Wykorzystanie pełnotłustych nasion lnu i rzepaku w opasie młodego bydła rzeźnego

Transkrypt

1 Tom XX Rośliny Oleiste 1999 Władysław Brejta, Tadeusz Barowicz, Robert Gąsior Instytut Zootechniki w Krakowie, Zakład Paszoznawstwa i Surowców Pochodzenia Zwierzęcego Wykorzystanie pełnotłustych nasion lnu i rzepaku w opasie młodego bydła rzeźnego Using full-fat flax and rape seeds for fattening young slaughter cattle Słowa kluczowe: Key words: wołowina, len, rzepak, wzrost, mięso, jakość tuszy, kwasy tłuszczowe beef, flax, rape seeds, growth, meat, carcass, fatty acids Określano wpływ podawania rosnącym buhajkom pełnotłustych nasion lnu lub rzepaku oraz mieszaniny tych nasion na tempo opasu, jakość uzyskiwanych tusz oraz właściwości mięsa. Doświadczenie przeprowadzono na 48 sztukach buhajków rasy simentalskiej, żywionych mieszanką treściwą oraz kiszonką z traw z dodatkiem witamin i związków mineralnych. Buhajki od 400 do 550 kg m.c. podzielono na 6 grup, które otrzymywały: standardową mieszankę (grupa kontrolna), mieszankę z 5 lub 10% dodatkiem pełnotłustych nasion lnu, mieszankę z 5 lub 10% dodatkiem pełnotłustych nasion rzepaku oraz mieszankę zawierającą 5% nasion lnu i 5% nasion rzepaku w stosunku 1:1. Zarówno nasiona lnu jak i rzepaku, przed sporządzeniem mieszanek, poddawano działaniu temperatury 130 o C przez 15 minut. Po zakończeniu doświadczenia zwierzęta zostały ubite, półtusze poddane dysekcji, zaś w próbkach mięsa oznaczono wskaźniki fizyko-chemiczne, zawartość kwasów tłuszczowych oraz cechy sensoryczne po obróbce termicznej. Stwierdzono, że zastosowany dodatek pełnotłustych nasion lnu i rzepaku nie pogarszał jakości uzyskiwanych tusz oraz właściwości fizyko-chemicznych i sensorycznych mięsa. Na uwagę natomiast zasługuje modyfikacja składu kwasów tłuszczowych w mięśniu najdłuższym buhajków, szczególnie zmiana proporcji wielonienasyconych kwasów typu n-6 do n-3, w kierunku wzrostu tych ostatnich. The effect of dietary full-fat flax or rape seeds and their mixtures on the growth rate, carcass quality and meat characteristics of young bulls was studied. The experiment involved 48 Simmental bulls fed on concentrates and grass silage supplemented with vitamins and minerals. The bulls from 400 to 550 kg of body weight were divided into 6 groups, which were given a standard mixture (control group), a mixture containing 5 or 10% full-fat flax or rape seeds, and a mixture containing 5% flax seeds and 5% rape seeds. Prior to mixture preparation, both flax and rape seeds were exposed to the temperature of 130 o C for 15 minutes. At the end of the experiment the animals were slaughtered, their half-carcasses were dissected, and their meat samples were assayed for physic-chemical parameters, fatty acid content and organoleptic qualities after thermal treatment. The supplement of full-fat flax and rape seeds was found not to deteriorate the quality of carcass and the physic-chemical and organoleptic qualities of meat. A change in the composition of fatty acids in the longissimus dorsi muscle is worth noting. This especially concerned the proportion of polyunsaturated fatty acids n-6 to n-3, with the increment of the latter.

