WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA

Transkrypt

1 Jerzy Szczotka, Tomasz Demendecki, Marzena Kucharska-Derwisz WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA niezbędne aktywa każdego przedsiębiorcy Jak chronić i jak korzystać z ochrony? Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego OIC Poland Lublin 2010

2 Projekt Ochrona własności intelektualnej - program informacji dla polskich przedsiębiorców - II edycja jest finansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Działania 5.4 Zarządzanie własnością intelektualną, Poddziałanie Popularyzacja wiedzy w zakresie własności intelektualnej osi priorytetowej 5 Dyfuzja innowacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Projekt jest realizowany przez Polską Fundację Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego OIC Poland na podstawie umowy nr U-POIG /09-00 z dnia 22 grudnia 2009 r. zawartej z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości. Copyright by Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego OIC Poland Wydawca: Polska Fundacja Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego OIC Poland ul. Mełgiewska 7-9, Lublin tel.: fax: sekretariat@oic.lublin.pl we współpracy z: Innovatio Press Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinie ul. Mełgiewska 7-9, Lublin tel./ fax: sekretariat@wsei.lublin.pl ISBN Skład, łamanie tekstu i projekt okładki: Marek Szczodrak

3 Spis treści WSTĘP 5 CZĘŚĆ I. WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA UWAGI OGÓLNE (Jerzy Szczotka) 7 1. Pojęcie własności intelektualnej 7 2. Zakres przedmiotowy własności intelektualnej 7 3. Ochrona prawna własności intelektualnej 9 4. Rola własności intelektualnej w działalności gospodarczej 10 CZĘŚĆ II. WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA Wynalazki (Jerzy Szczotka) Wzory użytkowe (Jerzy Szczotka) Wzory przemysłowe (Jerzy Szczotka) Znaki towarowe (Jerzy Szczotka) Oznaczenia geograficzne (Tomasz Demendecki) Topografie układów scalonych (Tomasz Demendecki) Firma (Tomasz Demendecki) Nowe odmiany roślin (Tomasz Demendecki) Tajemnica przedsiębiorstwa. Know How (Tomasz Demendecki) 43 CZĘŚĆ III. WŁASNOŚĆ LITERACKA I ARTYSTYCZNA (Jerzy Szczotka) Prawo autorskie Ochrona praw pokrewnych Ochrona baz danych 52 CZĘŚĆ IV. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA I KARNA ZA NARUSZENIE PRAW WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ (Marzena Kucharska Derwisz) Wprowadzenie w przedmiocie naruszeń własności intelektualnej Odpowiedzialność cywilna za naruszenie praw własności intelektualnej Odpowiedzialność karna za naruszenie praw własności intelektualnej 64 CZĘŚĆ V. REALIZATOR PROJEKTU 73 ZAŁĄCZNIKI 75 Załącznik nr 1 Formularz wniosku o udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy 76 Załącznik nr 2 Formularz wniosku o udzielenie patentu na wynalazek 78 Załącznik nr 3 Formularz wniosku o udzielenie prawa ochronnego na wzór użytkowy 80 Załącznik nr 4 Formularz wniosku o udzielenie prawa z rejestracji na wzór przemyslowy 82 Załącznik nr 5 Formularz wniosku o udzielenie zgloszenia na oznaczenie georaficzne 84 Załącznik nr 6 Formularz wniosku o udzielenie dodatkowego prawa ochronnego 86 3

4 4

5 WSTĘP Jednym z najcenniejszych aktywów nowoczesnej firmy jest znana i ceniona marka, logo, znak towarowy, lub wzór opakowania. Wartości te budują rynkową tożsamość przedsiębiorstwa i często decydują o zdolności do generowania zysku. Także prawa do korzystania ze stworzonej lub zakupionej technologii, rozwiązań konstrukcyjnych, dokonanych wynalazków lub opracowanego designu mają decydujący wpływ na wartość i pozycję rynkową przedsiębiorstwa oraz perspektywy rozwoju. W obecnej sytuacji globalizacyjnej przedsiębiorstwa UE (Polski szczególnie) nie mogą utrzymać swojej pozycji konkurencyjnej wyłącznie dzięki cenom, atutem staje się innowacja. Konieczne jest zatem dostarczanie przedsiębiorcom wiedzy i umiejętności w zakresie identyfikacji rozwiązań innowacyjnych kwalifikujących się do ochrony, a także procedur i metod uzyskiwania ochrony własności przemysłowej. Niniejsza opracowanie powstało w wyniku realizacji projektu pt. Ochrona własności intelektualnej program informacji dla polskich przedsiębiorców, którego głównym celem jest upowszechnienie stosowania prawa własności intelektualnej wśród polskich przedsiębiorców. W ramach projektu zostanie zorganizowanych 5 konferencji, które odbędą się w głównych miastach wojewódzkich objętych działaniem projektu: Wrocławiu, Opolu, Katowicach, Krakowie oraz Łodzi, by przybliżyć uczestnikom najważniejsze zagadnienia chroniące własność intelektualną, zaproponować wymianę doświadczeń oraz zachęcić do nawiązania wzajemnych kontaktów. Poprzez udział w 16-godzinnych warsztatach Beneficjenci projektu 300 przedsiębiorców zdobędzie wiedzę i umiejętności w jaki sposób chronić prawnie swoje innowacyjne pomysły. Poprzez udział w projekcie zachęcimy i obejmiemy wsparciem firmy, które zdecydują się na wystąpienie do odpowiednich organów o uzyskanie ochrony własności intelektualnej na obszarze Polski oraz za granicą, w celu uzyskania wyłączności do korzystania z chronionego prawnie dobra i zwiększenia możliwości zrekompensowania kosztów opracowania nowych technologii. Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i realizowany w ramach Działania 5.4 Zarządzanie własnością intelektualną, Poddziałanie Popularyzacja wiedzy w zakresie własności intelektualnej osi priorytetowej 5 Dyfuzja innowacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Przekazana Państwu Publikacja zawiera kompendium wiedzy z zakresu ochrony własności intelektualnej w świetle przepisów Polskich i Unijnych, własności przemysłowej oraz własności literackiej i artystycznej oraz wyjaśnia jak chronić i jak korzystać z ochrony. 5

