POWSTANIE RUCHU ROBOTNICZEGO

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "POWSTANIE RUCHU ROBOTNICZEGO"

Transkrypt

1 POWSTANIE RUCHU ROBOTNICZEGO Początki działalności Marksa i Engelsa Marks i Engels urodzili się w Niemczech: Karol Marks 5 maja 1818 roku w Trewirze w Zagłębiu Saary, a Fryderyk Engels 28 listopada 1820 roku w Barmen w Zagłębiu Ruhry. Byli oni obaj - w pełnym znaczeniu tego słowa - dziećmi swej epoki. Może też właśnie dlatego tak podobne do siebie i tak równoległe były ich drogi życiowe już od najmłodszych lat. Życie Marksa i Engelsa kształtowało się pod przemożnym wpływem postępowych i rewolucyjnych idei, w jakie obfitowały współczesne im czasy. Rozwój przemysłu A były to czasy burzliwe. W całej zachodniej Europie - najpierw w Anglii a później we Francji i Niemczech - odbywał się nadzwyczaj szybki wzrost przemysłu. Powstały pierwsze wielkie fabryki, w których grupowały się coraz większe masy robotników. Lecz mimo stałego postępu technicznego stosunki społeczne były złe i stale się pogarszały. W fabrykach pracowano po 12, 15 godzin, a nawet 17 godzin na dobę. Płace były głodowe. Robotnicy pracowali półnadzy, głodni i bosi. Pracowali zarówno mężczyźni jak też kobiety i dzieci. Nad wszystkimi wisiała zmora bezrobocia. W odstępach mniej więcej 10-letnich wybuchały wyniszczające robotników do reszty kryzysy. Na krzywdzie i nędzy mas rosły fortuny kapitalistów. Społeczeństwo coraz wyraźniej rozdzielało się na dwa wrogie sobie obozy: tych, których było niewielu, ledwie garstka, a którzy posiadali wszystko i tych, którzy stanowili podstawową masę społeczeństwa, lecz którzy nic nie posiadali. Bunty robotników Przeciwko panującemu nieludzkiemu wyzyskowi i krzywdzie robotnicy nie mieli prawie żadnej obrony. Od czasu do czasu, kiedy głód i nędza stawały się już nie do zniesienia, robotnicy podnosili bunt. Nieraz niszczyli maszyny i fabryki, lecz wszystkie środki, jakie stosowali, okazywały się mało skuteczne, gdyż bunty były niezorganizowane, wybuchały najczęściej w pojedynczych zakładach i nie miał nimi kto kierować. Cele buntów były dla robotników niejasne; walczyli przeciw pojedynczym kapitalistom o drobne zdobycze gospodarcze, lecz nie zwracali się przeciw całemu ustrojowi, który utrzymywał policję i wojsko, za pomocą których krwawo tłumiono powstania robotnicze. Utopijni socjaliści Wszystko to świadczyło o tym, że społeczeństwo przeżywa ciężką chorobę. Znaleźli się wnet ludzie, którzy umieli w sposób wymowny i słuszny krytykować zło, jakie

2 przynosi ze sobą kapitalizm. Byli to socjaliści utopijni, tacy jak Saint-Simon, Fourier, Owen. Nazwa "utopijny", "utopia" pochodzi języka greckiego ("u" - nie, "topoa" - miejsce). Utopia znaczy więc miejsce, którego nie ma, to co nie istnieje, fantazja, która nie da się urzeczywistnić. Socjalizm Saint-Simona, Fouriera, Owena został nazwany utopijnym dlatego, że wszyscy oni widząc nieznośny obraz panujących stosunków społecznych próbowali wymyślić z fantazji taki ustrój, w którym wszystkim ludziom byłoby dobrze. Z tymi swoimi pomysłami zwracali się do monarchów i bogaczy, próbując ich przekonać o słuszności swoich pomysłów i wierząc w ich wielkoduszny rozum i dobrą wolę... Na myśl im nawet nie przychodziło zwracać się do wyzyskiwanego i utrzymywanego w ciemnocie proletariatu. Współczując mu chcieliby mu ulżyć, lecz w niego samego nie wierzyli. Pomysły ich pozostawały pustymi fantazjami, niemożliwymi do zrealizowania. Przedmarksowscy rewolucjoniści W tym samym czasie działali już też pierwsi ludowi, robotniczy rewolucjoniści, których bolała krzywda mas ludowych i którzy gotowi byli poświęcić swe życie, by obalić ustrój rodzący nędzę i krzywdę robotnika i chłopa. Ale i ci ludzie nie wiedzieli, że obalić ustrój kapitalistyczny może tylko zorganizowana klasa robotnicza w całej swej olbrzymiej masie. Wyobrażali oni sobie, że wystarczy zebrać grupę ofiarnych i dzielnych spiskowców, dokonać jednego zamachu i już po tym nastanie komunizm. Dlatego właśnie ci przedmarksowscy komuniści, choć dokonali nieraz wielu zamachów i większą część swego życia przesiedzieli w burżuazyjnych więzieniach, nie stworzyli nowoczesnego ruchu robotniczego i nie wskazali robotnikom (proletariatowi) realnej drogi wiodącej do socjalizmu. Znaczenie Marksa i Engelsa Marks i Engels pierwsi zrozumieli, czego brakowało socjalistom utopijnym i ludowym, komunistycznym spiskowcom. Marks i Engels, opierając się na dorobku jednych i drugich oraz na pełni myśli naukowej swej doby, stworzyli naukę o tym, jak należy zmienić świat kapitalistycznego wyzysku w socjalistyczny świat sprawiedliwości społecznej. Lecz stworzyli oni tę naukę w ostrej walce ideologicznej zarówno przeciw utopistom jak i spiskowcom. Młodość Marksa i Engelsa Marks i Engels pochodzili z rodzin burżuazyjnych. Ojciec Marksa był postępowym, wysoce wykształconym adwokatem, a ojciec Engelsa posiadał fabrykę. Lecz w tym czasie tylko młodzież bogatych sfer miała dostęp do nauki i wiedzy. Natomiast do kierowania ruchem robotniczym, do stworzenia przodującej teorii ludzkości, jaką stał się naukowy socjalizm, konieczne było gruntowne opanowanie i krytyczne przerobienie całego dorobku wiedzy ludzkiej. Mogli tego dokonać tylko najuczciwsi, najsprawiedliwsi synowie burżuazji. Ci, którzy zrozumieli istotną treść rozwoju społecznego i gotowi byli wyrzec się niesprawiedliwych celów klasy, z której się wywodzili i bez reszty poświęcić się sprawie proletariatu. Takimi byli Marks i Engels.

3 Marks ukończył gimnazjum w 1835 roku, później studiował na uniwersytecie w Bonn i Berlinie. Najwięcej czasu poświęcał jednak filozofii i historii. Uzyskał też w roku 1841 dyplom doktora filozofii. Engelsowi rodzina nie pozwoliła ukończyć studiów; on sam pracował jednak bardzo usilnie nad swoim ogólnym i politycznym wykształceniem. Marks i Engels stali się znani w Niemczech z początkiem lat 40- tych XIX wieku ze swoich artykułów i wystąpień. Talent Marksa zabłysnął jako gwiazda pierwszej wielkości. Znajomi i przyjaciele przeczuli w nim już wtedy jednego z największych geniuszów ludzkości. Reakcyjne sfery i rządy prześladowały go jako niebezpiecznego przeciwnika. Uniemożliwiono mu pracę naukową na uniwersytecie, której początkowo zamierzał się poświęcić. Później ścigała go cenzura, gdy w roku redagował "Gazetę Reńską", w której występował bezwzględnie w obronie biednych chłopów, krzywdzonych przez bogatych właścicieli ziemskich. Pismo zostało zlikwidowane, a Marks zmuszony do emigracji. W ten sposób Marks w 1843 roku znalazł się w Paryżu. Engels przebywał wtedy w Anglii, gdzie prowadził studia nad położeniem klasy robotniczej. Napisał i wydał na ten temat książkę, która stała się jedną z najlepszych w literaturze socjalistycznej, poświęconej temu zagadnieniu. W 1844 r. w czasie bytności Engelsa w Paryżu, Marks i Engels zbliżyli się do siebie. W czasie częstych spotkań i dyskusji wymieniali swoje poglądy i zdobycze naukowe. Całkowita zgodność myśli przypieczętowała ich przyjaźń na zawsze. Przyjaźń ta wydała natychmiast wspaniałe owoce. W następnych trzech latach Marks i Engels stworzyli podstawy naukowego socjalizmu, które zostały sformułowane w "Manifeście Komunistycznym", wydanym w lutym 1848 roku w Londynie i w wielu innych dziełach napisanych w tym czasie. "Manifest" został napisany przez Marksa i Engelsa jako program "Międzynarodowego Związku Komunistycznego", który powstał w Londynie przy decydującym współudziale Marksa i Engelsa. Miał on na celu zorganizowanie klasy robotniczej do walki przeciw kapitalizmowi. Manifest Komunistyczny i jego zasady Zasadnicze nauki "Manifestu" w uproszczeniu są następujące: Ustrój kapitalistyczny jest, podobnie jak poprzedzający go ustrój feudalny i niewolniczy, ustrojem krzywdy społecznej, ustrojem wyzysku człowieka przez człowieka. Ustrój kapitalistyczny jest, podobnie jak poprzednie, skazany na upadek. Ustrój kapitalistyczny nie upadnie jednak sam przez się. Trzeba go obalić. Wytwarza on sam klasę, która go obali i na jego miejscu zbuduje ustrój socjalistyczny. Klasą tą jest klasa robotnicza. Musi ona sobie uświadomić w pełni swoje cele i zadania: żeby obalić władzę kapitalistów i obszarników, trzeba zburzyć ich aparat państwowy, gdyż ustrój socjalistyczny nie nastanie sam przez się. Trzeba go zbudować. Żeby zbudować socjalizm trzeba najpierw, już po obaleniu burżuazyjnego państwa, zlikwidować opór byłych wyzyskiwaczy, wyrwać spod ich wpływu resztki zacofanych warstw w łonie klas pracujących - do tego celu służy państwo dyktatury proletariatu, będące władzą mas pracujących z klasą robotniczą na czele. Oznacza to, że nie można się wyzwolić spod ucisku kapitalizmu bez rewolucji, nie

