Rozwiązania dla poprawy efektywności energetycznej w Polsce

Transkrypt

1 Rozwiązania dla poprawy efektywności energetycznej w Polsce Prof. dr hab. inŝ. Tadeusz Skoczkowski Instytut Techniki Cieplnej, Politechnika Warszawska Warszawa, 16 marca 2011

2 3X20% (2007) Dyrektywa 2002/91/WE z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków 20% energii z RES 20% redukcja CO2 Zaoszczędzenie 20% energii w stosunku do planowanego zuŝycia w 2020 r. Plan działania na rzecz racjonalizacji zuŝycia energii: sposoby wykorzystania potencjału, COM (2006) 545 Ustawa o termomodernizacji (1998) Zaoszczędzenie do końca % zuŝycia energii liczone jako średnia zuŝycia krajowego w latach Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w UE oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych DYREKTYWA nr 2001/77/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 27 września 2001 r. w sprawie promocji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych na wewnętrznym rynku energii elektrycznej Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (1) Dyrektywa 2004/8/WE z 11 lutego 2004 r. w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło uŝytkowe na rynku wewnętrznym energii Dyrektywa 2005/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lipca 2005 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów wykorzystujących energię Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego uŝytkowania energii oraz usług energetycznych Ustawa o wspieraniu termomodernizacji i remontów (2008) Ustawa o handlu emisjami (2004) Strategia rozwoju RES (2001) 15% RES Ustawa Prawo energetyczne (1997) 20% zmniejszenie zuŝycia energii 20% zmniejszenie zuŝycia energii Covenat of Mayors >20% CO2 redukcja Zaoszczędzenie do końca % zuŝycia energii liczone jako średnia zuŝycia krajowego w latach Ustawa o efektywności energetycznej (2010?) Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku 2

3 Elementy rynkowe wzrostu efektywności energetycznej Stan prawa Element rynkowy Pro-aktywnościowa regulacja sektora energetycznego Polityka podatkowa Rozwój rynku usług energetycznych (ESCO) System Handlu Emisjami (EU ETS) Postęp technologiczny Normalizacja w zakresie efektywności energetycznej Finansowanie inwestycji energooszczędnych (TPF, EPF) Pomoc publiczna Wykorzystanie przetargów publicznych Udział w międzynarodowych programach RTD Realizacja w Polsce Prawo Energetyczne (1997). Nieskuteczne Ustawa termomodernizacyjna (1998). Dobre wyniki. Ustawa o remontach (2009). Obawa o termomodernizację. Ustawa o efektywności energetycznej (2010). Oczekiwana z nadzieją. Brak działań po stronie popytowej. Nieskuteczna w zakresie obniŝenia strat sieciowych. Praktycznie niestosowana. Bardzo słabo rozwinięty. Słabe oddziaływanie w zakresie wzrostu efektywności energetycznej. Słabo ukierunkowany na technologie efektywne energetycznie. Słabe oddziaływanie. Rosnące wymagania międzynarodowe. Słabo funkcjonujący rynek usług bankowych. Bardzo słabo rozwinięte zaawansowane mechanizmy finansowania. Ustawa o PPP. Słabo funkcjonująca. Niewykorzystywane. Dość dobre rezultaty Statystyka zuŝycia i kosztów energii Niepełne dane na temat zuŝycia energii Brak systemu zbierania danych o oszczędności energii na potrzeby ESD 3

4 Prawo wokół efektywności energetycznej w Polsce Prawo Energetyczne (1997) Standardy minimalnej efektywności energetycznej Ustawa termomoderinzacyjna (1998) Ustawa termomodernizacyjna i remontowa (2008) Ustawa o efektywności energetycznej (2011?) Kary za niespełnienie wymogów ee Audyty energetyczne dla budownictwa Wsparcie dla OŹE Wsparcie dla CHP System szkolenia audytorów dla budownictwa Premia termomodernizacyjna Czerwone Certyfikaty Zielone Certyfikat NEEAP 1 (2007) Wzorcowa rola sektora publicznego Narodowy cel oszczędzania Cel dla sektora publicznego System Białych Certyfikatów System monitorowania wyników Szkolenie audytorów dla przemysłu Fundusz Efektywności Energetycznej (?) Krajowy Plan Działań Dotyczący Efektywności Energetycznej 4