6 6

7 CZĘŚĆ I WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA UWAGI OGÓLNE (Jerzy Szczotka) 1. Pojęcie własności intelektualnej Nie budzi zdziwienia fakt, że każdy przedsiębiorca w sposób szczególny troszczy się o swoje dobra materialne (budynki, lokale, pojazdy, sprzęt komputerowy, biurowy i wszelkie inne urządzenia), służące do prowadzenia działalności gospodarczej produkcyjnej, handlowej lub usługowej. Są to wszak jego aktywa umożliwiające realizację podstawowego celu, jakim jest osiąganie dochodów (korzyści ekonomicznych). Zaznaczyć należy, że w przepisach Kodeksu cywilnego (ustawa z dn. 23 kwietnia 1964 r., Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej w skr. k.c.) dobra tego rodzaju określone zostały mianem rzeczy (art. 44 k.c.). Dbałość przedsiębiorcy o te dobra polega także na zapewnieniu im ochrony prawnej - za pomocą wszelkich dostępnych instrumentów. Każdy przedsiębiorca powinien zdawać sobie sprawę, że jego sukces gospodarczy w nie mniejszym stopniu zależy również od od aktywów intelektualnych, tj. dóbr niematerialnych, wchodzących w skład jego majątku (przedsiębiorstwa), mających wymierną wartość komercyjną i mogących być samodzielnym przedmiotem obrotu na rynku. Dobra te stymulują rozwój gospodarczy przedsiębiorcy, zwiększają jego potencjał ekonomiczny i wzmacniają pozycję na rynku. Na płaszczyźnie prawnej określane są tradycyjnym zbiorczym mianem własności intelektualnej i jako takie podlegają ochronie. Z punktu widzenia swego charakteru mogą one przybierać postać rozwiązań, oznaczeń lub utworów. Dobra intelektualne, o których tu mowa należy odróżniać od ich nośników, tj. przedmiotów materialnych (rzeczy), w których zostały ucieleśnione i dzięki którym można się z nimi zapoznać i z nich korzystać. Pamiętać trzeba, że odróżnienie to ma znaczenie ze względu na zupełnie odmienną, niezależną ochronę prawną obydwu kategorii. 2. Zakres przedmiotowy własności intelektualnej Z przedmiotowego punktu widzenia własność intelektualna nie ma charakteru jednorodnego obejmuje grupę różnorodnych dóbr odmiennych, co do charakteru, postaci i funkcji, a przez to także sposobu ochrony. 7

8 Tradycyjnie, dziedzina własności intelektualnej dzielona jest na dwa podstawowe działy: a. własność przemysłową, b. własność literacką i artystyczną (prawo autorskie i prawa pokrewne). Ad a. Ustawodawca polski postanowił, że w ramach własności przemysłowej ochronie podlegają: wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne pochodzenia towarów i usług, topografie układów scalonych, (podstawowa regulacja prawna dotycząca powyższych dóbr znajduje się w ustawie z dn. 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej tj. Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz ze zm., dalej w skr. p.w.p.); firma (regulacja prawna w art Kodeksu cywilnego); nowe odmiany roślin (regulacja prawna w ustawie z dn. 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie tj. Dz. U. z 2007 r., Nr 41, poz. 271 ze zm.); know-how (tajemnica przedsiębiorstwa). Istotne znaczenie dla ochrony własności przemysłowej, a podstawowe dla knowhow (tajemnicy przedsiębiorstwa), mają także przepisy ustawy z dn. 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tj. Dz. U. z 2003 r., Nr 153, poz ze zm. dalej w skr. u.z.n.k.) oraz przepisy Kodeksu cywilnego (k.c.) o czynach niedozwolonych (art. 415 i nast.). Inne istotne akty prawa polskiego o charakterze ogólnym, dotyczące ochrony własności przemysłowej, to: Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dn r. w sprawie rejestrów prowadzonych przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej Dz. U. Nr 91, poz Rozporządzenie Rady Ministrów z dn r. w sprawie opłat związanych z ochroną wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych Dz. U. Nr 90, poz ze zm. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dn r. w sprawie dokonywania zgłoszeń wynalazków, produktów leczniczych i produktów ochrony roślin, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz prowadzenia korespondencji w postaci elektronicznej Dz. U. Nr 89, poz Ad b. W polskim ustawodawstwie szeroko rozumiana dziedzina własności literackiej i artystycznej obejmuje: utwory (chronione w ramach prawa autorskiego); artystyczne wykonania, fonogramy i wideogramy, nadania programów, wydania pierwsze oraz naukowe i krytyczne (chronione w ramach praw pokrewnych). 8

9 (przepisy dotyczące własności literackiej i artystycznej znajdują się w ustawie z dn. 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tj. Dz. U. z 2006 r., Nr 90, poz. 631 ze zm.). bazy danych, chronione na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. z 2001 Nr 128, poz ze zm., dalej w skr. u.o.b.d.). 3. Ochrona prawna własności intelektualnej Podstawowym instrumentem prawnym, zapewniającym ochronę własności intelektualnej jest przyznane określonej osobie (może to być przedsiębiorca) prawo podmiotowe, gwarantujące wyłączność (monopol) na korzystanie z danego dobra intelektualnego i rozporządzanie nim. Jest to z reguły prawo o charakterze właścicielskim zasadą jest, że nikt poza podmiotem uprawnionym nie może w żaden sposób korzystać z tego dobra. Taka wyłączność to dla przedsiębiorcy szczególna szansa na dodatkowe korzyści ekonomiczne, to legalny element przewagi rynkowej konkurenci, muszą w tym zakresie respektować istniejącą ochronę monopolu, nie mogą swobodnie korzystać z chronionego dobra. Istotne jest, że prawa wyłączne chroniące własność intelektualną są z reguły: ograniczone czasowo (okresy ochrony nie są jednolite), przez co wskazana jest nie tylko intensywna, lecz i racjonalna eksploatacja dobra intelektualnego; ograniczone terytorialnie, obejmując tradycyjnie obszar kraju; za sprawą jednak przepisów, gł. wspólnotowych oraz umów międzynarodowych istnieje możliwość (zwykle na podstawie odpowiedniego zgłoszenia) skorzystania z zakresu ochrony rozszerzonego terytorialnie poza granice Polski. Naruszenie prawa wyłącznego (nielegalne korzystanie z chronionego dobra intelektualnego) zagrożone jest sankcjami cywilnymi i karnymi. Komercyjna eksploatacja własności intelektualnej może polegać: a. albo na uzyskaniu przez przedsiębiorcę dochodu z tytułu sprzedaży dobra intelektualnego (umowa wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności), b. albo na osiąganiu korzyści majątkowych: bezpośrednio z osobistego wykorzystywania tego dobra w ramach prowadzonej działalności gospodarczej lub/i z tytułu udzielanych innym podmiotom zezwoleń (licencji) na korzystanie z niego (w prawie własności przemysłowej udzielenie licencji wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności, w prawie autorskim taka forma wymagana jest tylko dla licencji wyłącznej); licencja może mieć charakter pełny (zakres uprawnień licencjobiorcy jest taki sam jak licencjodawcy) lub ograniczony (zakres uprawnień licencjobiorcy jest węższy, aniżeli licencjodawcy), wyłączny (licencjobiorca ma zagwarantowaną wyłączność korzystania) lub niewyłączny (licencjodawca może udzielić licencji innym licencjobiorcom w takim samym zakresie); dochody z licencji przyjmują najczęściej postać okresowych opłat lub też udziału w zyskach osiąganych przez licencjobiorcę. 9

