UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNO-PRZYRODNICZY IM. JANA I JÊDRZEJA ŒNIADECKICH W BYDGOSZCZY ROZPRAWY NR 157. Krzysztof Gêsiñski

Transkrypt

1 UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNO-PRZYRODNICZY IM. JANA I JÊDRZEJA ŒNIADECKICH W BYDGOSZCZY ROZPRAWY NR 157 Krzysztof Gêsiñski BIOLOGICZNE I AGROTECHNICZNO-U YTKOWE UWARUNKOWANIA UPRAWY KOMOSY RY OWEJ (Chenopodium quinoa WILLD.) BYDGOSZCZ 2012

2 REDAKTOR NACZELNY prof. dr hab. in. Józef Flizikowski REDAKTOR DZIA OWY prof. dr hab. in. Ma³gorzata Zalewska OPINIODAWCY prof. zw. dr hab. in. Dorota Bobrecka-Jamro prof. dr hab. Andrzej Kotecki OPRACOWANIE REDAKCYJNE I TECHNICZNE mgr Micha³ Górecki, mgr in. Tomasz Sza³ajda Copyright Wydawnictwa Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego Bydgoszcz 2012 Praca powsta³a przy wsparciu projektu Realizacja II etapu Regionalnego Centrum Innowacyjnoœci wspó³finansowanego ze œrodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata ISSN Wydawnictwa Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego ul. Ks. A. Kordeckiego 20, Bydgoszcz, tel , wydawucz@utp.edu.pl Wyd. I. Nak³ad 100 egz. Ark. aut. 5,2. Ark. druk. 5,7. Zamówienie nr 12/2012 Oddano do druku i druk ukoñczono w czerwcu 2012 Uczelniany Zak³ad Ma³ej Poligrafii UTP Bydgoszcz, ul. Ks. A. Kordeckiego 20

3 89 BIOLOGICZNE I AGROTECHNICZNO-UŻYTKOWE UWARUNKOWANIA UPRAWY KOMOSY RYŻOWEJ (Chenopodium quinoa WILLD.) STRESZCZENIE W latach przeprowadzono osiem ścisłych doświadczeń polowych. Analizie poddano następujące czynniki: termin siewu, gęstość siewu, obsadę ustaloną na podstawie regulacji, nawożenie azotem oraz dawkowanie NPK, zastosowanie retardantów jako bioregulatorów wzrostu. Porównywano także wybrane odmiany: Faro, Olav i Sandowal. Komosę ryżową uprawiano na nasiona oraz zieloną masę. Wykazano wpływ ilości opadów na cechy morfologiczne i plonowanie komosy ryżowej. Największy plon nasion stwierdzono przy umiarkowanej ilości opadów. Najkorzystniejsze okazały się lata, w których suma opadów w czasie wegetacji kształtowała się w granicach 260 mm. Duża suma opadów w okresie wegetacji ograniczała wzrost długości kwiatostanu, a także plon nasion. Komosa reaguje również na temperaturę w okresie wegetacji, o czym świadczy jej dobre plonowanie w latach ciepłych z małą ilością opadów. Przeprowadzone badania dowodzą, że komosa ryżowa może być uprawiana w Polsce. W warunkach województwa kujawsko-pomorskiego prawidłowo rozwijała się i dawała dobre plony nasion. Najlepszą z analizowanych odmian okazała się Faro, która znacznie przewyższała plonem pozostałe. Najlepszym terminem siewu okazała się druga dekada kwietnia; jednak komosa wysiewana aż do początku maja plonowała podobnie. Wykazano, że komosa ryżowa może być uprawiana z powodzeniem w warunkach wyższego zagęszczenia, jak i obsady regulowanej. Gatunek dostosowuje jednostkowy plon nasion do obsady: w zakresie od 5-17 kg ha -1 gęstości siewu całkowity plon nasion był taki sam około 4 t ha -1. Zwiększenie gęstości powodowało spadek plonu. Zastosowana regulacja obsady do 50 sztuk na m 2 wpłynęła na wzrost plonu nasion, jednak dalsze zmniejszenie obsady skutkowało jego obniżeniem. Ze względów produkcyjnych korzystnym i uzasadnionym nawożeniem w uprawie na nasiona okazała się dawka 60 kg ha -1 azotu, 21 kg ha -1 fosforu, 60 kg ha -1 potasu. W uprawie na zieloną masę zastosowanie azotu w dawce: 120 i 180 kg ha -1 jest uzasadnione wzrostem plonu oraz zawartością białka. Stosowane retardanty wzrostu modyfikowały cechy morfologiczne roślin komosy ryżowej i w związku z tym wzrastało jej plonowanie. Najsilniejszą reakcję i największy wzrost plonu nasion stwierdzono po zastosowaniu preparatu Moddus 250 EC w dawce 0.9 dm 3 ha -1 w fazie jedenastu par liści; stanowiło to 24% w porównaniu z kontrolą. Wykazano ponadto, że nasiona komosy ryżowej są bogate w składniki pokarmowe. Ich skład chemiczny w większym stopniu zależy od odmiany niż od dawki azotu. W białku nasion stwierdzono duży udział aminokwasów egzogennych, szczególnie lizyny, argininy i histydyny. Duży udział cennych składników pokarmowych i mineralnych wykazano również w zielonce komosy ryżowej. Azot wpływał dodatnio na zawartość białka ogólnego w zielonej masie. Po zastosowaniu dawki 180 kg ha -1 N plon białka kształtował się na poziomie 268 g kg -1. Przeprowadzone na jałówkach rasy jersey badania strawności zielonej masy komosy ryżowej (na podstawie stopnia rozkładu składników pokarmowych w żwaczu) wykazały, że gatunek ten dorównuje bobowatym, a nawet je przewyższa. Rozkład białka ogólnego jest wyższy niż zielonki z traw i bobowatych, a zawartość jednostki paszowej produkcji mleka (JPM) i żywca (JPŻ) jest zbliżona do analogicznych jednostek zielonej masy z lucerny w fazie pączkowania.