2 208 Władysław Brejta... Wstęp Wyprodukowanie odmian rzepaku podwójnie ulepszonego, o niskiej zawartości substancji goitrogennych i śladowych kwasu erukowego, stwarza większą niż dotychczas możliwość wykorzystania nasion tej rośliny w żywieniu zwierząt (Stasiniewicz i in. 1989). Wartość energetyczna pełnotłustych nasion roślin oleistych jest znacznie wyższa niż uzyskiwanych z nich śrut poekstrakcyjnych. Podobnie białku takich nasion przypisuje się dużą wartość, a przyswajalność aminokwasów jest wyższa niż w śrucie poekstrakcyjnej, poddanej procesom technologicznym (Koreleski i in. 1990). Użycie do żywienia przeżuwaczy pełnotłustych nasion roślin oleistych wymaga jednak zastosowania odpowiednich technologii ich spreparowania, by składniki pokarmowe zawarte w nasionach stały się trudno rozpuszczalne, a tym samym nie degradowane przez mikroflorę żwacza (Strzetelski i in. 1993). Badania Kraszewskiego i in. (1993) oraz Strzetelskiego i in. (1992; 1993) wykazały, że trawienie tłuszczu w ogrzanych nasionach rzepaku zostaje przesunięte do jelita cienkiego, a zastosowana temperatura ogrzewania nie upośledza trawienia białka. Również wolniejsze uwalnianie się tłuszczu ze struktur komórkowych ogrzewanych nasion sprawia, że jego ujemny wpływ na procesy trawienne w żwaczu jest znacznie bardziej ograniczony, niż w przypadku skarmiania wolnych olejów (Strzetelski i in. 1993). Zastosowanie w żywieniu bydła opasowego pełnotłustych nasion roślin oleistych może być jedną z dróg prowadzących do poprawy wartości dietetycznej wołowiny (St. John i in. 1987; Brandt i Anderson 1990; Clinquart i in. 1991; Ashes i in. 1993). Celem doświadczenia było zbadanie wpływu zastosowania w dawkach pokarmowych dla rosnących buhajków ogrzewanych, pełnotłustych nasion lnu lub rzepaku oraz mieszaniny tych nasion na tempo opasu, jakość uzyskiwanych tusz oraz właściwości mięsa. Materiał i metody Doświadczenie przeprowadzono na 48 buhajkach rasy simentalskiej, pochodzących z ZD IZ Rymanów. Zwierzęta od 300 do 400 kg masy ciała otrzymywały kiszonkę z traw do woli i mieszankę treściwą w ilości 2,5 kg dziennie na sztukę, o składzie podanym w tabeli 1. Po przekroczeniu 400 kg masy ciała zwierzęta zostały podzielone na 6 grup. W tym czasie skarmiana była kiszonka z traw do woli oraz mieszanki treściwe w ilości 3,5 kg na sztukę. Mieszanki zawierały w swoim składzie 5 lub 10% pełnotłustych nasion lnu, 5 lub 10% pełnotłustych nasion rzepaku oraz mieszankę zawierającą 5% nasion lnu i 5% nasion rzepaku

3 Wykorzystanie pełnotłustych nasion lnu i rzepaku w proporcji 1:1. Szczegółowy skład mieszanek zawarto w tabeli 1. Nasiona rzepaku i lnu, przed sporządzeniem mieszanek ogrzewano w temperaturze 130 o C przez około 15 minut. Zwierzęta żywiono indywidualnie, odważając kiszonkę z dokładnością ±0,5 kg, a mieszankę treściwą z dokładnością ±0,1 kg. Pasze zadawano dwa razy w ciągu dnia w równych ilościach. Niedojady ważono każdorazowo. W odstępach 14 dni kontrolowano masę ciała zwierząt. Doświadczenie zakończono ubojem buhajków. Ocenę poubojową tusz wołowych wykonano metodą szczegółowej dysekcji, stosowaną w Stacji Oceny Mięsnej Buhajów Instytutu Zootechniki. Ponadto pobrano próbki z mięśnia najdłuższego (M. longissimus dorsi) z okolicy ostatniego kręgu piersiowego i pierwszego kręgu lędźwiowego, a następnie oznaczano podstawowy skład chemiczny, ph mierzone w homogenatach wodnych wg Polskiej Normy, jasność barwy metodą Kortza i in. (1968), wodochłonność metodą Graua i Hamma (1953) oraz wyciek termiczny metodą Walczaka (1959). W próbkach mięsa ponadto dokonano ekstrakcji lipidów metodą podaną przez Folcha i in. (1957) a następnie określano skład kwasów tłuszczowych chromatografem gazowym Varian Przeprowadzono także ocenę sensoryczną mięsa po obróbce termicznej (mięso gotowano do uzyskania temperatury wewnętrznej prób 348 K (75 o C) )w skali 5-punktowej, wg metodyki podanej przez Baryłko-Pikielną (1975). Skład chemiczny pasz oznaczono metodą weendeńską. Według systemu INRA (1988) obliczono wartość energetyczną dawek w energii metabolicznej (EM). Wyniki badań poddano weryfikacji statystycznej stosując analizę wariancji oraz test rozstępu D-Duncana, wykorzystując program komputerowy Statgraphics Plus 6.0. Wyniki i omówienie Skład chemiczny zastosowanych do doświadczenia pasz przedstawiono w tabeli 2. Ilość zawartych w nich składników pokarmowych była zbliżona do siebie, za wyjątkiem tłuszczu surowego, którego poziom był wyższy w mieszankach doświadczalnych, zawierających dodatek nasion roślin oleistych. W tabeli 3 ponadto zamieszczono skład kwasów tłuszczowych w ww. mieszankach. Mieszanki doświadczalne charakteryzowały się znacznie wyższą ilością nienasyconych kwasów tłuszczowych. Wzrost ten w przypadku mieszanek z 5 lub 10% dodatkiem rzepaku spowodowany był wyższą zawartością w nich jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA), zaś w mieszankach z udziałem lnu wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA), szczególnie z rodziny n-3. Nie obserwowano natomiast wpływu skarmianych dawek pokarmowych na tempo wzrostu buhajków i wykorzystanie przez nie paszy (tab. 4). Końcowa masa ciała buhajków przy uboju wynosiła średnio 539,7 ± 0,9 kg i wahała się od 530 do 549 kg.