10 Nie ulega wątpliwości, że efektywne wykorzystanie potencjału komercyjnego własności intelektualnej zależy nie tylko od jej wartości rynkowej, lecz także od inwencji i strategii samego przedsiębiorcy. 4. Rola własności intelektualnej w działalności gospodarczej Istotna, a często nawet decydująca rola własności intelektualnej w działalności gospodarczej nie jest obecnie przez nikogo negowana. Teza ta jest prawdziwa w stosunku do każdego przedsiębiorcy, bez względu na rozmiar (skalę) działalności, jej rodzaj (np. produkcja, handel, usługi, przemysł, rolnictwo), miejsce (zarówno drobne miejscowości, jak i duże aglomeracje) i formę prowadzenia (indywidualna działalność, spółki, spółdzielnie i przedsiębiorstwa państwowe). Nie ulega wątpliwości, że w dzisiejszych czasach własność intelektualna to jeden z najskuteczniejszych instrumentów konkurencji gospodarczej, albowiem: pozwala obniżyć koszty działalności, zwiększyć jej wydajność, wzbogacić asortyment, podnieść jakość oferowanych produktów; umożliwia wzbogacenie oferty rynkowej o towary i usługi zupełnie nowe lub posiadające nowe właściwości, lepiej dostosowane do rosnących, pojawiających się lub zmieniających potrzeb konsumentów; daje przedsiębiorcy szansę na rozszerzenie kręgu podmiotowego i terytorialnego zarówno adresatów, jak i odbiorców oferowanych przez niego towarów i usług; pozwala wprowadzić modyfikacje organizacyjne i techniczne, zwiększające lub ułatwiające dostęp na rynku do oferowanych produktów (towarów i usług); przyczynia się do zwiększenia skuteczności i zasięgu reklamy, promocji oraz dostępu do informacji o przedsiębiorcy i jego ofercie; służy do budowania pozytywnego i przyjaznego wizerunku nowoczesnego przedsiębiorcy (renomy), dbającego o potrzeby klientów; umożliwia wykreowanie podmiotowej tożsamość przedsiębiorcy i podnosi jego rozpoznawalność na rynku; przyczynia się do wzmocnienia pozycji przedsiębiorcy wobec konkurentów, kontrahentów, konsumentów oraz wobec instytucji publicznych i finansowych (np. banków). 10

11 CZĘŚĆ II WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA 1. Wynalazki (Jerzy Szczotka) A. Pojęcie wynalazku Nowe intelektualne rozwiązania techniczne, zastosowane przez przedsiębiorcę, pozwalają prowadzić działalność gospodarczą w sposób wydajniejszy od konkurentów, tj. oferować produkty (towary i usługi) atrakcyjniejsze dla odbiorców tańsze, zróżnicowane asortymentowo, nowe lub ulepszone jakościowo, bardziej funkcjonalne, dostosowane do ich zmieniających się potrzeb. Dla przedsiębiorcy przewaga konkurencyjna na rynku oznacza wzrost poziomu dochodów. Oczywiste jest, że komercyjna efektywność nowego intelektualnego rozwiązania zależy od zapewnienia sobie wyłączności na jego stosowanie. W ściśle określonych przypadkach ustawodawca stwarza szansę uzyskania wyłączności za pomocą skutecznych środków prawnych (wyłączność prawna). Przedsiębiorca, który nie skorzysta z tej możliwości powinien sam podjąć takie działania faktyczne, które w maksymalnie skutecznym stopniu zapewnią mu zachowanie rozwiązania w tajemnicy (wyłączność faktyczna). Polski ustawodawca, ze względu na rangę (doniosłość) rozwiązań technicznych, dzieli je na: wynalazki, wzory użytkowe, topografie układów scalonych oraz część dóbr objętych pojęciem know-how (tajemnica przedsiębiorstwa). Zrozumiałe jest, że rozróżnienie to łączy się z odmiennym sposobem a przez to i poziomem ochrony prawnej. Na podstawie art. 24 prawa własności przemysłowej (p. w. p) można przyjąć, że wynalazek podlegający opatentowaniu to rozwiązanie techniczne nowe, posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego stosowania. Rozwiązanie to może dotyczyć samego towaru (wytworu) lub też metody (sposobu) wytwarzania, bądź stosowania. Powołana definicja wskazuje na trzy cechy, jakie powinno posiadać rozwiązanie, aby mogło być uznane za wynalazek: a) nowość, b) poziom wynalazczy i c) nadawanie się do przemysłowego stosowania. Ad. a) Wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią światowego stanu techniki (art. 25 p.w.p.). Przez stan techniki rozumie się natomiast wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało - na całym świecie - udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Za stanowiące część stanu techniki uważa się również informacje zawarte w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych, korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, nieudostępnione do wiadomości powszechnej, pod warunkiem ich ogłoszenia w sposób określony w ustawie. Ad. b) Wynalazek uważa się za posiadający poziom wynalazczy, jeżeli dla znawcy (specjalisty w danej dziedzinie) nie wynika on w sposób oczywisty ze stanu techniki (art. 26 p.w.p.). 11

12 Ad. c) Wynalazek uważany jest za nadający się do przemysłowego stosowania, jeżeli według wynalazku obecnie lub w przyszłości - może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa (art. 27 p.w.p.). W uzupełnieniu definicji wynalazku ustawodawca polski wskazał przykładowo szereg dóbr, które za wynalazki nie mogą być uznane (art. 28 p.w.p.). Są to w szczególności: 1. odkrycia, teorie naukowe i metody matematyczne; 2. wytwory o charakterze jedynie estetycznym; 3. plany, zasady i metody dotyczące działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gry; 4. wytwory, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki; 5. programy do maszyn cyfrowych; 6. przedstawienia informacji. W polskiej ustawie w sposób szczególny uregulowana została ochrona wynalazków biotechnologicznych (art p.w.p.). B. Zgłoszenie wynalazku do Urzędu Patentowego Na podstawie zgłoszenia dokonanego przez zainteresowaną osobę, Urząd Patentowy RP rozstrzyga, czy dane rozwiązanie techniczne może być uznane za wynalazek i w konsekwencji, czy może uzyskać ochronę. Zgłoszenie wynalazku powinno zawierać: podanie, opis rozwiązania, zastrzeżenia patentowe, rysunki i skrót opisu. Od dnia r. zgłoszenie może być dokonane także w postaci elektronicznej. Postępowanie przed Urzędem Patentowym trwa zwykle kilka lat. Przepisy szczegółowo regulujące dokonywanie i rozpatrywanie zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych znajdują się w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia r. (Dz. U. Nr 102, poz ze zm.). Dokonanie zgłoszenia powinno być poprzedzone starannym rozeznaniem, czy zgłaszane rozwiązanie jest nowe i nieoczywiste, a zatem czy istnieje realna szansa na uzyskanie ochrony. Wymaga to dokładnego zapoznania się ze stanem techniki odpowiednie poszukiwania (badania) ułatwione są dzięki istniejącej informacji patentowej, na którą składają się dostępne on-line bazy danych Urzędu Patentowego RP, urzędów patentowych innych państw i organizacji. Zainteresowany ochroną przedsiębiorca może dokonać zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym, gdy zachodzi jedna z okoliczności: jest twórcą zgłoszonego wynalazku (art. 11 ust. 1 p.w.p), wynalazku dokonał jego pracownik w ramach obowiązków ze stosunku pracy (art. 11 ust. 3 p.w.p.), wynalazek został dokonany na jego zamówienie w wyniku realizacji umowy cywilnoprawnej (art. 11 ust. 3 p.w.p.), w drodze umowy nabył od twórcy prawo zgłoszenia wynalazku (art. 20 p.w.p.). Ważne jest także, że przedsiębiorca, który udzielił twórcy pomocy przy dokonaniu wynalazku, może korzystać z tego rozwiązania we własnym zakresie, także wtedy, gdy twórca wystąpi o ochronę patentową i ją uzyska (art. 11 ust. 5 p.w.p.). 12

