Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Agric., Aliment., Pisc. Zootech. 255 (2), 43 50

Transkrypt

1 FOLA UNVERSTATS AGRCULTURAE STETNENSS Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Agric., Aliment., Pisc. Zootech. 255 (2), 4350 Lidia FELSKA-BŁASZCZYK, Małgorzata SULK WPŁYW WEKU GRUPY GENETYCZNEJ SZYNSZYL (CHNCHLLA LANGER M.) NA WYNK KRYCA SAMC W RU POPORODOWEJ EFFECT OF AGE AND GENETC GROUP OF CHNCHLLA (CHNCHLLA LANGER M.) ON THE CONCEPTON RATE DURNG POSTPARTUM OESTRUS Katedra Anatomii Zwierząt, Pracownia Hodowli Zwierząt Futerkowych, Akademia Rolnicza ul. Doktora Judyma 12, Szczecin Abstract. The aim of the study was to evaluate the effect of chinchilla age and origin on the postpartum oestrus conception rate. n all, 1785 birth intervals were studied, of which 106 were of Polish females and 716 of Danish females. Birth intervals observed in both genetic groups were divided into 8 groups in relation to the female's age. Each age group was then divided into another five subgroups in relation to the duration of birth intervals, taking into account the lack of seasonality in the chinchilla reproduction cycle, each subgroup every 40 days. Polish chinchillas were characterized by a higher services-per-conception rate during the postpartum oestrus compared with Danish animals. The efficacy of services decreased with age; the older were the animals, the lower was the percentage of postpartum oestrus successful services, and higher in the fifth and further oestruses after parturition. Poor service successes in the second, third and fourth oestruses after parturition with better results for the fifth oestrus may indicate irregular cycles and still persisting seasonality in chichilla reproduction. Słowa kluczowe: ruja poporodowa, rozród, szynszyle. Key words: chinchilla, postpartum estrus, reproduction. WSTĘP Szynszyle należą do roślinożernych, poliestralnych zwierząt futerkowych, które powtarzają cykl płciowy kilkakrotnie w ciągu roku. Podobnie jak inne gryzonie pochodzące z Ameryki Południowej, należące do podrzędu Hystricomorpha, charakteryzują się długą ciążą, która trwa średnio 111 dni z wahaniami od 105 do 112 dni (Weir 171; Gromadzka Ostrowska i in. 185; Hoefer 14). Szynszyle osiągają dojrzałość płciową w wieku około 6 miesięcy i zachowują aktywność płciową nawet do 812 lat (Barabasz 2001). Natomiast według Puzder i Novikmec (12) osiągają one dojrzałość płciową w wieku 8 miesięcy (z odchyleniem 410 miesięcy), a zdolność reprodukcyjną zachowują nawet w wieku 20 lat, przy czym maksymalne zdolności reprodukcyjne uzyskują w wieku lat. Według Sochy i in. (2001) szynszyle charakteryzują się najwyższą plennością w wieku 3 lat. Według opinii wielu hodowców szynszyle, zwłaszcza samice, utrzymuje się w stadzie podstawowym przez 5 lat, gdyż po tym czasie spada ich plenność. Tę hipotezę należałoby jednak sprawdzić statystycznie. Cechą charakterystyczną w rozrodzie szynszyli i innych zwierząt z rodziny gryzoni jest występująca u nich tzw. ruja poporodowa, w której samica może zostać skutecznie pokryta (Gilbert 184; Dewsbury 10; Barabasz 2001; Prates i Guerra 2005). Do tej pory ruja po-

