GAZOMIERZE TURBINOWE seria CGT-02

Transkrypt

1 COMMON S.A. ul. Aleksandrowska 67/ Łódź tel: (042) fax: (042) GAZOMIERZE TURBINOWE seria CGT02 INSTRUKCJA TECHNICZNA CGT/IU04 Łódź 2004 PRZED ZAINSTALOWANIEM I URUCHOMIENIEM GAZOMIERZA NALEśY ZAPOZNAĆ SIĘ Z TREŚCIA INSTRUKCII TECHNICZNEJ

2 Spis treści Str. I. PRZEZNACZENIE I WARUNKI STOSOWANIA 2 II. BUDOWA I ZASADA DZIAŁANIA 7 III. URZĄDZENIE ODCZYTOWE I WYJŚCIA POMIAROWE 9 IV. OZNAKOWANIE I LEGALIZACJA GAZOMIERZY 14 V. PAKOWANIE, TRANSPORT I MAGAZYNOWANIE 16 VI. INSTALOWANIE I URUCHOMIENIE GAZOMIERZA 17 VII. KONSERWACJA, USTERKI, NAPRAWY 23 VIII. WYPOSAśENIE DODATKOWE 25 1

3 I. PRZEZNACZENIE I WARUNKI STOSOWANIA Przeznaczenie urządzenia Gazomierze turbinowe serii CGT02 są elektromechanicznymi urządzeniami ciśnieniowymi przeznaczonymi do pomiaru objętości gazu przepływającego przez instalację. W wykonaniu standardowym mogą być instalowane w miejscach gdzie jest prawdopodobne występowanie atmosfer wybuchowych, powstałych jako mieszaniny gazów, zaliczanych do grup wybuchowości IIA i IIB, z powietrzem (w wykonaniu specjalnym równieŝ IIC). W tabeli 1 podano własności fizyczne częściej stosowanych gazów i mieszanin gazów, do których są przystosowane gazomierze CGT02. Maksymalne ciśnienie gazu dla gazomierzy turbinowych serii CGT02 wynosi: dla gazomierzy z przyłączami PN16 1,6 MPa, dla gazomierzy z przyłączami PN20 (ANSI150) 2 MPa. dla gazomierzy z przyłączami PN50 (ANSI300) 5 MPa. dla gazomierzy z przyłączami PN64 6,4 MPa. dla gazomierzy z przyłączami PN110 (ANSI600) 11 MPa. Gazomierze turbinowe mogą być instalowane zarówno w pomieszczeniach o ustabilizowanej temperaturze, jak i na wolnym powietrzu, ale wtedy powinny być osłonięte przed bezpośrednim oddziaływaniem czynników atmosferycznych (kontenery blaszane, szafki, daszki, osłony itp.). Zakres temperatury otoczenia od 25 C do + 70 C. Zakres temperatury gazu w instalacji od 20 C do + 60 C. Warunki stosowania urządzenia. 1. Zgodność z wymaganiami dyrektywy 94/9/WE ATEX: certyfikat KDB 04ATEX036, oznaczenie CE 1453, warunki stosowania wykonanie standardowe II 2G EEx ia IIB T4 wykonanie specjalne II 2G EEx ia IIC T4 ochrona obudowy liczydła IP65, normy zharmonizowane PNEN :2003, PNEN 50014:2002 (U), PNEN 50020:2003 (U) 2. Zgodność z wymaganiami dyrektywy 97/23/WE PED: certyfikat 67/JN/ /3, oznaczenie CE 1433, maksymalne ciśnienie pracy wykonanie PN16 Pmax = 1,6 MPa, wykonanie PN20 Pmax = 2 MPa. wykonanie PN50 Pmax = 5 MPa. wykonanie PN64 Pmax = 6,4 MPa. wykonanie PN110 Pmax = 11 MPa. temperatura otoczenia 25 C Ta + 70 C normy zharmonizowane PNEN 1515:2002 (U), PNEN 10269:2002 (U), PNEN :2000, PNEN :2002, PNEN :2002, PNEN :2002, PNEN :2002 (U) inne zastosowane przepisy Warunki Urzędu Dozory Technicznego. Urządzenia ciśnieniowe WUDT/UC/2003 (WUDTUCWO, WUDTUCWOO/00, WUDTUCWOO/01, 2

4 WUDTUCWOO/19) 3. Zgodność z Zarządzeniem nr 2 Prezesa GUM z dn w Sprawie Wprowadzenia Przepisów Metrologicznych o Gazomierzach: decyzja Prezesa GUM ZT 867/98 znak typu RP T , parametry metrologiczne Tabela 2. połoŝenie pracy gazomierza H standard, ( VD, VU opcja na zamówienie) 4. Zgodność z innymi normami PNEN 12261:2003 (U), PN92/M PNM548321/A1: 1995, ZNG4005, PNEN AC:1999, PNEN :2003, PNEN :2001, PNEN ISO 8981:2001, PNEN ISO 35061:2000, PNEN ISO 35062:2000 PNISO 70051:1996. Tabela 1. Własności fizyczne częściej stosowanych gazów i mieszanin gazów, do których są przystosowane gazomierze CGT02. Gęstość podana przy ciśnieniu 101,325 kpa, w temperaturze 20 o C Gaz lub mieszanina gazów Symbol (wzór) chemiczny Gęstość ρ [kg/m 3 ] Gęstość względem powietrza Wykonanie gazomierza argon Ar 1,66 1,38 standardowy IIB azot N 2 1,16 0,97 standardowe IIB butan C 4 H 10 2,53 2,1 standardowe IIB dwutlenek węgla CO 2 1,84 1,53 standardowe IIB etan C 2 H 6 1,27 1,06 standardowe IIB etylen C 2 H 4 1,17 0,98 standardowe IIB gaz ziemny CH 4 ok. 0,75 ok. 0,63 standardowe IIB hel He 0,17 0,14 standardowe IIB metan CH 4 0,67 0,55 standardowe IIB propan C 3 H 8 1,87 1,56 standardowe IIB tlenek węgla CO 1,16 0,97 standardowe IIB acetylen C 2 H 2 1,09 0,91 specjalne IIC wodór H 2 0,084 0,07 specjalne IIC powietrze 1,20 1 standardowe IIB Zasadnicze parametry metrologiczne gazomierzy turbinowych serii CGT02 są zestawione w tabeli 2. Tabeli tej nie naleŝy jednak traktować jako aktualnej oferty handlowej; informacje na ten temat moŝna uzyskać w Dziale Marketingu (nr telefonu podany na stronie tytułowej). Na specjalne zamówienie Common S.A. moŝe wykonać gazomierze o średnicy nominalnej DN 400, 500, 600 wg tabeli 2b 3

5 Gazomierz wywołuje spadek ciśnienia w instalacji. Wartość tego spadku dla gazomierzy CGT02 przy gęstości ρ 0 wynoszącej 1,2 kg/m 3 moŝe być odczytana z wykresu na rysunku 1. W rzeczywistych warunkach stratę ciśnienia p rz [Pa] oblicza się ze wzoru: p rz = ρ ρ o pa + p p a p gdzie: ρ gęstość gazu wg tabeli 1 [kg/m 3 ], p a ciśnienie atmosferyczne (p a 101 [kpa] ), p nadciśnienie gazu przed gazomierzem [kpa], p spadek ciśnienia w warunkach odniesienia (wg rysunku 1) [Pa]. p [Pa] p [mm H 2 O] DN50 DN80 DN100 DN200 DN250 DN150 DN Q [m 3 /h] Rys.1. Strata ciśnienia na gazomierzach turbinowych CGT02 przy gęstości odniesienia ρ o = 1,2 kg/m 3 4

6 Oznaczenie nominalnej średnicy Oznaczenie wielkości gazomierza Przepływ maksymalny Q max Przepływ minimalny Q min dla gazomierzy na ciśnienie 1,6 i 2 MPa przy zakresowości : Przepływ minimalny Q min dla gazomierzy na ciśnienie 5 6,4 i 11 MPa przy zakresowości : 1:10 1:20 1:30 1:5 1:10 1:20 1:30 Objętość gazu odpowiadająca jednemu impulsowi LF m 3 /h [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /impuls] DN 50 DN 80 DN 100 DN 150 G 40 G 65 G 100 G 160 G 250 G 160 G 250 G 400 G 400 G 650 DN 200 G 1000 DN 250 DN ,1 1 1 Cyfrowy kod * wielkości gazomierza G G G 1600 G 1000 G 1600 G 2500 G 1600 G 2500 G gazomierzy turbinowych serii CGT02 w zakresie DN50 DN300 5 Tabela 2a. Zasadnicze parametry metrologiczne i kod cyfrowy

7 Oznaczenie nominalnej średnicy Oznaczenie wielkości gazomierza Przepływ maksymalny Q max Przepływ minimalny Q min dla gazomierzy na ciśnienie1,6 i 2 MPa przy zakresowości : Przepływ minimalny Q min dla gazomierzy na ciśnienie 5 6,4 i 11 MPa przy zakresowości : 1:10 1:20 1:30 1:5 1:10 1:20 1:30 Objętość gazu odpowiadająca jednemu impulsowi LF m 3 /h [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /h] [m 3 /impuls] DN 400 DN 500 DN 600 G 2500 G 4000 G 6500 G 4000 G 6500 G G 6500 G G *) Uwaga: Kod cyfrowy gazomierzy na ciśnienie p max = 2 MPa rozpoczyna się od cyfry 2, na ciśnienie p max = 5 MPa rozpoczyna się od cyfry 5, na ciśnienie 6,4 MPa rozpoczyna się od cyfry 6, a na ciśnienie 11 MPa od cyfry Cyfrowy kod * wielkości gazomierza gazomierzy turbinowych serii CGT02 w zakresie DN400 DN600 Tabela 2b. Zasadnicze parametry metrologiczne i kod cyfrowy 6

8 II. BUDOWA I ZASADA DZIAŁANIA Gazomierz turbinowy działa na zasadzie proporcjonalności prędkości obrotowej wirnika turbiny do prędkości liniowej, a więc i do strumienia objętości przepływającego gazu. Gaz wpływający do gazomierza (rys. 2) jest kierowany przez kierownicę wlotową do zespołu pomiarowego i wywołuje obrót wirnika. Ruch obrotowy z wirnika jest przekazywany przez przekładnie zębate i sprzęgło magnetyczne do liczydła. Mechanizm liczydła dokonuje sumowania objętości, która przepłynęła przez urządzenie, a ośmiopozycyjny licznik wskazuje wartość tej sumy. KaŜdy z gazomierzy serii CGT02 działa prawidłowo tylko w określonym zakresie wielkości przepływu od Q max do Q min, opisanym w danych technicznych (tabela 2). Rys.2. Gazomierz turbinowy CGT02 w przekroju 7