13 Pełnomocnikiem strony w postępowaniu przed Urzędem Patentowym w sprawach związanych z dokonywaniem i rozpatrywaniem zgłoszeń oraz utrzymywaniem ochrony wynalazków (także wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych) może być tylko rzecznik patentowy (art. 236 ust. 1 p.w.p.). Nie ma jednak bezwzględnego przymusu korzystania z jego pośrednictwa zgłaszający może występować przed Urzędem Patentowym osobiście, a jeśli zgłaszającym jest osoba fizyczna jej pełnomocnikiem może być również współuprawniony, a także rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia (art. 236 ust. 2 p.w.p.). C. Pierwszeństwo do uzyskania ochrony Dla uzyskania ochrony decydujące znaczenie ma pierwszeństwo, określane z reguły według daty zgłoszenia wynalazku (art. 13 p.w.p.) a wyjątkowo według daty wystawienia wynalazku na wystawie międzynarodowej (oficjalnej lub oficjalnie uznanej) lub wystawie publicznej w Polsce (wskazanej przez Prezesa Urzędu Patentowego). W tym drugim przypadku konieczne jest ponadto dokonanie zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym w okresie 6 miesięcy od daty wystawienia (art. 15 p.w.p.). W przedstawianej kwestii istotną rolę odgrywa postanowienie (art. 14 p.w.p.), wynikające z wielokrotnie nowelizowanej Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z 1883 r., (tekst w zał. do Dz. U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51), że data zgłoszenia do Urzędu Patentowego posłuży do oznaczenia pierwszeństwa w innym państwie, jeżeli zgłoszenie zostanie tam dokonane w okresie 12 miesięcy od tej daty (tzw. pierwszeństwo konwencyjne). Pierwszeństwo z wystawy i konwencyjne jest zbywalne i podlega dziedziczeniu (art. 17 p.w.p.). D. Ochrona wynalazku - patent Ochrona wynalazku powstaje na skutek decyzji Urzędu Patentowego o udzieleniu patentu. Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Czas trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym. Przedsiębiorca, który uzyskał patent, ma zatem prawo zakazać każdej innej osobie, niemającej jego zgody, korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy polegający na:. 1. wytwarzaniu, używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktu będącego przedmiotem wynalazku lub 2. stosowania sposobu będącego przedmiotem wynalazku, jak też używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktów otrzymanych bezpośrednio takim sposobem (art. 66 ust. 1 p.w.p.). Patent jest zbywalny i podlega dziedziczeniu. Uprawniony z patentu może w drodze umowy udzielić innej osobie upoważnienia (licencji) do korzystania z jego wynalazku. Udzielone patenty podlegają wpisowi do rejestru patentowego jawnego i dostępnego dla wszystkich zainteresowanych. Urząd Patentowy na pisemny wniosek osoby 13

14 zainteresowanej wydaje wyciągi z rejestru. Informacja o zgłoszeniu patentowym publikowana jest w Biuletynie Urzędu Patentowego, zaś o udzieleniu patentu w Wiadomościach Urzędu Patentowego. Zastrzec trzeba, że z mocy prawa na niektóre rozwiązania, mimo że posiadają cechy wynalazku, patentów nie udziela się (art. 29 p.w.p.). Są to: 1. wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym korzystanie z wynalazku tylko dlatego, że jest zabronione przez prawo; 2. odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt; przepis ten nie ma zastosowania do mikrobiologicznych sposobów hodowli ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami; 3. sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach; przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu. W odniesieniu do produktów leczniczych i produktów ochrony roślin mogą być udzielane dodatkowe prawa ochronne (art p.w.p.). Wydłużają one 20-letni okres ochrony patentowej maksymalnie o 5 lat, a dokładnie o okres równy okresowi, który upłynął między datą dokonania zgłoszenia wynalazku a datą pierwszego zezwolenia na obrót opatentowanym produktem w Unii Europejskiej, pomniejszonemu o okres pięciu lat. Przedsiębiorca ponosi koszty uzyskania ochrony patentowej (opłaty jednorazowe za wniesienie i rozpatrzenie zgłoszenia obecnie podstawowa stawka to 550 zł) oraz jej utrzymania (opłaty okresowe przez cały czas ochrony). E. Ochrona wynalazku poza granicami Polski 14 Zasada terytorializmu ochrony sprawia, że wynalazek opatentowany w Polsce a przez to także ujawniony nie podlega ochronie na obszarze innych państw. Oznacza to, że poza granicami naszego kraju każdy może swobodnie korzystać z tego rozwiązania również w sposób zawodowy lub zarobkowy. Podmiot (także przedsiębiorca), który wcześniej zgłosił wynalazek w polskim Urzędzie Patentowym, może jednak rozszerzyć zakres terytorialny swej ochrony na inne państwa poprzez albo: 1. dokonanie odpowiednich, odrębnych zgłoszeń w urzędach patentowych poszczególnych krajów (istotne znaczenie ma tu tzw. pierwszeństwo konwencyjne skuteczne w 172 państwach Konwencji paryskiej) jest to działanie mało praktyczne i dosyć kosztowne (np. obwiązuje tzw. przymus rzecznikowski); 2. dokonanie zgłoszenia w jednym z regionalnych urzędów patentowych, pozwalające uzyskać ochronę we wszystkich państwach należących do danego regionalnego porozumienia; znaczenie ma tu przede wszystkim Europejska Organizacja Patentowa (EPO), utworzona na podstawie Konwencji monachijskiej o patencie europejskim z 1973 r. (tekst polski: Dz. U. z 2004 r., Nr 79, poz. 737), skupiająca ponad 30 państw, w tym Polskę od ; na podstawie europejskiego zgłoszenia patentowego, dokonanego przez polskiego przedsiębiorcę w Urzędzie Patentowym RP, Europejski Urząd Patentowy w Monachium może udzielić zgłaszającemu patentu europejskiego, obejmującego wszystkie, bądź wskazane państwa-strony