4 można pokonać i obalić panowania burżuazji bez rewolucyjnego przewrotu. Przewrotu tego może dokonać tylko proletariat, który jako najbardziej przodująca klasa społeczeństwa, skupia wokół siebie wszystkie niezadowolone z kapitalizmu siły. Proletariat zaś stanowi dlatego najbardziej przodującą siłę społeczeństwa, że jest związany z najbardziej postępową formą gospodarki, z wielkim przemysłem, i ma przed sobą wielką przyszłość, wzrasta z roku na rok, rozwija się pod względem politycznym, daje się łatwo zorganizować dzięki warunkom pracy w wielkim przemyśle skupiającym w jednej fabryce wielkie masy robotników. Proletariat jest najbardziej rewolucyjną klasą, nie ma bowiem w rewolucji nic do stracenia prócz swych kajdan. Ażeby wykonać swe historyczne zadania, proletariat musi stworzyć własną samodzielną partię polityczną, która zgrupuje w swoich szeregach najlepsze elementy klasy robotniczej i stanie się jej zorganizowanym, czołowym oddziałem, jej rewolucyjnym sztabem, który poprowadzi armie proletariatu i jego sojuszników do szturmu na kapitalizm. Ostatecznym celem klasy robotniczej jest stworzenie bezklasowego społeczeństwa socjalistycznego. W tym ustroju nie ma wyzysku człowieka przez człowieka; cała gospodarka, fabryki, kopalnie, huty itp. - należą nie do poszczególnych właścicieli, lecz do całego społeczeństwa i kierują się nie zyskiem prywatnych przedsiębiorców, lecz dobrem ogółu. Socjalizm nie jest wymysłem marzycieli, lecz koniecznym wynikiem rozwoju społecznego, który doprowadził do tego, że sam kapitalizm stworzywszy nowoczesną technikę zdolną do nieograniczonego zwiększenia produkcji, stworzył możliwość przejścia do socjalizmu, dając ludzkości takie możliwości zorganizowania produkcji, aby zaspokajała ona potrzeby materialne wszystkich ludzi pracy. Dlatego Marks i Engels rzucili w "Manifeście Komunistycznym" hasło: "Proletariusze wszystkich krajów łączcie się". Łączcie się w zorganizowanej partii, która was poprowadzi do szturmu na kapitalizm. O znaczeniu i roli "Manifestu" trafnie powiedział pewien francuski uczony: "Gdyby jakiś kataklizm zniszczył biblioteki i gdyby z wszystkich nagromadzonych arcydzieł nie miało ocaleć nic prócz jednej 30-stronicowej broszury, która by miała streścić i objaśnić dzieje naszej cywilizacji, świadczyć o naszym postępie i o naszych walkach, powinien to być Manifest z 1848 roku". Wiosna Ludów Manifest ukazał się w dniach, kiedy przez całą Europę przechodziła fala rewolucji, która zaczęła się w Paryżu i ogarnęła niemal wszystkie stolice kontynentu. Historycy nazwali ten okres Wiosną Ludów. Była to ostatnia wielka rewolucja burżuazyjna w Europie, rewolucja, w której siłą kierowniczą była burżuazja. Proletariat występował w niej jako pomocnik burżuazji. Mimo to jednak w czerwcu tegoż roku wybuchło w Paryżu samodzielne powstanie robotników przeciwko zwycięskiej burżuazji, które było pierwszą w historii wielką bitwą proletariatu z jego ciemiężycielami. Powstanie zostało krwawo stłumione przez burżuazję przy pomocy wojska. Marks i Engels

5 przewidywali słusznie i byli jedynymi, którzy ostrzegali proletariat, iż burżuazja jest tym razem skłonna zdradzić rewolucję, sprzymierzyć się z reakcją i arystokracją i obawiając się siły robotników wystąpić przeciw nim. Marks i Engels wraz z innymi członkami Międzynarodowego Związku Komunistycznego stanęli na czele rewolucji w Niemczech. Wydawali w jednym z głównych ośrodków robotniczych Niemiec, w Kolonii, rewolucyjną "Nową Gazetę Reńską", która stała się przywódcą mas robotniczych, mobilizowała je i prowadziła do walki. Marks i Engels brali też bezpośredni udział w walce. Engels z bronią w ręku osłaniał odwrót swych towarzyszy w jednym z miast niemieckich, kiedy ulegając przemocy wojskowej, powstanie upadło. Stało się to wskutek zdrady burżuazji, jak to przewidzieli Marks i Engels. Marks, analizując, jak to było u niego w zwyczaju, nauki płynące dla proletariatu z doświadczeń walk 1848 roku, zwracał uwagę na doniosłe znaczenie chłopstwa. Wskutek zacofania wsi, udało się burżuazji wykorzystać chłopów przeciw robotnikom, a robotnicy nie rozumieli, jak wielkie znaczenie posiadałoby dla nich pozyskanie chłopstwa jako sojusznika i pomocnika w walce rewolucyjnej, w której interesy chłopów były przecież zgodne z interesami robotników. Ten wielki błąd naprawił dopiero dużo później proletariat rosyjski pod wodzą Lenina, opierając się na naukach Marksa o sojuszu robotniczo-chłopskim. Upadek powstania był jednocześnie w praktyce upadkiem Międzynarodowego Związku Komunistycznego (oficjalnie przestał on istnieć trochę później), który padł w walce i był według określenia Engelsa "doskonałą szkołą działalności rewolucyjnej" - pierwszą partią komunistyczną świata. Takim uczynili go Marks i Engels. Po upadku powstania Marks, który w 1845 roku był wydalony z Paryża (zamieszkał wtedy w Brukseli), znów uciekł z Niemiec do Paryża. Prześladowany jednak przez rząd francuski udał się wraz z rodziną do Londynu, gdzie mieszkał do końca życia. W Manchesterze w Anglii mieszkał też Engels. MARKS PRZY PRACY I W ŻYCIU RODZINNYM W Anglii na początku minionego stulecia rozkwitła nowa gałąź wiedzy ludzkiej, stawiająca sobie za cel wyjaśnienie praw rządzących gospodarką ludzką. Nauka ta została nazwana ekonomią polityczną. Studia nad ekonomią polityczną rozpoczął Marks jeszcze w Paryżu. Tu Marks prowadził pierwsze jej wykłady dla robotników. W latach Marks przestudiował dzieła przeszło 70 ekonomistów: wyciągi i streszczenia tych dzieł zawierają 24 grube zeszyty. Dopiero jednak w Anglii Marks zdobył warunki do pracy nad największym dziełem swego życia - "Kapitałem". Wytrwałość w pracy Nad dziełem tym Marks pracował 40 lat. Warto przyjrzeć się bliżej temu olbrzymiemu wysiłkowi. Opowiada o tym jeden z przyjaciół Marksa, Paul Lafarge, w ten sposób: "Jakkolwiek stale kładł się Marks spać o bardzo późnej godzinie, był

6 zawsze między 8 a 9 rano na nogach, wypijał czarną kawę, czytał gazety i udawał się do swego gabinetu, gdzie pracował do 2, 3-ej w nocy. Przerywał pracę jedynie, by przyjąć posiłek lub też wieczorem, o ile pogoda sprzyjała, by odbyć przechadzkę". W młodości miał zwyczaj spędzać całe noce przy pracy. Lecz praca pracy nie jest równa. "Marks pracował zawsze z największą sumiennością: nie podawał żadnego faktu, żadnej liczby, co do której nie mógłby się powołać na największe autorytety. Nie polegał na informacjach z drugiej ręki, sięgał zawsze do samego źródła. Choćby to było związane z nie byle jakim mozołem, potrafił biec do Muzeum Brytyjskiego, aby w znajdujących się tam książkach upewnić się co do jakiegoś zgoła drugorzędnego faktu... Czytał nawet najmniej znanych pisarzy, których nikt prócz niego nie cytował. Nigdy nie był zadowolony ze swej pracy, ustawicznie coś w niej zmieniał, nie ogłaszał nic, czego nie poddał wielokrotnym przeróbkom, aż udało mu się znaleźć najodpowiedniejszą formę". Sumienność w pracy Każda strona jego pracy była wynikiem przestudiowania niebywałej wprost ilości materiału. "Tak na przykład, aby zapisać zaledwie 20 stronic traktujących w Kapitale o angielskim prawodawstwie ochrony pracy przewertował Marks całą biblioteczkę książek zawierających sprawozdania komisji śledczych oraz inspektorów fabrycznych Anglii i Szkocji. Przeczytał je od deski do deski, o czym świadczą liczne adnotacje ołówkiem na ich stronicach". Już od młodzieńczych lat wypracował sobie Marks własną metodę pracy naukowej. Mając lat 19 czytał bardzo wiele. Czytając przemyśliwał wszystko krytycznie, systematyzował, przenosił na papier. Gdy mu się jakaś książka podobała, pisał na jej temat całą pracę, nie dla druku, ale tylko po to, by sobie samemu lepiej przyswoić i uzmysłowić jej wyniki. O tej metodzie pisze sam Marks przy pewnej okazji: "Całkowity materiał leży przede mną w postaci monografii (rodzaj pracy naukowej), które zostały napisane w bardzo znacznych odstępach czasu nie dla wydrukowania, lecz dla wyjaśnienia tych spraw samemu sobie". Wiedza Marksa Marks był człowiekiem o niebywałej wiedzy i niebywale wszechstronnym umyśle. Był nie tylko doskonałym znawcą filozofii, historii, prawa. Stał się nie tylko największym ekonomistą i socjologiem świata, ale znał dokładnie literaturę niemiecką, grecką i łacińską. Znał wszystkie współczesne języki europejskie na tyle, że swobodnie w nich czytał. Pisał w trzech językach europejskich: niemieckim, francuskim i angielskim. Mając już ponad 50 lat rozpoczął naukę języka rosyjskiego, gdyż chciał się zapoznać ze stosunkami ekonomicznymi tego kraju, którego przodującą rolę w międzynarodowym ruchu robotniczym Marks i Engels już przewidzieli. Język rosyjski opanował Marks w ciągu pół roku na tyle, że czytał w oryginale dzieła wybitnych współczesnych, demokratycznych pisarzy rosyjskich. Miał też wyjątkową pamięć. Ulubionym odpoczynkiem Marksa było czytanie powieści. Był doskonałym znawcą literatury pięknej. Nie dość na tym. Marks

7 studiował z zamiłowaniem matematykę, która stała się dla niego pociechą w trudnych chwilach życia. Poza tym śledził postępy wszystkich ważniejszych nauk, których wiek XIX przyniósł tak wiele. Pisze o tym jeden z uczniów Marksa, Wilhelm Liebknecht. "Marks jako jeden z pierwszych zrozumiał znaczenie badań Darwina. W dziedzinie nauk przyrodniczych łącznie z fizyką i chemią Marks śledził każde nowe wydarzenie." Marks był genialnym politykiem. On pierwszy uczynił z polityki naukę. "Śmiertelnie nienawidził kawiarnianej polityki i politycznych gadułów". Przy tym wszystkim Marks był człowiekiem nadzwyczaj skromnym. Gdy szło o uznanie cudzych zasług, był nadzwyczaj sprawiedliwy. "Zmuszał nas do samokrytyki i nie pozwalał nam spoczywać na laurach. Zadowolonych z siebie smagał bezlitośnie biczem swego sarkazmu", wspomina tenże sam Liebknecht. Ciężkie warunki materialne Powstaje pytanie: skąd Marks czerpał tą żelazną siłę, która pozwalała mu z takim samozaparciem i wyrzeczeniem pracować? Przecież nie była to pogoń za pieniędzmi, gdyż Marks i jego rodzina żyli w skrajnej wprost nędzy. Bywały dni, kiedy Marks nie mógł wychodzić do Muzeum Brytyjskiego, jednego z największych na świecie księgozbiorów, gdzie zazwyczaj przesiadywał, gdyż jedyne jego palto znajdowało się w lombardzie. "Kapitał" pisał Marks na zwykłym kuchennym stole, gdyż był okres, kiedy nie miał innego. W 1861 r. nędza doszła do tego stopnia, że Marks zaczął się starać o pracę na kolei. Nie został jednak przyjęty z uwagi "na brzydki charakter pisma". Nawiasem mówiąc, w tym samym czasie Engels tylko dlatego zmuszał się do wykonywania znienawidzonego przez siebie zawodu, ażeby móc od czasu do czasu wspomóc swego przyjaciela. Siłą podtrzymującą Marksa na duchu nie mogła też być pogoń za sławą. Marks był tak znienawidzony przez burżuazję wszystkich krajów, że wokół jego prac i odkryć powstał mur milczenia! Kiedy indziej znowu urządzano przeciw niemu wściekłe i dzikie napaści. Poczucie odpowiedzialności przed masami Cóż wreszcie było tą siłą? Było nią właściwe tylko najlepszym przywódcom klasy robotniczej, a u Marksa i Engelsa rozwinięte w najsilniejszym stopniu, poczucie ważności swych prac dla klasy robotniczej, poczucie odpowiedzialności przed klasą robotniczą za swoją pracę. Marks wiedział, że tylko ścisła naukowość, tylko na szczerej prawdzie oparte zdobycze naukowe mogą posłużyć proletariatowi jako oręż w walce o wyzwolenie społeczne. Dlatego tak bardzo nie znosił powierzchowności w pracy i badaniach. Engels pisał np. w pewnym liście z 1890 roku o "zarozumiałych dziennikarzach" wśród młodych literatów, którzy "sympatyzują" z partią, lecz nie zadają sobie trudu