4 Skład (w %) oraz wartość pokarmowa, mieszanek treściwych użytych do doświadczenia Composition (%) and nutrient content of experimental concentrate mixtures Tabela 1 Okres doświadczenia Period of experiment Wyszczególnienie Item od 300 do 400 kg masy ciała at 300 to 400 kg body weight od 400 do 550 kg masy ciała at 400 to 550 kg body weight wszystkie grupy all groups (1a-6a) kontrola control (1b) 10% rzepaku 10% rapeseed (2b) 10% lnu 10% flax (3b) 5% lnu 5% flax (4b) 5% lnu + 5% rzepaku 5% flax +5% rapeseed (5b) 5% rzepaku 5% rapeseed (6b) Śruta jęczmienna Ground barley Poekstrakcyjna śruta rzepakowa Rape seed meal Pełnotłuste nasiona rzepaku Full-fat rapeseed Pełnotłuste nasiona lnu Full-fat flax Mieszanka mineralna Mineral Premix Mieszanka witaminowa Vitamin Premix 85,5 12,6 1,6 0,3 85,7 79,4 82,4 82,3 81,4 83,4 12,6 8,3 5,3 10,7 6,3 9,6 10,6 5,3 5,3 10,6 5,3 5,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 JPŻ UFV 1,08 1,08 1,08 1,12 1,10 1,10 1,08 BTJN PDIN [g] 100,28 100,28 97,88 94,81 100,65 95,47 97,69 BTJE PDIE [g] 106,54 106,52 96,02 98,49 103,64 96,96 100,87

5 2 Skład chemiczny (w % s.m.) zastosowanych w doświadczeniu pasz Chemical composition of experimental feeds Tabela 2 Wyszczególnienie Item Kiszonka z traw Grass silage Sucha masa Dry matter 22,61 Popiół Ash Substancja organiczna Organic matter Białko ogólne Crude protein Tłuszcz surowy Ether extract Włókno surowe Crude fibre Bezazotowe wyciągowe N-free extractives 7,39 92,61 15,41 4,03 31,03 42,14 Mieszanka treściwa od 300 do 400 kg masy ciała (a) Concentrates mixture at 300 to 400 kg body weight Grupy Groups 1a 6a 85,90 4,94 95,06 17,42 2,80 7,02 67,82 Mieszanki treściwe od 400 do 550 kg masy ciała (b) Concentrates mixtures at 400 to 550 kg body weight Grupa Group 1b kontrola control Grupa Group 2b 10% rzepaku rapeseed Grupa Group 3b 10% lnu flax Grupa Group 4b 5% lnu flax Grupa Group 5b 5% lnu + 5% rzepaku 5% flax + 5% rapeseed Grupa Group 6b 5% rzepaku rapeseed 86,60 87,31 87,60 88,31 4,55 95,45 16,87 2,85 7,55 68,18 4,43 95,57 16,69 7,46 8,26 63,16 4,32 95,68 17,05 6,90 9,02 62,71 4,22 95,78 16,83 7,07 8,14 63,74 87,58 4,09 95,91 16,55 6,57 7,93 64,86 87,65 4,20 95,80 16,81 6,70 8,96 63,33