15 Konwencji; inne regionalne urzędy patentowe to np. Euroazjatycka Organizacja Patentowa (EAPO), Afrykańska Organizacja Własności Intelektualnej (OAPI), Afrykańska Regionalna Organizacja Własności Przemysłowej (ARIPO). 3. dokonanie zgłoszenia międzynarodowego na podstawie Układu waszyngtońskiego z 1970 r. o Współpracy Patentowej (PCT), którego stroną od 1990 r. jest także Polska i uzyskanie ochrony we wszystkich (ok. 140), bądź wskazanych państwach członkowskich; zgłoszenie może być dokonane bezpośrednio w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO/OMPI) lub za pośrednictwem Urzędu Patentowego RP; początkowo jedno postępowanie jest następnie rozdzielane i prowadzone w każdym ze wskazanych państw; decyzje dotyczące ochrony podejmowane są przez krajowe urzędy patentowe. 2. Wzory użytkowe (Jerzy Szczotka) A. Pojęcie wzoru użytkowego Zgodnie z art. 94 ust. 1 p.w.p. wzór użytkowy to nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Wzór użytkowy określa się mianem małego wynalazku jest także nowym rozwiązaniem technicznym, lecz nie musi posiadać poziomu wynalazczego, tzn. może wynikać w sposób oczywisty ze stanu techniki, może stanowić jedynie ulepszenie, udoskonalenie rozwiązania powszechnie już funkcjonującego. Poziom wynalazczy ocenia znawca danej dziedziny. Wzór użytkowy powinien być użyteczny, co oznacza, że musi mieć znaczenie praktyczne w życiu codziennym (tzw. poręczność ), oraz może dotyczyć jedynie przedmiotu (rzeczy) o trwałej postaci jego kształtu, budowy lub zestawienia (wyłączone są tu zatem płyny i gazy). B. Prawo ochronne na wzór użytkowy Po rozpatrzeniu odpowiedniego zgłoszenia Urząd Patentowy może wydać decyzję o udzieleniu na wzór użytkowy prawa ochronnego. Warunki i procedura uzyskania ochrony wzoru użytkowego są, co do zasady takie, jak przy wynalazku. Identyczna jest także treść prawa ochronnego wyłączne korzystanie ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Inny jest natomiast czas trwania tego prawa wynosi on 10 lat od daty dokonania zgłoszenia. Znaczenie praktyczne ma postanowienie, że osoba zgłaszająca wynalazek w razie odmowy udzielenia patentu, a nawet jeszcze w toku rozpatrywania tego zgłoszenia, może złożyć wniosek o udzielenie prawa ochronnego na wzór użytkowy, pod warunkiem oczywiście, że zgłoszone rozwiązanie ma cechy wzoru użytkowego (art. 38 p.w.p.). Udzielenie prawa ochronnego na wzór użytkowy wpisywane jest do prowadzonego przez Urząd Patentowy rejestru wzorów użytkowych. Wzory użytkowe chronione są w znacznie mniejszej ilości państw (w ok. 80), aniżeli wynalazki. 15

16 3. Wzory przemysłowe (Jerzy Szczotka) A. Pojęcie wzoru przemysłowego Czynnikiem skutecznie przyciągającym klientów a przez to efektywnym środkiem konkurencji rynkowej jest nowy, atrakcyjny, uznany za modny wygląd zewnętrzny (postać) towaru, oferowanego na rynku. Różnorodne warianty takiego wyglądu, dostosowane do potrzeb poszczególnych czasami niezbyt dużych - grup odbiorców, umożliwiają zwiększenie zainteresowania oferowanym produktem. Projekt wyglądu (postaci), o jakim mowa, jest dobrem niematerialnym (intelektualnym), które na mocy decyzji Urzędu Patentowego może uzyskać ochronę prawną jako wzór przemysłowy. Walory użytkowe produktu nie mają w tym przypadku żadnego znaczenia. Uzyskana ochrona pozwala zapobiegać kopiowaniu i podrabianiu takiego projektu przez konkurentów oraz odróżnić produkty danego przedsiębiorcy spośród innych tego rodzaju. Definicja zawarta w art. 102 ust. 1 p. w. p. wskazuje, że wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Podstawowe znaczenie dla interpretacji powołanej definicji mają: pojęcie wytworu oraz wymogi nowości i indywidualnego charakteru. Wytwór to każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy (art. 102 ust. 2 p.w.p.) mogą to być np. pojazdy, odzież, meble, zabawki, sprzęt rtv, a także opakowania, symbole graficzne (np. ikony grafiki komputerowej) oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem jednak programów komputerowych. Za wytwór uważać również należy: wytwór złożony, tj. przedmiot składający się z wielu wymienialnych części składowych umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie; część składową wytworu złożonego, jeżeli: po jej włączeniu do wytworu złożonego pozostaje widoczna w trakcie jego zwykłego używania, przez które rozumie się każde używanie, z wyłączeniem konserwacji, obsługi lub naprawy; może być przedmiotem samodzielnego obrotu. 16 Nowość ustawową zasadą jest, że wzór przemysłowy uważa się za nowy, jeżeli przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji (obowiązują tu reguły takie, jak przy wynalazkach), identyczny wzór nie został udostępniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Przyjmuje się, że identyczny wzór to także taki, który wprawdzie różni się od zgłoszonego, ale jedynie nieistotnymi szczegółami (art. 103 p.w.p.). Wzoru nie uważa się za udostępniony publicznie, jeżeli nie mógł dotrzeć do wiadomości osób zajmujących się zawodowo dziedziną, której wzór dotyczy. Wymóg nowości oznacza konieczność utrzymania wzoru w tajemnicy. Prawo polskie wyjątkowo dopuszcza jednak tzw. ulgę w nowości udzielenie prawa z rejestracji jest

17 możliwe także, gdy wzór przemysłowy został ujawniony, ale nastąpiło to w ciągu 12 miesięcy przed zgłoszeniem przez osobę uprawnioną lub za jego zgodą albo w wyniku nadużycia wobec niej. Indywidualny charakter wzór przemysłowy odznacza się indywidualnym charakterem, jeżeli ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez inne wzory publicznie udostępnione przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo (art. 104 ust. 1 p.w.p.). B. Ochrona wzoru przemysłowego prawo z rejestracji Na podstawie dokonanego zgłoszenia Urząd Patentowy udziela na wzór przemysłowy prawa z rejestracji (art. 105 p.w.p.). Przez jego uzyskanie uprawniony (także przedsiębiorca, spełniający warunki, wskazane przy zgłoszeniu wynalazku) nabywa prawo wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, przez okres 25 lat od daty dokonania zgłoszenia. Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego ogranicza się do wytworów tego rodzaju, dla których nastąpiło zgłoszenie. W konsekwencji uprawniony może zakazać osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego wytworu dla takich celów. Podkreślić trzeba, że prawo z rejestracji obejmuje nie tylko wzór identyczny ze wzorem zgłoszonym, lecz także podobny, tzn. każdy taki, który na zorientowanym użytkowniku nie wywołuje odmiennego ogólnego wrażenia różni się od zgłoszonego jedynie nieistotnymi szczegółami. Praw z rejestracji nie udziela się m.in. na wzory przemysłowe, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami art. 106 p.w.p. (np. wulgarne, rasistowskie, obrażające uczucia religijne). Względy praktyczne związane z potrzebą napraw wytworów złożonych (gł. pojazdów) sprawiły, że ochrona z tytułu prawa z rejestracji wzoru została ograniczona nie obejmuje wytworu, który stanowi część składową wytworu złożonego i jest używany do naprawy tego wytworu w taki sposób, by przywrócić mu jego wygląd początkowy. Oznacza to, że każdy może legalnie korzystać z takiego wytworu składowego także w sposób objęty prawem z rejestracji ale tylko dla wspomnianych celów, związanych z naprawą wytworu złożonego. Wzory przemysłowe, będące utworami mogą dodatkowo korzystać z ochrony na podstawie przepisów prawa autorskiego, jeśli zaś pełnią funkcję znaku towarowego możliwa jest ich jednoczesna ochrona także z tego tytułu. C. Zgłoszenie wzoru przemysłowego do Urzędu Patentowego Urząd Patentowy wydaje decyzję o udzieleniu prawa z rejestracji jedynie po stwierdzeniu, że z punktu widzenia formalnego zgłoszenie wzoru przemysłowego (podanie, ilustra- 17

