Procedury prawne ochrony praw kobiet oraz dzieci przed przemocą domową

Transkrypt

1 Michał Mazur Procedury prawne ochrony praw kobiet oraz dzieci przed przemocą domową Poradnik dla pracowników socjalnych Pomoc społeczna

2 Micha Mazur Procedury prawne ochrony praw kobiet oraz dzieci przed przemocà domowà Poradnik dla pracowników socjalnych

3 Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o. ul. Bie anowska 7, Warszawa tel.: (22) do 05, faks: (22) , Copyright 2013 Redaktor odpowiedzialny: Agnieszka Zakrzewska-Skrzyd o zakrzewska@dashofer.pl Opracowanie edytorskie i korekta: Anna Skowroƒska Sk ad: Dariusz Ziach ISBN Micha Mazur polityk spo eczny, doradca CSR, absolwent Uniwersytetu Kardyna a Stefana Wyszyƒskiego w Warszawie. Doktorant na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Na co dzieƒ pracujàcy jako koordynator ds. Realizacji Programu Integracji Spo ecznej i Zawodowej Osób Niepe nosprawnych w Warszawskim Centrum Pomocy Rodzinie oraz nauczyciel w Kolegium Pracowników S u b Spo ecznych w Warszawie. Autor wielu artyku ów o tematyce spo ecznej m.in. w miesi czniku Pracownik socjalny. Piszàcy wnioski aplikacyjne i doradzajàcy podmiotom aplikujàcym o Êrodki w ramach krajowych i europejskich funduszy. Temat przygotowywanej pracy doktorskiej: Spo eczna odpowiedzialnoêç przedsi biorstw a zatrudnienie osób niepe nosprawnych. W ramach pracy doktorskiej autor pracuje nad koncepcjà CSR-D Corporate Social Responsibility Disability, czyli spo ecznej odpowiedzialnoêci przedsi biorstw nakierowanej na osoby niepe nosprawne. Wszelkie prawa zastrze one, prawo do tytu u i licencji jest w asnoêcià Dashöfer Holding Ltd. Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie ca oêci lub fragmentów niniejszej publikacji, równie na noênikach magnetycznych i elektronicznych, bez zgody Wydawcy jest zabronione. Ze wzgl du na sta e zmiany w polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialnoêci za zamieszczone informacje.

4 Spis treêci Wst p Definicja i formy przemocy, ofiary przemocy w rodzinie Formy i cykl przemocy w rodzinie Kobieta jako ofiara przemocy w rodzinie Dziecko jako ofiara przemocy M czyêni jako ofiary przemocy domowej Sprawcy przemocy oraz czynniki skorelowane z przemocà domowà Jak rozpoznaç przemoc w rodzinie? Najistotniejsze akty prawne regulujàce zadanie przeciwdzia ania przemocy w rodzinie Akty prawa krajowego oraz inne dokumenty wydane przez organy paƒstwowe Akty prawa mi dzynarodowego Gdzie szukaç pomocy? Instytucje udzielajàce pomocy w sytuacji doêwiadczania przemocy w rodzinie Policja Prokuratura OÊrodek pomocy spo ecznej Gminna komisja rozwiàzywania problemów alkoholowych Zespó interdyscyplinarny S u ba zdrowia Kuratorzy OÊrodki Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przest pstwem (OPOPP) Specjalistyczne OÊrodki Wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie (SOW) OÊrodki Interwencji Kryzysowej Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Uprawnienia osób doêwiadczajàcych przemocy w rodzinie Wa ne adresy Podsumowanie