9 Gazomierz turbinowy (rys. 2) jest zbudowany z następujących podstawowych zespołów: Korpus główny. Korpus główny przenosi wszystkie obciąŝenia, zarówno te pochodzące od ciśnienia gazu jak i od przyłączy do instalacji. Korpusy gazomierzy o wymiarze nominalnym od DN50 do DN 150 z przyłączami PN16 i PN20 mogą być wykonywane w dwóch wersjach, jako stalowe skrawane z odkuwki lub jako odlewane z Ŝeliwa sferoidalnego. Korpusy z przyłączami PN50, PN64, PN110 występują tylko w wersji stalowej. Większe korpusy począwszy od DN200 wykonywane są zawsze jako stalowe, spawane. KaŜdy korpus posiada dwa kołnierze przyłączeniowe z przylgą typu B o wymiarach przyłączeniowych zgodnych z normą PN ISO 70051:1996. Wymiary kołnierzy, jak teŝ wymiary gabarytowe i orientacyjne masy gazomierzy w podstawowym wykonaniu, są podane w tabelach 3 a i b, a oznaczone na rysunku 14. Na zamówienie specjalne korpus moŝe być wyposaŝony w inne rodzaje kołnierzy zgodne z Polskimi Normami (np. z występami lub rowkami) albo wg norm ISO, ANSI lub GOST. Na korpusie gazomierza umieszczone są gniazda wyjścia sygnałów wysokiej częstotliwości oraz gniazda termometrów (patrz rozdział III). Zespół pomiarowy. Obejmuje on turbinę, kierownicę i zespół przekładni. Wirnik turbiny jest umieszczony w osi korpusu gazomierza i ułoŝyskowany na dwóch miniaturowych łoŝyskach kulkowych. Kierownica strumienia, umieszczona przed turbiną, symetryzuje przepływ gazu i kieruje go na łopatki wirnika turbiny. Zespół przekładni (ślimakowa i walcowa) redukuje prędkość obrotową i przekazuje napęd na sprzęgło magnetyczne. Zespół przeniesienia napędu. Obejmuje on sprzęgło magnetyczne wraz z korpusem przegrody hermetycznej. Cześć napędzająca sprzęgła znajduje się wewnątrz, zaś część napędzana na zewnątrz przegrody. Sprzęgło to przenosi napęd ze strefy ciśnieniowej do zespołu liczydła, gdzie nie dociera gaz płynący przez gazomierz. Do części napędzanej sprzęgła moŝe być zamocowane koło referencyjne stanowiące wzbudnik nadajnika wysokiej częstotliwości HF. Zespół liczydła. Następuje w nim dalsza redukcja prędkości obrotowej (przez przekładnię ślimakową oraz przekładnie walcowe) w celu napędu liczydła mechanicznego oraz elementów wzbudzających nadajniki sygnałów elektrycznych niskiej częstotliwości. Do zespołu tego naleŝą teŝ gniazda wyprowadzające sygnały elektryczne niskiej i wysokiej częstotliwości na zewnątrz gazomierza. Zespół smarowania. Gazomierze CGT02 są wyposaŝone w układ okresowego smarowania łoŝysk wirnika turbiny (nie dotyczy gazomierzy DN50 w wykonaniu standardowym). Układ ten jest zasilany ręczną pompką tłoczkową zblokowaną ze zbiorniczkiem oleju (rys. 3). Pojemność zbiorniczka oleju wynosi m 3 [20 cm 3 ]. Pozostałe mechanizmy gazomierzy nie są smarowane zewnętrznie; są tam zastosowane łoŝyska zakryte z zapasem środka smarowego. Układ smarowania jest fabrycznie odpowietrzony i napełniony olejem. 8

10 III. URZĄDZENIE ODCZYTOWE I WYJŚCIA POMIAROWE Gazomierz CGT02 posiada urządzenie odczytowe w postaci liczydła mechanicznego wraz z wyjściami sygnałów elektrycznych. Na korpusie rozmieszczone są gniazda do zabudowy zewnętrznych nadajników HF oraz wyjścia do pomiaru ciśnienia i temperatury (opcja). Wyjścia te umoŝliwiają kontrolę pracy gazomierza i przyłączenie osprzętu zewnętrznego. Usytuowanie wyjść pomiarowych na gazomierzu jest zilustrowane na rysunku 3. Liczydło mechaniczne znajduje się wewnątrz zespołu liczydła i jest widoczne przez wziernik z poliwęglanu. UmoŜliwia ono bezpośredni odczyt rzeczywistej objętości gazu, która przepływa przez gazomierz przy danym ciśnieniu i w danej temperaturze. Zespół liczydła moŝna obracać wokół poziomej osi gazomierza w zakresie ok. 345 o co umoŝliwia wygodny odczyt liczydła praktycznie z dowolnego kierunku. Wyjścia elektryczne z liczydła. Wyjścia sygnałów elektrycznych mogą być dwóch rodzajów: niskiej częstotliwości (LFlow frequency) oraz wysokiej częstotliwości (HFhigh frequency). Liczydło moŝe być wyposaŝone maksymalnie w dwa gniazda i sześć nadajników impulsów elektrycznych: dwa zbliŝeniowe nadajniki indukcyjne wysokiej częstotliwości HF, dwa szczelinowe nadajniki indukcyjne niskiej częstotliwości LFI, dwa nadajniki kontaktronowe niskiej częstotliwości LFK. Nadajniki kontaktronowe LFK są przewidziane do współpracy z przelicznikiem objętości o zasilaniu bateryjnym lub sieciowobateryjnym umieszczonym blisko gazomierza (do ok. 2 m). Nadajniki indukcyjne, zarówno niskoczęstotliwościowe LFI jak i wysokoczęstotliwościowe HF mogą przesyłać sygnały prądowe na znacznie większą odległość (do ok. 200 m, zaleŝnie od warunków). Ze względu na duŝy pobór prądu mogą one współpracować tylko z przelicznikami o zasilaniu sieciowym. Odpowiadająca jednemu impulsowi nadajnika LF objętość gazu jest podana w tabeli 2. Liczba impulsów HF przypadająca na jeden m 3 gazu jest ustalana indywidualnie dla kaŝdego gazomierza i podana na tabliczce znamionowej. Kreska umieszczona na tabliczce znamionowej zamiast liczby impulsów oznacza brak odpowiedniego nadajnika. Wszystkie nadajniki umieszczone w liczydle gazomierza są połączone ze stykami gniazd Tuchel C091 31N , umieszczonymi na tylnej ścianie osłony liczydła. Do gniazd tych naleŝy przyłączyć przewody z wtykami 6stykowymi Tuchel C091 31H Złącza Tuchel zastosowane w gazomierzach CGT są wykonane w klasie IP67. MoŜliwe połączenia nadajników z odpowiednimi gniazdami wyjść sygnałów elektrycznych są przedstawione w tabeli 3. 9

11 Rys.3. Usytuowanie wyjść pomiarowych w gazomierzach CGT02 Tabela 3. MoŜliwe połączenia nadajników gazomierza do gniazd wyjść elektrycznych. biegunowość styk LFK 1 LFI 1 HF 1 LFK 2 LFI 2 HF 2 1 S O 4 + S O Gniazdo 1 2 P O O O 5 + P O O O 3 P 6 + P 1 O P 4 + O P Gniazdo 2 2 O O P O 5 + O O P O 3 O P 6 + O P S połączenia w wykonaniu standardowym P połączenia zalecane w wersji pełnej O połączenia alternatywne W standardowym wykonaniu gazomierza CGT02 jest zainstalowany tylko jeden nadajnik kontaktronowy LFK 1. Zgodnie z warunkami stosowania gazomierze serii CGT02 powinny być wyposaŝone w nadajniki zapewniające poziom zabezpieczenia co najmniej II 2G EEx ib IIC T4. Warunek ten spełniają na przykład następujące nadajniki zastosowane w liczydle: HF typu NJ0,85GMN, produkcji Pepperl+Fuchs GmbH, II 1G EEx ia IIC T6. LFI typu CLFI02 produkcji Common S.A. II 2G EEx ia IIC T6. LFK typu CLFK02 produkcji Common S.A. II 2G EEx ia IIC T6. 10