18 cja wzoru w postaci np. rysunków, fotografii lub próbek materiału włókienniczego, opis wyjaśniający ilustrację) zostało sporządzone prawidłowo (art. 110 p.w.p.). Szczegółowe kwestie dotyczące dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wzorów przemysłowych uregulowane zostały w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dn r. (Dz. U. Nr 40, poz. 358 ze zm.). Podstawowa opłata za zgłoszenie wynosi obecnie 300 zł., a czas oczekiwania na rozpatrzenie wniosku ok. 3 miesięcy. Odmiany wzoru przemysłowego, tj. odrębne postacie wytworu mające jednak wspólne cechy istotne mogą być objęte jednym zgłoszeniem w liczbie jednakże zasadniczo nie przekraczającej dziesięciu. Udzielone prawa z rejestracji wzorów przemysłowych podlegają wpisowi do rejestru wzorów przemysłowych. Opis ochronny wzoru przemysłowego jest udostępniany osobom trzecim i podlega rozpowszechnianiu przez Urząd Patentowy publikacja następuje w Wiadomościach Urzędu Patentowego. Dla wszystkich zainteresowanych dostępna jest (także on-line) bogata baza danych Urzędu o zarejestrowanych nie tylko w Polsce wzorach przemysłowych. D. Ochrona wzoru przemysłowego poza granicami Polski Ochrona wynikająca z prawa z rejestracji wzoru przemysłowego udzielonego przez Urząd Patentowy RP tradycyjnie ograniczona jest wyłącznie do terytorium Polski. Rozszerzenie zakresu terytorialnego na inne państwa możliwe jest poprzez: 1. dokonanie zgłoszenia w urzędzie patentowym innego kraju (zgodnie z postanowieniami Konwencji paryskiej z 1883 r. uczynienie tego w okresie 6 miesięcy od daty zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP, pozwala zachować pierwszeństwo według tej daty); 2. na podstawie przepisów Rozporządzenia Rady (WE) nr 6/2002 z w sprawie wzorów wspólnotowych, przedsiębiorca może uzyskać ochronę wzoru na obszarze całej Unii Europejskiej (wspólnotowy wzór przemysłowy); wystarczy jedno zgłoszenie dokonane w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (Office for the Harmonization in the Internal Market - OHIM) w Alicante (Hiszpania), bezpośrednio lub za pośrednictwem Urzędu Patentowego RP; na podstawie jednego zgłoszenia we właściwym innym regionalnym urzędzie ds. własności przemysłowej możliwe jest uzyskanie ochrony w państwach należących do tego systemu (np. Afrykańska Organizacja Własności Przemysłowej - ARIO, Afrykańska Organizacja Własności Intelektualnej - OAPI); 3. na podstawie Porozumienia Haskiego w sprawie międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych (od r. Polska jest stroną Aktu Genewskiego tego Porozumienia z 1999 r. zob. Dz. U. z 2008 r., Nr 130, poz. 827) można uzyskać ochronę we wszystkich lub tylko wskazanych państwach-stronach tego Porozumienia; wystarczy jedno zgłoszenie międzynarodowe dokonane za pośrednictwem Urzędu Patentowego RP i rejestracja w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) w Genewie. 18

19 4. Znaki towarowe (Jerzy Szczotka) A. Istota i funkcje znaków towarowych Oznaczenie przez przedsiębiorcę wprowadzanego do obrotu towaru lub świadczonej usługi pozwoli nie tylko je zidentyfikować odróżnić od innych tego rodzaju na rynku, lecz także może się stać istotnym nośnikiem informacji o przedsiębiorcy i jego produkcie oraz środkiem ich reklamy. Siła atrakcyjna produktu określona przede wszystkim przez jego jakość, cenę i wygląd zostaje nie tylko ujawniona, lecz także wzmocniona za pomocą, przyciągającego klientów znaku. Skala i sposób oddziaływania na odbiorców takiego znaku (głównie za pomocą mass mediów), będącego wszak dobrem niematerialnym (intelektualnym), jest bowiem niewspółmiernie większa, aniżeli samego produktu. Pamiętać jednak należy, że w gruncie rzeczy wartość znaku zależy przede wszystkim od wartości rynkowej towaru. Dobry znak dobrego produktu to dodatkowe dochody dla przedsiębiorcy i większa wartość jego aktywów (przedsiębiorstwa). Aby znak mógł w sposób optymalny (maksymalnie skuteczny) pełnić swoją funkcję powinien być związany w sposób wyłączny z jednym przedsiębiorcą i jego określonym produktem. Gwarancję takiej wyłączności daje zgłoszenie znaku towarowego do Urzędu Patentowego i uzyskanie ochrony prawnej. Wskazane jest dokonanie zgłoszenia jeszcze przed wprowadzeniem produktu na rynek. W efekcie uzyskanej tą drogą ochrony, tylko dany przedsiębiorca (zgłaszający) będzie miał prawo używania danego znaku dla oferowanych przez siebie na rynku i wskazanych w zgłoszeniu towarów lub usług. Pozwoli to eliminować takie działania konkurentów, które polegają na podrabianiu jego znaku (tj. wprowadzaniu na rynek produktów oznaczonych identycznym lub podobnym znakiem) i przez to prowadzą do przejmowania dochodów od wprowadzonych w błąd klientów. Zastrzec jednak należy, że wnioskujący o ochronę przedsiębiorca powinien spełnić wszelkie wymogi prawne dotyczące swego statusu jako zgłaszającego, charakteru i kształtu znaku, formy i treści zgłoszenia, uiszczenia odpowiednich opłat. Obok przepisów ustawy Prawo własności przemysłowej podstawowe znaczenie ma tu rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń znaków towarowych (Dz. U. Nr 115, poz. 998 ze zm.) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia w sprawie opłat związanych z ochroną m.in. znaków towarowych (Dz. U. Nr 90, poz ze zm.). B. Pojęcie znaku towarowego Zgodnie z definicją zawartą w art. 120 ust. 1 p. w. p. znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Ze względu na sposób przedstawienia oznaczenia, zgłoszonego do Urzędu Patentowego ma to decydujące znaczenie dla zakresu uzyskanej ochrony wyróżnia się znaki: słowne (np. wyrazy, skróty, zdania, slogany), graficzne (np. rysunki, ornamenty, kompozycje kolorystyczne), 19

