MATERIAŁY ZACHODNIOPOMORSKIE

Transkrypt

1

2 MATERIAŁY ZACHODNIOPOMORSKIE Rocznik Naukowy Muzeum Narodowego w Szczecinie Nowa Seria tom VIII 2011 zeszyt 1 Archeologia Szczecin 2012

3 Redaktor naczelny wydawnictw Muzeum Narodowego w Szczecinie Lech Karwowski Redakcja naukowa tomu Anna B. Kowalska, Krzysztof Kowalski, Dorota Kozłowska-Skoczka, Bartłomiej Rogalski Redakcja wydawnicza i korekta Dorota Cyngot Tłumaczenia na język angielski Monika Witek Recenzenci dr hab. prof. PAN Tadeusz Galiński prof. dr hab. Marian Rębkowski Adres Redakcji Muzeum Narodowe w Szczecinie Szczecin, ul. Staromłyńska 27 tel. (+48) fax (+48) Projekt okładki Waldemar Wojciechowski Skład i druk Soft Vision ISSN Copyright by Muzeum Narodowe w Szczecinie i Autorzy Szczecin 2012

4 SPIS TREŚCI S T U D I A I M A T E R I A Ł Y M a r c i n D z i e w a n o w s k i Głos w sprawie klasyfikacji produktów eksploatacji wiórowej w zespołach świderskich... 7 A comment on a classification of the blade exploitation in Swiderian assemblages A l e k s a n d r a G ó r s k a - M a c i a ł o w i c z Starożytne zabytki z doliny rzeki Iny w Suchaniu, pow. stargardzki Ancient artefacts from the Ina valley in Suchań, Stargard Szczeciński County A n t o n i Po r z e z i ń s k i Wczesnośredniowieczne groby ciałopalne na cmentarzysku w Cedyni, stanowisko The early medieval cremation cemetery in Cedynia (site 2) P i o t r P u d ł o Ponownie o wczesnośredniowiecznym mieczu wyłowionym z Zalewu Szczecińskiego A re-investigation of an early medieval sword recovered from the Szczecin Lagoon A n d r z e j J a n o w s k i Wyniki przedwojennych badań na grodzisku w Starogardzie Łobeskim Results of pre-war excavations at a stronghold in Starogard Łobeski A n d r z e j J a n o w s k i Co odkrył Alfred Rowe na Diabelskiej Grobli w Trzebawiu? What did Alfred Rowe find on the Devilish Causeway in Trzebawie? E u g e n i u s z C n o t l i w y Klasztor cystersów w Kołbaczu. Badania archeologiczne w latach i The Cistercian monastery in Kołbacz. Archaeological excavations in and G r z e g o r z J. B r z u s t o w i c z, A n d r z e j K u c z k o w s k i Gotycka pieczęć rycerska spod Choszczna A gothic knight seal from somewhere around Choszczno

5 J u d y t a J u l i a G ł a d y k o w s k a - R z e c z y c k a, L i d i a C y m e k, To m a s z K o z ł o w s k i, S ł a w o m i r S ł o w i ń s k i Szkielety z ruin klasztoru Franciszkanów w Pyrzycach, woj. zachodniopomorskie. Analiza antropologiczno-paleopatologiczna Skeletons from ruins of the Franciscan monastery in Pyrzyce, West Pomeranian Voivodeship. Anthropological and paleopathological analysis O D K R Y C I A M a r c i n D z i e w a n o w s k i Najnowsze odkrycia z epoki kamienia na stanowisku nr 3 w Chwarstnicy, woj. zachodniopomorskie Recent findings from the Stone Age at site 3 in Chwarstnica, West Pomeranian Voivodeship D o r o t a K o z ł o w s k a - S k o c z k a Sztylet krzemienny z okolic jeziora Miedwie, powiat stargardzki Flint dagger found in the vicinity of the Miedwie Lake, Stargard Szczeciński County A n n a B. K o w a l s k a, K r z y s z t o f K o w a l s k i Wczesnośredniowieczna osada w Kunowie, gm. Kobylanka Early Medieval settlement from Kunowo, Kobylanka Commune R o m a n K a m i ń s k i Kafel Hansa Bermana z rynku Starego Miasta w Kamieniu Pomorskim Hans Berman s stove tile from the Old Town market in Kamień Pomorski J a c e k B o r k o w s k i, A n d r z e j K u c z k o w s k i, M i c h a ł K u l e s z a Kościół p.w. Przemienienia Pańskiego w Mielnie (gm. loco) w świetle badań archeologicznych Transfiguration Church in Mielno (loco commune) in the light of the archaeological research J a c e k B o r k o w s k i, A n d r z e j K u c z k o w s k i Nieznane krypty w kościele p. w. Niepokalanego Poczęcia NMP w Żydowie (gm. Polanów) Unknown crypts in Church of the Immaculate Conception of Blessed Virgin Mary in Żydowo (Polanów commune)