6 212 Władysław Brejta... Tabela 3 Skład kwasów tłuszczowych w mieszankach treściwych zastosowanych w opasie buhajków w przedziale wagowym od 400 do 550 kg masy ciała (w% sumy kwasów) Fatty acids composition in concentrates mixtures used to fatten bulls of 400 to 550 kg body weight (in % of total fatty acids) C 8 C 10 C 12 C 14 C 16 C 16:1 C 18 C 18:1 C 18:2 Kwasy tłuszczowe Fatty acids γ C 18:3 C 18:3 (ALA) C 20 C 20:4 (AA) C 20:5 (EPA) C 20:6 (DHA) C 22 C 22:1 Grupy Groups (1b) (2b) (3b) (4b) (5b) (6b) 0,04 0,00 0,07 0,05 0,10 0,06 0,05 0,05 0,07 1,20 0,29 0,58 0,25 0,26 0,21 22,62 10,20 13,66 10,20 10,33 9,01 1,09 0,46 0,37 0,20 0,27 0,26 8,69 2,87 5,63 4,54 3,58 2,39 31,50 48,45 24,52 22,82 34,83 48,63 27,53 25,56 23,29 22,26 25,40 24,65 0,17 0,05 0,06 0,05 5,71 7,86 30, 98 38,93 23,27 11,22 0,36 0,52 0,25 0,26 0,39 0,51 0,08 0,04 0,05 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 0,15 0,25 0,13 0,04 0,10 0,16 0,27 0,29 0,13 0,17 0,26 0,26 0,40 3,09 0,18 0,15 1,17 2,57 Kwasy nasycone (SFA) Kwasy nienasycone (UFA) Kwasy jednonienasycone (MUFA) Kwasy wielonienasycone (PUFA) Kwasy wielonienasycone n-3 (PUFA n-3) Kwasy wielonienasycone n-6 (PUFA n-6) Kwasy neutralne i hipocholesterolemiczne (DFA) Kwasy hipercholesterolemiczne (OFA) 33,35 66,65 33,00 33,65 5,88 27,77 75,34 24,66 14,23 85,77 52,01 33,77 8,13 25,63 88,64 11,36 20,39 79,61 25,08 54,53 31,14 23,39 85,24 14,76 15,50 84,50 23,16 61,34 38,99 22,35 89,04 10,96 14,91 85,09 36,27 48,82 23,38 25,44 88,67 11,33 12,49 87,51 51,46 36,06 11,38 24,68 89,90 10,10 UFA/SFA MUFA/SFA PUFA/SFA PUFA (n-6)/(n-3) DFA/OFA 2,00 0,99 1,01 4,72 3,05 6,03 3,65 2,37 3,15 7,81 3,90 1,23 2,67 0,75 5,78 5,45 1,49 3,96 0,57 8,12 5,71 2,43 3,27 1,09 7,83 7,01 4,12 2,89 2,17 8,90

7 Wykorzystanie pełnotłustych nasion lnu i rzepaku Tempo wzrostu buhajków i zużycie paszy oraz składników pokarmowych Growth efficiency rate of bulls, feed and nutrient conversion Tabela 4 Wyszczególnienie Item Grupy Groups (1b) (2b) (3b) (4b) (5b) (6b) SE Liczba zwierząt No. of animals Początkowa masa ciała [kg] Initial body weight Końcowa masa ciała [kg] Final body weight 308,1 311,5 311,5 308,0 310,9 308,4 1,44 539,4 539,8 538,8 540,0 539,4 540,9 0,91 Dni tuczu Fattening period 254,6 234,1 257,8 259,6 271,4 260,3 4,2 Przyrost dzienny [g] Daily gain 908,4 975,0 881,4 893,6 841,9 893,2 15,7 Pobranie pasz [kg s.m./dzień]: Feed intake [kg of d.m./day] kiszonka z traw grass silage 4,20 4,22 4,31 4,19 4,21 4,22 0,10 mieszanka treściwa concentrates mixture 2,72 2,92 2,57 2,68 2,56 2,66 0,14 Razem Total 6,92 7,14 6,88 6,87 6,77 6,88 0,15 Zużycie pasz/kg przyrostu : Feed conversion/kg of gain: kiszonka z traw [kg s.m.] grass silage [kg of d.m.] 4,62 4,33 4,91 4,68 4,99 4,74 0,11 mieszanka treściwa [kg s. m.] concentrates mixtures [kg of d.m.] 2,99 2,99 2,92 3,00 3,04 2,98 0,08 Razem [kg s.m.] Total [kg of d.m.] 7,61 7,32 7,23 7,68 8,03 7,72 0,19 Wykorzystanie składników pokarmowych / kg przyrostu Nutrient conversion / kg of gain: JPŻ UFV 6,59 6,82 6,49 6,40 6,52 6,52 0,44 BTJN PDIN [g] BTJE PDIE [g] błąd standardowy średniej standard error of mean