2 44 L. Felska-Błaszczyk i M. Sulik porodowa, występująca u szynszyli, nie została zbyt dokładnie opisana. Ze względu na niską plenność szynszyli i długie okresy międzyporodowe pokrycie samicy w rui poporodowej jest bardzo korzystne, bo pozwala maksymalnie wykorzystać zdolności reprodukcyjne szynszyli. Pokrycie samicy w rui poporodowej daje możliwość uzyskania nawet trzech miotów w ciągu roku, ale niestety, trzy mioty w ciągu roku są zbyt męczące dla samicy i często prowadzą do długich przerw w rozrodzie. Dlatego najbardziej korzystne dla samicy szynszyli są dwa mioty w roku, co oznacza, że wskazane jest, aby przynajmniej raz w roku samica została pokryta właśnie w rui poporodowej. Według Puzder i Novikmec (12) ruja poporodowa u szynszyli występuje 18 godzin po porodzie, a według Gromadzkiej- Ostrowskiej (18) 3562 godzin po porodzie u takich samic okres międzyporodowy wynosi dni. Mimo że szynszyle należą do zwierząt poliestrycznych, ich aktywność płciowa nie jest jednakowa przez cały rok (Gromadzka-Ostrowska 18; Sulik i in. 2001) i w warunkach fermowych występują u nich dwa okresy w rozrodzie okres o wzmożonej i okres o obniżonej aktywności płciowej jest to pozostałością po okresie życia w stanie dzikim. W naszych warunkach klimatycznych okres wzmożonej aktywności płciowej występuje u nich od listopada-grudnia do kwietnia-maja i związane to jest z wydłużaniem się dnia świetlnego (Kuroiwa i mamichi 177; Gromadzka-Ostrowska i Szylarska-Goźdź 184; Weir 186; Nordholm 12; Hoefer 14; Gromadzka-Ostrowska 18). nni autorzy (Weir i Rowlands 174; Webb 11; Hoefer 14) uważają, że występują u tych zwierząt regularne cykle płciowe, o długości 4041 dni. Seremak i Sulik (2002b) stwierdziły, że u szynszyli sezonowość w rozrodzie ulega zanikowi, szczególnie przy wyrównanych warunkach mikroklimatycznych. W celu doskonalenia cech użytkowych szynszyli rodzimych, w tym cech reprodukcyjnych, sprowadza się zwierzęta z zagranicy, np. z Danii, ze Szwecji oraz z USA, ponieważ wykazano, że szynszyle te charakteryzują się wyższymi wskaźnikami rozrodu (Socha i Wrona 2000; Felska i Brzozowski 2001). Celem pracy było określenie wpływu wieku i pochodzenia szynszyli na skuteczność pokryć w rui poporodowej. MATERAŁ METODY Badania prowadzone były na fermie Alex Chinchilla Farm w Nowogardzie największej zarodowej fermie szynszyli w Europie. Zwierzęta utrzymuje się tu wyłącznie w pomieszczeniach zamkniętych w klatkach do chowu poligamicznego, ustawionych na czterech poziomach. Szynszyle żywione były granulatem pełnoporcjowym, zapewniającym pełne pokrycie ich potrzeb pokarmowych, oraz sianem. Szynszyle utrzymywano w pawilonie, o regulowanej i ustalonej temperaturze oraz wilgotności względnej. Temperatura w pomieszczeniu osiągała od 18 do 20 C, z wahaniami ± 2 C; wilgotność względna wynosiła 5060%. Na podstawie dokumentacji hodowlanej z lat zebrano dane o wynikach rozrodu samic o długości okresów międzyporodowych i skuteczności pokryć. Analizowano w sumie 1785 okresów międzyporodowych, z czego 106 dotyczyło samic polskich, a 716 samic duńskich.

