MATERIAŁY ZACHODNIOPOMORSKIE

Transkrypt

1

2 MATERIAŁY ZACHODNIOPOMORSKIE Rocznik Naukowy Muzeum Narodowego w Szczecinie Nowa Seria tom VIII 2011 zeszyt 1 Archeologia Szczecin 2012

3 Redaktor naczelny wydawnictw Muzeum Narodowego w Szczecinie Lech Karwowski Redakcja naukowa tomu Anna B. Kowalska, Krzysztof Kowalski, Dorota Kozłowska-Skoczka, Bartłomiej Rogalski Redakcja wydawnicza i korekta Dorota Cyngot Tłumaczenia na język angielski Monika Witek Recenzenci dr hab. prof. PAN Tadeusz Galiński prof. dr hab. Marian Rębkowski Adres Redakcji Muzeum Narodowe w Szczecinie Szczecin, ul. Staromłyńska 27 tel. (+48) fax (+48) Projekt okładki Waldemar Wojciechowski Skład i druk Soft Vision ISSN Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie i Autorzy Szczecin 2012

4 SPIS TREŚCI S T U D I A I M A T E R I A Ł Y M a r c i n D z i e w a n o w s k i Głos w sprawie klasyfikacji produktów eksploatacji wiórowej w zespołach świderskich... 7 A comment on a classification of the blade exploitation in Swiderian assemblages A l e k s a n d r a G ó r s k a - M a c i a ł o w i c z Starożytne zabytki z doliny rzeki Iny w Suchaniu, pow. stargardzki Ancient artefacts from the Ina valley in Suchań, Stargard Szczeciński County A n t o n i Po r z e z i ń s k i Wczesnośredniowieczne groby ciałopalne na cmentarzysku w Cedyni, stanowisko The early medieval cremation cemetery in Cedynia (site 2) P i o t r P u d ł o Ponownie o wczesnośredniowiecznym mieczu wyłowionym z Zalewu Szczecińskiego A re-investigation of an early medieval sword recovered from the Szczecin Lagoon A n d r z e j J a n o w s k i Wyniki przedwojennych badań na grodzisku w Starogardzie Łobeskim Results of pre-war excavations at a stronghold in Starogard Łobeski A n d r z e j J a n o w s k i Co odkrył Alfred Rowe na Diabelskiej Grobli w Trzebawiu? What did Alfred Rowe find on the Devilish Causeway in Trzebawie? E u g e n i u s z C n o t l i w y Klasztor cystersów w Kołbaczu. Badania archeologiczne w latach i The Cistercian monastery in Kołbacz. Archaeological excavations in and G r z e g o r z J. B r z u s t o w i c z, A n d r z e j K u c z k o w s k i Gotycka pieczęć rycerska spod Choszczna A gothic knight seal from somewhere around Choszczno

5 J u d y t a J u l i a G ł a d y k o w s k a - R z e c z y c k a, L i d i a C y m e k, To m a s z K o z ł o w s k i, S ł a w o m i r S ł o w i ń s k i Szkielety z ruin klasztoru Franciszkanów w Pyrzycach, woj. zachodniopomorskie. Analiza antropologiczno-paleopatologiczna Skeletons from ruins of the Franciscan monastery in Pyrzyce, West Pomeranian Voivodeship. Anthropological and paleopathological analysis O D K R Y C I A M a r c i n D z i e w a n o w s k i Najnowsze odkrycia z epoki kamienia na stanowisku nr 3 w Chwarstnicy, woj. zachodniopomorskie Recent findings from the Stone Age at site 3 in Chwarstnica, West Pomeranian Voivodeship D o r o t a K o z ł o w s k a - S k o c z k a Sztylet krzemienny z okolic jeziora Miedwie, powiat stargardzki Flint dagger found in the vicinity of the Miedwie Lake, Stargard Szczeciński County A n n a B. K o w a l s k a, K r z y s z t o f K o w a l s k i Wczesnośredniowieczna osada w Kunowie, gm. Kobylanka Early Medieval settlement from Kunowo, Kobylanka Commune R o m a n K a m i ń s k i Kafel Hansa Bermana z rynku Starego Miasta w Kamieniu Pomorskim Hans Berman s stove tile from the Old Town market in Kamień Pomorski J a c e k B o r k o w s k i, A n d r z e j K u c z k o w s k i, M i c h a ł K u l e s z a Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego w Mielnie (gm. loco) w świetle badań archeologicznych Transfiguration Church in Mielno (loco commune) in the light of the archaeological research J a c e k B o r k o w s k i, A n d r z e j K u c z k o w s k i Nieznane krypty w kościele p. w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Żydowie (gm. Polanów) Unknown crypts in Church of the Immaculate Conception of Blessed Virgin Mary in Żydowo (Polanów commune)

