r., renesansowy dwór z 2 połowy XVI w.). W większości pozostałych wsi spotkać można zabytki potwierdzające długotrwałe zasiedlanie tych terenów oraz świadczące o ich bogatej historii. Największa miejscowość na terenie gminy, wieś Łagiewniki to duża wieś wielodrożnicowa w układzie równoleżnikowym, rozbudowana w kierunku Dzierżoniów-Strzelin, z silnie wyodrębnionymi osiedlami robotniczymi. W minionych wiekach nazwa wsi zmieniała się następująco: 1253 r. Lagevnik, 1317r. - Heidenrici villa, 1330 r. - Heidinrici villa, 1335 r. - villa Henrici, 1390 r. - Heydnnrichsdorff, 1743 r. - Heydersdorf, 1783 r. - Heidersdorf, od 1945 r. - Łagiewniki. Łagiewniki, dzięki dogodnemu położeniu przy skrzyżowaniu dróg: Wrocław - Niemcza (która w średniowieczu odgrywała ważna rolę jako jeden z najstarszych ośrodków władzy na Śląsku) i Strzelin - Dzierżoniów, jak i urodzajnym glebom stały się wsią o interesującej historii i weszły na stałe do historii regionu. Jej powstanie wiązać należy z grodem w Niemczy, dla którego pełniły funkcję służebną. Początkowo była to wieś słowiańska, najprawdopodobniej powstanie jej można wiązać ze zmianami społecznymi i administracyjnymi, zapoczątkowanymi na Śląsku na przełomie XI/XII w. W XIII wieku przekształcona została w procesie kolonizacji niemieckiej i ponownie lokowana na prawie niemieckim. Najstarsza wzmianka o wsi książęcej pochodzi z 1253 r. W poł. XIII w. wieś została skolonizowana przez osadników z Turyngii. Można przypuszczać, że wówczas nastąpiła zmiana słowiańskiej nazwy na niemiecką, jako formę dzierżawczą od imienia legendarnego zasadźcy Heindricha. W 1311 r. ks. brzeski, Bolesław IV daruje wieś z okolicą (Oleszna) oraz ze wszystkimi prawami i przywilejami (sołectwo) cystersom z Lubiąża, jako wieś klasztorną pod władzą opata. Donacje te potwierdzano w 1322 i 1343 r. Nowi właściciele wznieśli gotycką świątynię (obecnie kościół cmentarny) i probostwo oraz założyli folwark. W czasie wojny trzydziestoletniej liczne zniszczenia powodowały przemarsze wojsk. W roku 1675 po śmierci ostatniego Piasta legnicko-brzeskiego - księcia Jerzego II wieś z całym księstwem przeszła pod panowanie Austrii. W 1810 władze dokonały sekularyzacji dóbr klasztornych i kasaty zakonów. Majątek cystersów w postaci ziemi, folwarku i zabudowań przeszedł na własność Państwa Pruskiego. W 1857 r. została założona pierwsza, niewielka cukrownia - przez spółkę Pommer & Rodhe, którą powiększono w 1859 r. i rozbudowano, przez firmę z Magdeburga. Początkowo cukrownia 29

30 w Łagiewnikach była niewielką manufakturą o małym przerobie, szybko jednak stała się jedną z największych w okolicy. Do jej rozwoju przyczyniła się budowa linii kolejowych. W 1910 nastąpiła duża rozbudowa zakładu, a w latach tych kolejne, dzięki którym przerób sięgał 2000 t buraków na dobę. Dogodne położenie geograficzne i urodzajne gleby przy sprzyjającej koniunkturze sprawiły, że Łagiewniki na przełomie XIX i XX w. stały się uprzemysłowioną wsią. Dogodne połączenia kolejowe i drogowe pomiędzy miastami powiatowymi a centrum (jakim był Wrocław) sprzyjały rozwojowi gospodarczemu regionu, w tym drobnej wytwórczości, handlu i rzemiosła. Łagiewniki stały się ważnym ośrodkiem gospodarczym okolicy. Czynne były liczne sklepy, składy usługowe, składy i warsztaty zarówno naprawcze jak i produkcyjne. Czynna była m.in. mleczarnia parowa i fabryka kawy, działała spółdzielcza kasa oszczędnościowo-pożyczkowa. W ramach tworzenia sieci linii lokalnych 11 października 1883 Łagiewniki uzyskały połączenie kolejowe ze Strzelinem przez Kondratowice (w polu zachował się dawny budynek dworca kolejowego z zabudowaniami). 