6 R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A K r z y s z t o f K o w a l s k i Agnieszka Matuszewska, Kultura ceramiki sznurowej na Dolnym Nadodrzu, seria: ARCHAEOLOGIA BIMARIS (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Prahistorii), Monografie, tom 5, Wydawnictwo Poznańskie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Poznań 2011, ss. 312, ISBN , ISBN A n n a B. K o w a l s k a Jacek Borkowski, Andrzej Kuczkowski, Cussalyn-Cőßlin-Koszalin. Źródła archeologiczne do dziejów Koszalina, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, Seria B-VIII:Archeologia, Tom I, Koszalin 2011, ss A n n a B. K o w a l s k a Wojciech Chudziak, Ryszard Kaźmierczak, Jacek Niegowski, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania ), ss. 272, Toruń 2011, ISBN ; A n n a B. K o w a l s k a Krzysztof Guzikowski, Procesy kolonizacyjne w posiadłościach cystersów z Kołbacza w XII-XIV wieku. Przestrzeń i ludzie, ss. 267, Szczecin 2011, ISBN A n n a B. K o w a l s k a Ekskluzywne życie dostojny pochówek. W kręgu kultury elitarnej wieków średnich, Wolińskie Spotkania Mediewistyczne I, red. Marian Rębkowski, Wolin 2011, ss. 312, ISBN M a r t a K u r z y ń s k a Materiały do bibliografii archeologii Pomorza Zachodniego za 2011 rok Indeks nazw geograficznych K R O N I K A Odkrywanie tajemnic Majów. Polskie wykopaliska w Gwatemali. Wystawa czasowa Moda i styl: elita i dwór Majów (Jaina n.e.). Wystawa czasowa Bursztyn Złoto Bałtyku. Wystawa czasowa Barbarzyńcy u bram VI Międzynarodowa Sesja Naukowa Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego Archeologia w Muzeum Zachodniokaszubskim w Bytowie

7 Anna B. Kowalska, Krzysztof Kowalski Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria t. VIII: 2011 z. 1: Archeologia, s ISSN Wczesnośredniowieczna osada w Kunowie, gm. Kobylanka Early Medieval settlement from Kunowo, Kobylanka Commune Wieś Kunowo położona jest w północnej części jeziora Miedwie, na jego prawym brzegu, w obrębie Równiny Pyrzycko-Stargardzkiej na Pobrzeżu Szczecińskim (Kondracki 2009, 52). Wytworzone wokół jeziora urodzajne czarne ziemie sprzyjały osadnictwu w starożytności i średniowieczu. W rejonie wsi odkryto kilkadziesiąt stanowisk archeologicznych, w tym osiem datowanych na wczesne średniowiecze, od VIII do XII wieku (ryc. 1). Wśród nich wyróżniono dwie osady, dwa cmentarzyska szkieletowe oraz dwa punkty i cztery ślady osadnicze, wskazujące na dość intensywne użytkowanie okolicy w tym okresie (arkusz AZP 32-09; por. Katalog zabytków, ). W obrębie stanowiska zaewidencjonowanego jako Kunowo, stan. 12, przeprowadzono jesienią 2008 roku badania archeologiczne wyprzedzające inwestycję budowlaną. Działka nr 188, na terenie której przeprowadzone zostały prace archeologiczne, znajduje się przy drodze do Skalina, w północnej części wsi i północnej części strefy ochronnej wyznaczonej dla stanowiska archeologicznego nr 12. Zlokalizowana jest u podnóża niewielkiego wzniesienia opadającego łagodnie w kierunku zachodnim (do jeziora) i wschodnim. Działka wykorzystywana była pod uprawy rolne, a kilka lat przed podjęciem prac inwestycyjnych była ugorowana. W warstwie ornej, na całej powierzchni działki, w kretowiskach występowały fragmenty ceramiki wczesnośredniowiecznej i kości zwierzęcych, a po odhumusowaniu i oczyszczeniu części przeznaczonej pod zabudowę zarysowały się stropy obiektów archeologicznych, które grupowały się w północnej i zachodniej części działki (ryc. 3). W sumie odkryto i wyeksplorowano 11 obiektów o różnym kształcie, miąższości, zróżnicowanych wypełniskach oraz funkcji (ryc. 2). Obiekt nr 1 (ryc. 4:1) Lokalizacja: północno-zachodnia część działki nr 188; Kształt: w stropie rysował się koliście z nieregularną krawędzią, w cięciu profilowym po osi W-E płytkie, nieckowate zagłębienie; Wypełnisko: 1 warstwa ciemnej próchnicy (wypełnisko obiektu), 2 szara próchnica z wtrętami gliny, 3 glina (przewarstwienie w obrębie warstwy 2), 4 żółta glina przebarwiona szarą próchnicą, 5 calec: żółta glina z wytrąceniami wapiennymi; Zawartość: 10 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej, w tym 2 fragm. brzegów; 1 fragm. kości 293

8 zwierzęcej (nr inw. 1/08; 2/08), ryc. 9:1-2; Funkcja: pozostałość jamy gospodarczej prawdopodobnie funkcjonalnie związanej z obiektem nr 2. Obiekt nr 2 (ryc. 4:1) Lokalizacja: północno-zachodnia część działki nr 188; Kształt: w stropie rysował się koliście z nieznacznie nieregularną krawędzią, w cięciu profilowym po osi W-E płytkie, nieckowate zagłębienie z nieregularnie rysującym się dnem; Wypełnisko: wyróżniono trzy warstwy (od stropu): warstwę ciemnej próchnicy; warstwę żółtej gliny, warstwę gliny ze spalenizną; Zawartość: 7 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej, w tym 1 fragm. części przydennej; Funkcja: pozostałość jamy gospodarczej prawdopodobnie funkcjonalnie związanej z obiektem nr 1. Obiekt nr 3 (ryc. 4:2) Lokalizacja: północno-zachodnia część działki nr 188, na S od kompleksu obiektów nr 1 i 2; Kształt: w stropie rysował się nieregularnie, w cięciu profilowym po osi W-E bardzo płytkie, nieckowate zagłębienie z regularnie rysującym się dnem; Wypełnisko: wyróżniono szarą próchnicę z soczewkami gliny oraz calec: żółtą glinę; Zawartość: 1 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej brzuśca, 1 fragm. kości zwierzęcej; Funkcja: nieokreślona, być może powiązany funkcjonalnie z obiektami nr 1 i 2. Obiekt nr 4 (ryc. 4:3) Lokalizacja: północno-zachodnia część działki nr 188, na S od obiektów nr 1, 2 i 3; Kształt: w stropie rysował się prawie prostokątnie, z zaokrąglonymi narożami, w cięciu profilowym po osi W-E płytkie, nieckowate zagłębienie z dość regularnie rysującym się dnem, w którym pojedynczo wystąpiły kamienie; Wypełnisko: ciemnoszara-brunatna próchnica z wtrętami żółtej gliny, calec: żółta glina; Zawartość: 9 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej: 1 fragm. części przydennej, 8 fragm. brzuśców, 1 fragm. kości zwierzęcej, ryc. 9:3; Funkcja: nieokreślona, być może powiązany funkcjonalnie z obiektami nr 1 i 2 Obiekt nr 5 (ryc. 5:1) Lokalizacja: środkowa część działki nr 188, na S od obiektów nr 1, 2 i 3, przy profilu W działki budowlanej; Kształt: w stropie rysował się jako regularny okrąg, w części W krawędź obiektu przecinał współczesny rowek drenażowy, w cięciu profilowym po osi W-E nieckowate zagłębienie z dość regularnie rysującym się dnem, w którym pojedynczo wystąpiły drobne kamienie; Wypełnisko: wyróżniono (od stropu): warstwę ciemnej próchnicy, warstwę żółtej gliny, warstwę próchniczą z drobnymi kamieniami, warstwę żółtej gliny, calec: żółta glina, miejscami spiaszczona; Zawartość: 34 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej: 6 fragm. brzegów, 1 fragm. części przydennej, 3 fragm. kości zwierzęcej, ryc. 9:4-6; Funkcja: rozległa, regularna jama o nieokreślonym charakterze gospodarczym. Obiekt nr 6 (ryc. 5:2) Lokalizacja: środkowa część działki nr 188, na S od obiektów nr 1, 2 i 3 i na E od obiektu nr 5 przy profilu W działki; Kształt: w stropie rysował się nieregularnie, w stropie zalegały pojedyncze kamienie, w cięciu profilowym po osi N-S płytkie, nieckowate zagłębienie z bardzo regularnie rysującym się dnem, w którym pojedynczo wystąpiły drobne kamienie; 294