6 R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A K r z y s z t o f K o w a l s k i Agnieszka Matuszewska, Kultura ceramiki sznurowej na Dolnym Nadodrzu, seria: ARCHAEOLOGIA BIMARIS (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Prahistorii), Monografie, tom 5, Wydawnictwo Poznańskie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Poznań 2011, ss. 312, ISBN , ISBN A n n a B. K o w a l s k a Jacek Borkowski, Andrzej Kuczkowski, Cussalyn-Cőßlin-Koszalin. Źródła archeologiczne do dziejów Koszalina, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, Seria B-VIII:Archeologia, Tom I, Koszalin 2011, ss A n n a B. K o w a l s k a Wojciech Chudziak, Ryszard Kaźmierczak, Jacek Niegowski, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania ), ss. 272, Toruń 2011, ISBN ; A n n a B. K o w a l s k a Krzysztof Guzikowski, Procesy kolonizacyjne w posiadłościach cystersów z Kołbacza w XII-XIV wieku. Przestrzeń i ludzie, ss. 267, Szczecin 2011, ISBN A n n a B. K o w a l s k a Ekskluzywne życie dostojny pochówek. W kręgu kultury elitarnej wieków średnich, Wolińskie Spotkania Mediewistyczne I, red. Marian Rębkowski, Wolin 2011, ss. 312, ISBN M a r t a K u r z y ń s k a Materiały do bibliografii archeologii Pomorza Zachodniego za 2011 rok Indeks nazw geograficznych K R O N I K A Odkrywanie tajemnic Majów. Polskie wykopaliska w Gwatemali. Wystawa czasowa Moda i styl: elita i dwór Majów (Jaina n.e.). Wystawa czasowa Bursztyn Złoto Bałtyku. Wystawa czasowa Barbarzyńcy u bram VI Międzynarodowa Sesja Naukowa Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego Archeologia w Muzeum Zachodniokaszubskim w Bytowie