15 października 1884 r. otwarto linię do Niemczy, zaś 1 października 1898 r. do Kobierzyc przez Jordanów (z tego okresu pochodzi obecny dworzec kolejowy z zabudowaniami pomocniczymi). W latach 20 i 30. XX w. wybudowano nowe drogi, które ułatwiały komunikację kołową, w tym samochodową i autobusową. W 1947 uruchomiono cukrownię, która działała nieprzerwanie do 2004 roku. Na terenie Gminy Łagiewniki, pomimo powojennych zniszczeń i dewastacji, zachowało się wiele interesujących zabytków architektury i budownictwa. Według ewidencji konserwatorskiej (Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Wałbrzychu) obiektów takich jest 349. Wpisanych do rejestru zabytków, a więc objętych prawną ochroną konserwatorską, jest 16. Do najcenniejszych obiektów zabytkowych o znaczeniu ponadregionalnym należy zaliczyć: 1) Zespół dworsko parkowy w Sieniawce; 2) Zespół pałacowo parkowo folwarczny w Sokolnikach. Najwartościowszymi zabytkami o znaczeniu regionalnym są: 1) Zespół podworski w Jaźwinie, 2) Kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej wraz z cmentarzem w obrębie muru ogrodzeniowego; 3) Zespół podworski (pałac, kościół parafialny p.w. Św. Józefa i budynek dawnego klasztoru cystersów) w centrum wsi Łagiewniki, 4) niektóre obiekty cukrowni w Łagiewnikach, 5) Zespół podworski w Olesznej, 6) Zespół podworski w Radzikowie, 7) Zespół podworski w Słupicach, 8) Kościół p.w. Św. Trójcy w Stoszowie, 9) Zespół dworsko parkowo folwarczny w Stoszowie. Wśród cennych zabytków dziedzictwa kulturowe go występujących na terenie gminy Łagiewniki znajdują się również zabytkowe parki podworskie. W ewidencji konserwatorskiej Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Wałbrzychu jest ich 9, w tym 2 wpisane do rejestru zabytków. Są to zespoły zieleni wysokiej o dużych walorach przyrodniczych i historycznych, o zróżnicowanym drzewostanie, na ogół jednak parki te są bardzo zaniedbane, a nawet zdewastowane. 30

31 5. Stan środowiska w gminie Łagiewniki 5.1. Ochrona wód Wody powierzchniowe Teren gminy Łagiewniki należy do zlewni rzeki Ślęzy, lewobrzeżnego dopływu Odry. Generalnie cały obszar gminy Łagiewniki położony jest w lewobrzeżnej części dorzecza Odry. Obszar gminy odwadniają główne cieki: Ślęza (stanowiąca wschodnią granicę gminy), potoki Krzywula i Oleszna oraz sieć rowów melioracyjnych, wśród których do większych należą: Rów Gołostowicki oraz Kanał Gołostowicki. Na terenie gminy występują działy wodne III rzędu oddzielające dorzecza Krzywuli i Olesznej oraz IV rzędu rozdzielające dorzecza pomniejszych cieków. Do najważniejszych obszarów źródliskowych na terenie gminy należy rejon Grupy Raduni wypływają stąd liczne strumienie dające początek trzem większym ciekom Czarna Woda, Potok Oleszna oraz Potok Sulistrowicki. Większość cieków bierze początek z wysięków. Występują tu dwa źródła: Czarne Źródło na zachodnich stokach Czernicy (początek Czarnej Wody) oraz Złote Źródło na południowozachodnim stoku pomiędzy Radunią a Czernicą (początek Potoku Oleszna). Rzeka Ślęża, główny ciek gminy Łagiewniki, ma stosunkowo wyrównane średnie stany wód w przekroju roku. Pomiary hydrologiczne na Ślęzy dokonywane są na najbliżej położonym posterunku obserwacyjnym zlokalizowanym w Białobrzeziu (na granicy z gminą Kondratowice). Maksimum średnich stanów wód obserwowane jest wiosną, na ogół w marcu (roztopy pokrywy śnieżnej). Minimum średnich stanów osiągane jest jesienią. Szczegółowa analiza stanów wód i wielkości przepływów w profilu pomiarowym w Białobrzeziu pozwala przyjąć, że rzeka Ślęza posiada reżim przejściowy pomiędzy śnieżno-deszczowym górskim, a śnieżno-deszczowym nizinnym. Odpowiada to generalnie warunkom środowiskowym panującym w zlewni tej rzeki w analizowanym przekroju pomiarowym. Prawdopodobieństwo wystąpienia lub przekroczenia konwencjonalnego stanu ostrzegawczego na Ślęzie w Białobrzeziu w roku wynosi 95% (miesięcznie 38% co 2,6 miesiąca) a stanu alarmowego ponad 77% (miesięcznie ponad 20% co 4,9 miesiąca). Zjawiska