8 rzetelnego przestudiowania teorii marksizmu, w ten pełen oburzenia sposób: "Wydaje się, jakby ci panowie myśleli, że dla robotników wszystko jest wystarczająco dobre. Gdybyż ci panowie wiedzieli, jak Marks najlepsze swoje rzeczy wciąż uznawał za nie dość dobre dla robotników, jak uważał on wprost za przestępstwo, ofiarowanie robotnikom czegoś gorszego niż właśnie coś najlepszego?. Przypomnijmy też inne słowa Marksa, wypowiedziane w dyskusji w 1846 roku: "Podburzać lud nie wskazując mu prawdziwego obrazu rzeczy to tyle, co oszukiwać go. Puste frazesy mogą tylko wyrządzić szkodę. Nieuctwo jeszcze nigdy nikomu nie wyszło na dobre". Wychowanie młodych działaczy W poczuciu tej wielkiej odpowiedzialności przed masami, wychowywał też Marks pokolenie młodych działaczy robotniczych. Wspomniany już Liebknecht opowiada: "Marks wymagał wiele. Skoro wykrył jakąś lukę w zasobach wiedzy u któregoś z nas, nalegał z całą natarczywością, by lukę tę wypełnić i udzielał natychmiast potrzebnych ku temu wskazówek. Gdy spostrzegł, że wszystkie wysiłki są bezcelowe, kładł kres przyjaźni". Jaki był cel tych wysiłków, wyjaśnia autor wspomnień sam: "Staraliśmy się zdobyć wykształcenie, aby wykuć broń dla przyszłych walk". O tym, jak wielką wagę przywiązywał Marks do spraw wychowania młodych kadr działaczy robotniczych, świadczy na przykład fakt następujący: W okresie najbardziej wytężonej racy nad Kapitałem, w okresie ciężkiej choroby, kiedy każda minuta była Marksowi cenna, gdyż obawiał się, że nie zdąży ukończyć swojej pracy, zawsze jednak chętnie przyjmował młodych działaczy. Mówił: "Muszę przygotować ludzi, którzy po mnie dalej prowadzić będą propagandę komunistyczną". Dlatego też Marks był gorąco kochany przez wszystkich robotników i śmiertelnie znienawidzony przez wrogów. Marks umiał odwzajemniać miłość. Jego rodzina mogłaby posłużyć za przykład wzajemnej miłości. Żona Marksa Marks ożenił się jeszcze w 1843 r. bezpośrednio przed emigracją do Paryża z Jenny von Westphalen, swą przyjaciółką z lat dziecinnych, z którą był zaręczony jeszcze jako student. Od tej chwili towarzyszyła mu ona nieodłącznie przez całe swe życie. Stała się najlepszą i wierną współpracownicą Marksa. Razem z nim dzieliła nędzę wygnania, razem z nim znalazła się w więzieniu w Brukseli w chwili wybuchu rewolucji w 1848 roku. Mimo iż pochodziła ze starej pruskiej rodziny arystokratycznej, potrafiła swe życie poświęcić bez reszty sprawie walki o wyzwolenie proletariatu i stać się najbliższą przyjaciółką przywódcy międzynarodowego ruchu robotniczego. Jej udział w pracy naukowej męża był bardzo wielki. To ona przepisywała i przygotowywała wszystkie dzieła Marksa do druku. Marks cenił bardzo wysoko jej zdanie. Jej śmiałe i rozsądne rady były - według słów Engelsa - stałą pomocą w pracy, zarówno Marksowi i Engelsowi, jak i większości emigrantów komunistów, dla których dom Marksa stał się, dzięki jego żonie, namiastką własnego domu pozostawionego w kraju.

9 Marks a dzieci Rodzina Marksa była bardzo liczna. Marks miał sześcioro dzieci: dwóch synów i cztery córki. Niestety ciężkie warunki życiowe wpędziły do grobu obu synów i jedną córkę w okresie ich dzieciństwa. Na pozostałych trzech córeczkach, a potem ich dzieciach, skupiła się głęboka miłość ojcowska Marksa. Lubił on spędzać wolny czas na zabawach ze swymi pociechami. Nie było w nim nic z przesadnej sztywności, powagi lub niecierpliwości w stosunku do dzieci. Urządzał z nimi bitwy morskie papierowych statków na wodzie, bawił się w powóz i woźnicę, w której to zabawie Marks był zwykle powozem, Engels i ktoś z najbliższych przyjaciół domu końmi, które za lada powodem musiały wysłuchiwać wymyślań woźnicy w postaci jednego z dzieci czy wnuków Marksa. Marks miał niezwykłą wyobraźnię poetycką. Potrafił z pamięci snuć dla dzieci najfantastyczniejsze opowieści i bajki przez niekończące się godziny. W swoich metodach wychowawczych Marks nigdy nie sięgał do strachu jako środka wzbudzania poszanowania ojcowskiego, a mimo to był najbardziej poważanym ojcem, cieszącym się bezwzględnym posłuchem i szacunkiem swych dzieci. Był też dla nich najlepszym przyjacielem. Mówiły na niego żartobliwie "Murzyn" z uwagi na śniadą cerę i czarne jak węgiel włosy i brodę. Kochał też równie gorąco cudze dzieci. Będąc w najcięższych warunkach materialnych, Marks nigdy nie odmówił wsparcia żebrakowi, który się zbliżył do niego z dzieckiem, choć wiedział, że dziecko to jest tylko wypożyczone dla wzbudzenia litości. Prócz żony i dzieci, do rodziny Marksa należała jeszcze jedna osoba. Była to wierna służąca Helena Demuth, chłopka z urodzenia, która przywiązała się do żony Marksa jeszcze w okresie jej panieństwa. Później nie opuściła Marksów aż do ich śmierci, a życia dokończyła u Engelsa. Dla dzieci Marksa była drugą matką, dla Marksa i jego żony wielką przyjaciółką, dla wszystkich dobrym opiekunem, gdyż odznaczała się wielką rozwagą i rozumem. Gdy grywała z Marksem w szachy, nieraz wygrywała, choć Marks grał bardzo dobrze i Heleny nie lekceważył. Engels w rodzinie Marksa Członkiem rodziny był też Fryderyk Engels. Dla córek Marksa był to ich drugi ojciec. Przez dwadzieścia lat konieczność zmusiła Marksa i Engelsa do życia w rozłące, w odległości, jaka dzieliła Manchester od Londynu. "Mimo to żyli dalej wspólnym życiem duchowym, wymieniali prawie codziennie listownie poglądy na aktualne w świecie politycznym i naukowym wydarzenia. Donosili sobie wzajemnie o toku swych prac". - pisze ich uczeń i przyjaciel Paul Lafargue. Bardzo często Engels przyjeżdżał do Marksa. Fakt ten był świętem w rodzinie. Oczekiwano go z niecierpliwością. Później przyjaciele przesiadywali razem całą noc, by się sobą nacieszyć i omówić wszystkie sprawy. Dla Marksa Engels był największym autorytetem. Jego zdanie cenił ponad wszystko. W okresie najgorętszej pracy nad "Kapitałem" nigdy nie żałował czasu i nieraz całe dnie poświęcał na poszukiwaniu w Muzeum Brytyjskim książek potrzebnych Engelsowi. Ci dwaj ludzie znali nawzajem każdą swoją myśl jak własną.

10 "Kapitał" i jego znaczenie W roku 1867 Marks wydał pierwszy tom "Kapitału". W tej książce dokonał wszechstronnej, głębokiej analizy stosunków gospodarczych współczesnego społeczeństwa kapitalistycznego. Badał te stosunki nie tylko w takim stanie, w jakim się chwilowo znajdowały, ale przedstawił je w rozwoju. Pokazał ich powstanie, rozkwit i przewidział ich upadek. Marks odkrył prawo rządzące rozwojem społeczeństwa ludzkiego, ze szczególną dokładnością zbadał całokształt stosunków społeczno-ekonomicznych epoki, w której żył, epoki kapitalizmu. Między innymi pokazał Marks w "Kapitale", na czym polega wyzysk w ustroju kapitalistycznym. Polega on na tym, że kapitalista zabiera sobie znaczną część wartości wytworzonej przez pracę najemnego robotnika. Zabiera ją dlatego, że robotnik nie ma własnego warsztatu pracy, zatem musi pracować u kapitalisty za płacę, którą ten mu daje. Płaca te jest o wiele niższa od rzeczywistej wartości stworzonej przez robotnika. Kapitalista żyje więc i bogaci się kosztem pracy robotnika. Gospodarka kapitalistyczna jest gospodarką chaotyczną, rodzącą stale kryzysy i bezrobocia, które są nie do usunięcia w ustroju kapitalistycznym. Wszystkie te fakty, które usilnie starała się zataić, zamaskować i sfałszować nauka burżuazyjna, Marks zdemaskował w "Kapitale". Marks nie poprzestał jednak na tym, lecz, o ile to było możliwe w jego czasach, dał ogólny zarys drogi, po której proletariat poprowadzi ludzkość do socjalizmu. Ta właśnie nauka Marksa sprawiła, że socjalizm z doktryny i marzeń - czym był do czasów Marksa - stał się nauką. Jako nauka mógł też odtąd służyć ludzkości do świadomego przekształcenia historii. Tak pojęła jego rolę międzynarodowa klasa robotnicza i w tym celu stosują go wszystkie rewolucyjne partie robotnicze. Dla ludzi pracy całego świata stał się "Kapitał" najcenniejszym dziełem, jakie stworzyła ludzkość w ciągu całej swej długiej historii. PRAKTYCZNA DZIAŁALNOŚĆ W RUCHU ROBOTNICZYM Marks jednak nie był tylko genialnym uczonym, który stworzył najbardziej rewolucyjną naukę, naukowy socjalizm, ale był on wraz z Engelsem czynnym przywódcą robotniczym, organizatorem i bojownikiem. Dlatego też, gdy w latach 60-tych XIX wieku nastąpił wzrost rewolucyjnych nastrojów mas, Karol Marks przystąpił natychmiast do tworzenia nowej międzynarodowej organizacji robotniczej dla kierowania zbliżającymi się walkami. I Międzynarodówka W lipcu 1863 roku odbył się w Londynie wielki wiec, jako wyraz protestu przeciw bestialskiej rozprawie, jakiej car dokonał nad polskimi powstańcami. W mityngu brali udział także robotnicy francuscy. Ogłoszono apel do robotników, wzywając ich do zjednoczenia szeregów. Ostateczne jednak kroki, które doprowadziły do utworzenia wielkiej międzynarodowej organizacji robotniczej, zostały dokonane rok