7 K R O N I K A Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria t. VIII: 2011 z. 1: Archeologia, s ISSN Odkrywanie tajemnic Majów. Polskie wykopaliska w Gwatemali. Wystawa czasowa W dniach od 24 maja do 18 października 2011 roku, w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Szczecinie na Wałach Chrobrego można było obejrzeć wystawę czasową Odkrywanie tajemnic Majów. Polskie wykopaliska w Gwatemali, wypożyczoną z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Była to wystawa fotograficzna prezentująca zdjęcia autorstwa Roberta Słabońskiego, który udokumentował dokonania polskich archeologów z Uniwersytetu Jagiellońskiego, prowadzących od 2006 roku badania na terenie Nakum starożytnego miasta Majów leżącego w północnej Gwatemali. Nakum jest jednym z ważniejszych ośrodków kultury Majów położonym na obszarze tzw. Parku Triángulo. W trakcie tych badań dokonano kilku bardzo ważnych odkryć rzucających nowe światło na historię Majów. Majowie są twórcami jednej z najbardziej fascynujących cywilizacji starożytnego świata. Interpretacje ich kultury na przestrzeni ostatnich lat zmieniały się diametralnie. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu uważano, że byli oni spokojnymi rolnikami, którzy uprawiali kukurydzę i obserwowali gwiazdy. Dziś wiadomo, że rządzili nimi władcy, którzy pragnęli władzy i schlebiali swej próżności. Majowie stworzyli wysoko zorganizowaną kulturę miejską z wielkimi centrami politycznokultowymi, chociaż nie znali koła, nie posiadali umiejętności wytopu metali i nie hodowali zwierząt pociągowych i jucznych. Nad ich miastami dumnie górowały piramidy, świątynie, pałace i inne założenia architektoniczne, których fasady i wnętrza były bogato zdobione płaskorzeźbami i malowidłami o wysokim poziomie artystycznym. Majowie odznaczali się niezwykle zaawansowaną znajomością matematyki i astronomii, dzięki czemu wznosili budowle o skomplikowanych planach oraz przewidywali ważne zjawiska astronomiczne, takie jak pojawianie się Wenus czy zaćmienia Słońca i Księżyca. W starożytności Majowie zamieszkiwali teren obecnej Gwatemali i Belize oraz przyległe obszary południowo-wschodniego Meksyku, zachodniego Hondurasu i Salwadoru. Nie stworzyli nigdy jednolitego organizmu państwowego zarządza- 425

8 nego przez jednego władcę, lecz system samodzielnych, rywalizujących ze sobą miast-państw. Na czele każdego z nich stał król, określany jako k'uhul ajaw, czyli boski władca, legitymujący się pochodzeniem od starożytnych bogów. Niektóre z tych ośrodków stawały się na tyle potężne, iż podbijały sąsiednie centra, przede wszystkim w celu narzucenia trybutu. Niezwykle rozwinięta była kultura dworska, o czym świadczą piękne pałace i imponujące dzieła sztuki przedstawiające głównie wizerunki władcy oraz rozwinięte pismo hieroglificzne. Tysiące tekstów pokrywających monumentalne kamienne stele, ołtarze, reliefowe płyty, naczynia ceramiczne i biżuterię opowiadają historię królewskich rodzin, wojen i sojuszy. Badacze dzielą historię Majów na trzy epoki zwane okresami: preklasycznym, klasycznym i postklasycznym, które dodatkowo dzielą się na szereg mniejszych jednostek czasowych. Początki cywilizacji Majów sięgają korzeniami II tysiąclecia p.n.e. We wczesnym okresie preklasycznym nad wybrzeżem Pacyfiku na terenie dzisiejszej południowej Gwatemali i południowo-wschodniego Meksyku zaczęły powstawać pierwsze wioski zamieszkane przez osiadłą ludność trudniącą się głównie rolnictwem. W ciągu I tysiąclecia p.n.e. w wielu ośrodkach Majów zaczęła pojawiać się monumentalna architektura piramidy i platformy oraz pierwsze kamienne stele zdobione wizerunkami władców. Z okresem tym związane są również początki pisma i kalendarza. Swoje apogeum kultura Majów osiągnęła w ciągu tzw. okresu klasycznego (ok. III-IX wiek n.e.). W okresie tym na ziemiach Majów swój prawdziwy rozkwit przeżywało wiele miast rządzonych przez k'uhul ajaw. Powstały arcydzieła architektury, malarstwa, rzeźby i piśmiennictwa. W IX i X stuleciu n.e. nastąpiło wyludnienie i upadek niemal wszystkich miast leżących na południowych nizinach, zwanych też często Obszarem Centralnym (tereny północnej i środkowej Gwatemali, Belize oraz przylegające obszary Meksyku). Zjawisko to było spowodowane intensyfikacją wojen, przeludnieniem oraz degradacją środowiska naturalnego, a także suszami. Dramatyczny okres upadku przetrwały jedynie miasta Majów położone daleko na południu (obszar wyżyn gwatemalskich) oraz te usytuowane w północnej części Jukatanu. Na wspomnianych terenach cywilizacja Majów rozkwitała aż do czasu przybycia Hiszpanów, którzy w XVI wieku niemal całkowicie podbili ich ziemie. Pomimo masowych mordów, a także przywleczonych z Europy chorób, które dla Indian okazały się śmiertelne, Majowie przetrwali i zdołali zachować część swojej kultury. Obecnie Majów można spotkać w Meksyku, Belize oraz w Gwatemali, gdzie stanowią ponad połowę populacji. Stanowisko badane przez polskich archeologów znajduje się w północnej Gwatemali, w departamencie Peten, w odległości 11 km od jeziora Yaxha i ok. 25 km w linii prostej od Tikal. Składa się z dwóch części: Sektora Północnego i Południowego, połączonych nadsypaną drogą. W obydwu częściach znajdują 426