lodowe występują niemal co roku. Najczęściej jest to pokrywa lodowa, następnie lód brzegowy; spływ kry i śryżu jest zjawiskiem rzadszym. Zatory lodowe są zjawiskiem rzadkim, niemniej występującym. Wody powierzchniowe są zanieczyszczone głównie zanieczyszczeniami pochodzącymi z terenów uprawnych (wymywane i spłukiwane nawozy i środki ochrony roślin, nieprawidłowo stosowana utylizacja gnojowicy i wylewane nielegalnie ścieki bytowe z gospodarstw rolnych) oraz z istniejącej zabudowy zagrodowej (tj. z nieszczelnych zbiorników na nieczystości płynne - szamb, a często z powodu ich braku). Nie zanieczyszczone pozostają na terenie gminy wody powierzchniowe w obszarach źródliskowych zalesionych lub nie zasiedlonych. Wzrost obciążenia zanieczyszczeniami tych wód obserwowany jest w momencie ich spływu na tereny intensywnej gospodarki rolnej lub na tereny zasiedlone. Rzeka Ślęza oraz potok Krzywula są na znacznych odcinkach (Ślęza w całości, Krzywula w części nizinnej poniżej Łagiewnik) obwałowane. Wały te wymagają jednak pilnej modernizacji i rozbudowy. Ze względu na swój charakter okresowo występuje zagrożenie powodziowe na terenach położonych najbliżej koryt. Zagrożenie to dotyczy w szczególności starszej zabudowy wiejskiej usytuowanej bezpośrednio nad ciekami. Większe zbiorniki wodne na terenie gminy występują w Sieniawce oraz w Łagiewnikach (na potoku Krzywula), w obniżeniach dolinnych na lokalnych ciekach występują ponadto mniejsze i większe stawy hodowlane i retencyjne (Sieniawka, Ratajno, Ligota Wielka, Łagiewniki, Jaźwina, Stoszów, Kuchary, Słupice, Młynica, Oleszna, Trzebnik, Sokolniki) oraz spełniające funkcje zbiorników 31

32 przeciwpożarowych. Łączna powierzchnia otwartych zbiorników wodnych na terenie gminy Łagiewniki wynosi około 30 ha. Podmokłości występujące na terenie gminy Łagiewniki zajmują z reguły dna dolin, w ich poszerzonych i płaskich odcinkach Retencja wodna Oprócz występujących na terenie gminy Łagiewniki zbiorników i stawów planowana jest budowa nowych zbiorników wodnych służących retencji wód dla rolnictwa, ochronie przeciwpowodziowej obszarów dolinnych, hodowli ryb oraz rekreacji. Planowana jest budowa: 1) zbiornika wodnego Ratajno, powierzchnia zalewu ok. 22 ha, pojemność całkowita 1,0 mln m 3, na potoku Krzywula; 2) zbiornika wodnego Słupice, powierzchnia zalewu 62 ha, pojemność całkowita 2,2 mln m 3, na potoku Oleszna; 3) zbiornika wodnego Sienice (na granicy z gm. Niemcza), powierzchnia zalewu 190 ha, pojemność całkowita 5 mln m Zagrożenie powodziowe Cieki powierzchniowe przepływające przez teren Gminy Łagiewniki charakteryzują się reżimami typowymi dla rzek i potoków podgórskich i górskich. Przez teren Gminy płynie rzeka Ślęża oraz trzy potoki (Potok Krasawa, Potok Krzywula i Potok Oleszna). Potoki te w przypadku nagłego wezbrania (np. po deszczach nawalnych i burzach) szybko przybierają, zagrażając mieszkańcom zabudowań położonych w najbliższym sąsiedztwie tych cieków oraz gruntom niżej położonym. Potoki zalewają użytki rolne oraz siedziby ludzkie. Praktycznie, co roku ma miejsce zdarzenie powodzi, na którymś z cieków. Skutkiem tego zjawiska jest zagrożenie dla tych terenów spływami powierzchniowymi prowadzącymi do intensywnej erozji. Zagrożenia takie pojawiają się w rejonach wsi Ligota Wielka Przystronie, Sienice, Sokolniki, Sieniawka-Mniowice. Wysoki stopień zagrożenia erozyjnego występuje ponadto na północno-wschodnich i północno-zachodnich stokach Raduni. Na Potoku Krzywula usytuowane są dwa zbiorniki wodne, jeden w m. Sieniawka, a drugi w Łagiewnikach. Stwarzają one bardzo duże zagrożenie powodziowe ze względu na wezbrania ilość gromadzonej w nich wody. Występowały przypadki ewakuacji ludności z powodu zagrożenia wystąpienia ich z brzegów. Działania związane z małą retencją opisane powyżej, będą więc