5 Realizacja polityki energetycznej Polski (do roku 2030) Wola polityczna MoŜliwości finansowania Polityka Środki publiczne Prywatne Polityka właścicielska Struktura administracyjna Programy wykonawcze Dialog społeczny Polityka regulacyjna PPP Krajowe UE Banki Centralna Prawo Lokalna Pełnomocnicy Agencje Zasoby kadrowe Prawo atomowe Prawo energetyczne (nowe) Ustawa o efektywności energetycznej FS Fundusze strukturalne OFE Wiedza Kształcenie kadr Strategiczne programy badawcze Instalacje pilotowe Wymiana międzynarodowa Ośrodki wiodące Centralne laboratoria 5

6 Postanowienie Zastosowanie a) podmioty dostarczające środki poprawy efektywności energetycznej, dystrybutorzy energii, operatorzy systemu dystrybucji oraz przedsiębiorstwa prowadzących detalicznąsprzedażenergii. Wyjątki Cele jakościowe dyrektywy Cel ilościowy b) odbiorcy końcowi. Opis c) siły zbrojne, wyłącznie w zakresie, w którym jej stosowanie nie wchodzi w konflikt z naturą i podstawowym celem działalności sił zbrojnych oraz z wyłączeniem sprzętu używanego wyłącznie w celach wojskowych. Państwa Członkowskie mogą wyłączyć z zakresu stosowania art. 6 i 13 małych dystrybutorów, małych operatorów systemu dystrybucji oraz małe przedsiębiorstwa prowadzące detaliczną sprzedaż energii. Dyrektywa nie ma zastosowania do tych przedsiębiorstw, które należą do kategorii wymienionych w załączniku I do dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 Października 2003 r. ustanawiającej system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie. Opłacalna ekonomicznie poprawa efektywności końcowego wykorzystania energii w Państwie Członkowskim poprzez: a) określenie celów orientacyjnych oraz stworzenie zachęt i ram instytucjonalnych, finansowych i prawnych, niezbędnych w celu usunięcia istniejących barier rynkowych i niedoskonałości rynku utrudniających efektywne końcowe wykorzystanie energii; b) stworzenie warunków dla rozwoju i promowania rynku usług energetycznych oraz dla dostarczania odbiorcom końcowym innych środków poprawy efektywności energetycznej. Państwa Członkowskie przyjmują i dążą do osiągnięcia krajowego celu indykatywnego w zakresie oszczędności energii w wysokości 9% w dziewiątym roku stosowania niniejszej dyrektywy (2016), który realizują za pomocą usług energetycznych i innych środków poprawy efektywności energetycznej. Cel indykatywny (nieobligatoryjny) Charakter celu ilościowego Obliczenie celu Państwa Członkowskie wykorzystują w celu obliczenia średniego rocznego zużycia energii, roczne zużycie energii finalnej na terenie kraju przez wszystkich użytkowników energii objętych niniejsządyrektywąz ostatnich Cel dla sektora publicznego Dyrektywa ESD pięciu lat przed wdrożeniem niniejszej dyrektywy ( ) i dla których dostępne są oficjalne dane. Brak celu ilościowego wyższego niż dla innych podmiotów, przypisanie wiodącej roli sektorowi publicznemu. Wybór co najmniej dwóch środków wzrostu efektywności energetycznej z podanej listy 6