8 214 Władysław Brejta... Opas w trakcie doświadczenia trwał średnio 256,3 ± 4,3 dni, zaś przyrost dobowy wynosił 908,7 ± 16,3 gramów z granicą wahań od 730 do 1204 gramów. Zwierzęta w poszczególnych grupach pobierały dziennie od 6,77 do 7,14 kg suchej masy paszy. Na przyrost 1 kg masy ciała zaś zużywały od 7,23 do 8,03 kg suchej masy paszy, w tym odpowiednio: 6,40 6,82 JPŻ, BTJN i BTJE. Różnice były statystycznie nieistotne. Niektóre wskaźniki oceny jakości tuszy użytych do doświadczenia buhajków zamieszczono w tabeli 5. Średnia masa ciała po głodzeniu wynosiła 529,1 ± 1,4 kg i wahała się od 500 do 545 kg. Zastosowany czynnik żywieniowy wywarł wpływ na masę tusz buhajków w poszczególnych grupach (P 0,05). Średnia masa tuszy wynosiła 285,5 ± 0,7 kg, z wahaniami od 278,4 do 298,9 kg. Nie obserwowano różnic w wydajności rzeźnej dla buhajków w poszczególnych grupach. Wynosiła ona średnio 58,29 ± 0,19% i wahała się od 56,13 do 61,28%. Nie obserwowano również istotnych różnic w masie pięciu podstawowych wyrębów. Zaznaczyły się natomiast różnice w masie mięśnia najdłuższego (P 0,05) oraz masie udźca. W przypadku tego ostatniego różnice w zawartości mięsa w udźcu były statystycznie wysoce istotne (P 0,01). Najlepiej umięśnione były udźce buhajków, otrzymujących w diecie 10% dodatek nasion rzepaku lub lnu. W udźcach zwierząt z tych grup obserwowano również najmniejsze otłuszczenie wewnątrzmięśniowe (P 0,01). Nie obserwowano natomiast statystycznie istotnych różnic między badanymi grupami buhajków w przypadku cech fizyko-chemicznych mięsa (tab. 6). Analiza składu kwasów tłuszczowych w tkance mięśnia najdłuższego wykazała brak statystycznie istotnego wpływu zastosowanego czynnika żywieniowego (tab. 7). Obserwowano nieznaczną poprawę składu kwasów tłuszczowych, szczególnie wielonienasyconych (PUFA n-3). Na uwagę zasługuje zmiana proporcji wielonienasyconych kwasów tłuszczowych typu n-6 do n-3, w kierunku wzrostu tych ostatnich. Otrzymane w trakcie doświadczenia mięso wołowe, zasobniejsze w kwasy tłuszczowe z rodziny n-3, z punktu widzenia dietetyki żywienia człowieka może wywierać korzystne działanie przeciwmiażdżycowe (Brisson 1986). W tabeli 8 przedstawiono wyniki sensorycznej analizy mięsa. Nie obserwowano negatywnego wpływu stosowanych w diecie pełnotłustych nasion rzepaku i lnu na cechy sensoryczne mięsa. Wręcz przeciwnie, 10% dodatek nasion lnu w diecie buhajków poprawił soczystość, kruchość i smakowitość wołowiny. Mięso buhajków z tej grupy żywieniowej odznaczało się również najmniejszymi ubytkami cieplnymi. Różnice były statystycznie nieistotne. Uzyskane przez nas wyniki dla cech opasowych, rzeźnych oraz właściwości fizyko-chemicznych mięsa buhajków nie odbiegały od uzyskiwanych przez autorów zajmujących się opasem buhajków simentalskich (Trela i in. 1985; Szarek i in. 1991). Dodatek 10% pełnotłustych nasion lnu lub rzepaku wpływał dodatnio na stopień umięśnienia udźca oraz ograniczał w nim udział tłuszczu.