również miały efekt zahamowania przyspieszonego odpływu wód powierzchniowych co przyczyni się do zabezpieczenia terenów, ludności i infrastruktury technicznej przed zniszczeniem przez wody powodziowe Wody podziemne Przez teren Gminy Łagiewniki, według podziału hydrologicznego, przebiega linia graniczna (na wysokości miejscowości Sienice Łagiewniki Sokolniki) oddzielająca tereny położone: w północno-wschodniej części Gminy - w obszarze regionu niecki wrocławskiej (XV) prowincji północnej, w podregionie wrocławskim (C), wody podziemne występują tu w utworach czwartorzędu, w pozostałej części Gminy w regionie podsudeckim (XXVII) prowincji południowej, cechującym się słabą wodonośnością. Wody podziemne na terenie gminy Łagiewniki występują generalnie w dwóch poziomach wodonośnych: poziom czwartorzędowy składający się z kilku horyzontów, o zróżnicowanej głębokości zalegania: od 1,5 do 20,0 m p.p.t., 32

33 poziom trzeciorzędowy o jednym, maksymalnie 2 horyzontach wodonośnych, głębokość zalegania m p.p.t. Poziomy wodonośne cechują się zróżnicowanymi warunkami hydrogeologicznymi. Zróżnicowanie to dotyczy szczególnie górnego poziomu wód podziemnych. Niejednorodności gruntów, ich zróżnicowana miąższość oraz stan spękania głębszych partii litego podłoża powodują, że wody podziemne pierwszego poziomu wykazują znaczne zróżnicowanie na sąsiadujących ze sobą terenach. Na obszarach Gminy położonych generalnie na zachód od drogi nr 8 w obrębie wychodni skał krystalicznych, pierwszy poziom wód podziemnych kształtowany jest przez wody szczelinowe. Pod wierzchołkami wzniesień mogą one zalegać głęboko, nawet ok. 20 m p.p.t., w dolnych partiach stoków łączą się z wodami utworów osadowych. W miejscach tych często następuje naturalny wypływ wód na powierzchnię w postaci młak, wycieków lub źródeł. Wodonośne utwory piaszczyste lub piaszczysto-żwirowe występują w wypełnionych osadami plejstoceńskimi obniżeniach dolinnych oraz w obrębie Równiny Wrocławskiej zajmującej północno-wschodni obszar gminy. W rejonie potoku Krzywula, między Białobrzeziem, Łagiewnikami i Sieniawką występuje struktura hydrogeologiczna, w której w utworach piaszczystych występuje poziom wodonośny. Średnia miąższość tej struktury wynosi w okolicach Łagiewnik 18 m, w Sieniawce ok. 14 m. Wydajności z odwiertów wykonanych w tej strukturze wynoszą od 20 do 80 m 3 /h. Na terenie gminy zlokalizowanych jest obok opisanych powyżej 2 komunalnych ujęć wód podziemnych również 7 ujęć zakładowych. Łączne zasoby eksploatacyjne przedstawionych ujęć wynoszą ok. 164 m 3 /h. W tabeli poniżej zestawiono informacje dotyczące studni oraz zasobów eksploatacyjnych zakładowych ujęć wód podziemnych. Tabela 6. Zakładowe ujęcia wód podziemnych. Lp. Użytkownik Lokalizacja Ilość studni Zasoby eksploatacyjne m 3 /h Depresja m Stratygrafia warstwy wodonośnej 1 Ośrodek wypoczynkowy Sieniawka 1 5,7 10,3 Czwartorzęd 2 PHU Radzików Radzików 1 17,8 4,5 Czwartorzęd 3 Agromex Sp. z o.o. Łagiewniki 1 3,1 8,8 Trzeciorzęd 4 Agromex Sp. z o.o. Łagiewniki 1 6,0 6,0 Czwartorzęd 5 Były Państwowy Ośrodek Maszynowy Łagiewniki 1 2,2 5,5 Czwartorzęd 6 Szkoła podstawowa Łagiewniki 1 1,5 6,2 Czwartorzęd 7 Cukrownia Łagiewniki 1 34,0 4,5 Czwartorzęd Stan sanitarny wód podziemnych na terenie gminy Łagiewniki nie jest dokładnie rozpoznany. Monitoring prowadzony jest w 2 punktach, które stanowią studnie wiercone w Kiecczynie i Jodłowniku. Bieżące badania stanu sanitarnego prowadzone są również w przypadku studni przydomowych użytkowanych na cele konsumpcyjne. Stałe pomiary zanieczyszczeń prowadzone są ponadto w komunalnych ujęciach wód podziemnych. Na podstawie bezpośrednich obserwacji można przyjąć, że znaczne zanieczyszczenie wód czwartorzędowych występuje w poziomach wodonośnych zlokalizowanych na terenach zabudowanych ze względu na brak kanalizacji sanitarnej w niektórych miejscowościach Gminy Jakość wód Wody powierzchniowe Podstawowym aktem prawnym, regulującym zasady określania jakości wód w krajach Unii Europejskiej w oparciu o całościowe rozpoznanie ekosystemów i scharakteryzowanie ich stanu za pomocą parametrów fizykochemicznych, biologicznych, hydromorfologicznych oraz zanieczyszczeń specyficznych, jest Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 33