20 słowno-graficzne, dźwiękowe (np. melodia, głos człowieka, odgłosy natury, urządzeń mechanicznych), przestrzenne (formy trójwymiarowe np. opakowania, butelki, figury plastyczne), mieszane (kompilacje poprzednich). Zgłaszający, wskazując rodzaj znaku, określa tym samym cechę, ze względu na którą będzie on chroniony. Pojęciem towaru objąć w szczególności należy wyroby przemysłowe, rzemieślnicze, płody rolne oraz produkty naturalne, zwłaszcza wody, minerały, surowce, a także usługi (art. 120 ust. 3 p.w.p.). C. Prawo ochronne na znak towarowy Na zgłoszony w Urzędzie Patentowym znak towarowy może być udzielone prawo ochronne. Przez jego uzyskanie osoba zgłaszająca nabywa prawo wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (art. 153 ust. 1 p.w.p.). Zgodnie z art. 154 p.w.p. czynność używania znaku towarowego, objęta wyłącznością prawną, polega w szczególności na: umieszczaniu tego znaku na towarach objętych prawem ochronnym lub ich opakowaniach, oferowaniu i wprowadzaniu tych towarów do obrotu, ich imporcie lub eksporcie oraz składowaniu w celu oferowania i wprowadzania do obrotu, a także oferowaniu lub świadczeniu usług pod tym znakiem; umieszczaniu znaku na dokumentach związanych z wprowadzaniem towarów do obrotu lub związanych ze świadczeniem usług; posługiwaniu się nim w celu reklamy. Czas trwania prawa ochronnego wynosi 10 lat od daty zgłoszenia znaku towarowego w Urzędzie Patentowym (art. 153 p.w.p.). Prawo ochronne na znak towarowy może zostać, na wniosek uprawnionego, przedłużone dla wszystkich lub części towarów, na kolejne okresy dziesięcioletnie. Wniosek w tej sprawie powinien być złożony przed końcem upływającego okresu ochrony, jednak nie wcześniej niż na rok przed jego upływem. Wraz z wnioskiem należy wnieść należną opłatę za ochronę. Wyjątkowo za dodatkową jednak opłatą może on zostać złożony również w ciągu sześciu miesięcy po upływie okresu ochrony. Zaznaczyć trzeba, że zasadniczo prawo ochronne na znak towarowy wygasa, jeżeli znak ten nie jest używany dla towarów objętych rejestracją w ciągu nieprzerwanego okresu pięciu lat począwszy od dnia wydania decyzji przez Urząd Patentowy (art. 169 ust. 1 pkt 1 p.w.p.). 20 Urząd Patentowy może przyznać (1) wspólne prawo ochronne przedsiębiorcom, którzy wspólnie zgłosili oznaczenie uznane oczywiście za znak towarowy przeznaczone do równoczesnego przez nich używania (art. 122 ust. 1 p.w.p.). Organizacja posiadająca osobowość prawną, powołana do reprezentowania interesów przedsiębiorców, może natomiast uzyskać (2) prawo ochronne na wspólny znak towarowy. W takim przypadku prawo używania znaku mają także przedsiębiorcy, zrzeszeni w tej organizacji. Jeżeli jednak tego typu organizacja nie będzie używała znaku a jej rola polega na określeniu zasad takiego używania przez przedsiębiorców i sprawowaniu w tym zakresie

21 kontroli, Urząd Patentowy może przyznać jej (3) prawo ochronne na wspólny znak towarowy gwarancyjny. Udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy ogłaszane jest w Wiadomościach Urzędu Patentowego i wpisywane do prowadzonego przez ten Urząd rejestru znaków towarowych. UUprawniony może poinformować osoby trzecie o zarejestrowaniu swojego znaku poprzez umieszczenie obok niego litery R wpisanej w okrąg (151 p.w.p.). Uzyskanie prawa ochronnego na znak towarowy uzależnione jest od pierwszeństwa, oznaczanego tak jak w odniesieniu do wynalazku przede wszystkim według daty zgłoszenia znaku w Urzędzie Patentowym (art. 123 p.w.p.). Dla polskiego przedsiębiorcy istotne znaczenie może mieć także: 1. pierwszeństwo według daty wystawienia towaru oznaczonego tym znakiem w Polsce lub za granicą, na wystawie międzynarodowej oficjalnej lub oficjalnie uznanej, jeżeli zgłoszenie w Urzędzie Patentowym tego znaku nastąpi w okresie 6 miesięcy od daty wystawienia (art. 125 p.w.p.), oraz 2. pierwszeństwo konwencyjne (przy zgłoszeniach międzynarodowych), jeżeli zgłoszenie znaku towarowego w urzędzie patentowym innego państwa (sygnatariusza Konwencji paryskiej z 1883 r.) nastąpi w okresie 6 miesięcy od daty pierwszego prawidłowego zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP (art. 124 p.w.p.). Znaki towarowe, będące utworami mogą dodatkowo korzystać z ochrony na podstawie przepisów prawa autorskiego, jeśli zaś stanowią jednocześnie wzór przemysłowy możliwa jest ich ochrona także z tego tytułu. D. Zgłoszenie znaku towarowego do Urzędu Patentowego W zgłoszeniu należy określić znak towarowy oraz wskazać towary, dla których znak ten jest przeznaczony. Jedno zgłoszenie może dotyczyć tylko jednego znaku (art. 138 p.w.p.). Możliwe jest jednak zgłoszenie i używanie jednego znaku dla różnych towarów danego przedsiębiorcy. Dopuszczalna jest także sytuacja używania przez uprawnionego różnych chronionych znaków dla jednego towaru. Oznaczenie towarów i usług powinno być dokonane według ich specjalnego podziału na klasy stworzona w tym celu i obowiązująca obecnie klasyfikacja międzynarodowa znajduje się w Porozumieniu nicejskim z dnia r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 63, poz. 583, 584) i obejmuje aktualnie 34 klasy towarowe i 11 klas usługowych. Wyjątkowo, ochrona znaków renomowanych i powszechnie znanych (nie ma konieczności ich rejestracji) dotyczy także takich towarów, które nie są identyczne lub nawet podobne do tych, dla których znak został zgłoszony lub jest używany. Podstawowa aktualna opłata za zgłoszenie znaku towarowego to 550 zł i dodatkowo 120 zł od każdej klasy towarowej, powyżej trzech. Okres oczekiwania na rozpatrzenie zgłoszenia i udzielenie przez Urząd Patentowy RP prawa ochronnego wynosi obecnie ok. 3 lat. 21