9 Wykorzystanie pełnotłustych nasion lnu i rzepaku Niektóre wskaźniki oceny jakości tusz Some parameters of carcass quality Tabela 5 Wyszczególnienie Item Grupy Groups (1b) (2b) (3b) (4b) (5b) (6b) SE* Liczba zwierząt No. of animals Masa ciała przed ubojem [kg] Weight at slaughter Masa tuszy [kg] Carcass weight Wydajność rzeźna netto [%] Dressing, net 528,7 528,9 528,9 527,8 529,3 531,0 1,4 285,1ab 288,2ab 289,1a 283,7ab 282,7b 284,0ab 0,6 58,30 58,67 59,16 58,10 57,66 57,88 0,18 Masa udźca Round weight [kg] 40,9ab 41,6b 41,8b 40,6ab 39,8a 40,0ab 0,2 Masa mięsa w udźcu [kg] Meat of round weight 32,4 Aa 34,9Bb 34,6b 33,2a 32,9a 32,6a 0,2 Masa tłuszczu okołomięśniowego [kg] Fat perimeat weight 0,9 0,7 0,7 1,0 0,6 1,0 0,04 Masa tłuszczu wewnątrzmięśniowego [kg] Fat intermeat weight 1,3Aa 0,6Bb 0,7Bb 1,0ab 0,9b 0,9b 0,04 Masa kości Bones weight [kg] 5,7 5,4 5,5 5,4 5,4 5,6 0,07 Masa pięciu podstawowych wyrębów [kg] Weight of 5 primal cuts Masa mięśnia najdłuższego [kg] Weight of m. L. dorsi Powierzchnia mięśnia najdłuższego [cm 2 ] L. dorsi muscle area Masa tłuszczu okołonerkowego Kidney fat weight [kg] 86,1 88,0 87,8 85,9 85,6 85,9 0,3 10,3ab 9,9ab 10,5ab 11,2a 10,8ab 9,8b 0,1 101,9 101,7 100,9 100,7 98,1 100,7 0,6 3,0 3,0 2,8 2,8 3,2 3,2 0,1 błąd standardowy średniej standard error of mean a, b wartości w wierszach oznaczone różnymi literami różnią się istotnie (P 0,05) a, b values in the same rows with different letters differ significantly (P 0.05) A, B jak wyżej dla P 0,01 A, B as above for P 0.01

10 216 Władysław Brejta... Cechy fizyko-chemiczne mięsa Physical and chemical properties of meat Tabela 6 Cechy Traits Liczba zwierząt No. of animals Sucha masa [%] Dry matter Białko ogólne [%] Crude protein Tłuszcz surowy [%] Crude fat Grupy Groups (1b) (2b) (3b) (4b) (5b) (6b) SE* ,93 26,04 26,46 25,91 25,84 25,97 0,13 23,31 23,16 23,02 23,04 22,75 22,89 0,11 1,46 1,48 1,60 1,10 1,73 1,73 0,10 ph 24 5,65 5,63 5,61 5,58 5,64 5,59 0,01 Wodochłonność [%] Water binding capacity Jasność barwy [%] Brightness of colour Ubytki termiczne [%] Termal drip 23,75 22,56 24,03 24,01 22,50 24,39 0,37 10,35 11,90 11,75 11,34 12,26 12,50 0,31 39,44 37,35 33,86 37,89 38,64 34,12 0,89 błąd standardowy średniej standard error of mean Krełowska i in. (1991) wykazali, że mięso młodych buhajków opasanych mieszanką zawierającą 30% rozdrobnionych nasion rzepaku podwójnie ulepszonego, w porównaniu z mięsem buhajków otrzymujących mieszankę z udziałem 30% jęczmienia, zawiera więcej białka a mniej tłuszczu (P 0,05) i charakteryzuje się korzystnymi parametrami barwy. Clinquart i in. (1991), opasając rosnące buhajki dietą zawierającą w swoim składzie 10% dodatek nasion lnu, obserwowali ujemny wpływ tych ostatnich na tempo wzrostu i wykorzystanie paszy. Autorzy ci obserwowali zmianę składu kwasów tłuszczowych w tłuszczu zapasowym i mięśniach buhajków. Różnice były jednak statystycznie nieistotne. Podobny brak wpływu skarmianej śruty z pełnotłustych nasion rzepaku na skład kwasów tłuszczowych w lipidach tkankowych u opasanych wolców stwierdzili St. John i in. (1987).