34 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna). Jej wdrożenie ma przyczynić się do osiągnięcia przez zasoby wodne do 2015 r. dobrej jakości, co w konsekwencji winno doprowadzić do zapewnienia zaopatrzenia w wodę w ilości i o jakości potrzebnej do zrównoważonego gospodarowania zasobami wodnymi. W Polsce zagadnienia związane z ochroną środowiska wodnego reguluje ustawa Prawo wodne, która jest odzwierciedleniem prawodawstwa europejskiego. Celem monitoringu jakości wód jest dostarczenie informacji o ich stanie, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń w skali kraju, na potrzeby zarządzania zasobami wód oraz oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych. Zgodnie z przytoczoną powyżej Ramową Dyrektywą Wodną sieć monitoringowa oparta została na trzech rodzajach monitoringu: diagnostycznym, operacyjnym, badawczym. W ramach monitoringu diagnostycznego dla rzeki Ślęzy ustanowiono jeden punkt pomiarowokontrolny (PPK) zlokalizowany przy ujściu do Odry km 2,40. W 2008 r. zaklasyfikowano stan ekologiczny rzeki jako umiarkowany (III klasa pod względem biologicznym i fizykochemicznym) oraz poniżej dobrego ze względu na substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego - ocenę stanu jakości wód oparto na zasadach określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z 2008 r., nr 162, poz.1008). Choć ocena ta wskazuje na ogólnie złą kondycję rzeki Ślęzy, jednakże z uwagi na swój charakter oraz na fakt, że na tych zasadach (określonych przez Ramową Dyrektywę Wodną) przeprowadzana została w 2008 r. po raz pierwszy, brak jest poziomu odniesienia i powiązania z procesami, jakie miały miejsce w stanie rzeki w ostatnich latach. Dlatego też w tym samym PPK, gdzie badania prowadzone są od wielu lat, przeanalizowano trendy zmian podstawowych wskaźników zanieczyszczenia: BZT 5, przewodności, azotu ogólnego i fosforu ogólnego. Analiza trendów zmian ww. wskaźników zanieczyszczenia w Ślęzie wskazuje na trwałe obniżanie się ich wartości w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Jedynym wyjątkiem są utrzymujące się od wielu lat stosunkowo wysokie stężenia fosforu ogólnego chociaż ten rosnący trend wydaje się ostatnio zahamowany. Przyczyną tak wysokich stężeń fosforu mogą być zarówno spływy powierzchniowe, jak i dopływ nie oczyszczonych ścieków komunalnych. Rysunek 1. Trendy zmian wartości BZT 5 w rzece Ślęza w latach

35 Rysunek 2. Trendy zmian przewodności wody w rzece Ślęza w latach Rysunek 3. Trendy zmian stężenia azotu ogólnego w rzece Ślęza w latach Rysunek 4. Trendy zmian stężenia fosforu ogólnego w rzece Ślęza w latach W roku 2008 monitoring operacyjny na rzece Ślęza prowadzony był w 3 punktach pomiarowokontrolnych (powyżej Cukrowni Łagiewniki km 58,80, powyżej ujścia Małej Ślęzy km 38,30, ujściu do Odry 2,40). Ponieważ w roku 2008 badania elementów biologicznych były na etapie wdrażania i weryfikacji, ocena stanu ekologicznego została ograniczona do klasyfikacji elementów fizykochemicznych. We wszystkich punktach zakwalifikowano stan wody do III klasy w skali 5-cio stopniowej. W przekroju powyżej Cukrowni Łagiewniki przeanalizowano również wartości stężeń substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, oceniono stan wody jako dobry i wyższy od dobrego. Szczegółowe wartości stężenia zanieczyszczeń w tym PPK przedstawiono w tabeli poniżej. 35