3 Wpływ wieku i grupy genetycznej szynszyli Tabela 1. Liczba okresów międzyporodowych w poszczególnych grupach wiekowych i genetycznych Table 1. Number of whelping interval in relation to the age groups and genetic group Wiek zwierząt [lata] Age of animals [years] Okres międzyporodowy Whelping interval Samice szynszyli polskich Females of Polish chinchillas Samice szynszyli duńskich Females of Danish chinchillas Razem Total Do roku Until 1 year 1,52 2,53 3,54 4,55 5,5 6 6,57 7,58 Razem Total Ogólnie Grand total 2 2 V V V V V V V V

4 46 L. Felska-Błaszczyk i M. Sulik Szynszyle duńskie to zwierzęta, które zostały zakupione w wieku 10 miesięcy w Danii. Szynszyle polskie to zwierzęta, które urodziły się na fermie Alex Chinchilla Farm, a z ich rodowodów wynika, że jedno z rodziców mogło być importowane z Danii lub z innych krajów. Okresy międzyporodowe w obu grupach genetycznych podzielone zostały na 8 grup, w zależności od wieku samic, np. od 1,5 roku do 2 lat i od 2,5 roku do 3 lat, itd. W poszczególnych grupach wiekowych wiek szynszyli został uśredniony, tzn. zwierzęta, które zaliczono do grupy w wieku od 1,5 roku do 2 lat, mają od 1618 miesięcy do 27 miesięcy, a zwierzęta, które zaliczono do grupy w wieku od 2,5 do 3 lat, to zwierzęta w wieku od 28 miesięcy do 363 miesięcy. Wiek zwierząt z kolejnych grup określano w podobny sposób. W każdej grupie wiekowej wydzielono pięć grup, w zależności od długości okresu międzyporodowego, uwzględniając brak sezonowości w rozrodzie szynszyli, gdzie średnia długość cyklu płciowego wynosi 40 dni: od 102 do 120 dni pokrycie w rui poporodowej, od 121 do 160 dni pokrycie w drugiej rui, od 161 do 200 dni pokrycie w trzeciej rui, V od 201 do 0 dni pokrycie w czwartej rui, V powyżej 1 dni pokrycie w piątej lub następnej rui. Liczbę okresów międzyporodowych w poszczególnych grupach wiekowych i genetycznych przedstawia tab. 1. W trakcie analizy statystycznej stwierdzono, że u szynszyli duńskich nie wystąpiły okresy międzyporodowe w grupie wiekowej do roku oraz w grupie wiekowej od 1,5 roku do 2 lat. Natomiast w grupie wiekowej do roku u szynszyli polskich wystąpiły tylko dwa okresy międzyporodowe, dlatego nie brano ich pod uwagę podczas analizy statystycznej. Obliczenia statystyczne wykonano przy użyciu pakietu Statistica 7.1. Do obliczenia różnic statystycznie istotnych zastosowano test Kruskala-Wallisa w celu określenia wpływu grupy genetycznej i wieku na skuteczność pokryć w kolejnych rujach po porodzie, a w celu obliczenia procentowych udziałów skuteczności pokryć w kolejnych rujach zastosowano tablice wielodzielcze. WYNK DYSKUSJA W tabeli 2 zebrano dane, dotyczące udziału procentowego skutecznych pokryć w kolejnych rujach po porodzie, w zależności od wieku i grupy genetycznej. W wyniku zastosowania testu Kruskala-Wallisa nie stwierdzono potwierdzonego statystycznie wpływu obu czynników (wieku i grupy genetycznej) na wyniki pokryć szynszyli, ale z tab. 2 widać wyraźnie, że szynszyle polskie miały więcej o 5% pokryć w rui poporodowej, w porównaniu z szynszylami duńskimi. Z tabeli 2 wynika, że najwięcej skutecznych pokryć notuje się właśnie w rui poporodowej, a potem dopiero w rui piątej lub następnej po porodzie. Może to oznaczać albo problem z pokryciem w kolejnych rujach po porodzie, albo przedłużone cykle płciowe, co przemawiałoby w dalszym ciągu za sezonowością w rozrodzie szynszyli, która według niektórych autorów zanikła (Weir i Rowlands 174; Webb 11; Hoefer 14; Barabasz 2001, 2003; Seremak i Sulik 2002). Barabasz (2001, 2003) uważa, że w hodowli szynszyli zaczyna zanikać sezonowość w rozrodzie i że średnia długość cyklu płciowego wynosi obecnie 38,1 dnia. Procentowy udział poszczególnych skutecznych pokryć w kolejnych rujach wskazuje na to, że jeśli nie pokryjemy samicy w rui poporodowej, to istnieje bardzo

5 Wpływ wieku i grupy genetycznej szynszyli duże prawdopodobieństwo, że następne skuteczne krycie może nastąpić dopiero po 0 dniach, co pociąga za sobą obniżenie plenności szynszyli. Tabela 2. Wyniki skutecznych pokryć samic w kolejnych rujach po porodzie w zależności od wieku i grupy genetycznej * Table 2. Successful services of females in subsequent eostruses after parturition in relation to age and genetic group [%] Grupa genetyczna Genetic group Wiek samicy [lata] Age of female [years] Kolejne ruje po porodzie Subsequent eostruses after parturition V 1,52 55,32 6,38 13,48 17,02 7,08 2,53 42,11 3,86 22,81 15,7 15,44 Samice szynszyli polskich Females of Polish chinchillas 3,54 31,11 2,22 11,85 17,78 37,04 4,55 33,33 4,41 18,14 17,16 2,6 5,56 2,25 8,4 16,04 16,04,1 6,57 22,03 0,00 11,86 23,73 72,37 7,58 21,0 5,11 22,63 1,71,66 Razem Total 35,2 4,4 17,6 17,40,23 2,53 38,46 5,77 17,31 15,38 23,08 Samice szynszyli duńskich Females of Danish chichillas 3,54 32,0 2, 22,3 14,18 2,10 4,55 33,83 4,51 17,67 18,80 25,1 5,56,43 1,45 8,70 15,4 43,48 6,57 25,86 1,72 20,6 21,55,17 7,58 21,52 3,80 20,25 18, 35,44 Razem Total,87 3,35 18,44 17,88 2,47 1,52 55,32 6,38 13,48 17,02 7,08 2,53 41,54 4,15 21,6 15,73 16,62 Razem Total 3,54 31,60 2,23 17,10 15, 33,0 4,55 33,62 4,47 17,87 18,0 25,6 5,56 2,71 5,71 13,14 16,00 35,43 6,57,57 1,14 17,71 22,2 34,2 7,58 21,76 4,63 21,76 1,44 32,41 Ogólnie Great total 33,8 4,03 18,15 17,5 26,33 * Nie stwierdzono występowania różnic statystycznie istotnych Not significant differences. Największa skuteczność pokryć w rui poporodowej występowała u zwierząt najmłodszych w wieku od 1,5 roku do 2 lat (55,32%), najmniejsza zaś u zwierząt najstarszych od 7,5 do 8 lat w przypadku szynszyli polskich 21,%, a w przypadku szynszyli duńskich 21,52%. Widać więc wyraźnie, że wraz ze wzrostem wieku zmniejsza się skuteczność pokryć u szynszyli w rui poporodowej. Niezależnie od wieku i grupy genetycznej skuteczność pokryć w rui poporodowej wynosiła 33,8%, następnie skuteczne były pokrycia

6 48 L. Felska-Błaszczyk i M. Sulik w rui piątej i kolejnej 26,33%. Wynik ten jest podobny do tego, jaki uzyskały Seremak i Sulik (2002). Według nich 31,03% wszystkich samic będących w ciąży zostało pokrytych w rui poporodowej. Pozostałe samice zostały pokryte w następnych rujach, z czego najwięcej (27,5%) w rui po porodzie okres międzyporodowy wynosił dni. W badaniach Sulik i in. (2001) procent samic zapłodnionych pokrytych w rui poporodowej był o wiele większy od podanego w poprzedniej wspomnianej pracy wynosił aż 5,3%, co odpowiada wynikom uzyskanym przez najmłodsze samice szynszyli polskich w wieku od 1,5 roku do 2 lat 55,32%. Autorki nie podawały wieku samic, w związku z czym można wnioskować, że były one w podobnym wieku jak szynszyle, których wyniki rozrodu analizowano w badaniach własnych, a więc w wieku od 1,5 roku do 2 lat. We wcześniej przeprowadzonych badaniach własnych (Felska-Błaszczyk 2004) stwierdzono, że 35,74% samic zostało pokrytych w rui poporodowej, a więc bardzo podobnie jak w tych badaniach. W wymienionej wyżej pracy mojego autorstwa badałam wpływ podwyższonego natężenia światła na wyniki rozrodu i okazało się, że zwiększenie natężenia światła z 121 do 270 lx (tradycyjne oświetlenie wynosi od 0 do 120 lx) spowodowało zwiększenie skutecznych pokryć w rui poporodowej do 42,42%. Wydaje się więc, że nie tylko wiek samic wpływa na wyniki pokryć samic w rui poporodowej, ale również warunki środowiska, np. oświetlenie pomieszczeń. Dla lepszego zobrazowania wyników niektóre z nich przedstawiono w postaci wykresów. Rysunek 1 przedstawia procentowe występowanie skutecznych pokryć w rui poporodowej, w zależności od grupy genetycznej i wieku samicy, a rys. 2 skuteczność pokryć w rui piątej i kolejnej. Na rysunku 1 widać wyraźnie zmniejszanie się procentu skutecznych pokryć w rui poporodowej wraz z wiekiem. Na rysunku 2 natomiast widzimy sytuację odwrotną wzrasta procent skutecznych pokryć w rui piątej i kolejnej od momentu porodu wraz z wiekiem , ,54 Udział Parturition [%] ,6 33,62 2,71,57 21,76 22, ,52 2,53 3,54 4,55 5,56 6,57 7,58 RazemTotal Wiek samic [lata] Age of females [years] szynszyle polskie Polish chinchillas szynszyle duńskie Danish chinchillas razem total Rys. 1. Udział procentowy skuteczności pokryć w rui poporodowej w zależności od wieku i pochodzenia samicy Fig. 1. Percentage of successful services in postpartum oestrus in relation to female's age and origin

7 Wpływ wieku i grupy genetycznej szynszyli ,48 42,37 Udział Parturition [%] ,47 26,33,23 1,52 2,53 3,54 4,55 5,56 6,57 7,58 RazemTotal Wiek samic [lata] Age of females [years] szynszyle polskie Polish chinchillas szynszyle duńskie Danish chinchillas razem total Rys. 2. Udział procentowy pokryć w rui piątej lub następnej od momentu porodu w zależności od wieku i pochodzenia samicy Fig. 2. Percentage of successful services from the fifth oestrus on after parturition in relation to female's age and origin Dzięki występowaniu rui poporodowej u zwierząt z rodziny Rodentia w istotny sposób zwiększać można plenność zwierząt. Doskonałym tego przykładem są króliki (Oryctolagus cuniculus), u których skuteczność pokryć w rui poporodowej wynosi od 71 do nawet 100%, a więc o wiele więcej niż u szynszyli (Martinez-Gómez i in. 2004). PODSUMOWANE Szynszyle polskie charakteryzowały się większą skutecznością pokryć w rui poporodowej niż szynszyle duńskie. Skuteczność pokryć w rui poporodowej zmniejszała się u szynszyli wraz z wiekiem im zwierzęta były starsze, tym mniejszy był procent pokryć w rui poporodowej, a większy w rui piątej i następnej od momentu porodu. Tak niski procent skutecznych pokryć w rujach drugiej, trzeciej i czwartej od momentu porodu, a wysoki w rui piątej mogą wskazywać na brak regularnych cykli i ciągle zachowaną sezonowość w rozrodzie szynszyli. PŚMENNCTWO Barabasz B Szynszyle hodowla i użytkowanie. PWRiL, Warszawa. Barabasz B Charakterystyka cech świadczących o domestyfikacji szynszyli (Chinchilla lanigera). Ann. UMCS, Sectio EE XX, 2 (63), Dewsbury D.A. 10. Modes of estrus induction as a factor in studies of the reproductive behavior of rodents. Neurosci. Bibehav. Rev. 14 (2), Felska L., Brzozowski M Porównanie wyników rozrodu trzech grup genetycznych szynszyli. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 58, 3138.

8 50 L. Felska-Błaszczyk i M. Sulik Felska-Błaszczyk L Wpływ zwiększonego natężenia światłą na długość okresu międzyporodowego, udział miotów różnej wielkości oraz sezonowość rozrodu szynszyli polskich i importowanych z Danii i ze Szwecji. Acta Sci. Pol., Ser. Zootechnica 3 (2), Gilbert A.N Postapartum and lactacional estrus: a comparative analysis in rodentia. J. Comp. Psychol. 3, Gromadzka-Ostrowska J. 18. Studia nad fizjologią szynszyli ze szczególnym uwzględnieniem rozrodu i odporności. Zesz. Nauk. AR Krak. Rozpr Gromadzka-Ostrowska J., Szylarska-Góźdź E Progesterone concentration and their seasonal changes during the estrus cycle of chinchilla. Acta Theriol. 2 (20), Gromadzka-Ostrowska J., Zalewska B., Szylarska-Góźdź E Peripheral plasma progesterone concentration and haematological indices during normal pregnancy of chinchillas (Chinchilla laniger M.). Comp. Biochem. Physiol. 82A (3), Hoefer H.L. 14. Chinchillas. Veterinary clinics of North America: Small animal practice. Exotic Pet Med., (1), Kuroiwa J., mamichi T Growth and reproduction of the chinchilla: age at vaginal opening, oestrus cycle, gestation period, litter size, sex ratio and diseases frequently encountered. Exp. Anim. 26 (3), Martinez-Gómez M., Juárez M., Distel H., Hudson R Overlapping litters and reproductive performance in the domestic rabbit. Physiol. Behav. 82, Nordholm J. 12. Studies and the period from first mating to parturition in young chinchilla females. Vara-Pelsdjur. 63 (3), 12. Prates E.J., Guerra F.G Parental care and exeal interactions in Mongolian gerbils (Meriones unguiculatu) during the postpartum estrus. Behav. Proc. 70, Puzder M., Novikmec J. 12. The principal reproductive indices in chinchilla laniger. Veterinarstvi 42 (7), Seremak B., Sulik M Sezonowa aktywność rozrodcza samic szynszyli na wybranych fermach. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 64, 86. Socha S., Wrona A The Analysis of the seasonal character of the chinchilla (Chinchilla velligera M) reproduction. Scientifur (4), 452. Socha S., Jężewska G., Gontarz A a. Quantitative chracterisation of chinchillas (Chinchilla velligera M.) litters [in: 12th Symposium on Hausing and Diseases of Rabbits Fubearing Animals and Pet Animals]. Celle Mai 10, Deutsche Veterinärmedizinische Gesellschaft e. V., Frankfurter, Sulik M., Seremak B., Bielińska A., Mieleńczuk G ntensywność użytkowania rozpłodowego samic szynszyli w wybranej fermie na Pomorzu Zachodnim. Zesz. Nauk. Prz. Hod. PTZ 58, 737. Webb R. A. 11. Chinchillas. Manual of exotic pets. British Small Animal Veter. Assoc. Gloucestershire, United Kingdon, Weir B. J Some observations on reproduction in the female agouti, Dasyprocta aguti. J. Reprod. Fert., Weir B. J Biology of chinchillas. Orejuda Chinchilla 3 (1), Weir B. J., Rowlands. W Functional anatomy of the hystricomorph ovary [in: The biology of hystricomorph rodents]. Symposia Zool. Soc., London 174. London Academic Press, London, 3327.