11 Wykorzystanie pełnotłustych nasion lnu i rzepaku Skład kwasów tłuszczowych w mięśniu najdłuższym (w % sumy kwasów) Fatty acids composition of longissimus dorsi muscle (in % of total fatty acids) Tabela 7 Kwasy tłuszczowe Fatty acids Grupy Groups (1b) (2b) (3b) (4b) (5b) (6b) SE* C 8 0,001 C 10 0,04 0,04 0,05 0,04 0,05 0,05 0,002 C 12 0,06 0,08 0,06 0,06 0,08 0,09 0,004 C 14 1,73 1,87 2,08 1,62 2,17 2,15 0,06 C 16 22,63 24,34 23,99 22,39 24,84 24,74 0,26 C 16:1 2,74 2,73 3,10 2,79 3,13 3,10 0,09 C 18 23,31 20,76 22,49 23,54 21,81 21,19 0,70 C 18:1 37,70 37,72 37,60 36,21 36,03 38,09 0,81 C 18:2 7,14 7,38 6,40 7,79 7,24 6,26 0,22 γ C 18:3 0,12 0,17 0,14 0,13 0,16 0,14 0,005 C 18:3 (ALA) 1,67 2,03 1,71 2,11 1,89 1,75 0,08 C 20 0,17 0,20 0,18 0,19 0,25 0,21 0,01 C 20:4 (AA) 1,93 1,89 1,66 2,18 1,66 1,54 0,09 C 20:5 (EPA) 0,41 0,44 0,36 0,57 0,38 0,36 C 20:6 (DHA) 0,21 0,21 0,19 0,25 0,18 0,21 0,009 C 22 0,09 0,09 0,08 0,09 0,08 0,07 0,003 C 22:1 0,01 0,003 Kwasy nasycone (SFA) 48,05 47,39 48,83 47,95 49,32 48,53 0,67 Kwasy nienasycone (UFA) 51,95 52,61 51,17 52,05 50,68 51,47 0,67 Kwasy jednonienasycone (MUFA) 40,45 39,24 40,72 39,03 39,18 41,21 0,87 Kwasy wielonienasycone (PUFA) 11,49 12,13 10,45 13,03 11,51 10,26 0,40 Kwasy wielonienasycone n-3 (PUFA n-3) 2,29 2,68 2,39 2,94 2,44 2,32 0,10 Kwasy wielonienasycone n-6 (PUFA n-6) 9,20 9,45 8,07 10,10 9,06 7,94 0,31 Kwasy neutralne i hipocholesterolemiczne (DFA) 75,25 73,37 73,67 75,59 73,75 72,66 0,35 Kwasy hipercholesterolemiczne (OFA) 24,75 26,63 26,33 24,41 26,25 27,33 0,35 UFA/SFA 1,09 1,12 1,06 1,13 1,04 1,07 MUFA/SFA 0,85 0,86 0,85 0,86 0,81 0,86 PUFA/SFA 0,24 0,26 0,22 0,27 0,39 0,21 0,21 PUFA (n-6)/(n-3) 4,05 3,63 3,41 3,45 3,77 3,53 0,07 DFA/OFA 3,07 2,76 2,81 3,12 2,90 2,68 0,06 błąd standardowy średniej standard error of mean

12 218 Władysław Brejta... Właściwości sensoryczne mięsa Sensory properties of meat Tabela 8 Liczba zwierząt No. of animals Cechy Traits Soczystość [pkt.] Succulence [points] Kruchość [pkt.] Tenderness [points] Grupy Groups (1b) (2b) (3b) (4b) (5b) (6b) SE ,29 4,29 4,53 3,99 4,20 4,51 0,06 4,39 4,29 4,60 4,48 4,61 4,50 0,07 Zapach Aroma: intensywność [pkt.] intensity [points] 4,90 4,89 4,86 4,89 4,90 4,86 jakość [pkt.] quality [points] 4,83 4,92 4,86 4,89 4,84 4,84 Smakowitość Palatability: intensywność [pkt.] intensity [points] 4,43 4,29 4,56 4,18 4,21 4,49 0,05 jakość [pkt.] quality [points] 4,46 4,34 4,59 4,29 4,30 4,56 0,05 błąd standardowy średniej standard error of mean Odmienne wyniki uzyskali Strzetelski i in. (1992). Chrząszcz i in. (1995) natomiast, żywiąc cielęta mieszankami z dodatkiem 15 25% pełnotłustych nasion rzepaku, wykazali w ich tłuszczu więcej nienasyconych kwasów tłuszczowych o długich łańcuchach węglowych oraz mniej wolnych kwasów tłuszczowych, w porównaniu z tłuszczem cieląt żywionych mieszanką ze śrutą sojową. Podsumowanie Wyniki badań wskazują, że zastosowane 5 lub 10% dodatki pełnych nasion lnu i rzepaku lub mieszaniny tych nasion do dawek pokarmowych dla rosnących buhajków, w okresie wzrostu od 400 do 550 kg masy ciała nie wywierały statystycznie istotnego wpływu na tempo wzrostu i jakość uzyskiwanych tusz oraz właściwości fizyko-chemiczne i sensoryczne mięsa. Na uwagę zasługuje natomiast modyfikacja (wprawdzie statystycznie nieistotna) składu kwasów tłuszczowych w mięśniu najdłuższym rosnących zwierząt, szczególnie zmiana proporcji wielo-