7 Weryfikacja celu Early Action Wymagania w stosunku do wybranych przedsiębiorstw energetycznych Wymagania w stosunku do państw członkowskich Zharmonizowany model obliczeniowy stanowiący kombinację podejścia bottom-up i top-down. Początkowo 20 30% energii zaoszczędzonej wg EDS powinna byćmierzona wg podejścia bottom-up. Od roku 2012 znacznie większy udział bottom-up. Oszczędności energii zrealizowane w którymkolwiek roku po wejściu w życie dyrektywy wynikające z zastosowania środków poprawy efektywności energetycznej, których stosowanie rozpoczęto w przeszłości, lecz nie wcześniej niż w roku 1995, które mają trwały efekt, mogą być brane pod uwagę podczas obliczania rocznych oszczędności energii. W niektórych przypadkach, o ile uzasadnia to zaistniała sytuacja, można wziąć pod uwagę środki, których stosowanie rozpoczęto przed rokiem 1995, ale nie wcześniej niżw roku Dostarczanie danych statystycznych dotyczące odbiorców końcowych. Powstrzymanie się od wszelkich działań, które mogły by stworzyć bariery dla usług energetycznych i innych środków poprawy efektywności energetycznej. Aktywny udział w procesie wzrostu efektywności energetycznej. Zapewnienie dostępu do informacji. Promowanie efektywności końcowego wykorzystania energii. Zapewnienie dostępu so systemów kwalifikacji, akredytacji i certyfikacji, gdy konieczne. Wprowadzenie taryf służących efektywności energetycznej. Możliwość włączenia do taryf elementów socjalnych. Możliwość utworzenia funduszy i mechanizmów finansowania efektywności energetycznej. Zapewnienie dostępu dla pewnych grup odbiorców końcowych audytów energetycznych. Zapewnienie dostępu do pomiarów za pomocą liczników indywidualnych oraz przejrzystości informacji o rachunkach za zużytą energię. Obowiązek okresowego sporządzania planów działań dotyczących efektywności energetycznej (EEAP). Obowiązek okresowego przedstawiania EEAP Komisji Europejskiej do oceny. Dyrektywa ESD 7

8 Scenariusze realizacji celów: pośredniego i indykatywnego wzrostu efektywności energetycznej w Polsce Pierwsze sprawozdanie z realizacji celu scenariusz "intensywny" 3500 Cel indykatywny, [ktoe] Nakłady na premie termodernizacyjne: mln zł mln zł mln zł ( mln zł) przyrost roczny oszczedności energii: 0,47% w budŝecie 2011 r. 250 mln zł scenariusz "liniowy" scenariusz "ekstensywny" 7% % przyrost roczny oszczedności energii: 1,166% 0 0,59% - Start do celu: ( )

9 Drugi Krajowy plan dotyczący efektywności energetycznej Proponowane działania w ramach EEAP II na lata Prowadzenie przedsięwzięć termomodernizacyjnych dla budynków mieszkalnych Ogólnopolska kampanii informacyjna na temat celowości i opłacalności stosowania wyrobów najbardziej efektywnych energetycznie Określenie minimalnych wymagańw zakresie efektywności energetycznej dla nowych produktów zużywających energię wprowadzanych do obrotu (wdrażanie dyrektywy ESD) Zobowiązanie administracji rządowej do podejmowania działańenergooszczędnych w ramach pełnienia przez nią wzorcowej roli Pobudzenie rynku dla firm usług energetycznych (ESCO) Wsparcie finansowe działań dotyczących obniżenia energochłonności sektora publicznego Wsparcie finansowe przedsięwzięćw zakresie termomodernizacji budynków, miejskich systemów grzewczych i sieci cieplnych Wykorzystanie lokalnych zasobów oszczędności energii. Propagowanie zasad zrównoważonej polityki energetycznej na poziomie lokalnym i regionalnym Przeprowadzenie statystycznej oceny potencjału efektywności energii w sektorze publicznym Zainteresowanie sektora bankowego finansowaniem podmiotów sektora publicznego w zakresie wzrostu efektywności energetycznej 9