11 później na podobnym spotkaniu w Londynie, w którego organizacji brali udział Marks i Engels. Nowa organizacja przejęła nazwę Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników i przeszła do historii pod nazwą I Międzynarodówki. Łączyła ona organizacje ludzi pracy czterech krajów. Faktyczne kierownictwo przypadło w udziale Marksowi. Będąc członkiem Rady Centralnej, a potem Generalnej, był faktycznie jej przewodniczącym. Prowadził przy pomocy Engelsa nieubłaganą walkę z wszelkimi próbami zepchnięcia organizacji z rewolucyjnej linii. Prowadził olbrzymią pracę organizacyjną. Dokładnie sam przygotowywał wszystkie uchwały i rezolucje, troskliwie dobierał sprawozdawców na Kongresach, wyjaśniał na łamach prasy wszystkie podstawowe zagadnienia polityczne. Pod jego kierownictwem I Międzynarodówka przeprowadziła cały szereg strajków i organizowała międzynarodową pomoc dla strajkujących. Jednocześnie Marks przeprowadził ostrą walkę wewnątrz szeregów Międzynarodówki przeciw różnego rodzaju przedstawicielom utopijnych i wrogich teorii, dbał stale o oczyszczanie szeregów Międzynarodówki od przedstawicieli obcej i wrogiej ideologii. Sukcesy Międzynarodówki były bardzo wielkie: w 1869 roku w Niemczech powstała pierwsza partia socjaldemokratyczna. Do Międzynarodówki należało już wtedy 9 krajów. Organizacja pozbyła się obcych, nieproletariackich elementów i stała się silną, zwartą oraz zdyscyplinowaną, rewolucyjną organizacją robotniczą. Komuna Paryska Było to u schyłku wojny prusko-francuskiej w 1870 roku. W wojnie tej burżuazja francuska zdradziła naród. Obronę honoru Francji i budowę nowego państwa podjął proletariat Paryża, w zbrojnym powstaniu w marcu 1871 roku. W Paryżu oblężonym przez wrogów została ogłoszona Komuna. Przez 72 dni swego istnienia, Komuna dokonała gigantycznej pracy. Stary aparat państwowy burżuazji został zniszczony, gdyż urzędnicy burżuazyjni sabotowali Komunę. Komuna zbudowała nowy aparat proletariacki. Pierwszy dekret Komuny zniósł starą armię i zastąpił ją gwardią narodową. Zniesiono policję; ochronę porządku wzięli na siebie sami uzbrojeni robotnicy. Robotnicy wszystkimi siłami pomagali Komunie, wykrywali kontrrewolucyjne spiski burżuazji, pomagali walczyć ze spekulacją. Mimo stale prowadzonej uciążliwej walki z wojskami burżuazyjnymi, Komuna dokonała olbrzymich osiągnięć w dziedzinie gospodarczej. Komuna popełniła jednak podstawowe błędy. Nie posiadając kierowniczej partii robotniczej, nie realizując nauki Marksa o sojuszu robotniczo-chłopskim, Komuna uległa zbrojnej przemocy burżuazji sprzymierzonej przeciw niej z najeźdźcą. Marks ostrzegał zawsze przed przedwczesnym, nieprzygotowanym powstaniem. Z chwilą jednak, kiedy powstanie Komuny już wybuchło, udzielił mu całego swego poparcia. Marks był pełen podziwu dla bohaterstwa Komunardów, wysoko cenił zdobycze Komuny i znaczenie jej doświadczeń dla międzynarodowego ruchu robotników.

12 Marks uczył się na doświadczeniach Komuny. Pozwalały mu one dokładniej rozpracować wiele szczegółów jego nauki. Marks mówił: "Chcecie wiedzieć co to jest dyktatura proletariatu? Spójrzcie na Komunę Paryską". Upadkowi Komuny towarzyszyły zaostrzone we wszystkich krajach kapitalistycznych prześladowania ruchów robotniczych. Zakazywano istnienia sekcji Międzynarodówki, aresztowano jej członków. Odbudowanie nowej organizacji stawało się niemożliwe. Wewnątrz Międzynarodówki zaczęły budzić się resztki wrogich elementów. W tych warunkach Rada Generalna została najpierw przeniesiona do Ameryki, a w 1876 r. I Międzynarodówka sama się rozwiązała. Ostatnie lata Marksa W 1870 r. Engels przeprowadził się do Londynu i zamieszkał w sąsiedztwie Marksa. Odtąd nie było prawie dnia, żeby ci dwaj wielcy przyjaciele nie spotkali się. Marks pracował nadal nad "Kapitałem". Praca szła mu jednak coraz ciężej. Ciężkie życie spędzone w nadzwyczaj trudnych warunkach - odzywało się coraz częściej poważną chorobą. Jednak nawet w tym czasie Marks nie zaniechał pracy teoretycznej i praktycznej. Był duchowym przywódcą i doradcą wszystkich ruchów robotniczych całego globu. Do niego zwracali się rewolucjoniści niemieccy, francuscy, włoscy, angielscy, hiszpańscy, amerykańscy, rosyjscy i wielu innych. U Marksa praca teoretyczna zawsze była ściśle powiązana z rewolucyjną praktyką. Był on pod tym względem żywym ucieleśnieniem swej nauki o łączności teorii z praktyką. 14 marca 1883 roku Karol Marks umarł. Ostatnim ciosem była dla niego śmierć ukochanej żony w grudniu 1881 r. i w rok później najstarszej córki. Umarł zasnąwszy spokojnie w fotelu, w którym pracował. Pochowano go na cmentarzu w robotniczej dzielnicy Londynu, gdzie zwłoki jego spoczywają po dziś dzień. Działalność Engelsa Między Marksem a Engelsem od dawna dokonał się swoisty podział pracy. W okresie, kiedy Marks pracował nad "Kapitałem", ciężar walki teoretycznej z wrogami, odpierania fałszywych zarzutów i wyjaśniania rzeczywistego stanowiska Marksa w różnych sprawach wziął na siebie Engels. W ten sposób dal on w swych dziełach pełny wykład poglądów marksistowskich na zagadnienia filozofii, ekonomii i socjologii, obejmujący przykłady ze wszystkich dziedzin nauki. Ze szczególnym zainteresowaniem zajmował się Engels zagadnieniami wiedzy wojskowej. Od Marksa przejął Engels styl pracy. "Dopiero od Marksa nauczyłem się, jak należy pracować" - pisał. Engels obok Marksa był jednym z najświatlejszych umysłów swej epoki. Podobnie jak Marks, znał mnóstwo języków. Każdą wartościową książkę czytał w języku jej autora. Ktoś powiedział, że Engels swobodnie rozmawiał w 20-tu językach i w wielu dialektach. Pod koniec życia uczył się również polskiego. Przy tym był on człowiekiem nadzwyczaj skromnym. Nigdy nie dopuścił

13 najmniejszej niejasności co do swego udziału w odkryciach Marksa. Siebie zawsze stawiał na drugim miejscu. Dla Marksa żywił wielki podziw i przywiązanie, a kiedy przyjaciel zmarł, Engels poświęcił resztę swego życia wydaniu dalszych tomów "Kapitału", których Marks wydać już nie zdążył. Nigdy jeszcze nikt przedtem, a potem tylko Marks w osobie Lenina, a Lenin w osobie Stalina miał tak doskonałego następcę jakim dla Marksa stał się Engels i to nie tylko w dziedzinie pracy teoretycznej, ale i w praktycznej organizacji walki proletariatu. Po śmierci Marksa Engels stał się uznanym przywódcą międzynarodowego ruchu robotniczego. Były to lata bujnego wzrostu partii robotniczych i świadomości mas. Proletariat w coraz to nowych krajach wkraczał na drogę wskazaną przez Marksa i dla tych wszystkich Engels stał się duchowym przywódcą, najlepszym doradcą. W 1899 r. z inicjatywy francuskich robotników powstała II Międzynarodówka. Engels, który kończył w tym czasie pracę nad trzecim tomem "Kapitału" i był wobec tego bardzo zajęty, brał jednak aktywny udział we wszystkich ważniejszych jej pracach. To tylko dzięki niemu i jego rewolucyjnej czujności, jego bezwzględnej walce przeciw wszelkim próbom przemycenia obcej, wrogiej ideologii do ruchu robotniczego, II Międzynarodówka zdołała - póki on żył - zachować wierność rewolucyjnym zasadom naukowego socjalizmu. A był to okres silnego nacisku ze strony imperializmu na ruch robotniczy. Gdy więc Engels umarł w sierpniu 1895 roku, II Międzynarodówka zaczęła staczać się coraz bardziej w bagno ideologii imperialistycznej. Lenin następcą Marksa i Engelsa Sztandar rewolucyjnego, twórczego marksizmu podniósł wówczas rosyjski ruch robotniczy z Leninem na czele. Lenin pogłębił i rozwinął naukę Marksa wzbogaciwszy ją o analizę nowego, najwyższego stadium kapitalizmu. Stadium nazwanego imperializmem. Lenin wykazał, że imperializm to kapitalizm gnijący, że w tym czasie na porządku dziennym staje rewolucja proletariacka. Lenin stworzył partię bolszewicką - jedyną partię, która za swoje zadanie uważała przygotowanie tej rewolucji i która ją też pierwsza na świecie przygotowała i przeprowadziła zwycięsko. Za wskazaniami Lenina poszedł rewolucyjny ruch robotniczy na całym świecie. Lenin o przyjaźni Marksa i Engelsa O przyjaźni Marksa i Engelsa powiedział Lenin: "Starożytne legendy pełne są przykładów wzniosłej przyjaźni. Proletariat europejski może chlubić się, że jego naukę stworzyło dwóch uczonych bojowników, których przyjaźń nie ma sobie równej w najbardziej wzruszających legendach starożytności o przyjaźni między ludźmi". MARKS I ENGELS A SPRAWA POLSKA

14 Wiek XIX, w którym żyli Marks i Engels, był dla Polski wiekiem niewoli narodowej i nieudanych powstań zbrojnych. Stosunek rządów i papieża do sprawy polskiej Trudno jest - jeśli w ogóle jest to możliwe - znaleźć w tym wieku prawdziwych przyjaciół Polski wśród możnych tego świata, na dworach panujących monarchów i w stolicy apostolskiej. Tam polscy rewolucjoniści spotykali się tylko z wrogością, co znakomicie opisał Juliusz Słowacki w swym dziele "Kordian". Natomiast kierowany przez Marksa i Engelsa międzynarodowy ruch robotniczy już w pierwszych swoich wystąpieniach włączył do swego programu politycznego żądanie odbudowania niepodległej Polski posiadającej "duży pas wybrzeża" - jak pisała "Nowa Gazeta Reńska". Ruch robotniczy a sprawa polska Pamiętamy, że mityng robotniczy w Londynie w 1863 roku, z którego wzięła początek I Międzynarodówka, był zwołany przede wszystkim dla zaprotestowania przeciw bestialstwu caratu w stosunku do powstańców polskich. Na Genewskim Kongresie Międzynarodówki w 1866 r. niektórzy przeciwnicy Marksa nie chcieli włączenia do rezolucji protestu przeciw prześladowaniom Polaków przez carat. Wtedy Marks ostro wystąpił przeciw nim i Kongres poparł stanowisko Marksa. Polska walka wyzwoleńcza sojusznikiem międzynarodowego ruchu rewolucyjnego Stanowisko Marksa i Engelsa w sprawie polskiej, ich przyjaźń dla Polski, nie miała nic wspólnego z tak modnym wówczas wśród najbardziej nawet rewolucyjnie nastawionych Polaków romantycznym marzycielstwem. Twórcy naukowego socjalizmu nie mogli sprowadzić swego stanowiska do jałowego biadolenia nad Polską będącą rzekomo "Chrystusem Narodów", jak to czyniła wielka część emigracji polskiej. Marks i Engels opierali swój stosunek do Polski na fakcie wynikającym z jej historycznego i geograficznego położenia. Uważali oni, że nowa Polska jako państwo demokratyczne może powstać tylko dzięki rewolucji dokonanej przez polskie masy chłopskie, że dzięki swemu położeniu pociągnie ona za sobą masy chłopskie w Niemczech i Rosji, co miałoby wprost nieocenione znaczenie dla Europy. Marks i Engels widzieli w polskim ruchu wyzwoleńczym wielkiego sojusznika wszystkich rewolucji europejskich. Powstanie chłopskie, które wybuchło w Krakowie w 1846 r. skierowane przeciw szlachcie uważali oni za wstęp do wielkiego rewolucyjnego 1848 roku i stawiali je jako przykład demokratycznego powstania: "Rewolucja Krakowska dała Europie piękny przykład, jak łączyć sprawę narodową ze sprawą demokracji, z wyzwoleniem klasy uciskanej". Marks i Engels stwierdzili w Manifeście Komunistycznym, że komuniści współpracują z organizatorami tego powstania. Tak samo wielkie znaczenie przypisywali Marks i Engels powstaniu, które wybuchło w Wielkopolsce w 1848 r.

15 Przeciw trzem zaborcom Jedynie Marks i Engels wysuwali wtedy szczerze program wojny przeciwko caratowi pod hasłem wyzwolenia Polski. Widzieli oni w wyniku tej wojny zniszczenie głównej ostoi reakcji w Europie, jaką był carat, zniszczenie Prus, które bez zaboru poznańskiego musiałyby stracić swą potęgę i upadek monarchii w Austrii. Tylko taka wojna niszcząca wszystkich zaborców mogła przynieść Polsce wolność. Internacjonalizm Marksa i Engelsa Stanowisko Marksa i Engelsa w sprawie Polski jest najlepszym wzorem i przykładem proletariackiego internacjonalizmu i patriotyzmu, kierującego się zasadą Marksa, że "nie może być wolnym naród uciskający inne narody". Engels nazwał zabory Polski grabieżą i zażądał od Niemiec, by zwróciły Polsce zagrabione ziemie. "Nowa Gazeta Reńska" była jedynym pismem w Niemczech, które miało odwagę stać na tym stanowisku. Wykazywała ona w artykułach Engelsa oszustwa rządu pruskiego, fałszowanie danych o stanie ludności polskiej i niemieckiej na zagrabionych ziemiach. Wykazywała "podłość, przekupstwo, chciwość i okrucieństwo" urzędników pruskich. 14 kwietnia 1848 r. gazeta pisała o stosunkach na Śląsku: "Pracować, głodować, otrzymywać cięgi, a jednocześnie widzieć przepych i pychę zbójców - arystokratów pruskich i urzędniczej kasty. Takim był i pozostaje nadal los przeważającej części ludności polskiej". Engels ostro zwalczał fałszywe i reakcyjne teorie o misji kulturalnej Niemców w Polsce i wykazywał wybitnie ujemną rolę, jaką odegrali koloniści niemieccy w Polsce. Engels pisał: "Niemcy w Polsce przeszkodzili wytwarzaniu się miast polskich z mieszczaństwem polskim... Niemcy w Polsce utknęli na najniższych drugorzędnych stopniach przemysłowego rozwoju". Engels z najgłębszym oburzeniem potępiał niemiecką politykę wynaradawiania Polaków. Znajomość historii Polski Należy przy tym podkreślić, że znajomość spraw polskich przez Marksa i Engelsa była oparta na głębokich i rzetelnych studiach historii Polski. Jej stosunków gospodarczych, politycznych i kulturalnych. Marks i Engels znali i interesowali się nie tylko współczesnymi zagadnieniami Polski, ale w swoich pismach dali głębokie wyjaśnienie ustroju Polski przedrozbiorowej i przyczyn jego upadku. Przyjaźń z Polakami Marks i Engels utrzymywali przyjazne stosunki z polskimi działaczami demokratycznymi. O kontaktach z organizatorami powstania krakowskiego mówili już w Manifeście. Poza tym, faktem godnym podkreślenia jest przyjaźń i szacunek, jakie Marks żywił dla naszego wielkiego historyka Lelewela, ceniąc w nim bardzo utalentowanego, rewolucyjnego i miłującego lud badacza.

16 Wnioski dla demokracji polskiej i niemieckiej W ujęciu sprawy polskiej przez Marksa i Engelsa, komuniści polscy i niemieccy znaleźli najlepszy przykład utrzymywania relacji niemiecko-polskich na płaszczyźnie serdecznej, proletariackiej przyjaźni. Naród Polski może mieć pełne zaufanie do tych Niemców, którzy walczą o zbudowanie nowych, demokratycznych Niemiec na zasadach nauki Marksa i Engelsa. Trafne przewidywania Marksa Studiowanie poglądów Marksa i Engelsa na sprawę polską jest ciekawe nie tylko ze względu na gorącą przyjaźń, jaką ci wielcy przywódcy międzynarodowego proletariatu żywili dla Polski. Jest ono ciekawe przede wszystkim dlatego, że z genialną i właściwą tylko im dalekowzrocznością zdołali przewidzieć, że powstanie niepodległej Polski jest ściśle związane ze zwycięstwem rewolucji proletariackiej. Ani Węgier ani Polak nie będą wolni, dopóki robotnik pozostanie niewolnikiem - pisał Marks. Historia potwierdziła te przewidywania Marksa. Polska dwukrotnie zdobyła wolność dzięki siłom Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej - w roku 1918 i Bieg dziejów potwierdził zresztą wszystkie genialne przewidywania twórców naukowego socjalizmu. *** W przemówieniu wygłoszonym na III Ogólnorosyjskim Zjeździe Komunistycznego Związku Młodzieży Rosji 2 października 1920 r. Lenin mówił: I jeślibyście wysunęli takie zagadnienie: dlaczego nauka Marksa mogła owładnąć milionami i dziesiątkami milionów serc najbardziej rewolucyjnej klasy - wówczas otrzymalibyście jedną odpowiedź: nastąpiło to dlatego, że Marks opierał się na trwałym fundamencie wiedzy ludzkiej, zdobytej w warunkach kapitalizmu; zbadawszy prawa rozwoju społeczeństwa ludzkiego Marks pojął konieczność rozwoju kapitalizmu, rozwoju prowadzącego do komunizmu, i - co najważniejsze - dowiódł tego jedynie na podstawie najściślejszego, najbardziej szczegółowego, najgłębszego zbadania tego społeczeństwa kapitalistycznego za pomocą całkowitego opanowania wszystkiego tego, co dała poprzednia nauka. Wszystko, co stworzyło społeczeństwo ludzkie, Marks krytycznie przetworzył, nie pominął ani jednego punktu. Wszystko, co stworzyła myśl ludzka, Marks przetrawił, poddał krytyce, wypróbował w ruchu komunistycznym i wysnuł wnioski, których wysnuć nie mogli ludzie ograniczeni ramami burżuazyjnymi lub skrępowani burżuazyjnymi przesądami. Charakteryzując tymi słowami marksizm jako najwyższe osiągnięcie wiedzy ludzkiej, Lenin stawiał przed młodzieżą radziecką, przed Leninowskim Komsomołem zadanie: "Opanować wiedzę. Opanować marksizm". To samo zadanie staje dziś - w czasach bezrobocia, wyzysku i ciągłych kryzysów - nie tylko przed młodzieżą polską: Uczyć się marksizmu! Uczyć się go na dziełach jego twórców i na ich życiu!

17 "Biblioteczka szkoleniowa ZMP: Marks i Engels - twórcy naukowego socjalizmu", Warszawa 1950

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z przedmiotu historia klasa VII ( wg programu Wczoraj i dziś nr dopuszczenia 877/4/2017 ). Rok szkolny 2017/2018 Ocena dopuszczająca : - zna datę i postanowienia

Bardziej szczegółowo

Karol Marks ( )

Karol Marks ( ) Karol Marks (1818-1883) Karol Marks Filozof, ekonomista, rewolucjonista System wyjaśniający działanie przyrody i całego społeczeostwa Wpływ: Niemiecka filozofia historii Socjaliści utopijni David Ricardo

Bardziej szczegółowo

"Żył w świecie, który nie był gotowy na jego pomysły". T estament Kościuszki

Żył w świecie, który nie był gotowy na jego pomysły. T estament Kościuszki "Żył w świecie, który nie był gotowy na jego pomysły". T estament Kościuszki -Polacy niestety za często czują się ofiarami. Mieliśmy przecież takich bohaterów jak Kościuszko czy Sobieski. Nie możemy czekać,

Bardziej szczegółowo

ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII

ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW W KLASIE VII Zakładane osiągnięcia uczniów to wiadomości i umiejętności, którymi uczeń powinien się wykazywać po zakończeniu nauki w szkole podstawowej. Dzięki przyporządkowaniu

Bardziej szczegółowo

HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny

HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny HISTORIA klasa VII - wymagania edukacyjne na poszczególne oceny - wymienia datę kongresu wiedeńskiego, cele i główne państwa - wie, na czym polegała rewolucja przemysłowa - potrafi wymienić nowe idee polityczne

Bardziej szczegółowo

Sprawdzian nr 3. Rozdział III. Ziemie polskie w drugiej połowie XIX wieku. 1. Wśród poniższych zdań zaznacz zdanie fałszywe.

Sprawdzian nr 3. Rozdział III. Ziemie polskie w drugiej połowie XIX wieku. 1. Wśród poniższych zdań zaznacz zdanie fałszywe. Rozdział III. Ziemie polskie w drugiej połowie XIX wieku GRUPA A 1. Wśród poniższych zdań zaznacz zdanie fałszywe. Po upadku powstania styczniowego rząd rosyjski nadał Polakom autonomię. Celem działań

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo NIEDOSTETECZNY

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo NIEDOSTETECZNY Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo NIEDOSTETECZNY Nie zna pojęć: faszyzm, zimna wojna, stan wojenny, demokracja. Nie potrafi wymienić

Bardziej szczegółowo

Do Polski, Rosji, SŁOWIAN!

Do Polski, Rosji, SŁOWIAN! Do Polski, Rosji, SŁOWIAN! Do Polski, Rosji, SŁOWIAN! Michał Bakunin Tłumaczył W. Koszyc Jirafa Roja Warszawa 2007 Copyright by Jirafa Roja, 2007 Tytuł oryginału: Russkim, polskim i wsiem sławianskim

Bardziej szczegółowo

TEORIA POWSTANIA KAPITALIZMU

TEORIA POWSTANIA KAPITALIZMU TEORIA POWSTANIA KAPITALIZMU Kliknij, wg. Karla aby Polanyi edytować styl wzorca podtytułu Karl Polanyi Urodził się 25 października 1886,a zmarł 23 kwietnia 1964 - intelektualista węgierski. Znany głównie

Bardziej szczegółowo

Anatolij Łunaczarski. Wychowanie a Nowa Polityka Ekonomiczna

Anatolij Łunaczarski. Wychowanie a Nowa Polityka Ekonomiczna Anatolij Łunaczarski Wychowanie a Nowa Polityka Ekonomiczna 1 http://maopd.wordpress.com/ Artykuł Anatolija Łunaczarskiego z roku 1921. Maoistowski Projekt Dokumentacyjny 2013 2 Towarzysz Lenin w artykule

Bardziej szczegółowo

Kim pragniemy zostać? Takie pytanie stawiamy sobie na początku rozmyślań nad wyborem zawodu. Nie łatwo odpowiedzieć na takie pytanie, bo spośród

Kim pragniemy zostać? Takie pytanie stawiamy sobie na początku rozmyślań nad wyborem zawodu. Nie łatwo odpowiedzieć na takie pytanie, bo spośród Kim pragniemy zostać? Takie pytanie stawiamy sobie na początku rozmyślań nad wyborem zawodu. Nie łatwo odpowiedzieć na takie pytanie, bo spośród dużej liczby zawodów trzeba wybrać taki, który umożliwi

Bardziej szczegółowo

Narodowe Czytanie Stefan Żeromski Przedwiośnie

Narodowe Czytanie Stefan Żeromski Przedwiośnie Narodowe Czytanie 2018 Stefan Żeromski Przedwiośnie Stefan Żeromski Żeromski urodził się 14 X 1864 roku w Strawczynie pod Kielcami, w patriotycznej szlacheckiej rodzinie. Trudna sytuacja materialna, częste

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne dla uczniów klasy VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo

Wymagania edukacyjne dla uczniów klasy VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo Wymagania edukacyjne dla uczniów klasy VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo Dopuszczający -Posługuje się następującymi pojęciami: rewolucja przemysłowa, romantyzm, pozytywizm,

Bardziej szczegółowo

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

BADANIE DIAGNOSTYCZNE Centralna Komisja Egzaminacyjna BADANIE DIAGNOSTYCZNE W ROKU SZKOLNYM 2011/2012 CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI GRUDZIEŃ 2011 Numer zadania 1. 2.