13 Wykorzystanie pełnotłustych nasion lnu i rzepaku nienasyconych kwasów tłuszczowych typu n-6 do n-3, w kierunku wzrostu tych ostatnich. Otrzymane mięso, zasobne w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, szczególnie z rodziny n-3, w diecie człowieka może wywierać korzystne działanie przeciwmiażdżycowe. Literatura Ashes J.R., Thompson R.H., Gulati S.K., Brown G.H., Scott T.W., Rich A.C., Rich J.C A comparison of fatty acid profiles and carcass characteristics of feedlot steers fed canola seed and sunflower seed meal supplements protected from metabolism in the rumen. Austral. J. Agric. Res., 44: Baryłko-Pikielna N Zarys analizy sensorycznej żywności. WNT, Warszawa. Brandt R.T., Anderson S.J Supplemental fat source affects feedlot performance and carcass traits of finishing yearling steers and estimated diet net energy value. J. Anim. Sci., 68: Brisson G.J Dietary fat and human health. Rec. Adv. Anim. Nutr., eds. W. Haresign i D.J.A. Cole, Butterworts, Boston, Chrząszcz E., Kistowski T., Korniewicz A., Czarnik-Matusewicz H Wpływ nasion rzepaku na wskaźniki produkcyjne i fizjologiczne cieląt oraz jakość tuszy. Rocz. Nauk. Zoot., 22: Clinquart A., Istasse L., Dufrasne I., Mayombo A., van Eenaeme C., Bienfait J.M Effects on animal performance and fat composition of two fat concentrates in diets for growing- fattening bulls. Anim. Prod., 53: Folch J., Lees M., Sloane Stanley G.H A simple method for the isolation and purification of total lipids from animal tissue. J. Biol. Chem., 226: Grau R., Hamm R Eine einfache Metode zur Bestimmung der Wasserbindung im Muskel. Naturwissenschaften, 40, 29. INRA Alimentation des bovins, ovins, caprins. Institut National de la Recherche Agronemique, Paris, red. R. Jarrige. Koreleski J., Fraś B., Kubicz M Wpływ preparowania nasion rzepaku na jakość białka oraz zawartość energii metabolicznej. Rocz. Nauk. Zoot., 17: Kortz J., Różycka J., Grajewska-Kolaczyk S Methodical aspects of the objective determination of colour in fresh pork meat. Rocz. Nauk Rol., 90-B-3: Kraszewski J., Wawrzyńczak S., Bielak F Przydatność dodatku preparatu tłuszczowego Erafet w postaci mydeł wapniowych i magnezowych w żywieniu krów. Rocz. Nauk. Zoot., 20: Krełowska-Kułas M., Kędzior W., Strzetelski J The quality of meat and fat of young bulls fattened with a full ratio mixture containing ground rape seeds. Arch. Anim. Nutr., 41: Stasiniewicz T., Strzetelski J., Bilik K Śruta z całych nasion rzepaku odmian 00 w dawkach pokarmowych dla wysokomlecznych krów. Instrukcja wdrożeniowa IZ. St. John L.C., Young C.R., Knabe D.A., Thompson L.D., Schelling G.T., Grundy S.M., Smith S.B Fatty acid profiles and sensory and carcass traits of tissues from steers and swine fed an elevated monounsaturated fat diet. J. Anim. Sci., 64: Strzetelski J.A., Lipiarska E., Kowalczyk J., Stasiniewicz T., Maciaszek K The use of rape seeds in a complete feed in intensive fattening of young bulls. J. Anim. Feed. Sci., 1:

14 220 Władysław Brejta... Strzetelski J., Ryś R., Stasiniewicz T., Lipiarska E., Stankiewicz B Wpływ stosowania ogrzewanych nasion rzepaku w mieszankach treściwych dla krów na efekty produkcyjne, skład tłuszczu mleka i fermentację w żwaczu. Rocz. Nauk. Zoot., 20: Szarek J., Gil Z., Brzuski P., Zapletal P Zdolność opasowa i wartość rzeźna buhajków krajowych ras bydła. Rocz. Nauk. Zoot., 18: Trela J., Kraszewski J., Choroszy Z Produkcja buhajów do krzyżowania towarowego przy wykorzystaniu mięsnych ras Limousine, Piemontese i krów Simentalskich wyniki pokolenia F1. Rocz. Nauk. Zoot., Monogr. i Rozprawy, 23: Walczak Z Laboratoryjna metoda oznaczania zawartości galarety w konserwach mięsnych. Rocz. Nauk. Rol., 74-B-4: