4.1.1.Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża

Transkrypt

1 4.1.1.Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża Podstawa prawna W roku 2007 monitoring chemizmu opadów będzie kontynuowany wg dotychczasowego programu jako zadanie krajowe z udziałem laboratoriów wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska. Wyniki badań chemizmu opadów atmosferycznych będą mogły stanowić ważny wkład w renegocjacje dyrektywy 2001/81/W Parlamentu uropejskiego i Rady z dnia 23 października 2001 r. w sprawie krajowych pułapów emisji dla niektórych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. Ze względu na konieczność zachowania ciągłości badań w ciągu całego roku realizacja zadania planowana jest w cyklach 3-letnich. Cel realizacji zadania Celem realizacji zadania jest dostarczenie danych o ładunkach substancji zakwaszających, biogenów oraz metali ciężkich deponowanych do podłoża wraz z opadem atmosferycznym. Dane te umożliwiają śledzenie trendów i tym samym ocenę skuteczności programów redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza; ponadto mogą być wykorzystywane do bilansowania związków eutrofizujących w ramach ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzącymi z rolnictwa. W tym kontekście wyniki badań będą wykorzystywane w procesie wdrażania przepisów krajowych transponujących dyrektywy U i wymagania Konwencji Genewskiej, dotyczące zwalczania eutrofizacji i zakwaszenia środowiska. Program pomiarowy Jednostką nadzorującą funkcjonowanie systemu monitoringu chemizmu opadów jest Wrocławski Oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej W województwie zachodniopomorskim znajduje się 13 stacji opadowych oraz 1 stacja pomiarowa chemizmu opadów w Świnoujściu. Stacja pomiarowa chemizmu opadów oparta jest na bazie stacji synoptycznej IMGW, na której są prowadzone obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych, mające wpływ na chemizm opadów atmosferycznych w danym miejscu i czasie. Stacja została wytypowana na podstawie danych klimatycznych, które kwalifikują ją jako charakterystyczną dla oceny obszarowego rozkładu zanieczyszczeń. Opad atmosferyczny mokry (woda opadowa) zbierany jest w sposób ciągły i analizowany w cyklach miesięcznych. Równolegle z poborem prób opadu prowadzone są pomiary i obserwacje wysokości i rodzaju opadu, kierunku i prędkości wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto od 1 kwietnia 2001 roku zbierane są próbki dobowe opadów i na bieżąco, po upływie doby opadowej, bezpośrednio na stacji wykonywany jest pomiar ich odczynu. Miesięczne próby opadów analizowane są na zawartość związków kwasotwórczych, biogennych i metali (w tym metali ciężkich), tj. na zawartość chlorków, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Kontrolowany jest również odczyn opadów, kwasowość oraz przewodność elektrolityczna właściwa opadów. Analizy składu fizykochemicznego opadów wykonywane są przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. Gromadzenie danych Wyniki analiz fizykochemicznych prób wód opadowych gromadzone są w systemie informatycznym IMGW oddział we Wrocławiu. Oceny Ocena jakości chemizmu wód opadowych dokonywana jest przez IMGW / oddział we Wrocławiu zgodnie z odpowiednimi wytycznymi. 27

2 Przekazywanie danych Wyniki analiz wykonywanych w ramach zadania przez WIOŚ w Szczecinie, przekazywane są do IMGW we Wrocławiu. Udostępnianie i upowszechnianie danych Raporty z badań chemizmu wód opadowych sporządza Wrocławski Oddział IMGW. Dane są także upowszechniane i udostępniane w Raporcie z stanie środowiska województwa zachodniopomorskiego (jeden raz na dwa lata), na internetowej stronie WIOŚ w Szczecinie (jeden raz na rok), a także w zależności od potrzeb użytkowników (administracji samorządowej, wyższych uczelni, szkół, instytutów naukowych) PODSYSTM MONITORINGU JAKOŚCI WÓD Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) wyróżnia 3 rodzaje monitoringu wód: diagnostyczny operacyjny i badawczy. Celem monitoringu diagnostycznego jest dostarczenie informacji potrzebnych do: uzupełnienia i zatwierdzenia procedury oceny oddziaływań (załącznik II RDW), oceny długoterminowych zmian warunków naturalnych, oceny długoterminowych zmian wynikających z różnorodnej działalności antropogenicznej, skutecznego i efektywnego projektowania przyszłych programów monitoringu. Monitoring operacyjny podejmowany jest w celu uzyskania informacji do oceny zmian stanu wód, które zostały objęte programami działań z uwagi na ich zakwalifikowanie, jako zagrożone ryzykiem nieosiągnięcia celów środowiskowych (czyli dobrego stanu ekologicznego) do roku Celem monitoringu badawczego jest dostarczenie informacji potrzebnych do: wyjaśnienia trudności w określeniu przyczyn występowania przekroczeń dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń, konieczności ustalenia przyczyn, które mogą uniemożliwić osiągnięcie celów środowiskowych, określonych w programach ochrony środowiska uchwalanych na poziomie gmin, powiatów i województw, identyfikacji zasięgu i stężeń zanieczyszczeń będących następstwem poważnej awarii przemysłowej (objętej obowiązkiem zgłoszenia do GIOŚ) Monitoring jakości wód powierzchniowych Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych w ramach PMŚ wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz z późn. zm.) zwanej dalej ustawą Prawo wodne, przy czym zgodnie z ust. 3 tego artykułu badania jakości wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych należą do kompetencji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Pomiary elementów hydromorfologicznych będą wykonywane przez IMGW. Wraz z oceną stanu biologicznego i stanu fizykochemicznego stanowić one będą podstawę do wyznaczenia oceny stanu ekologicznego JCW. W ramach podsystemu monitoringu jakości wód powierzchniowych, w latach będą realizowane następujące zadania: badania i klasyfikacja/ocena stanu wód w rzekach, badania i klasyfikacja/ocena stanu wód w jeziorach, badania i ocena jakości osadów wodnych w rzekach i jeziorach, badania i klasyfikacja/ocena stanu wód przejściowych i przybrzeżnych, badania i ocena jakości środowiska morskiego Bałtyku, badania i ocena stanu elementów hydromorfologicznych wszystkich rodzajów wód powierzchniowych (IMGW). 28

3 Dodatkowo realizowany będzie program badań wód sztucznych i silnie zmienionych. Dla tych dwóch kategorii wód wykonywana będzie ocena ich potencjału ekologicznego sporządzana w ramach cyklicznej oceny stanu wód na obszarach dorzeczy Monitoring rzek Podstawy prawne Zakres i częstotliwość badań oraz kryteria klasyfikacji stanu wód określają rozporządzenia wykonawcze do ustawy Prawo wodne: rozporządzenie MŚ z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. z 2002 r. Nr 176, poz.1455); rozporządzenie MŚ z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków (Dz. U. z 2002 r. Nr 176, poz. 1454); rozporządzenie MŚ z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. z 2002 r. Nr 204, poz. 1728); rozporządzenie MŚ z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. z 2002 r. Nr 241, poz. 2093); rozporządzenie MŚ z dnia 1 września 2002 r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz. U. z 2002 r. Nr 176, poz. 1453); rozporządzenie MŚ w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód powierzchniowych (projekt 2007 r.); rozporządzenie MŚ w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych oraz podziemnych (projekt 2007 r.). Cele Celem wykonywania badań jest stworzenie podstaw do podejmowania działań na rzecz poprawy stanu wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem, w tym ochrony przed eutrofizacją powodowaną wpływem sektora bytowo-komunalnego i rolnictwa oraz ochrony przed zanieczyszczeniami przemysłowymi, w tym zasoleniem, substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego i substancjami priorytetowymi. Wyniki prac i badań, oprócz realizacji wyżej określonego celu podstawowego, posłużą także do wypełnienia przez Polskę w latach 2007 i 2008 obowiązków sprawozdawczych wobec Komisji uropejskiej (raporty, o których mowa w Ramowej Dyrektywie Wodnej 2000/60/W, dyrektywie 78/659/WG w sprawie słodkich wód wymagających ochrony lub poprawy dla zachowania życia ryb oraz dyrektywie 91/676/WG dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych), a także złożenia do Komisji corocznego raportu wynikającego z Traktatu Akcesyjnego Polski do U, opracowywanego zgodnie z Decyzją Rady 77/795/WG ustanawiającą wspólną procedurę wymiany informacji w sprawie jakości słodkich wód powierzchniowych we Wspólnocie. Ponadto, w ramach podsystemu wypełniane będą zobowiązania Polski wynikające ze współpracy z Komisją Helsińską oraz uropejską Agencją Środowiska, obejmujące m.in. przekazywanie danych krajowych o jakości wód rzek, jezior i Morza Bałtyckiego. Badania i ocena stanu wód w rzekach Lata będą okresem zasadniczych zmian w programach badawczych jakości wód w rzekach. W tym okresie głównym celem będzie wdrożenie i dopracowanie nowego systemu monitoringu wód powierzchniowych oraz systemu klasyfikacji ich stanu ekologicznego i chemicznego. System ten będzie wdrażany stopniowo w miarę możliwości organizacyjnych i finansowych tak, by w okresie pierwszego cyklu planowania, tzn. do roku 2009 odpowiadał w pełni wymaganiom Ramowej Dyrektywy Wodnej. Zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Ochrony Środowiska z grudnia 2006 roku badania jakości wód w rzekach prowadzone będą wg programu monitoringu, który umożliwiać będzie: 29

4 ogólną ocenę stanu w jednolitych częściach wód (jcw) na podstawie pomiarów wykonywanych w ramach monitoringu diagnostycznego w sześcioletnich okresach czasu, określenie stanu zagrożonych jcw przed i po podjęciu działań naprawczych na podstawie pomiarów wykonywanych w ramach monitoringu operacyjnego. W celu określenia wielkości i wpływów przypadkowego zanieczyszczenia czy też wyjaśnienia przyczyn przekroczeń dopuszczalnych wartości parametrów jakości wód, jeżeli wyjaśnienie tych przyczyn jest niemożliwe na podstawie monitoringu diagnostycznego i operacyjnego, prowadzony będzie monitoring badawczy. W przyjętym okresie przejściowym (lata ) zaprojektowane systemy będą testowane i weryfikowane. Wyniki weryfikacji posłużą ustaleniu ostatecznej struktury oraz funkcji systemu monitoringu wód powierzchniowych na następne, już sześcioletnie okresy. Nowe formy monitorowania wód (monitoring diagnostyczny, operacyjny i badawczy) oraz odniesienie sposobu prowadzenia monitoringu wód do jednolitych części wód są podstawowymi zmianami sposobu prowadzenia monitoringu wód. Kryteria wyboru jednolitych części wód do monitoringu, zasady lokalizacji punktów pomiarowo-kontrolnych oraz sposób doboru zakresu i częstotliwości badań i pomiarów określa projekt rozporządzenia MŚ w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych oraz podziemnych (załączniki 1-3). Projektując sieć monitoringu diagnostycznego, który zgodnie z brzmieniem RDW powinien być prowadzony w wystarczającej liczbie części wód powierzchniowych w celu dokonania oceny ogólnego stanu wód powierzchniowych ramach każdej zlewni i podzlewni w obszarze dorzecza przyjęto zasadę badania reprezentatywnego. Badanie reprezentatywne dotyczy niezagrożonych i potencjalnie niezagrożonych części wód. W monitoringu diagnostycznym wyznacza się podstawowe i reperowe punkty pomiarowo-kontrolne ( 4 projektu rozporządzenia). Punktom pomiarowym w zależności od pełnienia różnych funkcji zostały przypisane zróżnicowane programy pomiarowe i częstotliwości badań. Harmonogram pomiarów wskaźników jakości wód (zgodnie z listą wskaźników dla każdej kategorii punktów monitoringu diagnostycznego) ustalono tak, aby w każdym punkcie pomiarowym wykonywane były pomiary co najmniej w ciągu jednego roku w cyklu pomiarowym. Zgodnie z wytycznymi GIOŚ do sieci monitoringu diagnostycznego na lata włączono: wszystkie punkty pomiarowe monitoringu granicznego (umowy międzynarodowe), wszystkie punkty pomiarowe sieci IONT-WATRS, wszystkie punkty zlokalizowane w przekrojach rzecznych dla, których były sporządzane bilanse ładunków zanieczyszczeń (dawne punkty reperowe), w tym punkty wynikające z dyrektywy dotyczącej wymiany informacji. W ramach monitoringu diagnostycznego będą prowadzone także badania jakości wód użytkowych, wymagane dyrektywami szczegółowymi w zakresie warunków do bytowania ryb oraz wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia. W skład sieci monitoringu operacyjnego, wg koncepcji zaakceptowanej przez GIOŚ, powinny wejść stanowiska zlokalizowane w jednolitych częściach wód uznanych za zagrożone nieosiągnięciem celów wynikających z RDW (wg Raportów przekazanych przez Rząd Polski do Komisji uropejskiej). W trzyletnim okresie program pomiarowy będzie realizowany na każdym stanowisku przez okres 2 lat. W każdym roku należy przeprowadzić pełny program badawczy (określony w wytycznych) w każdym z punktów pomiarowych. W ramach monitoringu operacyjnego będą prowadzone badania wód na obszarach zagrożonych zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, dla których zostały opracowane i wprowadzone w drodze rozporządzenia właściwego dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej, programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Wykaz stanowisk pomiarowych wraz z określeniem rodzajów badań w nich wykonywanych podaje Tabela 4.2.1, a ich lokalizację obrazuje mapa

5 Tabela Zestawienie punktów pomiarowo-kontrolnych monitoringu rzek Województwa Zachodniopomorsgiego w latach L.p. Nazwa rzeki Kilometr rzeki Nazwa ppk Rodzaj PPK * Rodzaj monitoringu w latach podstawowej reperowej interkalibracyjnej IONT- Waters z umów międzynarodowyc h ppk dla wód wyznaczonych do bytowania ryb ppk dla wód do picia NATURA 2000 operacyjnej (MO) ppk na wodach wraŝliwych na zan. zw. azotu Badania wykonuje 1 Kurzyca 5,0 ujście do Odry (poniŝej Kłosowa) D MD x x Szczecin 2 Myśla 5,9 ujście do Odry (m.namyślin) D MD x x x Szczecin 3 Odra 701,8 w Widuchowej D MD MD MD x x x x Szczecin 4 Odra 690,0 powyŝej uj. Rurzycy (m. Krajnik Dolny) D MD MD MD x x x x Szczecin 5 Odra 662,0 Osinów D MD MD MD x x x Szczecin 6 Rurzyca 5,4 ujście do Odry (Nawodna) D MD x x x Szczecin 7 Słubia 5,3 ujście do Odry (m. Stare Łysogórki) D MD x x x Szczecin 8 Odra Wschodnia 729,0 Odra Wschodnia autostrada D MD x x x Szczecin 9 Odra Wschodnia 719,0 poniŝej Gryfina D, O MO MD MO x x x Szczecin 10 Tywa 3,0 ujście do Odry D, O MD MO MO x x x Szczecin 11 Odra Zachodnia 25,4 Odra Zachodnia autostrada D, O MO MD MO x x x x x Szczecin 12 Odra Zachodnia 14,6 w Mescherin D MD MD MD x x x Szczecin 13 Bielica 5,2 na drodze Linie-Bielice O MO x x Szczecin 14 Bielica 2,3 przed ujściem do Kanału Nieborowskiego D, O MO MD x x x Szczecin 15 Chełszcząca 2,8 Szczecin Dąbie D, O MD MO x x Szczecin 16 Dopływ spod Starego Czarnowa 0,1 odpływ z jez. Zaborsko O MO x x Szczecin 17 Dopływ z Bielkowa 0,2 ujście do j. Miedwie O MO x x Szczecin 18 Gowienica Miedwiańska 7,3 powyŝej Dębicy O MO x x Szczecin 19 Gowienica Miedwiańska 0,2 ujście do jeziora Miedwie D, O MD MO MO x x x x Szczecin 20 K. Nieborowski 16,4 most na drodze Pyrzyce-Banie O MO x x Szczecin 21 K. Nieborowski 7,8 w m. Nieborowo O MO x x Szczecin 22 K.Młyński-Sicina 20,6 powyŝej m. Mielęcin O MO x x Szczecin 23 Kanał Młyński 1,7 ujście do Płoni (m. Ryszewo) D, O MD MO x x x x Szczecin 24 Krzekna 0,1 ujście do jez. Będgoszcz D, O MD MO x x x x Szczecin 25 Miedwianka 0,1 ujście do j. Miedwie D, O MO MD MO x x x x Szczecin 26 Odra Wschodnia (Regalica) 737,6 ujście do jez. Dąbie (Szczecin-Most Cłowy) D, O MO MD MO x x x Szczecin 27 Odra Zachodnia 751,6 Szczecin- Baza UMS O MO MO MO x Szczecin

6 L.p. Nazwa rzeki Kilometr rzeki Nazwa ppk Rodzaj PPK * Rodzaj monitoringu w latach podstawowej reperowej interkalibracyjnej IONT- Waters z umów międzynarodowyc h ppk dla wód wyznaczonych do bytowania ryb ppk dla wód do picia NATURA 2000 operacyjnej (MO) ppk na wodach wraŝliwych na zan. zw. azotu Badania wykonuje 28 Odra Zachodnia 36,0 Szczecin - Most Długi O MO MO MO x Szczecin 29 Ostrowica 5,1 powyŝej jez. Będgoszcz D, O MD MO x x x Szczecin 30 Ostrowica 1,6 ujście do jeziora Miedwie D, O MD MO MO x x x x x Szczecin 31 Płonia 51,0 powyŝej jez. Płoń D, O MD MO x x x x Szczecin 32 Płonia 43,5 poniŝej jez. Płoń D, O MD MO MO x x x x Szczecin 33 Płonia 35,4 powyŝej ujścia Kanału Młyńskiego D, O MD MO MO x x x x x x Szczecin 34 Płonia 24,0 poniŝej jeziora Miedwie D, O MD MO MO x x x x Szczecin 35 Płonia 19,7 w m. Kołbacz O MO x x Szczecin 36 Płonia 13,8 w Jezierzycach D, O MD MO MO x x x x Szczecin 37 Płonia 0,9 poniŝej m. Szczecin-Dąbie (ujście do j. Dąbie) D, O MD MO MO x x x x Szczecin 38 Rów Kunowski 0,0 ujście do j. Miedwie O MO x x Szczecin 39 Ina 98,7 poniŝej Recza Pomorskiego D MD x x Szczecin 40 Ina 61,8 powyŝej ujścia Małej Iny D, O MO MO MD x x x Szczecin 41 Ina 51,9 poniŝej Stargardu Szcz.(m. Lubowo) O MO MO MO x Szczecin 42 Ina 10,2 poniŝej Goleniowa MD MD MD x x x Szczecin 43 Krępiel 0,5 ujście do Iny D, O MO MD x x x Szczecin 44 Mała Ina 2,8 ujście do Iny (m. Witkowo) D, O MO MD x x x Szczecin 45 Stobnica 2,5 ujście do Iny (na drodze Choszczno-Recz) D MD x x Szczecin 46 Wiśniówka 0,3 ujście do Iny O MO MO MO x Szczecin 47 Gunica 3,7 ujście (m. Jasienica) D, O MD MO x x x Szczecin 48 Odra (DomiąŜa) 761,6 ujście do Roztoki Odrzańskiej (Police) D, O MD MD MO x x x x Szczecin 49 Myśliborka 8,0 przed uj. do jez. Nowowarpieńskiego D MD x Szczecin 50 Gowienica 21,0 m. Dzisna D MD x x Szczecin 51 Gowienica 5,1 ujście do Roztoki Odrzańskiej D MD x x x Szczecin 52 Stepnica 0,6 ujście do Gowienicy (m. Bodzęcin) D MD x x x Szczecin 53 Kanał Torfowy (Torfkanal) 5,0 Kanał Torfowy (Torfkanal) D, O MD MO x x x Szczecin 54 Grzybnica 4,8 ujście do Wołczenicy D MD x x x Szczecin 55 Trzechelska Struga nowy poniŝej m. Trzechel D, O MD MO x x Szczecin 56 Wołczenica nowy na drodze Łęgno - Błotno D, O MD MO x x x Szczecin

7 L.p. Nazwa rzeki Kilometr rzeki Nazwa ppk Rodzaj PPK * Rodzaj monitoringu w latach podstawowej reperowej interkalibracyjnej IONT- Waters z umów międzynarodowyc h ppk dla wód wyznaczonych do bytowania ryb ppk dla wód do picia NATURA 2000 operacyjnej (MO) ppk na wodach wraŝliwych na zan. zw. azotu Badania wykonuje 57 Wołczenica 0,1 ujście do Zalewu Kamieńskiego D MD x x Szczecin 58 Niemica 1,4 ujście do Świńca D MD x Szczecin 59 Stuchowska Struga 8,0 na drodze Świerzno-Mokrawica D, O MD MO x x Szczecin 60 Świniec 0,5 ujście do Zalewu Kamińskiego D MD x x Szczecin 61 Wołcza 9,9 w Ugorach D MD x Szczecin 62 Lewińska Struga 10,3 odpływ ze zlewni jezior WPN D MD x x Szczecin 63 Rega 123,7 m. Półchleb, poniŝej Świdwina D MD x Koszalin 64 Stara Rega 2,9 m.słonowice D MD x x Koszalin 65 Łoźnica 0,3 ujście do Regi D MD x x Koszalin 66 Reska Węgorza 3,0 poniŝej Brzeźniackiej Węgorzy D MD x x Koszalin 67 Rega 65,8 poniŝej Reska (m.sienno) D MD x x Koszalin 68 Ukleja 0,4 m.taczały D MD x x Koszalin 69 Gardominka 1,7 m.baszewice D MD x x Koszalin 70 Rega 54,4 poniŝej m. Płoty D MD x Koszalin 71 Rega 45,6 poniŝej zapory w Smolęcinie D MD x Koszalin 72 Rega 28,6 Borzęcin, powyŝej uj. Mołstowej D MD x Koszalin 73 Rekowa 1,2 m.płoty D MD x x Koszalin 74 Mołstowa 1,6 m.bielikowo D MD x x Koszalin 75 Rega 12,9 w Trzebiatowie D MD MD MD x x Koszalin 76 Rega 0,5 ujście do morza, m. MrzeŜyno D MD x x x Koszalin 77 Błotnica 0,5 ujście do morza, m.dźwirzyno D MD x x x Koszalin 78 Gęsia 2,5 Gąski, ujście do Parsęty D, O MO MD MO x x x x Koszalin 79 Parsęta 112,0 m.stary Chwalim D MD x x Koszalin 80 Dębnica 5,0 Ostre Bardo, poniŝej ujścia Wogry D MD x x x Koszalin 81 Wogra 3,0 PoniŜej Połczyna-Zdroju, ujście do Dębnicy D MD x x Koszalin 82 Mogilica 0,5 poniŝej m. Dębczyno, ujście do Parsęty D MD x x x Koszalin 83 Parsęta 59,5 m.białogard D MD x x Koszalin 84 Leśnica 4,0 m.klępino D MD x x Koszalin 85 Parsęta 45,0 powyŝej ujścia Radwii (m.karlino) D MD x x x Koszalin

8 L.p. Nazwa rzeki Kilometr rzeki Nazwa ppk Rodzaj PPK * Rodzaj monitoringu w latach podstawowej reperowej interkalibracyjnej IONT- Waters z umów międzynarodowyc h ppk dla wód wyznaczonych do bytowania ryb ppk dla wód do picia NATURA 2000 operacyjnej (MO) ppk na wodach wraŝliwych na zan. zw. azotu Badania wykonuje 86 Pokrzywnica 4,0 ujście do Parsęty (m. Garnki) D MD x x Koszalin 87 Bielica 1,5 w m. Kurozwęcz, ujście do Radwi D MD x Koszalin 88 Chotla 0,5 m.zaspy Małe D MD x x Koszalin 89 Radew 63,2 Kurowo, wodowskaz, powyŝej ujścia Chocieli D MD x Koszalin 90 Radew 52,3 Mostowo, poniŝej ujścia Chocieli i Mszanki D MD x x Koszalin 91 Radew 30,9 Niedalino, most drogowy D MD x Koszalin 92 Radew 0,5 poniŝej m. Karlino, ujście do Parsęty D MD x x Koszalin 93 Gościnka 2,0 ujście do Parsęty (m. Gościno) D MD x Koszalin 94 Parsęta 25,0 m. Bardy D MD MD MD x x x x Koszalin 95 Parsęta 10,0 m.rościęcino D MD x x Koszalin 96 Parsęta 2,0 ujście do morza, m.kołobrzeg D MD x x x Koszalin 97 Pysznica 0,2 ujście do Parsęty (m. Dygowo) D MD x x Koszalin 98 Czerwona 0,5 ujście do morza, m.ustronie Morskie D MD x x Koszalin 99 DzierŜęcinka 1,2 w m. Dobiesławiec, ujście do jeziora Jamno D MD x x Koszalin 100 Polnica 0,5 w m. Gorzebądź, ujście do Unieści O MO MO MO x Koszalin 101 StrzeŜenica 1,6 ujście do jeziora Jamno (StrzeŜenica - most) D MD x Koszalin 102 Unieść 6,0 m.gorzebądź (powyŝej ujścia Polnicy) O MO MO MO x Koszalin 103 Unieść 0,5 w m. Kleszcze, ujście do jeziora Jamno D, O MO MO MD x x x Koszalin 104 Reknica 1,0 uj do Wieprzy (m.pomiłowo/k.sławna) D MD x Koszalin 105 Moszczenica 0,1 ujście do Wieprzy (m. Sławno) D MD x x Koszalin 106 Wieprza 48,0 m. Pomiłowo/ Sławna D MD x x Koszalin 107 Wieprza 20,6 m. Stary Kraków D MD MD MD x x Koszalin 108 Wieprza 4,2 m.cisowo D MD x Koszalin 109 Wieprza 2,5 ujście do morza (Darłowo) D MD x x Koszalin 110 Bielawa 3,0 ujście do Grabowej (m.niemica) D MD x x Koszalin 111 Grabowa 54,0 m.wielin D MD x x x x Koszalin 112 Grabowa 18,0 w Grabowie D MD MD MD x x x Koszalin 113 Grabowa 6,0 ujście do Wieprzy (m.porzecze) D MD x Koszalin 114 Głównica 0,5 ujście do morza, m.jarosławiec D MD x Koszalin

9 L.p. Nazwa rzeki Kilometr rzeki Nazwa ppk Rodzaj PPK * Rodzaj monitoringu w latach podstawowej reperowej interkalibracyjnej IONT- Waters z umów międzynarodowyc h ppk dla wód wyznaczonych do bytowania ryb ppk dla wód do picia NATURA 2000 operacyjnej (MO) ppk na wodach wraŝliwych na zan. zw. azotu Badania wykonuje 115 Dobrzyca 10,4 ujście do Piławy (m. Wiesiółka) D MD x x Koszalin 116 Drawa 122,8 poniŝej Drawska Pom (m. Mielenko) D MD x x Koszalin 117 Drawa 115,0 poniŝej jez. Lubie (m. Sienica) D MD x x Koszalin 118 Drawa 83,6 powyŝej ujścia Drawicy (m.prostynia) D MD x Koszalin 119 Drawa 53,6 pow. ujścia Korytnicy (most Zatom Niemieńsko) D MD x Koszalin 120 Drawica 1,0 poniŝej jez. Mąkowarskiego, uj do Drawy D MD x x Koszalin 121 Gwda 112,1 poniŝej jez. Wielimie (m.gwda Wielka) D, O MD MO MO x x Koszalin 122 Kokna 2,2 ujście do Drawy (m. Darskowo) D MD x x Koszalin 123 Korytnica 0,2 ujście do Drawy (m. Bogdanka) D MD x x Koszalin 124 Piławka 3,0 most na drodze Kołatnik-Kłębowiec O MO MO MO x Koszalin 125 Słopica 1,1 ujście do Drawy (m. Międzybór)) D MD x x Koszalin 126 śydówka 0,5 m.kołatnik O MO MO MO x Koszalin D - punkt pomiarowo-kontrolny monitoringu diagnostycznego (MD) O - punkt pomiarowo-kontrolny monitoringu operacyjnego (MO)

10 Tabela Zakres i częstotliwość badań w 2007 roku w odniesieniu do funkcji pełnionych przez punkty pomiarowo - kontrolne LP Wskaźnik jakości wody Jednostka IONT- Waters (dawne ppk reperowe) z umów międzynarodowych (graniczne) ppk dla wód do picia ppk dla wód wyznaczonych do bytowania ryb ppk na wodach wraŝliwych na zan. zw. azotu Ilość rocznych cykli pomiarów i badań w 3-letnim cyklu planowania Temperatura wody o C Zapach krotność Barwa mg Pt/dm Zawiesina ogólna mg/dm Tlen rozpuszczony mg O 2 /dm Nasycenie tlenem % BZT 5 mg O 2 /dm ChZT-Mn (indeks utlenialności) mg O 2 /dm ChZT-Cr mg O 2 /dm Ogólny węgiel organiczny mg C/ dm Przewodność w 20 C µs/cm Substancje rozpuszczone mg/dm Siarczany mg SO 4 /dm Chlorki mg Cl/ dm Wapń mg Ca/dm Magnez mg mg/dm Sód mg Na/dm Potas mg K/dm Twardośc wody mg CaCO 3 /dm Odczyn ph ph Zasadowość ogólna mg CaCO 3 /dm Amoniak Amoniak niejonowy mg NH 3 /dm Azot amonowy mg N-NH 4 /dm Azot Kjeldahla mg N/dm Azot azotanowy mg N-NO 3 /dm Azot azotynowy mg N-NO 2 /dm Azot ogólny mg N/dm Azot organiczny mg N/dm Fosforany PO 4 mg PO 4 /dm Fosfor ogólny mg P/dm Kadm 1 mg Cd/dm Ołów 1 mg Pb/dm Rtęć mg Hg/dm Nikiel mg Ni/dm WWA µg/dm Arsen mg As/dm Bar mg Ba/dm Bor mg B/dm Chrom (VI) mg Cr +6 /dm Chrom ogólny mg Cr/dm Cynk 1 mg Zn/dm Miedź 1 mg Cu/dm Selen mg Se/dm Wanad mg Wa/dm Fenole (indeks fenolowy) mg/dm Węglowodory ropopochodne mg/dm Cyjanki wolne mg CN/ dm Fluorki mg F/dm śelazo 1 mg Fe/dm podstawowej reperowej operacyjnej operacyjnej

11 LP Wskaźnik jakości wody Jednostka podstawowej IONT- Waters (dawne ppk reperowe) reperowej z umów międzynarodowych (graniczne) ppk dla wód do picia ppk dla wód wyznaczonych do bytowania ryb operacyjnej ppk na wodach wraŝliwych na zan. zw. azotu operacyjnej 51 Mangan 1 mg Mn/dm Glin mg Al./dm Pestycydy ogółem 1 Surfaktanty anionowe (substancje 54 powierzchniowo-czynne anionowe) mg/dm Ogólna liczba bakterii Coli w 100 ml Liczba bakterii z grupy Coli typu kałowego 56 (termotolerancyjne) w 100 ml Chlorofil a * µg/dm Saprobowość fitoplanktonu * indeks saprobow Fitoplankton** Makrozoobentos * Badanie chlorofilu "a" naleŝy wykonywać: w ppk o częstotliwości 4x/rok: w marcu, czerwcu, sierpniu i październiku w ppk o częstotliwości 8x/rok: w okresie od marca do października badanie fitoplanktonu naleŝy wykonać w miesiącach: w marcu, czerwcu,sierpniu i październiku ** Po opracowaniu i zweryfikowaniu metodyki pomiarowej *** 1) Tylko w przypadku, gdy sztuczną częścią wód płynących (np. kanałem) przepływa woda wykorzystywana do zaopatrzenia ludności w wodę do picia Oznaczenia metali wykonuje się w próbach sączonych w 4 przekrojach monitoringu granicznego Odry oznaczenia kadmu, ołowiu, cynku, miedzi, Ŝelaza i manganu naleŝy wykonać w próbach niesączonych. W wodach Odry w Krajniku Dolnym oznaczenia tych metali wykonuje się w kaŝdym badaniu (co dwa tygodnie)

12 Zaprojektowaną na lata sieć monitoringu rzek województwa zachodniopomorskiego tworzy łącznie 126 punktów pomiarowo-kontrolnych monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Zgodnie z koncepcją GIOŚ w trzyletnim okresie przeprowadzone powinny być badania we wszystkich punktach monitoringu diagnostycznego, przy założeniu 1/3 ich ilości w każdym roku. Wybór punktów przeznaczonych do badań w danym roku powinien uwzględniać uwarunkowania merytoryczne, organizacyjne oraz możliwości finansowe inspektoratów. Zakres i częstotliwość badań w zależności od funkcji pełnionych przez punkty pomiarowo kontrolne zestawiono w Tabeli Do badań w 2007 roku wytypowano 68 stanowisk (mapa ), na których prowadzone będą badania z częstotliwością 1 raz na miesiąc, z wyjątkiem 6 punktów pomiarowo-kontrolnych (dawnych punktów reperowych), dla których częstotliwość oznaczeń wyniesie 1 raz na 2 tygodnie. W ramach poszczególnych monitoringów prowadzone będą badania wskaźników fizykochemicznych i biologicznych. lementami biologicznymi przewidzianymi do badań w 2007 roku będzie badanie fitoplanktonu oraz badania makrobezkręgowców bentosowych (z sukcesywnie wprowadzanymi nowymi metodykami). Stan chemiczny określany będzie głównie w oparciu o badania substancji priorytetowych, których lista została zdecydowana w rozporządzeniu Ministra Środowiska Wykaz substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej (Dz. U z 2005 r. Nr 233 poz.1987). Rzeczywisty zakres pomiarowy będzie określony po zakończeniu programu pilotażowego w połowie 2007 roku. W ten sposób wypełnione zostanie zalecenie dyrektywne, że monitorowane winny być tylko substancje będące przedmiotem znaczących zrzutów do środowiska wodnego, a zarazem zoptymalizowane będą koszty tej części badań monitoringowych. Do czasu wypracowania szczegółowego programu monitorowania substancji priorytetowych w wodach powierzchniowych, prowadzenie badań substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego utrzymano na dotychczasowym poziomie (rozszerzono program podstawowy o dotychczas wykonywane oznaczenia metali ciężkich tam gdzie jest to zasadne z uwagi na presje). Niezbędne do oceny stanu wód badania parametrów hydromorfologicznych wód będą wykonywane przez wyspecjalizowane służby IMGW, a wartości pomiarów wskaźników hydromorfologicznych w każdym punkcie pomiarowym monitoringu diagnostycznego oraz dokonana (przez IMGW) ocena stanu hydromorfologicznego powinny być dostępne dla WIOŚ. Na podstawie uzyskanych danych dokonana zostanie klasyfikacja stanów wód w oparciu o standardy zapisane w rozporządzeniach MŚ do ustawy Prawo wodne. Ogólne zasady oceny stanu wód w regionach wodnych na podstawie wyników z nowych systemów monitoringu określone zostaną po uzgodnieniach pomiędzy Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska a Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej. Przewiduje się, że rozporządzenie MŚ w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód powierzchniowych, w oparciu o które będzie wykonywana ocena stanu wód w latach , wejdzie w życie w pierwszej połowie 2007 roku. Lata W latach program monitoringu wód w rzekach będzie uzupełniany i zmieniany w oparciu o doświadczenia i programy badawcze wykonane w latach poprzednich. W roku 2008 wykonana zostanie ocena stopnia eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych i wód przybrzeżnych. Ocena będzie obejmowała okres (art. 47 ust.6 ustawy - Prawo wodne). Pomiary na stacji wodnej w Widuchowej W 2007 roku kontynuowane będą pomiary zanieczyszczeń wód Odry na Stacji pomiarów ciągłych w Widuchowej. Stacja została uruchomiona w lipcu 1996 roku (dzięki uzyskaniu środków z Funduszu PHAR oraz przy wsparciu NFOŚ i GW oraz WFOŚ i GW) jako jedna ze stacji planowanego przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska systemu automatycznego monitoringu zanieczyszczeń rzek granicznych w dorzeczu Odry. Głównym celem tej inwestycji było wzmocnienie istniejącego systemu monitoringu wód w zlewni Odry i stworzenie systemu wczesnego ostrzegania przed nadzwyczajnymi zagrożeniami a także moż- 43

13 liwość obliczania ładunków zanieczyszczeń i obserwacji trendów zmian jakościowych i ilościowych w zlewni. Zmiany organizacyjne w Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska uniemożliwiły kontynuację zamierzonego programu budowy sieci automatycznych stacji pomiarowych, jednak stacja w Widuchowej, zaprojektowana jako stacja osłonowa ujęcia wody dla miasta Szczecina, jest istotnym elementem systemu monitoringu regionalnego w województwie zachodniopomorskim. Wykonywane tu ciągłe pomiary umożliwiają ocenę istotnych wskaźników zanieczyszczenia wód Odry. Dzięki połączeniu stacji z siedzibą WIOŚ w Szczecinie możliwe jest pozyskiwanie najbardziej aktualnych informacji o stanie i jakości wód. Zdobyte doświadczenia w pierwszych latach eksploatacji doprowadziły do ograniczenia zakresu pomiarowego do 5 parametrów. Aktualnie mierzone są: poziom wody, temperatura wody, odczyn ph, przewodnictwo właściwe i tlen rozpuszczony. Gromadzenie danych Wyniki analiz monitoringu rzek do momentu przygotowania przez GIOŚ nowych narzędzi informatycznych nadal gromadzone będą w wojewódzkiej bazie JAWO ( z modyfikacją wynikającą z KM- PHP w 2007 roku). Wyniki pomiarów parametrów biologicznych, do czasu opracowania nowych baz danych, gromadzone będą w plikach w formacie excel. Przekazywanie danych Wyniki badań przekazywane są do IMGW wg ustalonego formatu bazy danych (z punktów reperowych co miesiąc, pozostałe wyniki raz na kwartał oraz po rocznym cyklu badań), do GIOŚ (raz na kwartał oraz po rocznym cyklu badań), Grupie Roboczej W-2 Polsko-Niemieckiej Komisji ds. Wód Granicznych (po rocznym cyklu badań), oraz przetworzone wyniki pomiarów do RZGW, Wojewody, Urzędu Marszałkowskiego, Urzędów Powiatowych i Gmin a także są udostępniane instytucjom naukowo-badawczym. Udostępnianie i upowszechnianie danych Wyniki monitoringu rzek są upowszechniane w formie raportów wojewódzkich (co 2 lata), sprawozdań z badań polsko niemieckich wód granicznych, raportów tematycznych, raportów dla powiatów i gmin, oraz na stronie internetowej w formie zgodnej z Rozporządzeniem MŚ w sprawie sposobu udostępniania informacji (aktualizacja roczna). 44

14 Monitoring jezior Podstawy prawne Podstawą do przygotowania programu monitoringu jezior na lata są: rozporządzenie MŚ z dnia r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093); rozporządzenie MŚ z dnia r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz. U. Nr 176, poz. 1453); rozporządzenie MŚ z dnia r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728); rozporządzenie nr 9/2003 Dyrektora RZGW w Szczecinie dnia r. w sprawie uznania obszaru zlewni rzeki Płoni od źródeł do przekroju w kilometrze 13,8 za Obszar Szczególnie Narażony (OSN), z którego odpływ azotu ze źródeł rolniczych należy ograniczyć; projekt rozporządzenia MŚ w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych oraz podziemnych (projekt 2007); projekt rozporządzenia MŚ w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód powierzchniowych (projekt 2007). Cele Głównym celem monitoringu jezior jest dostarczenie informacji o stanie wód jezior województwa zachodniopomorskiego, niezbędnej do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich ochrony przed eutrofizacją i zanieczyszczeniami antropogenicznymi. Podstawowym zadaniem na najbliższe 3 lata będzie wdrożenie i dopracowanie nowego systemu monitoringu jezior zgodnego z zasadami RDW oraz nowego sposobu ich oceny. Należy zaznaczyć, że program monitoringu w latach 2008 i 2009 może ulec zmianie stosownie do doświadczeń wynikających z realizacji programu w roku Rok 2007 będzie okresem zasadniczych zmian w programie monitoringu jakości wód w jeziorach. Program na lata W jeziora w województwie zachodniopomorskim będą badane w ramach monitoringu diagnostycznego oraz monitoringu operacyjnego. W ramach monitoringu diagnostycznego utworzone zostały w Polsce 2 sieci pomiarowe: reperowa i podstawowa. Sieć reperowa obejmuje jeziora (wraz dopływami i odpływami) wybrane do corocznego monitorowania nie tylko w latach , ale co najmniej do roku Listę tych jezior ustalił Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Obejmuje ona 26 jezior w Polsce, z których 2 położone są w województwie zachodniopomorskim. Wyniki uzyskane w monitoringu jezior sieci reperowej powinny być pomocne w interpretacji wyników badań jezior sieci podstawowej (ocena zmienności sezonowej, zmienność z roku na rok). Sieć podstawowa obejmuje jeziora (wraz dopływami i odpływami) wybrane do monitorowania w latach Każdego roku będą badane inne jeziora. Listę 17 jezior dla województwa zachodniopomorskiego ustalił Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w porozumieniu z Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska w Szczecinie. Monitoringiem operacyjnym objęte będą 3 największe jeziora położone w granicach Obszaru Szczególnie Narażonego na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego(osn). 45

15 Monitoring diagnostyczny Zgodnie ze wskazaniami RDW wybrano jeziora o powierzchni > 50 ha, wyselekcjonowane w taki sposób, by stanowiły reprezentację całej populacji jezior województwa zachodniopomorskiego. Wyboru dokonano na podstawie analizy: uwarunkowań naturalnych (typologia), rodzaju presji i informacji dotyczącej stanu czystości wód. Określenie uwarunkowań naturalnych zgodnie z wymogami RDW (załącznik II) zostało odzwierciedlone poprzez przynależność do typu abiotycznego. W województwie zachodniopomorskim jeziora o powierzchni > 50 ha zostały przyporządkowane do 7 typów abiotycznych. Uznano, że podstawowe kryteria różnicujące uwarunkowania abiotyczne jezior w granicach administracyjnych naszego województwa to: zawartość wapnia, głębokość średnia i wielkość zlewni (wyrażona jako stosunek powierzchni zlewni do objętości wód jeziora). Aż 85% jezior zaliczono do jednego z 3 typów abiotycznych 2a, 3a, 3b, przy czym do typu 3b należy 38% jezior. Do monitoringu diagnostycznego na 3 najbliższe lata wybrano jeziora reprezentujące główne typy abiotyczne, a mianowicie: typ 2a (mała zlewnia, jez. głębokie) 4 jeziora w sieci podstawowej i 1 jezioro w sieci reperowej, typ 3a (duża zlewnia, jez. głębokie) 4 jeziora w sieci podstawowej, typ 3b (duża zlewnia, jez. płytkie) 8 jezior w sieci podstawowej i 1 jezioro w sieci reperowej, typ 4 (jezioro przymorskie) 1 jezioro w sieci podstawowej. Podstawowe parametry morfometryczne jezior wytypowanych do monitoringu diagnostycznego w sieci reperowej przedstawiono w tabeli 4.2.3, a do monitoringu diagnostycznego w sieci podstawowej w tabeli Lokalizację tych jezior przedstawiono na mapie Tabela Wykaz jezior przewidzianych do badań w latach w monitoringu diagnostycznym sieć reperowa (badania prowadzone z częstotliwością 6 razy w sezonie wegetacyjnym) Lp. Nazwa jeziora Zlewnia rzeki Powiat 1 Wąsosze Drawa drawski Powierzchnia [ha] Głębokość maks. Głębokość średnia 326,4 8,5 3,5 Typ abiotyczny 2 Morzycko Słupia gryfiński 342,7 60,0 14,5 2a - 3b uwagi Tabela Wykaz jezior przewidzianych do badań w latach w monitoringu diagnostycznym sieć podstawowa (badania prowadzone z częstotliwością 3 razy w sezonie wegetacyjnym) Lp. Nazwa jeziora Zlewnia rzeki Powiat Powierzchnia [ha] Głębokość maks. Typ abiotyczny rok badań - uwagi NATURA 2000, 1 Wierzchowo Gwda szczecinecki 731,0 26,5 2a 2007 jezioro referencyjne 2 Kamienica Błotnica kołobrzeski 66,2 12,2 3a 2007 NATURA Wielkie Dąbie Drawa drawski 91,1 8,1 3b stargardzki, 4 Miedwie Płonia ,8 2a 2007 NATURA 2000 pyrzycki 5 Płoń Płonia pyrzycki 790,7 4,5 3b 2007 NATURA Będgoszcz Płonia 7 Bukowo bezp. Bałtyk gryfiński, pyrzycki 264,3 13,0 sławieński 1747,4 2,8 3b 2007 NATURA Lubie Drawa drawski ,2 3a 2008 OChK 9 Szerokie Drawa drawski 76,3 14,8 3a Kiełbicze Odra gryfiński 72,0 4,5 3b Sitno Wlk. Myśla myśliborski 186,0 9,2 3b 2008 NATURA

16 12 Woświn Rega stargardzki 809,7 28,1 2a 2008 NATURA Drawsko Drawa drawski 1781,5 79,7 2a 2009 Park Kraj. 14 Oparzno Rega świdwiński 55,0 2,5 3b b 2009 Park. Narodowy 15 Czajcze Dziwna kamieński 71,5 4,6 16 Krzemień Ina stargardzki 229,1 29,2 3a 2009 NATURA Korytowo Ina choszczeński 68,3 6,8 3b Do badań w monitoringu diagnostycznym w sieci reperowej wytypowano jezioro Wąsosze położone w zlewni z przewagą lasów i jezioro Morzycko w zlewni z przewagą pól uprawnych. Jezioro Wąsosze zostało przypisane do typu abiotycznego 3b (duża zlewnia, jez. płytkie). Jest odbiornikiem ścieków z oczyszczalni wiejskiej (170 m 3 /dobę). Poprzednie badania według programu SOJJ przeprowadzono w roku Na ich podstawie stwierdzono, że wody jeziora nie spełniają normatywów przewidzianych dla III klasy czystości (poza klasą). Jezioro Morzycko zostało przypisane do typu abiotycznego 2a (mała zlewnia, jez. głębokie). Na jego zachodnim brzegu usytuowane jest miasto Moryń. Poprzednie badania przeprowadzono w roku Na ich podstawie wody jeziora zaliczono do II klasy czystości. 47

17 Do badań w monitoringu diagnostycznym w sieci podstawowej w latach wytypowano 17 jezior. Wybór tych jezior był poprzedzony analizą wielu kryteriów mających istotny wpływ na ich reprezentatywny charakter w odniesieniu do zróżnicowania morfometrycznego, hydrograficznego, zlewniowego oraz nasilenia i wielkości presji. 48

18 Z pośród wybranych jezior 11 jest położonych na obszarach cennych ze względów przyrodniczych; w tym 8 na terenach objętych siecią NATURA 2000 i po 1 jeziorze zlokalizowanym w granicach: Wolińskiego Parku Narodowego, Drawskiego Parku Krajobrazowego i w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu Pojezierze Drawskie. Ponadto 1 jezioro posiada status jeziora referencyjnego, czyli wzorcowego dla zbiorników należących do typu 2a. Natomiast aż 5 jezior posiada status wielkich zbiorników wodnych z uwagi na powierzchnię, względnie na ilość retencjonowanych wód. Największą objętość wód posiada Miedwie, jest to 2 pod tym względem jezioro w Polsce. Badanie tego jeziora mają istotne znaczenie z uwagi na ujęcie wody pitnej, które zaopatruje mieszkańców Szczecina. Badania kontrolne, zgodnie z rozporządzeniem o jakości wód wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, wykonują zarówno operator ujęcia wody, jak i Wojewódzka Stacja Sanitarno-pidemiologiczna. Wyniki tych badań w ramach współpracy są przekazywane do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie. Szczegółowe ustalenia dla jezior, które będą objęte badaniami w roku 2007 podano na końcu tego rozdziału. Metodyka badań jezior w monitoringu diagnostycznym Program monitorowania stanu czystości jezior oparty został ustalony przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w porozumieniu z wojewódzkimi inspektoratami ochrony środowiska przy wsparciu merytorycznym Instytutu Ochrony Środowiska 1 w Warszawie. Programy pomiarowe jezior sieci reperowej i podstawowej różnią się częstotliwością badań, natomiast zakres wykonywanych oznaczeń jest taki sam. Wykaz wskaźników oraz częstotliwość wykonywania badań zawiera tabela Celem podjęcia badań jezior wytypowanych do sieci reperowej jest rejestrowanie zmian o charakterze naturalnym oraz będących wynikiem presji antropogenicznej w warunkach obecnego użytkowania zlewni. Przewidywana częstotliwość badań w ciągu roku 6 razy w sezonie wegetacyjnym. Planowane jest kontynuowanie tych badań w latach Program realizowany w jeziorach wytypowanych do sieci podstawowej przewiduje częstotliwość badań w ciągu roku 3 razy w sezonie wegetacyjnym. Każdego roku przewidziane jest przeprowadzenie badań innych jezior. pobór prób Program obejmuje badania wód jeziorowych na wyznaczonych stanowiskach pomiarowych oraz wód dopływów i odpływów jezior. Na stanowiskach zlokalizowanych na jeziorach: pobór prób do badań fizyczno-chemicznych odbywa się z głębokości 1 m pod powierzchnią, profil termiczno-tlenowy, obejmuje pomiary temperatury i zawartości tlenu w pionowym słupie wody od powierzchni do dna w odstępie 1 metra, do badań biomasy fitoplanktonu oraz koncentracji chlorofilu a pobierane są próby zintegrowane. Badania zostaną przeprowadzone w następujących terminach: jeziora sieci reperowej: Morzycko i Wąsosze) 1/ III dekada marca, lub I dekada kwietnia 2/ II dekada maja 3//III dekada czerwca 4/ II dekada sierpnia 5/ II dekada września 6/ II dekada października 1 Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie od roku 1992 pełni nadzór merytoryczny nad monitoringiem jezior w Polsce. 49

19 jeziora sieci podstawowej (wg wykazu z tabeli 4.2.4) 1/ III dekada marca, lub I dekada kwietnia badania roślinności wodnej - lipiec 2//III dekada czerwca 3/ II lub III dekada sierpnia Na stanowiskach zlokalizowanych na dopływach i odpływach jezior: badania wód dopływów i odpływów będą realizowane w tych samych terminach co badania jezior. zakres badań Tabela Zakres pomiarowy oraz częstotliwość badań prowadzanych w ciągu roku na 1 punkcie pomiarowo-kontrolnym. Lp zakres badań sieć podstawowa sieć reperowa jeziora cieki jeziora cieki 1 Odczyn ph Przewodność Zasadowość ogólna Tlen rozpuszczony 3*** 3 6*** 6 5 BZT 5 1* 3 1* 6 6 Utlenialność ChZT_Cr 1* 3 1* 6 8 Ortofosforany Fosfor ogólny Wapń miareczkowo 3** - 6** - 11 Barwa 3** - 6** - 12 Azot amonowy Azot azotanowy Azot azotynowy Azot Kjeldahla chlorofil "a" + feofityna badania biomasy fitoplanktonu badania makrofitów przezroczystość temperatura wody 3*** 3 6*** 6 21 zawiesina (sucha masa sestonu) 2* - 2* - 22 NPL bakterii typu kałowego Pobór-prób.fizykochem Pobór prób zintegrowanych (biomasa i chlorofil) * - badania na 1 stanowisku każdego jeziora ; BZT 5 i ChZT tylko latem (II dekada sierpnia), sucha masa sestonu wiosną i latem (II dekada sierpnia) ** - badania na 1 stanowisku każdego jeziora *** - na jeziorach wykonywane są badania w profilu od powierzchni do dna Badania fitoplanktonu We wszystkich jeziorach objętych monitoringiem będą wykonywane badania biomasy fitoplanktonu. Badania te będą wykonywane na wszystkich stanowiskach wyznaczonych w obrębie misy jeziornej. Obowiązuje pobór prób zintegrowanych. Są to próby uśredniane w sposób mechaniczny; z kilku poziomów głębokości. Wiosną podpróby pobierane są z 5 poziomów głębokości 1 m, 2m, 3 m, 4 m, 5 m. Latem pobór następuje również co metr, ale w obrębie całego epilimnionu. Liczba prób zależy od 50

20 miąższości tej warstwy. Ponadto jeżeli w wodach badanego jeziora, a szczególnie w strefie litoralowej stwierdzone zostanie występowanie glonów nitkowatych należy pobrać próbki w celu określenia składu gatunkowego oraz liczebności. Badania makrofitów Do badań roślinności wodnej w roku 2007 wytypowano 3 jeziora należące do sieci podstawowej. Wybrano jeziora należące do różnych typów abiotycznych. Są to jeziora: Kamienica, Wielkie Dąbie, Wierzchowo. Zakres tych badań obejmie określenie składu gatunkowego oraz zasięgu występowania roślin: wynurzonych, zanurzonych i o liściach pływających. W jeziorach Będgoszcz i Płoń badania roślinności wodnej wykonano w roku 2003, a w jeziorze Miedwie w roku 2005 i dlatego nie planuje się powtórzenia tych badań w latach Badania roślinności wodnej w jeziorach sieci reperowej zostaną wykonane po roku Monitoring operacyjny W ramach monitoringu operacyjnego w roku 2007 będą przeprowadzone badania na 3 stanowiskach zlokalizowanych następująco: Jezioro Miedwie stanowisko 01 Jezioro Będgoszcz stanowisko 02 Jezioro Płoń stanowisko 02 Są to jednocześnie stanowiska monitoringu diagnostycznego. Na początku roku 2008 zostanie przeprowadzona ocena stopnia eutrofizacji wód powierzchniowych. Wyniki tej oceny będą wykorzystane między innymi do weryfikacji Obszaru Szczególnie Narażonego na zanieczyszczenie azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych. Jeżeli jeziora: Miedwie, Bydgoszcz i Płoń nadal będą posiadać status wód wrażliwych, to badania kontrolne na wyżej wymienionych stanowiskach będą kontynuowane w latach metodyka badań Sposób poboru prób i częstotliwość w ciągu roku zasadniczo tak jak w ustaleniach dla monitoringu diagnostycznego sieci podstawowej. Na jeziorach: Miedwie i Będgoszcz latem będą pobrane próby z głębokości 1 metra nad dnem. zakres badań W stosunku do badań monitoringu diagnostycznego zakres badań zostanie poszerzony następująco: w próbach pobranych z warstwy powierzchniowej 3 razy w roku wskaźniki dodane (w stosunku do programu diagnostycznego): azot azotynowy, substancje rozpuszczone, ogólny węgiel organiczny i BZT 5, w próbach pobranych z warstwy przydennej 2 razy w roku (latem) wskaźniki: azot amonowy, fosforany, fosfor ogólny i BZT 5. Rok 2007 W ramach monitoringu diagnostycznego w roku 2007 zaplanowano przeprowadzenie badań 8 jezior; w tym 2 jeziora w sieci reperowej i 6 jezior w sieci podstawowej. Na 3 stanowiskach opróbowanych w ramach monitoringu diagnostycznego ustanowiono punkty kontrolne monitoringu operacyjnego. Na mapie przedstawiono lokalizację punktów pomiarowych dla roku

21 Tabela Wykaz stanowisk pomiarowych opróbowanych w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. monitoring diagnostyczny monitoring operacyjny wykonawca lp. nazwa jeziora Ilość pkt. pom. na jeziorze Ilość pkt. pom. na ciekach sieć stanowiska kontrolne na jeziorze laboratoium w 1 Morzycko 3 2 reperowa - Szczecinie 2 Wąsosze 2 5 reperowa - Koszalinie 3 Będgoszcz 4 - podstawowa 1 Szczecinie 4 Płoń 2 6 podstawowa 1 Szczecinie 5 Miedwie 1 1 podstawowa 1 Szczecinie 6 Wielkie Dąbie 2 2 podstawowa - Koszalinie 7 Wierzchowo 3 4 podstawowa - Koszalinie 8 Kamienica 2 2 podstawowa - Koszalinie W roku 2007 WIOŚ w Szczecinie nie planuje wykonanie badań w ramach monitoringu badawczego. Trudno jest zaplanować `monitoring badawczy na lata z uwagi, iż potrzeba jego uruchomienia może wystąpić nagle. Należy więc liczyć się z koniecznością rozpoczęcia badań nawet w roku Gromadzenie danych Wyniki badań jezior i ich dopływów będą gromadzone: w miarę możliwości w bazie danych JZIORA, w arkuszu kalkulacyjnym XL. Oceny Wszystkie badane jeziora będą poddane ocenie według klasyfikacji spełniającej wymagania Ramowej Dyrektywy Wodnej według wytycznych przygotowywanych przez GIOŚ. Wszystkie badane jeziora będą także ocenione na podstawie kryteriów eutrofizacji wód. Przekazywanie i rozpowszechnianie danych Dane o jeziorach będą przekazywane do: RZGW w Szczecinie, RZGW w Poznaniu, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody, Zachodniopomorskiego Urzędu Marszałkowskiego, Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego (raz w roku), a także w zależności od potrzeb do urzędów powiatowych i gminnych. Dane o jeziorach badanych w sieci reperowej, poprzez GIOŚ w Warszawie, zostaną przesłane do uropejskiej Agencji Środowiska. Komunikaty o jakości jezior będą przekazywane do Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie. Stan jakości jezior będzie przedstawiony w wydawanym co dwa lata Raporcie o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim. Informacje o stanie jezior udostępniane będą wszystkim zainteresowanym (instytucje, studenci, szkoły) zgodnie z rozporządzeniem MŚ z dnia r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku. 52

22 Monitoring wód przejściowych i przybrzeżnych. Podstawa prawna ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. nr 239, poz oraz Nr 267, poz. 2255) - art. 38a ust. 1, 2 i 4, art. 47, art. 155a, art.155b, art. 156; rozporządzenie MŚ z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków (Dz. U. z 2002 r. Nr 176, poz. 1454) 1 ; rozporządzenie MŚ z dnia 1 września 2002 r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz. U. z 2002 r. Nr 176, poz. 1453); projekt rozporządzenia w sprawie elementów jakości i definicji klasyfikacji stanu ekologicznego oraz potencjału ekologicznego wód powierzchniowych (art.38a ust. 2 Ustawy Prawo wodne); projekt rozporządzenia w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód powierzchniowych (art.38a ust. 3 ustawy Prawo wodne) projekt rozporządzenia w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych (art. 155b ust. 1 ustawy Prawo wodne). Cele Celem wykonywania badań jest realizacja postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/C (RDW), której zapisy przetransponowano do prawa polskiego. Ramowa Dyrektywa Wodna nakłada na państwa wspólnoty obowiązek utworzenia sieci monitoringowej składającej się z trzech rodzajów monitoringu: diagnostycznego (mającego na celu dostarczenie informacji dla tworzenia programów monitoringu oraz oceny długofalowych zmian), operacyjnego (ustalenia stanu wód uznanych za zagrożone oraz oceny zmian w tych wodach, jako skutku podjętych programów działań) oraz badawczego 2 (m.in. w celu określenia czynników wywołujących zagrożenie niespełnienia celów środowiskowych). Program pomiarowy na lata W latach prowadzone będą badania jakości wód przejściowych i przybrzeżnych wg programów monitoringu diagnostycznego i operacyjnego, w ramach których badane będą elementy jakości biologicznej (fitoplankton, bezkręgowce bentosowe) oraz elementy jakości fizykochemicznej (wskaźniki charakteryzujące stan fizyczny wód, w tym warunki termiczne, wskaźniki charakteryzujące warunki tlenowe, zasolenie, zakwaszenie, warunki biogenne, a także wskaźniki charakteryzujące występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z wykazu I oraz II, wskaźniki charakteryzujące występowanie innych substancji chemicznych) oraz wskaźniki mikrobiologiczne. Po uzyskaniu przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie wyników programu pilotażowego prowadzonego przez Główny Inspektora Ochrony Środowiska, program poszerzony zostanie o badanie substancji priorytetowych i innych substancji chemicznych. Na obszarze Dorzecza Odry, na wodach przejściowych program pomiarowy realizowany będzie na 9 stanowiskach w monitoringu diagnostycznym (C,, F, B2, JWW, H, DZ, SW, WL) oraz w 6 punktach kontrolnych w monitoringu operacyjnym (C, B2, H,, SW, DZ). Przy czym punkty: C,, B2, H, 1 Mimo, iż na podstawie artykułu 92 ust. 3 ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U z dnia 11 października 2001 r.) sporządzono wykazy wód będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków, to Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie, opierając się na analizie sporządzonej na potrzeby Raportu dla Obszaru Dorzecza Odry z realizacji art. 5 i 6, zał. II, III, IV Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/W, zgodnie z którą w regionach wodnych Obszaru Dorzecza Odry nie wyznaczono obszarów chronionych z uwagi na występowanie gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym, nie włączył do programu badań tych parametrów, o których mowa w rozporządzeniu dotyczącym warunków jakim powinny odpowiadać morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeżne będące środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków. 2 W roku 2007 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie nie planuje wykonywania badań w ramach monitoringu badawczego. 55

23 SW, DZ pełnią rolę stanowisk pomiarowych zarówno w monitoringu diagnostycznych jak i w monitoringu operacyjnym. W przypadku wód przybrzeżnych monitoring diagnostyczny prowadzony będzie również na 7 stanowiskach (1-7), natomiast monitoring operacyjny wykonywany będzie na 4 stanowiskach (3, 4, 5, 7), które jednocześnie pełnią rolę punktów pomiarowo kontrolnych w monitoringu diagnostycznym. W monitoringu diagnostycznym wód przejściowych i przybrzeżnych punkty pomiarowo kontrolne podzielono na reperowe (R) i podstawowe (P). W punktach reperowych (B2, JWW, DZ, SW, C, H,, F, 2, 3, 4, 5, 6, 7) pomiary wykonywane będą z częstotliwością 8 razy w roku, natomiast w punktach podstawowych (WL, 1) 6 razy w roku. Częstotliwość wykonywania pomiarów, oprócz rodzaju prowadzonego monitoringu(diagnostyczny czy operacyjny) oraz rodzaju punktu (reperowy czy podstawowy), zależeć będzie również od badanego wskaźnika jakości wód. Szczegółowe informacje dotyczące częstotliwości wykonywania pomiarów i badań zawierają tabele: i Łącznie wyznaczonych zostało 16 punktów pomiarowo - kontrolnych, w tym 10 punktów kontrolnych w monitoringu operacyjnym oraz 6 punktów pomiarowo - kontrolnych w monitoringu diagnostycznym. Na podstawie uzyskanych danych, dokonana zostanie klasyfikacja stanu wód w oparciu o obowiązujące akty prawne. Program monitoringu diagnostycznego wód przejściowych i przybrzeżnych będzie realizowany przez dwa lata ( ) (Tabela 4.2.9). Monitoring operacyjny wód przejściowych będzie realizowany przez 2 lata ( ), natomiast monitoring operacyjny na wodach przybrzeżnych uruchomiony zostanie w roku 2009, po uzyskaniu informacji z monitoringu diagnostycznego o stanie tych wód (Tabela ). Można się spodziewać, iż wnioski uzyskane po wykonaniu badań w roku 2007 mogą wpłynąć na modyfikację programu pomiarowego w latach Zintegrowane próby do badań fizykochemicznych i biologicznych elementów jakości oraz wskaźników mikrobiologicznych pobierane będą w okresie od marca (kwietnia) do października (listopada). Lokalizację stanowisk pomiarowych - kontrolnych, w latach , na jednolitych częściach wód przejściowych i przybrzeżnych przedstawiono na mapie Gromadzenie danych Zebrane dane gromadzone będą w systemie komputerowym Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie. Przekazywanie wyników badań i ocen Wyniki pomiarów będą przekazywane, co trzy miesiące od momentu rozpoczęcia badań, do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz do Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. Zagregowane wyniki pomiarów i ocen udostępnione zostaną raz w ciągu roku Regionalnemu Zarządowi Gospodarki Wodnej w Szczecinie. Upowszechnianie wyników Dane będą upowszechniane i udostępniane w Raporcie z stanie środowiska województwa zachodniopomorskiego (jeden raz na dwa lata), na internetowej stronie WIOŚ w Szczecinie (jeden raz na rok), a także w zależności od potrzeb użytkowników (administracji rządowej i samorządowej, wyższych uczelni, szkół, instytutów naukowych, bibliotek, społeczeństwa). 56

24 WOJWÓDZTWO ZACHODNIOPOMORSKI - WIOŚ SZCZCIN Tabela Zakres i częstotliwość badań poszczególnych elementów oceny stanu wód przejściowych i przybrzeżnych w monitoringu diagnostycznym. L.p. Wskaźnik jakości wód Częstotliwość pomiarów i badań wskaźników jakości wód przejściowych wód przybrzeżnych wód przejściowych wód przybrzeżnych P R P R P R P R 1. lementy jakości biologicznej 1.1. Fitoplankton Liczebność Skład gatunkowy Obecność taksonów wydzielających toksyny Biomasa Chlorofil a Feofityna a Bezkręgowce bentosowe Liczebność Skład gatunkowy Obecność taksonów wrażliwych na zanieczyszczenia lementy jakości fizykochemicznej 2.1. Grupa wskaźników charakteryzujących stan fizyczny, w tym warunki termiczne Temperatura wody Barwa Zawiesiny ogólne Przezroczystość wody Grupa wskaźników charakteryzujących warunki tlenowe Tlen rozpuszczony Nasycenie tlenem BZT OWO Grupa wskaźników charakteryzujących zasolenie Zasolenie Chlorki Przewodność w 20 o C Grupa wskaźników charakteryzujących zakwaszenie 59

25 ph Zasadowość ogólna Grupa wskaźników charakteryzujących warunki biogenne Azot amonowy Azot azotanowy Azot azotynowy Azot ogólny Azot Kjeldahla Fosforany PO Fosfor ogólny Krzemiany Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z wykazu I (zanieczyszczenia specyficzne w tym priorytetowe substancje niebezpieczne) Podgrupa wskaźników charakteryzujących występowanie priorytetowych substancji niebezpiecznych Kadm Ołów Rtęć Nikiel Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z wykazy II (pozostałe zanieczyszczenia specyficzne) Cynk Miedź Chrom sześciowartościowy Chrom ogólny Węglowodory ropopochodne Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie innych substancji chemicznych Glin Wskaźniki mikrobiologiczne 3.1. Ogólna liczba bakterii Coli Liczba bakterii z grupy Coli typu kałowego

26 Tabela Zakres i częstotliwość badań poszczególnych elementów wód przejściowych i przybrzeżnych w monitoringu operacyjnym. L.p. Wskaźnik jakości wód Częstotliwość pomiarów i badań wskaźników jakości wód przejściowych wód przybrzeżnych wód przejściowych wód przybrzeżnych wód przejściowych wód przybrzeżnych lementy jakości biologicznej 1.1. Fitoplankton Liczebność Skład gatunkowy Obecność taksonów wydzielających toksyny Biomasa Chlorofil a Feofityna a lementy jakości fizykochemicznej 2.1. Grupa wskaźników charakteryzujących stan fizyczny, w tym warunki termiczne Temperatura wody Barwa Zawiesiny ogólne Przezroczystość wody Grupa wskaźników charakteryzujących warunki tlenowe Tlen rozpuszczony Nasycenie tlenem BZT OWO Grupa wskaźników charakteryzujących zasolenie Zasolenie Chlorki Przewodność w 20 o C Grupa wskaźników charakteryzujących zakwaszenie ph Zasadowość ogólna Grupa wskaźników charakteryzujących warunki biogenne Azot amonowy Azot azotanowy Azot azotynowy Azot ogólny

27 Azot Kjeldahla Ortofosforany Fosfor ogólny Krzemiany Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z wykazu I (zanieczyszczenia specyficzne w tym priorytetowe substancje niebezpieczne) Podgrupa wskaźników charakteryzujących występowanie priorytetowych substancji niebezpiecznych Kadm Ołów Rtęć Nikiel Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z wykazy II (pozostałe zanieczyszczenia specyficzne) Cynk Miedź Chrom sześciowartościowy Chrom ogólny Węglowodory ropopochodne Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie innych substancji chemicznych Glin Wskaźniki mikrobiologiczne 3.1. Ogólna liczba bakterii Coli Liczba bakterii z grupy Coli typu kałowego

28 Tabela Stanowiska pomiarowe w monitoringu diagnostycznym na wodach przejściowych oraz przybrzeżnych. L.p. Wskaźnik jakości wód Stanowiska pomiarowo w monitoringu diagnostycznym wód przejściowych wód przybrzeżnych wód przejściowych wód przybrzeżnych P R P R P R P R 1. lementy jakości biologicznej 1.1. Fitoplankton Liczebność WL SW, 4,5,7 F,H,B2,JWW 1* 3,2, Skład gatunkowy WL SW, 4,5,7 F,H,B2,JWW 1* 3,2, Obecność taksonów wydzielających toksyny WL SW, 4,5,7 F,H,B2,JWW 1* 3,2, Biomasa WL SW, 4,5,7 F,H,B2,JWW 1* 3,2, Chlorofil a WL SW, 4,5,7 F,H,B2,JWW 1* 3,2, Feofityna a WL SW, 4,5,7 F,H,B2,JWW 1* 3,2, Bezkręgowce bentosowe Liczebność F,H,B2,JWW,WL, Skład gatunkowy F,H,B2,JWW,WL, Obecność taksonów wrażliwych na zanieczyszczenia F,H,B2,JWW,WL, 2. lementy jakości fizykochemicznej 2.1. Grupa wskaźników charakteryzujących stan fizyczny, w tym warunki termiczne 63

29 Temperatura wody WL SW, Barwa WL SW, Zawiesiny ogólne WL SW, Przezroczystość wody WL SW, 2.2. Grupa wskaźników charakteryzujących warunki tlenowe Tlen rozpuszczony WL SW, Nasycenie tlenem WL SW, BZT 5 WL SW, OWO WL SW, 2.3. Grupa wskaźników charakteryzujących zasolenie Zasolenie WL SW, Chlorki WL SW, Przewodność w 20 o C WL SW, 2.4. Grupa wskaźników charakteryzujących zakwaszenie 64

30 ph WL SW, Zasadowość ogólna WL SW, 2.5. Grupa wskaźników charakteryzujących warunki biogenne Azot amonowy WL SW, Azot azotanowy WL SW, Azot azotynowy WL SW, Azot ogólny WL SW, Azot Kjeldahla WL SW, Fosforany PO 4 WL SW, Fosfor ogólny WL SW, Krzemiany WL SW, 2.6. Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z wykazu I (zanieczyszczenia specyficzne w tym priorytetowe substancje niebezpieczne) Podgrupa wskaźników charakteryzujących występowanie priorytetowych substancji niebezpiecznych 65

31 Kadm WL SW, Ołów WL SW, Rtęć WL SW, Nikiel WL SW, 2.7. Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z wykazy II (pozostałe zanieczyszczenia specyficzne) Cynk WL SW, Miedź WL SW, Chrom sześciowartościowy WL SW, Chrom ogólny WL SW, Węglowodory ropopochodne WL SW, 2.8. Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie innych substancji chemicznych Glin WL SW, 3.0 Wskaźniki mikrobiologiczne 4,5,7 WL 4,5,7 4,5,7 WL 4,5,7 4,5,7 WL 4,5,7 4,5,7 WL 4,5,7 4,5,7 WL 4,5,7 4,5,7 WL 4,5,7 4,5,7 WL 4,5,7 4,5,7 WL 4,5,7 4,5,7 WL 4,5,7 4,5,7 WL 4,5,7 66

32 3.1. Ogólna liczba bakterii Coli WL SW, 3.2. Liczba bakterii z grupy Coli typu kałowego WL SW, Tabela Stanowiska pomiarowe w monitoringu operacyjnym na wodach przejściowych oraz przybrzeżnych. L.p. Wskaźnik jakości wód 4,5,7 WL JWW, 4,5,7 WL JWW, Częstotliwość pomiarów i badań wskaźników jakości wód przejściowych wód przejściowych wód przybrzeżnych wód przybrzeżnych wód przejściowych lementy jakości biologicznej 1.1. Fitoplankton Liczebność,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5, Skład gatunkowy,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Obecność taksonów wydzielających toksyny,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Biomasa,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5, Chlorofil a,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Feofityna a,b2,h,c.sw,dz 3,4,5,7 2. lementy jakości fizykochemicznej 2.1. Grupa wskaźników charakteryzujących stan fizyczny, w tym warunki termiczne Temperatura wody,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Barwa,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5, Zawiesiny ogólne,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Przezroczystość wody,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Grupa wskaźników charakteryzujących warunki tlenowe Tlen rozpuszczony,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Nasycenie tlenem,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, BZT 5,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5, OWO,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5, Grupa wskaźników charakteryzujących zasolenie Zasolenie,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5, Chlorki,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5, Przewodność w 20 o C,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5,7 wód przybrzeżnych 67