10 Drugi Krajowy plan dotyczący efektywności energetycznej Zainteresowanie sektora bankowego finansowaniem podmiotów sektora publicznego w zakresie wzrostu efektywności energetycznej Promocja energooszczędnego oświetlenia ulic, szczególnie po przyjęciu przez KE minimalnych standardów energetycznych Wsparcie odpowiednich inicjatyw na poziomie KE i PE Plan zakłada wzmocnienie badań przemysłowych i innowacji poprzez połączenie działań na poziomie europejskim, krajowym oraz na poziomie sektora przemysłu Modyfikacja istniejących sieci energetycznych i budowa nowych odpowiadających standardom sieci inteligentnych Wsparcie odpowiednich inicjatyw na poziomie KE i PE. Udział w ustaleniach z KE Wzmocnienie polityki UE w zakresie promocji CHP. Wsparcie odpowiednich inicjatyw na poziomie KE i PE. Udziałw ustaleniach z KE Działania regulacyjne i promocyjne systemów ciepłowniczych. Zapewnienie dostępu do odpowiednich mechanizmów finansowania ze strony sektora finansowego Przygotowanie otoczenia prawnego i regulacyjnego umożliwiającego rozwój sieci inteligentnych Wspieranie rozwoju wysokosprawnej kogeneracji, poprzez obowiązek nałożony na sprzedawców energii elektrycznej oraz mechanizm wsparcia Zobowiązanie decydentów w przemyśle do realizacji działańskutkujących wzrostem efektywności energetycznej ich przedsiębiorstw 10

11 Drugi Krajowy plan dotyczący efektywności energetycznej Podnoszenie kwalifikacji i umiejętności pracowników zarządzających energią, urządzeniami i utrzymaniem personelu w zakładzie przemysłowym oraz przeprowadzanie audytów energetycznych w przemyśle Wsparcie finansowe działańdotyczących wysokosprawnego wytwarzania energii oraz zmniejszenia strat w dystrybucji energii Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania najlepszych dostępnych technik (BAT) Działania mające na celu wzrost efektywności energetycznej w transporcie poprzez planowanie i koordynację zarządzania ruchem i infrastrukturą transportową Działania promujące wprowadzenie energooszczędnych środków transportu oraz ekologicznego sposobu jazdy Wprowadzenie mechanizmu wsparcia w postaci tzw. białych certyfikatów stymulujących działania energooszczędne wraz z obowiązkiem nałożonym na sprzedawców energii elektrycznej, ciepła lub paliw gazowych odbiorcom końcowym Zorganizowanie i przeprowadzenie kampanii informacyjnych i działańedukacyjnych w zakresie efektywności energetycznej oraz wsparcie finansowe działań związanych z promocją efektywności energetycznej Zwiększenie zdolnośćabsorpcji funduszy UE poprzez rozwój odpowiednich krajowych instrumentów finansowych Zwiększenie zdolnośćabsorpcji funduszy UE poprzez rozwój odpowiednich krajowych instrumentów finansowych 11

12 Drugi Krajowy plan dotyczący efektywności energetycznej Większy udziałpodmiotów prywatnych w realizacji krajowego celu w zakresie oszczędnego gospodarowania energią Stworzenie międzynarodowych i krajowych ram wspierających wzrost efektywności energetycznej Stworzenie warunków międzynarodowych i krajowych do prowadzenia prac naukowobadawczych i rozwojowych m.in. w obszarze efektywności energetycznej 12

13 Działania priorytetowe Działania w sektorze budownictwa Fundusz Termomodernizacyjny (kontynuacja). Działania w sektorze publicznym System zielonych inwestycji. Część 1 - zarządzanie energią w budynkach uŝyteczności publicznej (nowy). Działania w sektorze przemysłu i MŚP Efektywne zarządzanie energią w celu zmniejszenia jej zuŝycia w przedsiębiorstwach (nowy), Program Priorytetowy Inteligentne sieci energetyczne (nowy), System zielonych inwestycji. Część 2 Modernizacja i rozwój ciepłownictwa (nowy). Działania w sektorze transportu Systemy zarządzania ruchem i optymalizacja przewozu towarów, Wymiana floty w zakładach komunikacji miejskiej oraz promocja ekojazdy Środki w innych sektorach Program dostępu do instrumentów finansowych dla sektora MŚP (usługi). Środki horyzontalne System białych certyfikatów (nowy), Kampanie informacyjne, szkolenia i edukacja w zakresie poprawy efektywności energetycznej (kontynuacja). 13