5 Wykaz piktogramów uwaga zapami taj podstawa prawna przyk ad problem 4

6 Wst p Przemoc w rodzinie jest niezmiernie istotnym problemem dla polityków spo ecznych. Jest te jednà z podstawowych przyczyn udzielania Êwiadczeƒ z pomocy spo ecznej, które wymienia Ustawa o pomocy spo ecznej w art. 7. O wadze tego problemu Êwiadczà statystyki: od 12 do 15 proc. Europejek powy ej 16. roku ycia skazanych jest na przemoc domowà i przemoc w zwiàzkach. Jak wynika z badaƒ zleconych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo ecznej, które OÊrodek Badania Opinii Publicznej (OBOP) przeprowadzi w paêdzierniku 2007 r., najcz Êciej doêwiadczanà przez Polaków formà przemocy jest przemoc psychiczna, której przynajmniej raz doêwiadczy o 31% badanych. Przemocy fizycznej doêwiadczy o 17% respondentów, 8% przyznaje, e zdarzy o im si byç ofiarà przemocy ekonomicznej, zaê 3% deklaruje, e by o ofiarà przemocy seksualnej. Co piàty Polak wedle deklaracji respondentów by sprawcà przemocy wobec cz onków swojego gospodarstwa domowego. DoÊwiadczanie przemocy w rodzinie wp ywa na jej stosowanie wobec cz onków rodziny, badania pokazujà bowiem, e 13% Polaków to jednoczeênie ofiary i sprawcy przemocy. Dodatkowo 36% Polaków przyznaje, e przynajmniej raz doêwiadczy o jakiejê formy przemocy, 30% by o ofiarà przemocy wi cej ni raz, 11% wielokrotnie; wi kszoêç z nich to kobiety pokazujà dane Ministerstwa Pracy i Polityki Spo ecznej. Wszystkie badania jednoznacznie wykazujà, e stosowanie przemocy jest uzale nione od p ci. W przypadkach przemocy w rodzinie mo na powiedzieç, e w zdecydowanej wi kszoêci to m czyêni sà sprawcami przemocy. Co zostanie pokazane w dalszej cz Êci opracowania, agresja m czyzn w stosunku do kobiet i dzieci jest w znacznym stopniu skorelowana ze spo ywaniem alkoholu. Dotyczy to 85% 5

7 przypadków, w których agresorami byli m czyêni. Kobiety stosujà przemoc rzadko, a jeêli ju, to w akcie samoobrony. Wyniki badaƒ szacujà, e sà to 4 przypadki na 100. Badania pokazujà ponadto, e zjawisko przemocy w rodzinie cz Êciej wyst puje na wsi ni w miastach. Wskazuje na to fakt, e respondenci badania OBOP, którzy sami byli ofiarami przemocy w rodzinie, pytani o to, gdzie mieszkali wtedy, gdy (po raz ostatni) dochodzi o do przemocy w rodzinie, najcz Êciej wskazywali na wsie robili to nieco cz Êciej m czyêni ni kobiety (41% do 36%). Unia Europejska oraz Rada Europy w swoich dzia aniach koncentrujà si m.in. na przeciwdzia aniu przemocy w rodzinie. Jednym z g ównych instrumentów Unii Europejskiej s u àcych walce z przemocà wobec dzieci, m odzie y i kobiet jest program Daphne. Jego celem jest zapobieganie i zwalczanie wykorzystywania seksualnego, przemocy w rodzinie, przemocy w szkole oraz zapewnienie wsparcia jej ofiarom. Jednym z podstawowych elementów programu Daphne jest udzielanie wsparcia finansowego podmiotom, które bezpoêrednio lub poêrednio zajmujà si zjawiskiem przemocy. Program jest dost pny dla publicznych i prywatnych podmiotów, m.in. organizacji pozarzàdowych, w adz lokalnych, oêrodków naukowych i badawczych. Celem niniejszego poradnika jest zebranie informacji na temat przemocy w rodzinie, jak te wskazanie mo liwych sposobów rozwiàzania tego problemu. Publikacja zawiera informacje o instytucjach wspierajàcych ofiary przemocy w rodzinie, jak te o aktach prawnych wyznaczajàcych ramy dzia ania w tym zakresie. 6

8 1. Definicja i formy przemocy, ofiary przemocy w rodzinie Najistotniejszà definicj przemocy w rodzinie, która jest w Polsce powszechnie stosowana, znaleêç mo na w art. 2 pkt 2 Ustawy o przeciwdzia aniu przemocy w rodzinie (Dz.U. z 2011 r. Nr 149, poz. 887). Ustawa wskazuje, e przemocà w rodzinie sà jednorazowe albo powtarzajàce si umyêlne dzia anie lub zaniechanie naruszajàce prawa lub dobra osobiste cz onków rodziny w szczególnoêci nara ajàce te osoby na niebezpieczeƒstwo utraty ycia, zdrowia, naruszajàce ich godnoêç, nietykalnoêç cielesnà, wolnoêç, w tym seksualnà, powodujàce szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a tak e wywo ujàce cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkni tych przemocà. W zwiàzku z tym, e wspomniana ustawa wskazuje na cz onków rodziny jako na adresatów przemocy w rodzinie, nale a oby przybli yç, jak ów akt prawny ich definiuje. Przez cz onków rodziny nale y rozumieç osob najbli szà w rozumieniu art ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z póên. zm.), a tak e innà osob wspólnie zamieszkujàcà lub gospodarujàcà. Osoba najbli sza w Êwietle art to ma onek, wst pny, zst pny, rodzeƒstwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostajàca w stosunku przysposobienia oraz jej ma onek, a tak e osoba pozostajàca we wspólnym po yciu. A zatem w rozumieniu wymienionych aktów te wspomniane osoby mogà byç adresatami przemocy w rodzinie. Starajàc si pogrupowaç osoby doêwiadczajàce przemocy, mo na je przyporzàdkowaç do dwóch najistotniejszych grup osób kobiet oraz dzieci. Nale y jednak e zauwa yç, e te dwie grupy osób nie wyczerpujà katalogu adresatów przemocy, bowiem mogà nimi byç tak e osoby w podesz ym wieku, niepe nosprawni, a nawet m czyêni, których identyfikuje si na ogó jako g ównych sprawców przemocy. 7

9 Jak zauwa a Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia, dla przemocy w rodzinie charakterystyczne jest to, e: 1. jest intencjonalna co oznacza, e jest zamierzonym dzia- aniem cz owieka i ma na celu kontrolowanie i podporzàdkowanie ofiary; 2. si y sà nierównomierne oznacza, e w relacji jedna ze stron ma przewag nad drugà. Ofiara jest s absza, a sprawca silniejszy; 3. narusza prawa i dobra osobiste oznacza, e sprawca, wykorzystujàc przewag si y, narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalnoêci fizycznej, godnoêci, szacunku itd.); 4. powoduje cierpienie i ból oznacza, e sprawca nara a zdrowie i ycie ofiary na powa ne szkody. DoÊwiadczanie bólu i cierpienia sprawia, e ofiara ma mniejszà zdolnoêç do samoobrony Formy i cykl przemocy w rodzinie Formy przemocy w rodzinie Przemoc domowà mo na podzieliç najogólniej ze wzgl du na jej charakter na przemoc goràcà lub ch odnà. Do pierwszej zalicza si akty furii, które stanowià podstaw wystàpienia przemocy goràcej. Furia to inaczej dynamiczne i na adowane gniewem zjawisko p kania tamy emocjonalnej, które uruchamia agresywne zachowanie. Roz adowuje si jà na ogó w aktach bezpoêredniej agresji fizycznej i psychicznej. Furii towarzyszy na ogó pragnienie wywo ania cierpienia i spowodowania jakichê szkód u ofiary. Przemocà goràcà sà wszelkie zachowania agresywne, wybuchy skumulowanych uczuç z oêci i wêciek oêci. Do najcz Êciej spotykanych elementów przemocy goràcej zaliczyç mo na: gro enie pobiciem bàdê uderzeniem, 8