9 Wypełnisko: wyróżniono warstwę ciemnej szarej do ciemnoszarej próchnicy z soczewkami żółtej gliny, calec: żółta glina; Zawartość: 1 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej; Funkcja: nieokreślona (pozostałość płytkiego zagłębienia), być może powiązana z obiektami 7 i 8. Obiekt nr 7 (ryc. 6:1) Lokalizacja: południowa część działki nr 188, narożnik SW, na S od obiektów nr 5 i 6; Kształt: w stropie rysował się jako nieregularny prostokąt z zaokrąglonymi narożami, w cięciu profilowym po osi N-S nieckowate, płytkie zagłębienie z regularnie rysującym się dnem; Wypełnisko: wyróżniono (od stropu) warstwę ciemnej próchnicy, warstwę przemieszaną ciemnej próchnicy z żółtą gliną, calec: biało-żółta glina; Zawartość: 13 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej: 1 fragm. części przydennej, 1 fragm. kości zwierzęcej; Funkcja: mieszkalna?; wraz z obiektem 8 (najbardziej zagłębione partie jednego obiektu) pierwotnie tworzyły zarys zbliżony do prostokąta. Obiekt nr 8 (ryc. 6:2) Lokalizacja: południowa część działki nr 188, narożnik SW, na S od obiektów nr 5 i 6 oraz na E od obiektu nr 7; Kształt: w stropie rysował się jako dość regularny prostokąt z zaokrąglonymi narożami, w cięciu profilowym po osi N-S nieckowate, bardzo płytkie zagłębienie z regularnie rysującym się dnem; Wypełnisko: wyróżniono warstwę ciemnoszarej gliniastej próchnicy z wtrętami żółtej gliny, calec: białożółta glina; Zawartość: 4 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej, 1 fragm. kości zwierzęcej; Funkcja: mieszkalna?; wraz z obiektem 7 (najbardziej zagłębione partie jednego obiektu) pierwotnie tworzyły układ zbliżony do prostokąta. Obiekt nr 9 (ryc. 7:1) Lokalizacja: północna część działki nr 188, narożnik NW, na S od obiektu nr 10 oraz na E od obiektów nr 1-3; Kształt: nieregularna plama, w cięciu profilowym N-S łagodne, niewielkie zagłębienie; Wypełnisko: 1 brudnoszara próchnica, 2 spękana bryła wapienna, 3 szara próchnica (starszy zniszczony obiekt?), calec: rdzawo-żółta glina z wytrąceniami wapiennymi; Zawartość: 6 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej, 1 fragm. kości zwierzęcej; Funkcja: nieokreślona; obiekt prawdopodobnie powiązany z piecem obiektem 10. Obiekt nr 10 (ryc. 7:2) Lokalizacja: północna część działki nr 188, przy N krawędzi działki, na NE od obiektów nr 1-3 i na N od obiektu nr 9; Kształt: w stropie rysował się jako rozległa, nieregularna, rozciągnięta w różne strony plama, w cięciu profilowym po osi N-S i W-E nieregularne zagłębienia z wyraźnym podziałem na część S (głębsze, regularne z regularnym dnem) i N (płytkie, nieregularne z nieregularnym dnem); Wypełnisko: W części N wyróżniono (od stropu): warstwę brunatnoszarej próchnicy z soczewkami gliny, przy dnie nieregularnie szara próchnica; w części S wyróżniono (od stropu): warstwę próchnicy z soczewkami gliny, ciemnoszarej próchnicy, próchnicy z pasemkami gliny, czarnej próchnicy (przesyconej spalenizną), calec: rdzawo-żółta glina z wytrąceniami wapiennymi; Zawartość: 66 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej: 8 fragm. brzegów, 2 fragm. części przydennej, 21 fragm. kości zwierzęcych, ryc. 10:1-4; Funkcja: piec zajmujący część rozległej, nieregularnej jamy. 295