12 Dopuszczalne parametry zasilania nadajników z obwodów iskrobezpiecznych (U i,i i, P i ) oraz maksymalna indukcyjność i pojemność wewnętrzna nadajników (L i, C i ) HF LFI LFK U i = 16 V DC U i = 15,5 V DC U i = 15,5 V DC I i = 25 ma I i = 52 ma I i = 52 ma P i = 64 mw P i = 169 mw P i = 169 mw L i = 50 µh L i 40 µh L i 0 C i = 30 nf C i = 28 nf C i 0 Znamionowe parametry pracy stosowanych nadajników: kontaktronowego CLFK02: napięci znamionowe U n = 5 15,5 V DC, rezystancja styku zamkniętego R z = 500Ω 2 kω, rezystancja styku otwartego R o > 100 MΩ, maks. częstotliwość przełączania f p = 500 Hz. indukcyjnych CLFI02 NJ0,85GMN napięcie znamionowe U n = 5 15,5 V U n = 5 16 V, prąd nadajnika nieaktywnego I L < 1,2 ma, I L < 1,2 ma, prąd nadajnika aktywnego I H > 2,1 ma, I H > 2,1 ma, rezystancja obciąŝenia R n < 1 kω, R n < 1 kω, maks. częstotliwość przełączania f p = 200 Hz, f p = 5 khz. Na rezystorze obciąŝenia o wartości 1 kω powstaje spadek napięcia o wartości zaleŝnej od stanu nadajnika (aktywny lub nieaktywny). Przy wyŝej przedstawionych wartościach prądu nadajnika (zgodnych z normą DIN 19234) napięcie wyjściowe moŝe przyjmować wartości: w stanie nieaktywnym U L < 1,2 V, w stanie aktywnym U H > 2,1 V. Wyjście elektryczne HF z nadajników w korpusie gazomierza Nadajnik impulsów wysokiej częstotliwości moŝe być umieszczony w korpusie głównym gazomierza nad wirnikiem turbiny lub nad kołem referencyjnym, o liczbie zębów równej liczbie łopatek wirnika. Elementem modulującym pole magnetyczne nadajnika HF jest wówczas odpowiednio wirnik turbiny lub koło referencyjne. Nadajnik jest montowany w gnieździe, którego połoŝenie jest pokazane na rys.3. W gnieździe tym jest wykonany otwór z gwintem M16 x 1,5 (rys. 4). Instalowanie nadajnika HF w korpusie gazomierza wymaga duŝej precyzji i posłuŝenia się elektronicznym sprzętem kontrolnym, więc moŝe być dokonane tylko przez przedstawiciela producenta lub przedsiębiorstwo przez niego autoryzowane. Maksymalnie do gazomierza mogą być zamontowane cztery zbliŝeniowe nadajniki indukcyjne wysokiej częstotliwości HF: dwa nadajniki HF z wirnika turbiny, dwa nadajniki HF z koła referencyjnego. Nadajniki te powinny zapewnić poziom zabezpieczenia co najmniej II 2G EEx ib IIC T5. Warunki te spełniają na przykład nadajniki: 11

13 HF typu CHFI02 produkcji Common S.A. II 2G EEx ia IIC T6, HF typu NJ1,510GMNY07451, Pepperl+Fuchs GmbH, II 1G EEx ia IIC T6. HF typu Bi1EH04Y1, produkcji Hans Turck GmbH, II 2G EEx ia IIC T6. Rys.4. Wymiary króćca do zamocowania nadajnika impulsów wysokiej częstotliwości HF. Dopuszczalne parametry zasilania ww nadajników z obwodów iskrobezpiecznych oraz maksymalna indukcyjność i pojemność wewnętrzna nadajników wynoszą odpowiednio: CHFI02 Ui = 15,5 V, Ii = 52 ma, Pi = 169 mw, Li 40 µh, Ci = 28 nf. NJ1,510GMNY07451 Ui = 16 V, Ii = 25 ma, Pi = 64 mw, Li = 50 µh, Ci = 20 nf. Bi1EH04Y1 Ui = 15 V, Ii = 60 ma, Pi = 80 mw, Li = 150 µh, Ci = 150 nf. Warunki stosowania i parametry zasilania naniesione są na osłonie nadajnika. Nadajniki wyposaŝone są w 4stykowe wtyki Tuchel C091 31W NaleŜy przyłączać do nich przewody zaopatrzone w gniazda Tuchel C091 31D Nadajnik jest przyłączony do styków 3 i 4 wtyku. Schemat połączenia nadajnika z obwodem pomiarowym jest przedstawiony na rysunku 5. +8,2V wtyk 2 3 gniazdo 1 4 R=1kΩ Rys.5. Schemat przyłączenia nadajnika HF Liczba impulsów HF przypadająca na jeden m 3 gazu jest ustalana indywidualnie dla kaŝdego gazomierza i podana na tabliczce znamionowej wyjść elektrycznych (rys. 10), umieszczonej na górnej powierzchni liczydła. Kreska umieszczona na tabliczce znamionowej zamiast liczby impulsów, oznacza brak odpowiedniego nadajnika. 12

14 Wyjście HF jest szczególnie przydatne do śledzenia zmian wielkości strumienia przepływającego czynnika. Wyjście pomiaru ciśnienia. Wyjścia przeznaczone do pomiaru ciśnienia (otwory impulsowe) znajdują się po obu stronach korpusu głównego (rys. 3). W otworach mogą być wykonane gniazda z gwintem metrycznym M12x1,5 (rys. 6) lub calowym NPT 1/4 (rys. 7). Rodzaj gwintu oznaczony jest na korpusie. Wejścia słuŝą do podłączone przetworników ciśnienia, bezpośrednio lub za pośrednictwem zaworów trójdrogowych. Wyjścia nie uŝywane są zaślepione korkami. Rys. 6. Gniazdo pomiaru ciśnienia M12x1,5. Rys 7. Gniazdo pomiaru ciśnienia NPT 1/4 Wyjście pomiaru temperatury. Wyjścia przeznaczone do pomiaru temperatury znajdują się po obu stronach korpusu głównego (rys. 3). W otworach mogą być wykonane gniazda z gwintem metrycznym M14x1,5 (rys.8) lub calowym NPT 1/4 (rys. 9). Do wyjść, za pośrednictwem tulejek termometrycznych, podłącza się termometry elektryczne lub przetworniki temperatury. Wyjścia nie uŝywane są zaślepione korkami. Rys. 8. Gniazdo pomiaru temperatury M14x1,5. Rys. 9. Gniazdo pomiaru temperatury NPT 1/4 13

15 IV. OZNAKOWANIE I LEGALIZACJA GAZOMIERZY Informacje o podstawowych parametrach technicznych gazomierza oraz numer fabryczny i rok produkcji podane są na tabliczkach znamionowych (rys.10 i rys.11), zamocowanych wkrętami do osłony liczydła. Dwie pierwsze cyfry numeru fabrycznego stanowią kodowe oznaczenie wielkości gazomierza, według opisu zawartego w tabeli 2. Na górnej powierzchni korpusu gazomierza umieszczone są znaki informacyjne o kierunku przepływu gazu oraz oznaczenia wyjść do pomiaru ciśnienia i temperatury (rys. 12). Rys. 10. Tabliczki znamionowe wykonanie standardowe Rys. 11. Tabliczka znamionowa wykonanie specjalne 14

16 Rys.12. Znaki informacyjne kierunku przepływu oraz wyjść do pomiaru ciśnienia i temperatury. KaŜdy gazomierz sprawdzany w upowaŝnionym laboratorium (punkcie legalizacyjnym) nadzorowanym przez Okręgowy Urząd Miar, musi mieć naniesione cechy legalizacyjne na plombach umieszczonych w punktach nr 1 i 2 rys. 13. Cechy legalizacyjne na plombie obejmują znak Urzędu Miar lub punktu legalizującego oraz rok i miesiąc legalizacji. Do gazomierza moŝe być dołączone (na Ŝyczenie nabywcy) udokumentowanie sprawdzenia w postaci Świadectwa Legalizacji. Rys. 13. Punkty umieszczania plomb na gazomierzach CGT02. Na połączeniach części nie podlegających demontaŝowi przy instalowaniu gazomierza są umieszczone plomby zabezpieczające z cechą Urzędu Miar lub upowaŝnionego laboratorium (nr 3, 4, 5 i 6 rys. 13). 15

17 Zachowanie plomb z cechami legalizacyjnymi i plomb zabezpieczających jest warunkiem uznania gazomierza za legalny przyrząd pomiarowy. Na plombach instalacyjnych, zakładanych na przyłączu przetwornika ciśnienia (nr 7), na nadajnikach HF (nr 8) i ewentualnie na przetworniku temperatury (nr 9) są odciśnięte cechy producenta, dystrybutora gazu lub upowaŝnionego instalatora. Ponadto plomby instalacyjne powinny być załoŝone na zaślepkach (korkach) niewykorzystanych wyjść elektrycznych oraz na ewentualnie załoŝonym zaworze trójdrogowym związanym z korektorem (patrz rozdz. VIII.) Okres waŝności legalizacji wynosi 5 lat. Termin waŝności jest podany w Świadectwie Legalizacji. Przed upływem tego terminu gazomierz powinien być zgłoszony do ponownej legalizacji do Okręgowego Urzędu Miar albo innej placówki legalizacyjnej mającej upowaŝnienie GUM (naleŝy przy tym uwzględnić okres wyczekiwania na realny termin przeprowadzenia legalizacji). Common S.A. oferuje swoim Klientom przeprowadzenie procedury relegalizacyjnej we własnym laboratorium z uwagi na moŝliwość dokonania niezbędnej regulacji lub naprawy gazomierza. V. PAKOWANIE, TRANSPORT I MAGAZYNOWANIE Gazomierz dostarczany jest w opakowaniu fabrycznym, które zapewnia mu wystarczającą ochronę w czasie transportu i przechowywania. Dla gazomierzy o wielkościach od DN50 do DN100 opakowanie składa się z kartonowego wzmocnionego pudła i profilowanych wkładów styropianowych. W bocznych ścianach pudła uformowane są uchwyty do przenoszenia gazomierza. Gazomierze DN150 i większe umieszczane są na odpowiednich paletach drewnianych i osłonięte przy pomocy profilowanych wkładów styropianowych i kartonowych pokryw. Na opakowaniu umieszczone są odpowiednie informacje dotyczące zawartości i ograniczeń w zakresie załadunku/rozładunku i transportu. Gazomierze do naprawy lub relegalizacji naleŝy dostarczyć w opakowaniu fabrycznym lub innym zapewniającym nie gorsze zabezpieczenie w czasie transportu. Do kaŝdego gazomierza turbinowego produkcji Common S.A. dołączone jest następujące wyposaŝenie: wtyk 6stykowy Tuchel C091 31H , który moŝe być wykorzystany w celu przyłączenia korektora lub rejestratora do wyjścia elektrycznego niskiej częstotliwości (jeŝeli korektor nie jest fabrycznie przyłączony do gazomierza); gniazdo 4stykowe Tuchel C091 31D jeŝeli gazomierz jest wyposaŝony w HF zmontowany w korpusie; pojemnik z olejem LUBRINA (0,25 l); Instrukcja Techniczna Gazomierz turbinowy jest precyzyjnym urządzeniem pomiarowym i powinien być traktowany z odpowiednią ostroŝnością. W czasie transportu i magazynowania naleŝy przestrzegać następujących zasad: 1. W czasie transportu niedopuszczalne jest rzucanie gazomierza, przewracanie go, czy teŝ poddawanie silnym wstrząsom (np. wskutek szybkiego przewoŝenia na nie resorowanym wózku). 16

18 2. Ze względu na moŝliwość wypłynięcia oleju, gazomierze powinny być transportowane i magazynowane tylko w przewidzianym połoŝeniu pracy, tzn. ze zbiorniczkiem oleju ustawionym zakrętką do góry. Wynikające z przebiegu instalowania zmiany połoŝenia powinny trwać jak najkrócej (kilkanaście sekund). Nie dotyczy to gazomierzy o średnicy DN Niedopuszczalne jest podnoszenie gazomierza za obudowę zespołu liczydła. Do przenoszenia cięŝkich gazomierzy naleŝy wykorzystać śruby z uchem, które są wkręcone w kołnierze tych gazomierzy. 4. Szczególną ostroŝność naleŝy zachować przy załadunku, wyładunku i ręcznym transporcie gazomierzy wysokociśnieniowych, poniewaŝ odznaczają się one bardzo duŝą masą. 5. Pokrywki lub inne osłony załoŝone fabrycznie na otworach gazomierza naleŝy zdejmować nie wcześniej, niŝ bezpośrednio przed jego instalowaniem. 6. Miejsce magazynowania powinno zabezpieczać gazomierz przed opadami atmosferycznymi, a takŝe przed zawilgoceniem. 7. NaleŜy dbać o stan plomb legalizacyjnych, plomb zabezpieczających i plomb instalacyjnych załoŝonych na gazomierzu. Uszkodzenie plomb grozi utratą waŝności legalizacji i gwarancji gazomierza oraz konsekwencjami prawnymi w rozliczeniach z dostawcą gazu. 8. Nie jest potrzebne smarowanie łoŝysk gazomierza spoczywającego w magazynie. VI. INSTALOWANIE I URUCHOMIENIE GAZOMIERZA Przed zainstalowaniem gazomierza naleŝy się upewnić, czy jest on dostosowany do parametrów ruchowych charakteryzujących instalację. W szczególności trzeba zwrócić uwagę na następujące informacje, podane na tabliczce znamionowej: Dopuszczalne nadciśnienie wewnątrz gazomierza [MPa], oznaczone p max, Maksymalny przepływ rzeczywisty [m 3 /h], oznaczony Q max. Dopuszczalne połoŝenie pracy oznaczone na tabliczce znamionowej: H poziome (w wykonaniu standardowym), VD pionowe; kierunek przepływu pionowo w dół (opcja na zamówienie), VU pionowe, kierunek przepływu pionowo w górę (opcja na zamówienie). Dopuszcza się przekroczenie maksymalnego obciąŝenia gazomierza nie więcej niŝ o 25%, w czasie nie dłuŝszym niŝ 30 min. Gazomierz nie powinien znajdować się w najniŝszym punkcie linii instalacyjnej, gdyŝ tam mogą zalegać skropliny i zanieczyszczenia. Gazomierze turbinowe powinny być instalowane w pomieszczeniach zamkniętych lub pod odpowiednimi osłonami. Niedopuszczalne jest naraŝanie gazomierza na opady atmosferyczne lub opady innych substancji (np. pyłów). Gazomierz musi być wstawiony między rury o odpowiedniej średnicy nominalnej, przy czym naleŝy zapewnić osiowanie gazomierza względem rur, zgodnie z obowiązującymi w gazownictwie przepisami. Układ przewodów (rur) nie powinien wywierać na gazomierz obciąŝenia montaŝowego większego niŝ przewidziany w normie PNEN 12261:2003. Szcze 17

19 gólnie niebezpieczne są siły poprzeczne w stosunku do osi gazomierza. Gazomierze o masie większej niŝ 50 kg powinny być tak podparte, aby nie obciąŝały rurociągu swoim cięŝarem. W projektowaniu miejsca zabudowy dla gazomierza mogą być pomocne wymiary podane w tabeli 3a oraz 3b zilustrowane na rysunku 14. Rys.14. Podstawowe wymiary gazomierzy turbinowych CGT02. 18

20 DN przyłącze L H A B C E F G N P R S T α β masa korpus mm (kołnierz) mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm kg PN16/20 odlewany PN16/ toczony i ~ PN50/ frezowany PN PN16/20 odlewany PN16/ toczony i ~ PN50/ frezowany PN PN16/20 odlewany PN16/ toczony i ~ ~ PN50/ frezowany PN PN16/20 odlewany PN16/ toczony i ~ ~ PN50/ frezowany PN PN16/ PN50/64 spawany ~ ~ PN PN16/ PN50/64 spawany ~ ~ PN PN16/ PN50/64 spawany ~ ~ PN PN16/ PN50 spawany PN PN16/ PN50 spawany PN PN16/ PN50 spawany PN Tabela 3a. Podstawowe wymiary i masy gazomierzy CGT02.

21 Tabela 3b. Wymiary przyłączy gazomierzy CGT02. DN przyłącze DZ D0 d0 n mm (kołnierz) mm mm mm szt. PN PN , PN PN PN PN PN , PN , PN PN , PN PN , PN PN PN PN PN , PN PN PN ,5 12 PN PN , PN PN PN ,5 12 PN PN PN ,5 29,5 16 PN PN ,5 16 PN PN PN ,5 16 PN PN ,5 20 PN , PN ,5 16 PN ,5 35,5 20 PN PN , PN ,5 20 PN ,5 24 PN PN , PN ,5 35,5 20 PN PN

22 Zanieczyszczenia znajdujące się w gazie i w instalacji mogą uszkodzić mechanicznie turbinę pomiarową oraz zmniejszyć dokładność pomiaru. W związku z tym konieczne jest zastosowanie przed gazomierzem filtru o skuteczności nie gorszej, niŝ 10 µm (szczególnie w przypadku przepływu gazu silnie zanieczyszczonego). Poza tym przed zainstalowaniem gazomierza naleŝy dokładnie oczyścić i przedmuchać instalację po stronie dopływowej, a na wlocie odcinka dopływowego zainstalować stoŝkowy filtr siatkowy, który moŝe być zdemontowany po 1 2 miesiącach pracy. JeŜeli filtr nie zostanie zdemontowany, naleŝy zapewnić kontrolę stanu zanieczyszczenia filtra przez pomiar spadku ciśnienia lub regularne przeglądy. W przypadku zapchania, filtr siatkowy moŝe zostać zniszczone przez ciśnienie gazu, a jego resztki mogą powaŝnie uszkodzić gazomierz. Wytwórca nie odpowiada za uszkodzenia lub zatrzymania gazomierza wynikające z niedostatecznej filtracji przepływającego gazu. UŜytkownik gazomierza powinien zwrócić uwagę na pewne niebezpieczeństwo związane ze zmianą natęŝenia przepływu. JeŜeli przez długi czas od oddania instalacji do uŝytku przepływ był stosunkowo niewielki, to zanieczyszczenia montaŝowe (np. resztki po spawaniu) pozostają przed gazomierzem. Dopiero po znacznym zwiększeniu natęŝenia przepływu gaz moŝe porwać te zanieczyszczenia i w efekcie uszkodzić gazomierz. Z tego względu stoŝkowy filtr siatkowy moŝe okazać się poŝyteczne właśnie w okresie dochodzenia do maksymalnej wydajności instalacji. W kaŝdym razie w interesie uŝytkownika leŝy zabezpieczenie gazomierza przed mechanicznymi uszkodzeniami. Przed ostatecznym zamontowaniem gazomierza naleŝy sprawdzić, czy jest on właściwie skierowany, tzn. czy zwrot strzałki na korpusie gazomierza jest zgodny z kierunkiem przepływu gazu. Do połączenia gazomierza z kołnierzami rurociągu powinny być uŝyte śruby zgodne z wymaganiami podanymi w normach: PNEN 15152:2002, PNEN ISO 8981:2001, ZNG 4008:1995. Uszczelki równieŝ powinny być dobrane odpowiednio do kołnierzy i do nominalnego ciśnienia. Długości śrub dobrać z uwzględnieniem wymiarów podanych w tabelach 3a i 3b oraz grubości zastosowanych uszczelek. Do standardowych kołnierzy z przylgami typu B dla p max = 2 MPa mogą być stosowane uszczelki płaskie (wg PNEN 15141:2001 lub PNEN :2002), a dla p max > 2 MPa uszczelki faliste (wg PNEN 15144:2001 lub PNEN :2002) Niewykorzystane gniazda wyjść elektrycznych muszą pozostać zamknięte zaślepkami fabrycznymi z plombami instalacyjnymi. Układ smarowania gazomierzy turbinowych CGT02 jest fabrycznie napełniany olejem Lubrina. Przed uruchomieniem gazomierza naleŝy przesmarować mechanizm turbiny wg wskazówek podanych w rozdziale VII. W typowym przypadku zabudowy gazomierza, tzn. instalacji z obejściem (rysunek. 15), przebieg uruchamiania gazomierza powinien być następujący: 1. Gazomierz jest instalowany przy zamkniętych zaworach 1, 2, 5 i otwartym zaworze obejścia 4. Zawór wydmuchowy 3 pozostał otwarty po odgazowaniu instalacji. 21

23 2. Po dokręceniu śrub łączących gazomierz z rurociągiem naleŝy instalację odpowietrzyć zgodnie z przepisami otwierając zawór 5. Zawór 3 pozostaje otwarty. 3. Po odpowietrzeniu, zamknąć zawór 3, i wyrównać ciśnienie gazu w instalacji z przyrostem ciśnienia nie większym niŝ 30 ± 10 kpa/s. 4. Gdy licznik gazomierza przestaje wskazywać przepływ (towarzyszący wyrównywaniu ciśnienia), naleŝy zamknąć zawór Otworzyć w kolejności zawór 1 a następnie zawór Po pełnym otwarciu zaworu nr 2 moŝna zamknąć zawór obejścia Rys. 15. Schemat układu pomiarowego z obejściem ( bajpasem ) Przy odłączeniu gazomierza naleŝy postępować odwrotnie, tzn.: 1. Najpierw otworzyć zawór obejścia 4, 2. W kolejności zamykać najpierw zawór 2, a następnie zawór Powoli opróŝniać odcinek pomiarowy za pomocą zaworu wydmuchowego 3 ze spadkiem ciśnienia nie większym niŝ 30 ± 10 kpa/s. W innych przypadkach zabudowy naleŝy postępować wg tej samej zasady, tzn. bardzo wolno otwierać i zamykać przepływ gazu przez gazomierz. Nagła zmiana przepływu wywołana gwałtownym otwarciem zaworu moŝe być przyczyną uszkodzenia turbiny pomiarowej wskutek duŝej róŝnicy ciśnień przed i za wirnikiem. JeŜeli zachodzi niebezpieczeństwo przeciąŝenia gazomierza w trakcie eksploatacji (tzn. przekroczenia Q max o więcej, niŝ 25 %), to zaleca się stosowanie kryzy ograniczającej. Kryza powinna być zamontowana w odległości 5 10 nominalnych średnic (DN) za gazomierzem. Wymiary kryzy są dobierane indywidualnie na podstawie średnicy nominalnej, wielkości przepływu, ciśnienia i temperatury gazu. Na Ŝyczenie odbiorcy Common S.A. moŝe zaprojektować i dostarczyć odpowiednią kryzę. Po zainstalowaniu gazomierza naleŝy zwrócić uwagę na prawidłowość wskazań liczydła. KaŜde kółko liczydła powinno płynnie się obracać oraz po pełnym obrocie wywoływać zmianę połoŝenia sąsiedniego lewego kółka o 1/10 obrotu. 22

24 VII. KONSERWACJA, USTERKI, NAPRAWY Gazomierze CGT02 są wyposaŝone w układ smarowania łoŝysk wirnika turbiny (nie dotyczy gazomierzy DN 50 w wykonaniu standardowym). Jedyną czynnością konieczną w ramach konserwacji gazomierzy jest okresowe dosmarowanie tych łoŝysk. Dosmarowanie polega na przetłaczaniu porcji oleju ze zbiorniczka oleju do zespołu turbiny. W gazomierzach na ciśnienie p max = 1,6 MPa dokonuje się tego przez naciskanie tłoczka znajdującego się na czołowej ściance pompki olejowej pod kapturkiem ochronnym. W gazomierzach na wyŝsze ciśnienia jest montowana pompka oleju z dźwignią działającą na tłoczek (por. rys. 14, wymiary E i F). Jeden pełny suw tłoczka (ok. 12 mm) wywołuje przetłoczenie ok. 1/3 cm 3 oleju. Dla gazów z tabeli 1, przesmarowanie naleŝy wykonać po kaŝdej porcji gazu V [m 3 ] podanej w tabeli 4, ale nie rzadziej niŝ 1 raz w miesiącu. Dla gazów rafinacyjnych, gnilnych i pofermentacyjnych, okres między smarowaniami powinien wynosić 1 tydzień. Tabela 4. Zalecane liczby suwów (n) pompki smarowniczej G V n G V n [m 3 ] suwy [m 3 ] suwy G G G G G G G G wg instr.spec. G G wg instr.spec. G G wg instr.spec. Przy kaŝdym dosmarowaniu naleŝy skontrolować poziom oleju w zbiorniczku; olej powinien być widoczny przez przezroczystą część ścianki zbiorniczka. Do uzupełnienia naleŝy uŝywać olejów firmy Lubrina, których jedynym dystrybutorem jest Common S.A. Do gazomierzy o średnicy DN 80 zalecany jest olej Lubrina L 12 o lepkości ok. 12 mm 2 /s (cst) w temperaturze 20 0 C; do większych gazomierzy naleŝy stosować olej Lubrina L 23 o lepkości ok. 23 mm 2 /s. Do gazów wyszczególnionych w tabeli 1 dopuszczalne jest równieŝ stosowanie olejów: Isoflex PDP10 do DN 80, Isoflex PDP38 lub Aeroshell Fluid 12 do DN>80. Gazomierze, przez które przepływają gazy inne niŝ wymienione w tabeli 1, powinny być smarowane innymi olejami. W takich przypadkach rodzaj oleju powinien być skonsultowany z wytwórcą gazomierza! Kurz oraz inne zanieczyszczenia z powierzchni gazomierza moŝna usunąć ścierką zwilŝona wodą z dodatkiem mydła. Nie wolno do czyszczenia uŝywać rozpuszczalników lub innych środków chemicznych. Gdyby w trakcie eksploatacji gazomierza wystąpiły jakiekolwiek nieprawidłowości (np. nierównomierny bieg lub zatrzymanie liczydła, podwyŝszony poziom szumów, terkotanie, wycieki oleju), naleŝy niezwłocznie zgłosić gazomierz do naprawy. 23

25 Do napraw gazomierza uprawniony jest tylko producent lub przedsiębiorstwo przez niego autoryzowane. Niedopuszczalne są próby samodzielnej naprawy przez uŝytkownika! Po naprawie, wskutek której zerwano plomby z cechami Urzędu Miar, konieczna jest powtórna legalizacja gazomierza. Gazomierze CGT są objęte gwarancją producenta. Postępowanie z tytułu gwarancji i rękojmi jest zgodne z ogólnymi przepisami prawa handlowego. 24

26 VIII. WYPOSAśENIE DODATKOWE W związku z wymaganiami taryfowymi bardzo często jest konieczne (lub zalecane) zastosowanie do współpracy z gazomierzem turbinowym urządzeń elektronicznych takich jak rejestratory lub przeliczniki (korektory) objętości oraz urządzeń do transmisji danych. Common S.A. jest producentem takich urządzeń m.in. korektorów objętości bateryjnosieciowych CMK02 i rejestratorów impulsów CRI02. Na specjalne zamówienie Common S.A. moŝe dostarczyć w/w urządzenia, jak równieŝ wykonać instalacje przyłączeniowe. Przykładowe instalacje przedstawiona są na rys.16 i 17. odcinek dopływowy przelicznik wyjście nadajnika niskiej częstotliwości (LF) przetwornik temperatury odcinek odpływowy kurek trójdrogowy pomiar ciśnienia gazomierz Rys 16. Zestaw montaŝowy gazomierza turbinowego CGT02 z korektorem CMK02 (korektor mocowany na odcinku dopływowym) do przelicznika strefa Ex przetwornik ciśnienia wyjście nadajnika niskiej częstotliwości (LF) odcinek dopływowy przetwornik temperatury odcinek odpływowy kurek trójdrogowy nadajnik wysokiej częstotliwości (HF) gazomierz Rys.17. Układ przyłączeń zespołu korekcyjnego umieszczonego poza strefą zagroŝoną wybuchem (strefą Ex) zasilanego z sieci 220 V Korektor pobiera trzy sygnały wejściowe: sygnał przepływu (z nadajnika impulsów niskiej lub wysokiej częstotliwości), sygnał ciśnienia oraz sygnał temperatury. Sygnał ciśnienia pobiera 25

27 się z otworu impulsowego pomiaru ciśnienia. Zalecany jest pobór impulsu ciśnienia przez kurek trójdrogowy typu CKMT (rys. 18) umoŝliwiający odcięcie przepływu do czujnika ciśnienia, a w efekcie demontaŝ i kontrolę tego czujnika. Rys. 18. Kurek trójdrogowy CKMT PołoŜenie dźwigni kurka jest zabezpieczone plombą instalacyjną. Operowanie zaworem jest dozwolone tylko pod kontrolą przedstawiciela zakładu gazowniczego, po czym następuje kolejne zaplombowanie dźwigni plombą instalacyjną. Sygnał temperatury jest pobierany z nadajnika zainstalowanego w odpowiednim króćcu w odcinku odpływowym (za gazomierzem) patrz rysunek 18, lub w króćcu w samym gazomierzu. NaleŜy pamiętać, Ŝe wszelkie działania związane z przyłączaniem dodatkowych urządzeń do gazomierza są związane z zerwaniem plomb instalacyjnych na gazomierzu i wobec tego mogą być wykonane tylko przez przedstawiciela zakładu gazowniczego lub producenta. Niewykorzystane gniazda wyjść elektrycznych muszą pozostać zamknięte zaślepkami fabrycznymi z plombami instalacyjnymi... Uwaga: Common S.A. zastrzega sobie prawo modyfikacji konstrukcji gazomierzy z zachowaniem spełnienia odpowiednich norm oraz wymagań w zakresie dokładności i bezpieczeństwa. 26