33 2.4. Grupa wskaźników charakteryzujących zakwaszenie ph,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Zasadowość ogólna,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Grupa wskaźników charakteryzujących warunki biogenne Azot amonowy,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Azot azotanowy,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Azot azotynowy,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Azot ogólny,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Azot Kjeldahla,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5, Ortofosforany,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5, Fosfor ogólny,b2,h,c.sw,dz 3,4,5, Krzemiany,B2,H,C.SW,DZ 3,4,5, Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z wykazu I (zanieczyszczenia specyficzne w tym priorytetowe substancje niebezpieczne) Podgrupa wskaźników charakteryzujących występowanie priorytetowych substancji niebezpiecznych Kadm, C, SW, DZ 4,5, Ołów, C, SW, DZ 4,5, Rtęć, C, SW, DZ 4,5, Nikiel, C, SW, DZ 4,5, Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego z wykazy II (pozostałe zanieczyszczenia specyficzne) Cynk, C, SW, DZ 4,5, Miedź, C, SW, DZ 4,5, Chrom sześciowartościowy, C, SW, DZ 4,5, Chrom ogólny, C, SW, DZ 4,5, Węglowodory ropopochodne, C, SW, DZ 4,5, Grupa wskaźników charakteryzujących występowanie innych substancji chemicznych Glin, C, SW, DZ 4,5,7 3.0 Wskaźniki mikrobiologiczne 3.1. Ogólna liczba bakterii Coli, C, SW, DZ 3,4,5, Liczba bakterii z grupy Coli typu kałowego, C, SW, DZ 3,4,5,7 * Stanowisko wyznaczone warunkowo, gdyż z analizy danych przestrzennych wynika, że jednolita część wód została wyznaczona nieprawidłowo, a mianowicie na wodach należących do Niemiec. 68

34 PODSYSTM MONITORINGU JAKOŚCI ŚRÓDLĄDOWYCH WÓD PODZIMNYCH Podstawy prawne ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2005r. Nr 239, poz z późn. zm.) art. 38a ust 1, art. 155a, art.155b; rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. z 2002r. Nr 241, poz. 2093); rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie z dnia 28 listopada 2003 r. Nr 9/2003 w sprawie wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie z dnia 22 kwietnia 2004 r. Nr 3/2004 w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, sporządzonego w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. z 2003r. Nr 4, poz. 44); rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie kryteriów i sposobu oceny wód podziemnych (projekt 2007); rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych (projekt 2007) rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz.U. z 2002r. Nr 176, poz. 1453). Cel Celem funkcjonowania podsystemu monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczanie danych o jakości zasobów tych wód dla potrzeb związanych z identyfikowaniem i eliminowaniem lub ograniczaniem zagrożeń w ramach programów działań ochronnych ukierunkowanych na osiągnięcie dobrego stanu chemicznego i ilościowego wód. Program pomiarowy na lata Badania wód podziemnych w sieci krajowej W ramach badań w sieci krajowej monitoringu wód podziemnych w latach wykonane zostaną badania i ocena stanu chemicznego wód podziemnych w oparciu o zweryfikowaną, spełniającą wymagania RDW, sieć punktów pomiarowych. Przedmiotem badań będą jednolite części wód podziemnych, w tym części uznane za zagrożone nieosiągnięciem dobrego stanu, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów narażonych na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego, które znajdują się na terenie niektórych jednolitych części wód podziemnych. Zgodnie z założeniami Programu Państwowego Monitoringu Środowiska na lata badania prowadzone będą w ramach: monitoringu diagnostycznego, którym będą objęte wszystkie jednolite części wód podziemnych monitoringu operacyjnego, którym objęte będą tylko zagrożone części wód podziemnych monitoringu badawczego, którego zakres i częstotliwość będzie ustalana każdorazowo w zależności od potrzeb. Badania w ramach monitoringu diagnostycznego będą prowadzone w 800 punktach pomiarowych z częstotliwością: co 3 lata w odniesieniu do płytkich poziomów wodonośnych co 6 lat - w odniesieniu do głębszych poziomów wodonośnych 69

35 Zakres analiz fizyko-chemicznych w ramach monitoringu diagnostycznego obejmie wskaźniki ogólne: odczyn, temperatura, przewodność elektryczna, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny oraz wskaźniki nieorganiczne: amoniak, arsen, azotany, azotyny, bar, bor, chlorki, chrom, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, magnez, mangan, miedź, nikiel, ołów, potas, siarczany, sód, wapń, wodorowęglany, żelazo. Zakres badań może ulec poszerzeniu o dodatkowe wskaźniki w zależności od rodzaju antropopresji występującej na obszarze danej jednolitej części wód podziemnych. Badania w ramach monitoringu operacyjnego będą prowadzone w 300 punktach pomiarowych częstotliwością: 2 razy w roku w odniesieniu do płytkich poziomów wodonośnych 1 raz w roku - w odniesieniu do głębszych poziomów wodonośnych. Zakres badań obejmie wskaźniki charakterystyczne dla rodzaju oddziaływań antropogenicznych występujących na obszarze danej jednolitej części wód podziemnych oraz wskaźniki, których wartości stwierdzone, na podstawie wyników monitoringu diagnostycznego, przekraczały wartości graniczne przyjęte dla dobrego stanu chemicznego wód podziemnych. W 2007 roku badania stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych przeprowadzone zostaną w ramach monitoringu diagnostycznego oraz monitoringu operacyjnego. Badania w ramach monitoringu diagnostycznego badania przeprowadzone zostaną raz w roku w 800 punktach pomiarowych wyznaczonych do obserwacji w monitoringu diagnostycznym. Natomiast badania w ramach monitoringu operacyjnego wykonane zostaną raz w roku w 300 punktach pomiarowych przeznaczonych do badań w monitoringu operacyjnym. Zakres badań będzie zgodny z ww.założeniami Programu Państwowego Monitoringu Środowiska na lata W 2008 i 2009 roku badania przeprowadzone zostaną w ramach monitoringu operacyjnego. Badania przeprowadzone zostaną corocznie w ww. 300 punktach pomiarowych monitoringu operacyjnego z częstotliwością dwa razy w roku. Badania monitoringowe na obszarach narażonych na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego powinny zostać przeprowadzone minimum dwa razy w roku (w okresie wiosennym i jesiennym), a w punktach ujmujących płytkie poziomy wodonośne wskazany jest pobór prób cztery razy w roku (co kwartał). Minimalny wymagany zakres badań i ocena badanych wód pod kątem wpływu zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego powinny być zgodne z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. W 2008 roku przeprowadzona zostanie kompleksowa ocena stanu chemicznego i ilościowego jednolitych części wód podziemnych w oparciu o klasyfikację wg rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (projekt). W zależności od wyników pierwszej oceny i pogłębionej analizy presji wykonanej dla zagrożonych części wód podziemnych mogą zostać wprowadzone zmiany w programie monitoringu wód podziemnych. Badania i ocena stanu chemicznego i ilościowego jednolitych części wód podziemnych wykonana zostanie przez Państwowy Instytut Geologiczny, który odpowiedzialny jest za nadzorowanie i eksploatację krajowej sieci monitoringu wód podziemnych. 2. Badania wód podziemnych w ramach sieci regionalnej. W ramach badań w sieci regionalnej monitoringu wód podziemnych w województwie zachodniopomorskim kontynuowane będą badania monitoringowe na obszarze uznanym za obszar szczególnie narażony (OSN) na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. wód występujących na tym obszarze. Zgodnie z Rozporządzeniem Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie w sprawie wód narażonych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu do tych wód należy ograniczyć za obszar taki uznano zlewnię Płoni od żródeł do przekroju na km 13.8 (OSN zlewnia Płoni). 70

36 W 2007 roku badania wykonane zostaną w 5 punktach tj. w 4 dotychczasowo funkcjonujących punktach monitoringu w zlewni Płoni oraz w 1 nowym punkcie, wytypowanym dodatkowo do badań w zlewni Płoni, w 2006r. W ramach 4 ww. punktów planowane jest wykonanie badań w 3 punktach, w których przewidywano wykonanie badań w roku lecz ze względów technicznych badania te nie zostały wykonane oraz w 1 punkcie, w którym w 2004 roku stwierdzono wysokie stężenia amoniaku przekraczające wartości normatywne dla wód pitnych. Tabela. Lokalizacja punktów objętych monitoringiem w roku 2007 L.p Miejscowość Nr punktu Nazwa Głębokość do lustra wody [m] Typ wód Ilość badań w roku 1 Babinek* PL 8 Wodociąg d.pgr 8,39 wgłębne 2 2 Giżyn* PL 11 b.pgr-1 2,04 gruntowe 4 3 Stary Przylep PL 14 Szkoła 26,0 wgłębne 2 4 Radlewo* PL 18 PGR 10,14 wgłębne 2 5 Będgoszcz - Piezometr nr 2 stacja paliw Petro Black 7,22 gruntowe 4 *punkty wytypowane do badań w ramach Wojewódzkiego Programu Monitoringu Środowiska w 2006r. nie opróbowane w 2006r. ze względów technicznych. Ponadto lokalizację punktów monitoringowych przedstawiono na Mapie Zgodnie z regulacjami Prawa Wodnego (art. 47 ust.6), zakładającymi wykonanie wymaganej co 4 lata weryfikacji wyznaczonego obszaru, w roku 2008 wykonana zostanie ocena wyników badań wód podziemnych wykonanych w obszarze zlewni Płoni w latach 2004 oraz 2006 i W zależności od wyników oceny, w latach przewiduje się kontynuację badań na obszarze dotychczasowo wyznaczonym lub objęcie badaniami nowego obszaru, który uznany zostałby za szczególnie narażony na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Przy założeniu kontynuacji monitoringu na obszarze zlewni Płoni, w 2008 i 2009 roku przewiduje się wykonanie badań w 10 punktach. W roku 2008 planuje się objęcie programem badawczym 5 punktów, a w roku 2008 kolejnych 5. Częstotliwość i zakres pomiarów Zakres i częstotliwość badań prowadzonych w monitoringu wód podziemnych zaplanowano zgodnie z założeniami Programu Państwowego Monitoringu Środowiska na lata Badania monitoringowe na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego będą prowadzone: 2 razy w roku badania wód wgłębnych (w sezonie jesiennym i wiosennym), 4 razy w roku wód gruntowych (co kwartał). Zakres badań obejmuje: określenie stężeń tlenu rozpuszczonego w wodzie, azotu amonowego, azotu azotynowego, azotanów oraz pomiary przewodności elektrolitycznej i temperatury. Gromadzenie danych Wyniki monitoringu jakościowego będą gromadzone w bazie komputerowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie. Ocena wyników badań Ocena będzie wykonana zgodnie z rozporządzeniem MŚ w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. 71

37 Przekazywanie danych Odbiorcami danych będą: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Urząd Marszałkowski w Szczecinie, Zachodniopomorski Urząd Wojewódzki, urzędy powiatowe i gminne oraz Wojewódzka Stacja Sanitarno-pidemiologiczna w Szczecinie. Udostępnianie i upowszechnianie danych Dane będą upowszechniane i udostępniane w Raporcie o stanie środowiska województwa zachodniopomorskiego (raz na dwa lata), na internetowej stronie WIOŚ w Szczecinie (raz w roku), a także w zależności od zapotrzebowania potencjalnych użytkowników danych. Mapa Punkty regionalnego monitoringu wód podziemnych na obszarze szczególnie narażonym na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego w 2007 roku. 72