10 Obiekt nr 11 (ryc. 8) Lokalizacja: północna część działki nr 188, w środkowej części krawędzi N działki budowlanej, na E od obiektu nr 10; Kształt: w stropie rysował się jako rozległa, nieregularna (sercowata?) plama, w cięciu profilowym po osi N-S regularne zagłębienie z wyraźnym, płaskim dnem; Wypełnisko: wyróżniono (od stropu): warstwę ciemnej próchnicy, warstwę próchnicy z drobnymi plamkami gliny, warstwę ciemnoszarej próchnicy, w części N przy dnie warstwę szarej próchnicy i szarej próchnicy z gliną, calec: żółta glina; Zawartość: 19 fragm. ceramiki wczesnośredniowiecznej: 1 fragm. brzegu, 1 fragm. dna, 7 fragm. kości zwierzęcych, ryc. 9:5; ryc. 11; Funkcja: jama gospodarcza. W efekcie eksploracji obiektów archeologicznych pozyskano przede wszystkim fragmenty ceramiki: brzuśców, brzegów i części przydennych, datowanych ogólnie na pradzieje (jeden fragm. prawdopodobnie kultury łużyckiej), wczesne średniowiecze 1, późne średniowiecze oraz ułamki kości zwierzęcych o charakterze pokonsumpcyjnym (ryc. 9-11). Większość fragmentów brzuśców naczyń wczesnośredniowiecznych nie miała zdobienia, natomiast na 54 odnotowano zdobienie w postaci linii falistej (1 egz.), poziomych, dookolnych bruzd (1 egz.), linii rytych (1 egz.), linii falistej i pasma ukośnych nacięć (4 egz.), dookolnych żłobków (43 egz.), żłobków i odcisków rzędowych (4 egz.). Na szyjkach naczyń notowano ornament odciskany narzędziem wielozębnym (2 egz.), w tym na szyjce naczynia typu G, linią falistą i zwielokrotnionymi żłobkami (1 egz.), linią falistą (1 egz.), rzędowymi odciskami (1 egz.), pasmami ukośnych odcisków i poziomymi żłobkami, linią falistą i dookolnymi żłobkami (1 egz.), poziomymi żłobkami i odciskami w rzędach (3 egz.). Na jednym dnie odnotowano znak garncarski w postaci podwójnego krzyża. Wśród fragmentów naczyń wczesnośredniowiecznych wyróżniono okazy częściowo obtaczane i obtaczane oraz jeden fragment naczynia całkowicie ręcznie lepionego (jajowatego garnka?). Należą one do rodzin typów G (5 egz.), J (4 egz.), G lub J (1 egz.), D (3 egz.), N (1 egz.), G lub K (1 egz.) oraz O lub P (1 egz.). wyróżniono ponadto 3 fragm. naczyń siwych, późnośredniowiecznych, oraz ułamki naczyń pradziejowych, prawdopodobnie kultury łużyckiej. Na podstawie analizy chronologicznej fragmentów ceramiki funkcjonowanie odkrytego w Kunowie fragmentu osady datować można ramowo na X-XII wiek. Potwierdza się zatem datowanie ustalone na podstawie fragmentów naczyń pozyskanych w trakcie badań AZP. Wydaje się, że mamy tu do czynienia ze wschodnią peryferią produkcyjno-mieszkalną osady założonej wyżej, na wzniesieniu. 1 Klasyfikacja i chronologia naczyń według W. Łosińskiego i R. Rogosza 1983;

11 Ryc. 1. Kunowo, stan 12. Lokalizacja stanowiska na tle innych stanowisk archeologicznych datowanych na wczesne średniowiecze (oprac. K. Kowalski) Fig. 1. Kunowo, site 12. Location of site 12 compared to other archaeological sites dating back to the early Middle Ages (drawn up by K. Kowalski) 297