4 90 BIOLOGICAL, AGRICULTURAL AND FUNCTIONAL DETERMINANTS OF QUINOA (Chenopodium quinoa WILLD.) GROWING SUMMARY In eight strict field experiments were carried out. The following factors were analysed: sowing time, sowing rate, plant density established on the basis of regulation, nitrogen fertilization and NPK rates, application of retardants as growth bioregulators. Also selected cultivars, Faro, Olav and Sandowal were compared. Quinoa was grown for seed and green forage. The effect of precipitation amount on morphological characters and yield of quinoa was proved. The highest seed yield was obtained at a moderate amount of precipitation, and the years when the total precipitation during the growth period was approximately 260 mm were the most favourable. Large total precipitation during the growing period limited growth in inflorescence length as well as the seed yield. The species also shows response to the temperature during the growth period, which is proven by its good yields in warm years with a small amount of precipitation. The research conducted proved that quinoa can be grown in Poland. In conditions of Kuyavian-Pomeranian voivodeship it developed properly and gave good seed yields. The best of the analysed cultivars turned out to be Faro, which gave considerably higher yield than the others. The best time for sowing quinoa turned out to be the period between the tenth and twentieth of April nevertheless, it gave similar yield when sown up till the beginning of May. It was indicated that quinoa can be grown successfully both in conditions of a higher density and regulated plant density. The species adapts the unit seed yield to the plant density. Within the range from 5-17 kg ha -1 of sowing rate, the total seed yield was the same about 4 t ha -1. An increase in density caused a decrease in yield. The applied regulation of plant density to 50 plants per m 2 affected an increase in seed yield, but further decrease in plant density resulted in its decline. For productive reasons, a rate of 60 kg ha -1 nitrogen, 21 kg ha -1 phosphorus, 60 kg ha -1 potassium turned out to be a favourable and justified fertilization in growing for seeds. In growing for green forage, the application of nitrogen at rates 120 and 180 kg ha -1 is justified by an increase in yield and the protein content. The applied growth retardants modified morphological characters of quinoa plants and consequently, its yield increased. The strongest response and the highest increase in seed yield were observed after the application of preparation Moddus 250 EC in a dose of 0.9 dm 3 ha -1 at the stage of eleven leaf pairs and this accounted for 24% as compared with the control. Moreover, it was shown that quinoa seeds are rich in nutrients. Their chemical composition depends to a larger degree on the cultivar than on nitrogen rate. A high proportion of essential amino acids, and particularly of lysine, arginine and histidine, was observed in seed protein. Also a high proportion of valuable nutrients and mineral elements was also found in the quinoa green forage. Nitrogen had a positive effect on the content of total protein in green weight. After the application at a rate of 180 kg ha -1 the protein yield remained at a level of 268 g kg -1. The research into digestibility of quinoa green weight carried out on Jersey heifers, based on the degree of decomposition of nutrients in the rumen, indicated that this species equals, and even exceeds, Fabaceae. Total protein distribution is higher than that in green forage from grasses and Fabaceae, and the content of feed units for lactation (UFL) and for maintanance and meat production (UFC) are similar to the analogical units of of green forage weight from alfalfa at the budding stage.

5 Pąkowanie Kwiatostan w fazie początku owocowania Faza czterech par liści Ukształtowany, młody kwiatostan Komosa ryżowa (Chenopodium quinoa Willd.) w kolejnych fazach rozwojowych 91

6 92 Faza dojrzałości mlecznej nasion Nasiona Kwiatostan zbliżenie Faza dojrzałości woskowej nasion