22 E. Przeszkody udzielenia prawa ochronnego Pamiętać należy, że nie na każde zgłoszone przez przedsiębiorcę oznaczenie towaru może być udzielone prawo ochronne. Urząd Patentowy prowadzi wielopłaszczyznowe badanie dotyczące zarówno samego znaku, jak i towaru. 1) Po pierwsze sprawdza, czy zgłoszony znak może spełniać swą funkcję, tj. czy nadaje się do odróżniania na rynku wskazanych w zgłoszeniu towarów (art p.w.p.). Urząd Patentowy wyda odmowną decyzję w kwestii przyznania ochrony, jeżeli oznaczenie: nie może być znakiem towarowym lub nie ma dostatecznych znamion odróżniających; nie mają takich znamion oznaczenia, które: nie nadają się do odróżniania w obrocie towarów, dla których zostały zgłoszone, służą w obrocie do wskazania np. rodzaju towaru, jego pochodzenia, jakości, ilości, wartości, przeznaczenia, sposobu wytwarzania, składu, funkcji lub przydatności, chyba że znak ten przed datą zgłoszenia zyskał tzw. wtórną zdolność odróżniającą, tzn. nabrał, w następstwie jego używania, charakteru odróżniającego w przeciętnych warunkach obrotu, weszły do języka potocznego (tzw. degeneracja znaku towarowego) lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych). 2) Po drugie, Urząd Patentowy odmówi udzielenia prawa ochronnego, jeżeli generalizując i upraszczając przyczynę stwierdzi istnienie przeszkód związanych z charakterem samego znaku, bez względu na rodzaj zgłoszonego towaru (art. 131 p.w.p.). Do takich przeszkód (tzw. bezwzględnych) ustawodawca zalicza przykładowo: sytuację, gdy używanie znaku narusza prawa osobiste lub majątkowe osób trzecich; sprzeczność znaku z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; sytuację, gdy znak ze swojej istoty może wprowadzać odbiorców w błąd (w odniesieniu do wyrobów alkoholowych, każdy znak towarowy zawierający elementy geograficzne niezgodne z pochodzeniem wyrobu uważa się za znak wprowadzający odbiorców w błąd), zgłoszenie do Urzędu Patentowego w złej wierze w celu uzyskania ochrony; sytuację, gdy znak zawiera m.in. nazwę lub skrót nazwy Rzeczypospolitej Polskiej bądź jej symbole (godło, barwy lub hymn), nazwy lub herby polskich województw, miast lub miejscowości, znaki sił zbrojnych lub sił porządkowych, reprodukcje polskich orderów, odznaczeń lub odznak honorowych, odznak lub oznak wojskowych bądź innych oficjalnych lub powszechnie używanych zgłaszający może jednak wykazać posiadanie odpowiedniego uprawnienia lub zezwolenia; zawieranie przez znak skrótów nazw bądź symboli (herby, flagi, godła) obcych państw, organizacji międzynarodowych, a także przyjętych w obcych państwach urzędowych oznaczeń, stempli kontrolnych i gwarancyjnych, jeżeli zakaz taki wynika z umów międzynarodowych, chyba że zgłaszający wykaże się zezwoleniem właściwego organu, które uprawnia go do używania takich oznaczeń w obrocie; sytuację, gdy znak zawiera urzędowo uznane oznaczenia przyjęte do stosowania w obrocie, w szczególności znaki bezpieczeństwa, znaki jakości lub cechy legalizacji, w zakresie, w jakim mogłoby to wprowadzić odbiorców w błąd, co do 22

23 charakteru takich oznaczeń, o ile zgłaszający nie wykaże, że jest uprawniony do ich używania; sytuację, gdy znak zawiera elementy będące symbolami, w szczególności o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, których używanie obrażałoby uczucia religijne, patriotyczne lub tradycję narodową; sytuację, gdy znak stanowi formę bądź inną właściwość towaru lub opakowania, która jest uwarunkowana wyłącznie jego naturą, jest niezbędna do uzyskania efektu technicznego lub zwiększa znacznie wartość towaru. sytuację, gdy znak zawiera elementy geograficzne prawdziwe w sensie dosłownym, co do terytorium, regionu lub miejsca, z którego towar pochodzi, ale które mogłyby wprowadzić odbiorców w błąd, że towar pochodzi z innego, słynącego z danych wyrobów terenu. 3) Po trzecie, Urząd Patentowy odmówi udzielenia prawa ochronnego, jeżeli generalizując i upraszczając przyczynę uzna, że rejestracja znaku spowodowałaby wprowadzanie uczestników obrotu gospodarczego w błąd, co do pochodzenia towaru (art. 132 p.w.p.). Rozstrzygnięcie w tej kwestii wymaga porównania znaku i towaru zgłoszonego z tymi, które zostały już zarejestrowane lub wcześniej zgłoszone. Wprowadzenie w błąd może zasadniczo nastąpić, gdy towary te i znaki (oznaczenia) są identyczne lub podobne. Przeszkody, o jakich tu mowa mają więc charakter ocenny (względny). Do przeszkód tego rodzaju ustawodawca zalicza przykładowo: sytuację, gdy zgłoszony znak towarowy dla towarów identycznych lub podobnych, jest identyczny lub podobny do: zarejestrowanego oznaczenia geograficznego (chyba że zgłaszający jest uprawniony do używania tego oznaczenia), znaku, który przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa ochronnego, był powszechnie znany i używany jako znak towarowy dla towarów pochodzących od innej osoby; wcześniej zarejestrowanego w Rzeczypospolitej Polskiej znaku towarowego, którego ochrona wygasła, jeżeli od daty wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy do dnia zgłoszenia podobnego znaku przez inną osobę nie upłynął okres 2 lat. sytuację, gdy zgłoszono znak towarowy identyczny do znaku towarowego zarejestrowanego lub zgłoszonego do rejestracji (o ile znak taki zostanie zarejestrowany) z wcześniejszym pierwszeństwem na rzecz innej osoby dla identycznych towarów; sytuację, gdy zgłoszono znak towarowy identyczny lub podobny do: znaku towarowego, na który udzielono prawa ochronnego lub zgłoszonego w celu uzyskania prawa ochronnego (o ile na znak taki zostanie udzielone prawo ochronne) z wcześniejszym pierwszeństwem na rzecz innej osoby dla towarów identycznych lub podobnych, jeżeli zachodzi ryzyko wprowadzenia odbiorców w błąd, które obejmuje w szczególności ryzyko skojarzenia znaku ze znakiem wcześniejszym; renomowanego (lub powszechnie znanego) znaku towarowego zarejestrowanego lub zgłoszonego z wcześniejszym pierwszeństwem do rejestracji (o ile znak taki zostanie zarejestrowany) na rzecz innej osoby dla jakichkolwiek towarów, jeżeli mogłoby to przynieść zgłaszającemu nienależną korzyść lub być szkodliwe dla odróżniającego charakteru bądź renomy znaku wcześniejszego. 23