9 się kompleksy architektoniczne o charakterze mieszkalnym i ceremonialnym w postaci platform, placów i piramid. Niezwykle ważnym osiągnięciem było odkrycie podczas pierwszego sezonu badań grobowca w Budowli (Piramidzie) oznaczonej nr. 15. Jest to, jak dotąd, pierwszy niewyrabowany pochówek królewski w Nakum i jeden z kilku w tym rejonie. Komora grobowa o długości ponad 4 m zawierała silnie zniszczone szczątki ludzkie oraz niezwykle bogate wyposażenie w postaci blisko pięciuset paciorków wykonanych z jadeitu i muszli, jadeitowego pektorału spoczywającego na piersi zmarłego oraz naczyń ceramicznych. We wnętrzu jednego z talerzy namalowana jest postać tańczącego boga kukurydzy jednego z ważniejszych bóstw Majów. Dotychczas znanych jest ponad 30 naczyń tego typu, ale zaledwie kilka zostało odkrytych w czasie wykopalisk, a większość trafiła na czarny rynek. Do rzadkich znalezisk należy również jadeitowy pektorał. Zdobiący jedną z jego stron napis hieroglificzny wymienia nieznanego dotąd władcę sąsiedniego ośrodka Yaxha, który być może przez jakiś czas rządził w Nakum. Grobowiec datowany jest na VII lub przełom VII i VIII wieku n.e. Odkrycia Projektu Archeologicznego Nakum są ważnym przyczynkiem do poznania bardzo istotnych momentów w historii cywilizacji Majów w okresie protoklasycznym (ok. 100 p.n.e. 250/300 n.e. lub dłużej), czyli w czasie kiedy tworzyły się jej zręby, oraz w schyłkowym okresie klasycznym ( r. n.e.), kiedy na większości stanowisk obserwuje się powolny upadek tej kultury. Kierownikami ekspedycji są dr Jarosław Źrałka i mgr Wiesław Koszkul z Instytutu Archeologii UJ, a członkami archeolodzy, antropolodzy oraz studenci archeologii. Prace archeologiczne są finansowane z grantów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, amerykańskiej Foundation for the Advancement of Mesoamerican Studies Inc. (FAMSI), a także dotowane przez Wydział Historyczny i Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, jak również Polsko-Amerykańskie Towarzystwo Etnograficzne w Atlantic City, Fundację Bratniak, Krakowskie Zakłady Automatyki oraz osoby prywatne. Zwiedzający wystawę goście mieli możliwość obejrzenia filmu W krainie Iximchana w reżyserii Huberta Chudzio o pracy polskich archeologów w Nakum oraz kilku filmów o życiu współczesnych Majów autorstwa Małgorzaty Szyszko. Przewodnikiem po Meksyku i Gwatemali był polski antropolog Witold Jacórzyński pracujący w Ciensas Sureste w San Cristobal de las Casas. Badania w Nakum trwają nadal i z pewnością przyniosą jeszcze wiele odkryć, które pozwolą nam lepiej zrozumieć kulturę starożytnych Majów. Ewa Prądzyńska 427

10 Fot. Krzysztof Kowalski 428