12 298 Ryc. 2. Kunowo, stan. 12. Plan zbiorczy obiektów (rys. K. Kowalski) Fig. 2. Kunowo, site 12. Plan of archaeological objects (drawn by K. Kowalski)

13 Ryc. 3. Kunowo, stan. 12. Obiekty archeologiczne w trakcie oczyszczania w wykopie budowlanym (fot. A.B. Kowalska) Fig. 3. Kunowo, site 12. Archaeological objects during clearing the surface (photograph by A.B. Kowalska) 299

14 300 Ryc. 4. Kunowo, stan. 12. Rzuty poziome i profile obiektów: 1 obiektów nr 1 i 2; 2 obiektu nr 3; 3 obiektu nr 4 (rys. K. Kowalski) Fig. 4. Kunowo, site 12. Plans and sections of objects: 1 objects no 1 and 2; 2 object no 3; 3 object no 4 (drawn by K. Kowalski)

15 Ryc. 5. Kunowo, stan. 12. Rzuty poziome i profile obiektów: 1 obiektu nr 5; 2 obiektu nr 6 (rys. K. Kowalski) Fig. 5. Kunowo, site 12. Plans and sections of objects: 1 object no 5; 2 object no 6 (drawn by K. Kowalski) 301

16 302 Ryc. 6. Kunowo, stan. 12. Rzuty poziome i profile obiektów: 1 obiektu nr 7; 2 obiektu nr 8 (rys. K. Kowalski) Fig. 6. Kunowo site 12. Plans and sections of objects: 1 object no 7; 2 object no 8 (drawn by K. Kowalski)

17 Ryc. 7. Kunowo, stan. 12. Rzuty poziome i profile obiektów: 1 obiektu nr 9; 2 obiektu nr 10 (rys. K. Kowalski) Fig. 7. Kunowo site 12. Plans and sections of objects: 1 object no 9; 2 object no 10 (drawn by K. Kowalski 303

18 304 Ryc. 8. Kunowo, stan. 12. Rzut poziomy i profil obiektu nr 11 (rys. K. Kowalski) Fig. 8. Kunowo site 12. Plan and section of object no 11 (drawn by K. Kowalski)

19 Ryc. 9. Fragmenty ceramiki z wypełnisk: 1 obiektu nr 1; 2-3 obiektu nr 2; 4 obiektu nr 6; 5-7 obiektu nr 5 (rys. I. Sukiennicka) Fig. 9. The fragments of pottery from: 1 object no 1; 2-3 object no 2; 4 object no 6; 5-7 object no 5 (drawn by I. Sukiennicka) 305

20 306 Ryc. 10. Fragmenty ceramiki z wypełnisk: 1-3 obiektu nr 10; 4-5 obiektu nr 11 (rys. I. Sukiennicka) Fig. 10. The fragments of pottery from: 1-3 object no 10; 4-5 object no 11 (drawn by I. Sukiennicka)

21 Ryc. 11. Fragmenty ceramiki z wypełniska obiektu nr 11 (rys. I. Sukiennicka) Fig. 11. The fragments of pottery from object no 11 (drawn by I. Sukiennicka) 307

22 LITERATURA Katalog zabytków 2010 Katalog zabytków powiatu stargardzkiego, t. I, red. M. Majewski, Stargard. Kondracki J Geografia regionalna Polski, Warszawa. Łosiński W., Rogosz R Zasady klasyfikacji i schemat taksonomiczny ceramiki, (w:) Szczecin we wczesnym średniowieczu. Wzgórze Zamkowe, red. E. Cnotliwy, L. Leciejewicz, W. Łosiński, Szczecin, Próba periodyzacji ceramiki wczesnośredniowiecznej ze Szczecina, (w:) Problemy chronologii ceramiki wczesnośredniowiecznej na Pomorzu Zachodnim, red. J. Gromnicki, Szczecin, dr Anna B. Kowalska Dział Archeologii Muzeum Narodowe w Szczecinie ul. Staromłyńska Szczecin a.kowalska@muzeum.szczecin.pl mgr Krzysztof Kowalski Dział Archeologii Muzeum Narodowe w Szczecinie ul. Staromłyńska Szczecin archeologia@muzeum.szczecin.pl 308