Bardziej szczegółowo

1989-2014 25 LAT WOLNOŚCI. Szkoła Podstawowa nr 14 w Przemyślu

1989-2014 25 LAT WOLNOŚCI. Szkoła Podstawowa nr 14 w Przemyślu 1989-2014 25 LAT WOLNOŚCI Szkoła Podstawowa nr 14 w Przemyślu W 1945 roku skończyła się II wojna światowa. Był to największy, jak do tej pory, konflikt zbrojny na świecie. Po 6 latach ciężkich walk hitlerowskie

Bardziej szczegółowo

HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA

HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA 2016-09-01 HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA Cele kształcenia wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje

Bardziej szczegółowo

Mao Tse-tung. Dwojaki los Chin

Mao Tse-tung. Dwojaki los Chin Mao Tse-tung Dwojaki los Chin http://maopd.wordpress.com/ Przemówienie Towarzysza Mao Tse-tunga z okazji otwarcia VII Zjazdu Komunistycznej Partii Chin wygłoszone 23 kwietnia 1945 roku. Maoistowski Projekt

Bardziej szczegółowo

Dla socjalistów najbardziej charakterystyczne były następujące elementy:

Dla socjalistów najbardziej charakterystyczne były następujące elementy: Socjalizm Socjalizm - kierunek przeciwstawny do liberalizmu: w centrum jego zainteresowania nie była jednostka, ani reforma systemu politycznego, lecz organizacja społeczeństwa jako całości nowa organizacja

Bardziej szczegółowo

LO: to be able to describe the historical background of the film To define terms: propaganda, współzawodnictwo pracy

LO: to be able to describe the historical background of the film To define terms: propaganda, współzawodnictwo pracy LO: to be able to describe the historical background of the film To define terms: propaganda, współzawodnictwo pracy Sytuacja polityczno-gospodarcza Polski w latach 50. Pierwsze wolne wybory w powojennej

Bardziej szczegółowo

ZESPÓŁ SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH IM. POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH W INOWROCŁAWIU

ZESPÓŁ SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH IM. POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH W INOWROCŁAWIU ZESPÓŁ SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH IM. POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH W INOWROCŁAWIU JAN PAWEŁ II ORĘDOWNIK RODZINY NASZA SPOŁECZNOŚĆ SZKOLNA ŁĄCZY SIĘ Z TYMI SŁOWAMI PAMIĘTAMY 27 kwietnia 2015 roku odbył się w naszej

Bardziej szczegółowo

musimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę Zbigniew Herbert

musimy zatem wiedzieć policzyć dokładnie zawołać po imieniu opatrzyć na drogę Zbigniew Herbert IDEA Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego służy pogłębieniu refleksji nad polskim doświadczeniem konfrontacji z dwoma totalitaryzmami nazistowskim i komunistycznym. Został powołany

Bardziej szczegółowo

TRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY FUNKCJONALIZM ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE FUNKCJONALIZM TEORIE KONFLIKTU

TRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY FUNKCJONALIZM ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE FUNKCJONALIZM TEORIE KONFLIKTU ROZWÓJ MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ. WSPÓŁCZESNE PERSPEKTYWY SOCJOLOGICZNE dr Agnieszka Kacprzak TRZY GŁÓWNE PERSPEKTYWY Auguste Comte Emile Durkheim TEORIE KONFLIKTU Karol Marks INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY Max

Bardziej szczegółowo

73 odpowiedzi. System wartości i normy w życiu młodzie. 1. Płeć (73 odpowiedzi)

73 odpowiedzi. System wartości i normy w życiu młodzie. 1. Płeć (73 odpowiedzi) System wartości i normy w życiu młodzie PYTANIA ODPOWIEDZI 73 73 odpowiedzi PODSUMOWANIE POJEDYNCZO Akceptowanie odpowiedzi 1. Płeć dziewczyna 39 (53,4% chłopak 37 (50,7%) 2. Które wartości są dla Ciebie

Bardziej szczegółowo

10 SEKRETÓW NAJLEPSZYCH OJCÓW 1. OKAZUJ SZACUNEK MATCE SWOICH DZIECI 2. DAJ DZIECIOM SWÓJ CZAS

10 SEKRETÓW NAJLEPSZYCH OJCÓW 1. OKAZUJ SZACUNEK MATCE SWOICH DZIECI 2. DAJ DZIECIOM SWÓJ CZAS 10 SEKRETÓW NAJLEPSZYCH OJCÓW 1. OKAZUJ SZACUNEK MATCE SWOICH DZIECI Jedną z najlepszych rzeczy, jaką ojciec może zrobić dla swoich dzieci, to okazywać szacunek dla ich mamy. Jeśli jesteś żonaty, dbaj

Bardziej szczegółowo

HISTORIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16 KLASA VI. Imię:... Nazwisko:... Data:...

HISTORIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16 KLASA VI. Imię:... Nazwisko:... Data:... HISTORIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16 KLASA VI Imię:... Nazwisko:... Data:... 1. Połącz pojęcia z ich wyjaśnieniami (0-5p.) ententa obóz polityczny mający na celu uzdrowienie państwa polskiego plebiscyt

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo. Niedostateczny.

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo. Niedostateczny. Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo Niedostateczny - Nie zna pojęć: faszyzm, zimna wojna, stan wojenny, demokracja. - Nie potrafi wymienić

Bardziej szczegółowo

POLITECHNIKA GDAŃSKA, WYDZIAŁ FTIMS. Wielkie umysły. Fizycy. Jan Kowalski, FT gr

POLITECHNIKA GDAŃSKA, WYDZIAŁ FTIMS. Wielkie umysły. Fizycy. Jan Kowalski, FT gr POLITECHNIKA GDAŃSKA, WYDZIAŁ FTIMS Wielkie umysły Fizycy Jan Kowalski, FT gr.1 2013-09-28 Zaprezentowano wybrane wiadomości dotyczące kilku znanych wybitnych fizyków. A tak naprawdę, to chodzi tu o przećwiczenie

Bardziej szczegółowo

Dzień Patrona przygotowanie programów artystycznych, kiermasze, konkursy, Obchody Rocznic Pontyfikatu Jana Pawła II, Upamiętnianie Rocznicy Śmierci

Dzień Patrona przygotowanie programów artystycznych, kiermasze, konkursy, Obchody Rocznic Pontyfikatu Jana Pawła II, Upamiętnianie Rocznicy Śmierci W wychowaniu chodzi właśnie o to, ażeby człowiek stawał się bardziej człowiekiem - o to, ażeby bardziej był, a nie tylko więcej miał, aby więcej poprzez wszystko, co ma, co posiada, umiał bardziej i pełniej

Bardziej szczegółowo

BĄDŹ SOBĄ, SZUKAJ WŁASNEJ DROGI - JANUSZ KORCZAK

BĄDŹ SOBĄ, SZUKAJ WŁASNEJ DROGI - JANUSZ KORCZAK BĄDŹ SOBĄ, SZUKAJ WŁASNEJ DROGI - JANUSZ KORCZAK Opracowała Gimnazjum nr 2 im. Ireny Sendlerowej w Otwocku Strona 1 Młodzież XXI wieku problemy stare, czy nowe, a może stare po nowemu? Co jest największym

Bardziej szczegółowo

Młodzież 2010. Plany, dążenia i aspiracje Materialne warunki życia i dostęp do technologii informacyjnej Znajomości języków obcych

Młodzież 2010. Plany, dążenia i aspiracje Materialne warunki życia i dostęp do technologii informacyjnej Znajomości języków obcych Młodzież 2010 Plany, dążenia i aspiracje Materialne warunki życia i dostęp do technologii informacyjnej Znajomości języków obcych Barbara Badora, CBOS PLANY, DĄŻD ĄŻENIA I ASPIRACJE ŻYCIOWE MŁODZIEM ODZIEŻY

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI Przedmowa Wprowadzenie: Próba konceptualizacji rosyjskiego procesu rewolucyjnego Rozdział 1. Rewolucje a rewolucja rosyjska

SPIS TREŚCI Przedmowa Wprowadzenie: Próba konceptualizacji rosyjskiego procesu rewolucyjnego Rozdział 1. Rewolucje a rewolucja rosyjska SPIS TREŚCI Przedmowa.................................. 11 Wprowadzenie: Próba konceptualizacji rosyjskiego procesu rewolucyjnego 1904 1934... 21 1. Różne interpretacje... 23 Debata wśród emigrantów...

Bardziej szczegółowo

Dlaczego Cele Zrównoważonego Rozwoju są ważne dla młodych ludzi?

Dlaczego Cele Zrównoważonego Rozwoju są ważne dla młodych ludzi? Prezentacja Ośrodka Informacji ONZ Dlaczego Cele Zrównoważonego Rozwoju są ważne dla młodych ludzi? Slajd 1: strona tytułowa Slajd 2: Cele Zrównoważonego Rozwoju Trochę historii: Cofnijmy się do roku 2000,

Bardziej szczegółowo

PAŃSTWA NIEMIECKIE A ROZBIORY RZECZYPOSPOLITEJ

PAŃSTWA NIEMIECKIE A ROZBIORY RZECZYPOSPOLITEJ PAŃSTWA NIEMIECKIE A ROZBIORY RZECZYPOSPOLITEJ Scenariusz lekcji do filmu edukacyjnego Noc w galerii PAŃSTWA NIEMIECKIE A ROZBIORY RZECZYPOSPOLITEJ. CZĘŚĆ I: WPROWADZENIE 2 Czas pracy: 45 minut. Materiały

Bardziej szczegółowo

WERSJA: B ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2.

WERSJA: B ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. WERSJA: B ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. MĘŻCZYŹNI GF1 Przeczytam teraz Panu krótkie opisy różnych ludzi. Proszę wysłuchać każdego opisu

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału do historii w klasie III A

Rozkład materiału do historii w klasie III A Rozkład materiału do historii w klasie III A 1. Rządy Jana III Sobieskiego. S 1. Źródła kryzysu monarchii polskiej w II połowie XVII wieku - przypomnienie materiału z kl. II 2. Elekcja Jana III Sobieskiego

Bardziej szczegółowo

Polityka społeczna. (na podstawie Wikipedii) Opracował(a): Imię i nazwisko studenta

Polityka społeczna. (na podstawie Wikipedii) Opracował(a): Imię i nazwisko studenta Polityka społeczna (na podstawie Wikipedii) Opracował(a): Imię i nazwisko studenta Spis treści 1Wstęp...3 2Cele polityki społecznej...3 3Etapy rozwoju politechniki społecznej...4 3.α Od prawa ubogich do

Bardziej szczegółowo

3 dzień: Poznaj siebie, czyli współmałżonek lustrem

3 dzień: Poznaj siebie, czyli współmałżonek lustrem 3 dzień: Poznaj siebie, czyli współmałżonek lustrem Trzeba wierzyć w to, co się robi i robić to z entuzjazmem. Modlić się to udać się na pielgrzymkę do wewnętrznego sanktuarium, aby tam uwielbiać Boga

Bardziej szczegółowo

Europa po kongresie wiedeńskim

Europa po kongresie wiedeńskim Europa po kongresie wiedeńskim 1. Przeciwnicy ładu wiedeńskiego Kongres ma przywrócić często to co było znienawidzone (ustrój feudalny) Arystokracja wraca do władzy mniejsze wpływy bogatego mieszczaństwa

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo. Niedostateczny

Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo. Niedostateczny Wymagania edukacyjne dla uczniów klas VI na poszczególne oceny z przedmiotu: Historia i społeczeństwo Niedostateczny - Nie zna pojęć: faszyzm, zimna wojna, stan wojenny, demokracja. - Nie potrafi wymienić

Bardziej szczegółowo

Sprawdzian nr 2. Rozdział II. Za wolną Polskę. 1. Przeczytaj uważnie poniższy tekst i zaznacz poprawne zakończenia zdań A C.