14 Elementy rynkowe wzrostu efektywności energetycznej Stan prawa Pro-aktywnościowa regulacja sektora energetycznego Polityka podatkowa Rozwój rynku usług energetycznych (ESCO) System Handlu Emisjami (EU ETS) Postęp technologiczny Normalizacja w zakresie efektywności energetycznej Finansowanie inwestycji energooszczędnych (TPF, EPF) Pomoc publiczna Wykorzystanie przetargów publicznych Udział w międzynarodowych programach RTD Statystyka zuŝycia i kosztów energii 14

15 Czynniki wzrostu efektywności energetycznej w przedsiębiorstwie energetycznym Polityka efektywności energetycznej Obowiązkowa realizacja efektywnych ekonomicznie środków efektywności energetycznej (przed inwestowaniem w nowe moce wytwórcze) Realizacja obowiązku wynikającego z Systemu Białych Certyfikatów MoŜliwość świadczenia usług energetycznych Dostosowanie urządzeń do minimalnych standardów efektywności energetycznej Oddzielenie przychodów od ilości sprzedanej energii (regulacja) Wzrost wartości rynkowej przedsiębiorstwa (zachęty dla akcjonariuszy) Polityka klimatyczna Ograniczenie emisji CO2 do wysokości posiadanego limitu Konieczność zakupu dodatkowych pozwoleń Podatek węglowy??? Inne czynniki DuŜy lokalny przewidywany wzrost zapotrzebowania na energię (np. >2% rocznie) DuŜy lokalny wzrost cen energii (np. >20% średniego wzrostu krajowego) Rozwój efektywnych energetycznie technologii (wytwarzanie, przesył, odbiory końcowe) np. sieci inteligentne, smart metering Społeczna Odpowiedzialność Biznesu (wizerunek firmy) 15

16 Podsumowanie (1) Nie ma Ŝadnych wątpliwości, Ŝe Polsce potrzeba inicjatyw zmierzających do ograniczenia energochłonności naszego dochodu narodowego, który jest co najmniej dwa razy większy niŝśrednia krajów członkowskich. Stan ten zmusza podjęcia strategicznych kroków ze strony państwa. Polityki UE w zakresie efektywności energetycznej nie moŝna realizować poprzestając na literalnym transponowaniu wybranych postanowień dyrektywy ESD wymaga on stworzenia ram instytucjonalnych zarządzających systemem efektywności energetycznej, określenia sposobów finansowania systemu. Dyrektywa ESD wymusza de facto zbudowanie krajowego systemu wspierania wzrostu efektywności energetycznej. 16

17 Podsumowanie (2) Państwo coraz głębiej i bardziej zdecydowanie ingeruje w sposób w jaki energia jest wytwarzana, przesyłana i uŝytkowana nakazuje tę energię oszczędzać co jest pewnym novum w dotychczasowych relacjach państwa z podmiotami gospodarczymi i obywatelami. Poniekąd w zamian za to, powinno tworzyć nowy atrakcyjny rynek usług energetycznych. Stopień zainteresowania przedsiębiorstw energetycznym udziałem w tym rynku będzie decydował w duŝej mierze o postępie w ograniczaniu energochłonności polskiej gospodarki. 17

18 Podsumowanie (3) Ustawa w obecnym kształcie nie realizuje celu dyrektywy EDS sformułowanego jako stworzenie warunków dla rozwoju i promowania rynku usług energetycznych oraz dla dostarczania odbiorcom końcowym innych środków poprawy efektywności energetycznej. Inwestycje związane z podnoszeniem efektywności energetycznej są jednym z najistotniejszych elementów polityki energetycznej na szczeblu europejskim, narodowym i lokalnym. Regionalne polityka energetyczna jest wyrazem dąŝeń do prowadzenia regionalnej polityki zrównowaŝonego rozwoju. Istotną barierą w prowadzeniu lokalnej polityki energetycznej jest utrudniony dostęp do nowych technologii i źródeł finansowania. 18