Sprawdzian nr 2. Rozdział II. Za wolną Polskę. 1. Przeczytaj uważnie poniższy tekst i zaznacz poprawne zakończenia zdań A C. Rozdział II. Za wolną Polskę GRUPA A 0 1. Przeczytaj uważnie poniższy tekst i zaznacz poprawne zakończenia zdań A C. Wykrzyknąłem z uniesieniem [ ]: Niech żyje Polska wolna, cała i niepodległa!, co w ogóle

Bardziej szczegółowo

5. To, jak Ci idzie w szkole jest dla Twoich rodziców (opiekunów): A niezbyt ważne B ważne C bardzo ważne 1 ANKIETA DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM

5. To, jak Ci idzie w szkole jest dla Twoich rodziców (opiekunów): A niezbyt ważne B ważne C bardzo ważne 1 ANKIETA DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM ANKIETA DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM 5. To, jak Ci idzie w szkole jest dla Twoich rodziców (opiekunów): A niezbyt ważne B ważne C bardzo ważne 1 kod ucznia Drodzy Pierwszoklasiści! Niedawno rozpoczęliście naukę

Bardziej szczegółowo

Fundacja Pro Memoria Problemy współczesności

Fundacja Pro Memoria Problemy współczesności Problemy współczesności Obecnie przeżywamy okres, w którym ludzkość znalazła się w stadium dotychczas nieznanych, wielkich problemów cywilizacyjnych. Jesteśmy świadkami nagromadzenia się przeróżnych trudności,

Bardziej szczegółowo

Maria Salomea Skłodowska-Curie

Maria Salomea Skłodowska-Curie Maria Salomea Skłodowska-Curie Albert Einstein pisał o niej: Pani Curie jest - z wszystkich ludzi na świecie - jedynym nie zepsutym przez sławę człowiekiem." Data urodzenia: 1867-11-07, Warszawa, Rosja

Bardziej szczegółowo

K O N K U R S H I S T O R Y C Z N Y dla gimnazjów etap szkolny

K O N K U R S H I S T O R Y C Z N Y dla gimnazjów etap szkolny ... pieczątka nagłówkowa szkoły... kod pracy ucznia K O N K U R S H I S T O R Y C Z N Y dla gimnazjów etap szkolny Dzieje XIX w. na ziemiach polskich, w Europie i na świecie (przemiany polityczne, społeczno-gospodarcze,

Bardziej szczegółowo

WZAJEMNY SZACUNEK DLA WSZYSTKICH CZŁONKÓW RODZINY JAKO FUNDAMENT TOLERANCJI WOBEC INNYCH

WZAJEMNY SZACUNEK DLA WSZYSTKICH CZŁONKÓW RODZINY JAKO FUNDAMENT TOLERANCJI WOBEC INNYCH WZAJEMNY SZACUNEK DLA WSZYSTKICH CZŁONKÓW RODZINY JAKO FUNDAMENT TOLERANCJI WOBEC INNYCH Dla każdego z nas nasza rodzina to jedna z najważniejszych grup, wśród których i dla których żyjemy. Nie zawsze

Bardziej szczegółowo

NOWE Muzeum Powstania Wielkopolskiego

NOWE Muzeum Powstania Wielkopolskiego NOWE Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 Poznań, 12.06.2018 Mamy obecnie 340 m2 Obecne Muzeum, a inne Muzea Historyczne w Polsce Muzeum Polin 4000m2 Muzeum Śląskie 9264m2 Centrum Historii Zajezdnia

Bardziej szczegółowo

Autor: Błażej Szyca kl.vii b.

Autor: Błażej Szyca kl.vii b. 1795 1918 Autor: Błażej Szyca kl.vii b. Pod koniec XVIII wieku Polska utraciła niepodległość. Wówczas Rosja, Prusy, Austria wykorzystując osłabienie naszego kraju podzielili ziemie Polski między siebie.

Bardziej szczegółowo

PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) 6. Dziedzictwo antyku. Uczeń: 1) charakteryzuje

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2018/2019 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2018/2019 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2018/2019 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASAY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZAAŃ ARKUSZE: GH-HX1, GH-H2, GH-H4, GH-H5, GH-H7 KWIECIEŃ 2019 Zadanie

Bardziej szczegółowo

, , ROCZNICE I ŚWIĘTA WAŻNE DLA POLAKÓW WARSZAWA, KWIECIEŃ 96

, , ROCZNICE I ŚWIĘTA WAŻNE DLA POLAKÓW WARSZAWA, KWIECIEŃ 96 CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Słowo wstępne 11

SPIS TREŚCI. Słowo wstępne 11 SPIS TREŚCI Słowo wstępne 11 I. POJĘCIE EUROPY ORAZ PERIODYZACJA JEJ DZIEJÓW 13 1. Etymologia słowa Europa" 13 2. Europa jako pojęcie geograficzne 14 3. Europa jako pojęcie historyczne i kulturowe 15 4.

Bardziej szczegółowo

1 Ojcostwo na co dzień. Czyli czego dziecko potrzebuje od ojca Krzysztof Pilch

1 Ojcostwo na co dzień. Czyli czego dziecko potrzebuje od ojca Krzysztof Pilch 1 2 Spis treści Wstęp......6 Rozdział I: Co wpływa na to, jakim jesteś ojcem?...... 8 Twoje korzenie......8 Stereotypy.... 10 1. Dziecku do prawidłowego rozwoju wystarczy matka.... 11 2. Wychowanie to

Bardziej szczegółowo

WERSJA: C NKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2.

WERSJA: C NKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. WERSJA: C NKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. MĘŻCZYŹNI GF1 Przeczytam teraz Panu krótkie opisy różnych ludzi. Proszę wysłuchać każdego opisu

Bardziej szczegółowo

Kilka słów o autorze. Józef Mackiewicz (ur r., zm. 31 stycznia 1985) polski pisarz i publicysta.

Kilka słów o autorze. Józef Mackiewicz (ur r., zm. 31 stycznia 1985) polski pisarz i publicysta. Droga donikąd Droga donikąd Józefa Mackiewicza została wydana w 1955 roku. Została uznana za najważniejszą polską powieść o zagładzie Kresów Północnych i Wilna w czasie okupacji sowieckiej. Kilka słów

Bardziej szczegółowo

Absolwent Szkoły Podstawowej w Pogorzałkach:

Absolwent Szkoły Podstawowej w Pogorzałkach: Dążymy do tego, aby nasi uczniowie byli dobrze przygotowani do nauki na wyższym etapie edukacyjnym; byli dobrze przygotowani do życia społecznego w rodzinie, środowisku lokalnym, ojczyźnie, zjednoczonej

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASAY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZAAŃ ARKUSZE: GH-HX1, GH-H2, GH-H4, GH-H5, GH-H7 KWIECIEŃ 2018 Zadanie

Bardziej szczegółowo

JAK POMÓC DZIECKU KORZYSTAĆ Z KSIĄŻKI

JAK POMÓC DZIECKU KORZYSTAĆ Z KSIĄŻKI JAK POMÓC DZIECKU KORZYSTAĆ Z KSIĄŻKI ŻEBY WYNIOSŁO Z NIEJ JAK NAJWIĘCEJ KORZYŚCI www.sportowywojownik.pl KORZYŚCI - DLA DZIECI: Korzyści, jakie książka Sportowy Wojownik zapewnia dzieciom, można zawrzeć

Bardziej szczegółowo

W umyśle Stalina skoncentrowały się doświadczenia stuletniej walki rewolucyjnej ludzi pracy i potężne wzloty myśli ich genialnych przywódców.

W umyśle Stalina skoncentrowały się doświadczenia stuletniej walki rewolucyjnej ludzi pracy i potężne wzloty myśli ich genialnych przywódców. W umyśle Stalina skoncentrowały się doświadczenia stuletniej walki rewolucyjnej ludzi pracy i potężne wzloty myśli ich genialnych przywódców. Uczeń Marksa, Engelsa i Lenina rozwinął wszechstronnie ich

Bardziej szczegółowo

Dom Ignacego Łukasiewicza

Dom Ignacego Łukasiewicza Życiorys Ignacy Łukasiewicz urodził się w 1822 roku w Zadusznikach koło Tarnowa, a zmarł w 1882 roku w Chorkówce. Kiedy miał 14 lat, zła sytuacja finansowa rodziców zmusiła go do przerwania nauki w gimnazjum.

Bardziej szczegółowo

SZCZĘŚLIWE ŻYCIE Warszawa, wrzesień 2003 r.

SZCZĘŚLIWE ŻYCIE Warszawa, wrzesień 2003 r. SZCZĘŚLIWE ŻYCIE Warszawa, wrzesień 2003 r. Ośrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.; ul. Dereniowa 11; 02-776 Warszawa; NIP: 521-10-18-407; REGON: 011162458 Bank Przemysłowo Handlowy PBK S.A. XX Oddział

Bardziej szczegółowo

Konkursy Przedmiotowe w roku szkolnym 2017/2018

Konkursy Przedmiotowe w roku szkolnym 2017/2018 PROGRAM MERYTORYCZNY KONKURSU HISTORYCZNEGO DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO I. CELE KONKURSU kształcenie umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy historycznej; rozbudzanie ciekawości

Bardziej szczegółowo

Dlaczego warto czytać dzieciom?

Dlaczego warto czytać dzieciom? Dlaczego warto czytać dzieciom? Czytanie książek to najpiękniejsza zabawa, jaką sobie ludzkość wymyśliła Wisława Szymborska Według badania Biblioteki Narodowej na temat stanu czytelnictwa w Polsce w 2014

Bardziej szczegółowo

w obradach. Na zdjęciu Michał Toruński w trakcie wygłaszania rezolucji

w obradach. Na zdjęciu Michał Toruński w trakcie wygłaszania rezolucji BERMUN 2007 W dniach 14 17 listopada młodzież I Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego w Zawierciu w składzie: Anna Adamus (kl. III C), Michał Toruński (kl. III A), Piotr Muskalski (kl. II F),

Bardziej szczegółowo

POWTÓRZENIE IV LEKCJE

POWTÓRZENIE IV LEKCJE POWTÓRZENIE IV LEKCJE 141 150 WPROWADZENIE Teraz dokonamy kolejnego powtórzenia, tym razem ze świadomością, że przygotowujemy się do drugiej części nauki o tym, jak można zastosować prawdę. Dziś zaczniemy

Bardziej szczegółowo

Rok Nowa grupa śledcza wznawia przesłuchania profesorów Unii.

Rok Nowa grupa śledcza wznawia przesłuchania profesorów Unii. Rok 2017. Nowa grupa śledcza wznawia przesłuchania profesorów Unii. Czego dowiemy się o podejrzanych? Jak potoczy się śledztwo? Czy przyznają się do winy? 1/5 Pierwszym oskarżonym będzie Profesor Tomasz

Bardziej szczegółowo

HISTORIA GOSPODARCZA POWSZECHNA. Autor: JAN SZPAK

HISTORIA GOSPODARCZA POWSZECHNA. Autor: JAN SZPAK HISTORIA GOSPODARCZA POWSZECHNA Autor: JAN SZPAK I. Przedmiot historii gospodarczej Geneza i rozwój historii gospodarczej Historia gospodarcza jako nauka Przydatność historii gospodarczej dla ekonomisty

Bardziej szczegółowo

Jan Paweł II JEGO OBRAZ W MOIM SERCU

Jan Paweł II JEGO OBRAZ W MOIM SERCU Jan Paweł II JEGO OBRAZ W MOIM SERCU Jan Paweł II Jan Paweł II właściwie Karol Józef Wojtyła, urodził się 18 maja 1920 w Wadowicach, zmarł 2 kwietnia 2005 w Watykanie polski biskup rzymskokatolicki, biskup

Bardziej szczegółowo

KLUCZ ODPOWIEDZI. K O N K U R S H I S T O R Y C Z N Y dla gimnazjów etap szkolny

KLUCZ ODPOWIEDZI. K O N K U R S H I S T O R Y C Z N Y dla gimnazjów etap szkolny KLUCZ ODPOWIEDZI K O N K U R S H I S T O R Y C Z N Y dla gimnazjów etap szkolny Zadanie 1. max. 7 p. Wiosna Ludów na ziemiach polskich Zaznacz w tabeli (wpisując w odpowiednią rubrykę literę ), czy poniższe

Bardziej szczegółowo

Koncepcja pracy Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Teresinie

Koncepcja pracy Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Teresinie Koncepcja pracy Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Teresinie,,( ) Wychowywać to nie znaczy kształcić tylko rozum, lecz kształtować harmonijnie całego człowieka, a więc także jego serce i charakter.

Bardziej szczegółowo

WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ

WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY Szkoła Podstawowa w Opatowie Sukces jednostek i społeczeństw zależy od ich wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie. Wiele osób, choć umie czytać, nie czyta.

Bardziej szczegółowo

Rozdział 13. Europa Świętego Przymierza

Rozdział 13. Europa Świętego Przymierza Rozdział 13. Europa Świętego Przymierza Cele lekcji Wymagania ogólne I. Chronologia historyczna Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz ustala związki poprzedzania i następstwa.

Bardziej szczegółowo

POWSTANIE WARSZAWSKIE

POWSTANIE WARSZAWSKIE POWSTANIE WARSZAWSKIE Powstanie Warszawskie było największą akcją zbrojną w okupowanej przez Niemców Europie, zorganizowaną przez Armię Krajową w ramach akcji BURZA. Planowane na kilka dni, trwało ponad

Bardziej szczegółowo

WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY

WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY Czytanie - oto najlepszy sposób uczenia się. Aleksander Puszkin Sukces jednostek i społeczeństw zależy od ich wiedzy. Kluczem do wiedzy wciąż jest czytanie.

Bardziej szczegółowo

Organizacja informacji

Organizacja informacji Organizacja informacji 64 CZYTANIE ARTYKUŁU Z GAZETY To zadanie ma nauczyć jak: wybierać tematy i rozpoznawać słowa kluczowe; analizować tekst, aby go zrozumieć i pamiętać; przygotowywać sprawozdanie;

Bardziej szczegółowo

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Leon Kruczkowski. Niemcy

Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Leon Kruczkowski. Niemcy Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Leon Kruczkowski Niemcy Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa zastrzeżone.

Bardziej szczegółowo

, , POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA W OPINII SPOŁECZNEJ WARSZAWA, PAŹDZIERNIK 95

, , POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA W OPINII SPOŁECZNEJ WARSZAWA, PAŹDZIERNIK 95 CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET: http://www.cbos.pl

Bardziej szczegółowo

Ho Chi Minh. Trochę rozważań o kwestii kolonialnej

Ho Chi Minh. Trochę rozważań o kwestii kolonialnej Ho Chi Minh Trochę rozważań o kwestii kolonialnej http://maopd.wordpress.com/ Artykuł napisano i opublikowano po raz pierwszy w roku 1922. Maoistowski Projekt Dokumentacyjny 2012 2 Odkąd partia Francji

Bardziej szczegółowo

Istotą naszego powołania jest tak całkowite oddanie się Bogu, byśmy byli jego ślepym narzędziem do wszystkiego, do czego tylko Bóg nas zechce użyć.

Istotą naszego powołania jest tak całkowite oddanie się Bogu, byśmy byli jego ślepym narzędziem do wszystkiego, do czego tylko Bóg nas zechce użyć. o. Walerian Porankiewicz Istotą naszego powołania jest tak całkowite oddanie się Bogu, byśmy byli jego ślepym narzędziem do wszystkiego, do czego tylko Bóg nas zechce użyć. To całkowite oddanie się Bogu

Bardziej szczegółowo

Godność człowieka w hospicjum stacjonarnym

Godność człowieka w hospicjum stacjonarnym Godność człowieka w hospicjum stacjonarnym Prezentacja Stowarzyszenia Hospicjum im. Piotra Króla Stowarzyszenie powstało w czerwcu 2012 roku, kilka miesięcy od dnia pożegnania śp. Piotra Króla, którego

Bardziej szczegółowo

Ocenianie kształtujące

Ocenianie kształtujące 1 Ocenianie kształtujące 2 Ocenianie kształtujące w nowej podstawie programowej 3 Rozporządzenie o ocenianiu Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu: 1) Informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych

Bardziej szczegółowo

SZKOLENIE INSTYTUT STUDIÓW NAD RODZINĄ IM. ABP. KAZIMIERZA MAJDAŃSKIEGO LIDERÓW POLONIJNYCH W ZAKRESIE DORADZTWA

SZKOLENIE INSTYTUT STUDIÓW NAD RODZINĄ IM. ABP. KAZIMIERZA MAJDAŃSKIEGO LIDERÓW POLONIJNYCH W ZAKRESIE DORADZTWA INSTYTUT STUDIÓW NAD RODZINĄ IM. ABP. KAZIMIERZA MAJDAŃSKIEGO I POLSKA MISJA KATOLICKA W ANGLII zapraszają na SZKOLENIE LIDERÓW POLONIJNYCH W ZAKRESIE DORADZTWA RODZINNEGO POMAGAM SOBIE-POMAGAM INNYM pod

Bardziej szczegółowo

WERSJA: A ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2.

WERSJA: A ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. WERSJA: A ANKIETER: JEŚLI RESPONDENT JEST MĘŻCZYZNĄ, ZADAĆ GF1. JEŚLI RESPONDENT JEST KOBIETĄ, ZADAĆ GF2. MĘŻCZYŹNI GF1 Przeczytam teraz Panu krótkie opisy różnych ludzi. Proszę wysłuchać każdego opisu

Bardziej szczegółowo

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

BADANIE DIAGNOSTYCZNE Centralna Komisja Egzaminacyjna BADANIE DIAGNOSTYCZNE W ROKU SZKOLNYM 2011/2012 CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI GRUDZIEŃ 2011 Numer zadania 1. 2.

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 CZĘŚĆ 1. ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZE: GH-HX1, GH-H2, GH-H4, GH-H5, GH-H7

EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 CZĘŚĆ 1. ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZE: GH-HX1, GH-H2, GH-H4, GH-H5, GH-H7 EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 CZĘŚĆ 1. HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZE: GH-HX1, GH-H2, GH-H4, GH-H5, GH-H7 KWIECIEŃ 2016 Zadanie

Bardziej szczegółowo

WŁADYSŁAW KLIMEK. Pedagog, naukowiec, społecznik. Monika Markowska Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Gorzowie Wlkp.

WŁADYSŁAW KLIMEK. Pedagog, naukowiec, społecznik. Monika Markowska Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Gorzowie Wlkp. WŁADYSŁAW KLIMEK Pedagog, naukowiec, społecznik Monika Markowska Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Gorzowie Wlkp. Władysław Edward Klimek urodził się 17 grudnia 1927 roku w Bakanowie koło Baranowicz. Tam

Bardziej szczegółowo

Wykład 8: Idea komunistyczna

Wykład 8: Idea komunistyczna Socjologia instytucji społecznych mgr Dorota Janiszewska Wykład 8: Idea komunistyczna 12.12.2016 Lektura obowiązkowa: A. Walicki Marksizm i skok do królestwa wolności, Warszawa 1996 Lektura uzupełniająca:

Bardziej szczegółowo

Podziękowania dla Rodziców

Podziękowania dla Rodziców Podziękowania dla Rodziców Tekst 1 Drodzy Rodzice! Dziękujemy Wam za to, że jesteście przy nas w słoneczne i deszczowe dni, że jesteście blisko. Dziękujemy za Wasze wartościowe rady przez te wszystkie

Bardziej szczegółowo

Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem

Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Jesper Juul Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Dzieci od najmłodszych lat należy wciągać w proces zastanawiania się nad różnymi decyzjami i zadawania sobie pytań w rodzaju: Czego chcę? Na co

Bardziej szczegółowo

WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ

WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ Poniżej zapisano ogólne i szczegółowe wymagania podstawy programowej kształcenia ogólnego z historii na III etapie kształcenia,

Bardziej szczegółowo

Włodzimierz I. Lenin. Trzy źródła i trzy części składowe marksizmu

Włodzimierz I. Lenin. Trzy źródła i trzy części składowe marksizmu Włodzimierz I. Lenin Trzy źródła i trzy części składowe marksizmu Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski) WARSZAWA 2005 Tekst Lenina Trzy źródła i trzy części składowe marksizmu

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ EKONOMII KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA

WYDZIAŁ EKONOMII KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA WYDZIAŁ EKONOMII KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA Nazwa modułu Historia gospodarcza Nazwa modułu w języku angielskim Market history Kod modułu Kody nie zostały jeszcze przypisane Kierunek studiów Kierunek

Bardziej szczegółowo

PRAWA DZIECKA. dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności prywatności;

PRAWA DZIECKA. dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności prywatności; PRAWA DZIECKA "Nie ma dzieci - są ludzie..." - Janusz Korczak Każdy człowiek ma swoje prawa, normy, które go chronią i pozwalają funkcjonować w społeczeństwie, państwie. Prawa mamy również my - dzieci,

Bardziej szczegółowo

Wymagania na poszczególne stopnie z historii klas I-III gimnazjum

Wymagania na poszczególne stopnie z historii klas I-III gimnazjum Wymagania na poszczególne stopnie z historii klas I-III gimnazjum Kryteria oceniania historia kl. I Ocena dopuszczająca. Poziom wymagań konieczny. - zna pojęcia źródło historyczne, era, zlokalizuje na

Bardziej szczegółowo

Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant).

Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant). Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant). Epoka filozofów, którzy chcą przekształcać świat 4 główne

Bardziej szczegółowo

nego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych

nego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych Od Autora Rozwój jakiejkolwiek dziedziny wiedzy polega na umiejętności rozwiązywania jej niewiadomych i wyjaśniania często zawiłych zagadek. Cieszy nas pokonywanie kolejnych barier i zdobywanie coraz to

Bardziej szczegółowo

Ewangelizacja O co w tym chodzi?

Ewangelizacja O co w tym chodzi? Ewangelizacja O co w tym chodzi? Droga małego ewangelizatora ;) Warsztaty ewangelizacyjne: 11 maja 2013 r. Ks. Tomek Moch, Diecezjalna Diakonia Ewangelizacji Ruchu Światło-Życie Archidiecezja Warszawska

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA. PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA.  PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI www.akademiadlamlodych.pl PODRĘCZNIK WPROWADZENIE Akademia dla Młodych to nowa inicjatywa mająca na celu wspieranie ludzi młodych w rozwijaniu umiejętności niezbędnych w ich miejscu

Bardziej szczegółowo

XIII LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE z ODDZIAŁAMI DWUJĘZYCZNYMI im. płk. L. LISA-KULI

XIII LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE z ODDZIAŁAMI DWUJĘZYCZNYMI im. płk. L. LISA-KULI Gimnazjalisto! W roku szkolnym 2014/15 oferujemy Ci 5 klas ogólnych od drugiego roku nauczania sprofilowanych zgodnie z preferencjami uczniów. Klasa 1a z rozszerzonym programem nauczania języka polskiego,

Bardziej szczegółowo

Koncepcja pracy MSPEI

Koncepcja pracy MSPEI Międzynarodowa Szkoła Podstawowa Edukacji Innowacyjnej w Łodzi to Szkoła Kompetencji Kluczowych posiadająca i rozwijająca nowatorskie spojrzenie na kształtowanie postaw i umiejętności zgodnie z Europejskimi

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY W KLASIE II GIMNAZJUM

WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY W KLASIE II GIMNAZJUM WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY W KLASIE II GIMNAZJUM POZIOM WYMAGAŃ KONIECZNY ocena dopuszczająca zna pojęcia: kolonia, odkrycia geograficzne, renesans, odrodzenie, humanizm, reformacja, kontrreformacja,

Bardziej szczegółowo