MINERAŁY I SKAŁY. Właściwość chemiczna minerałów: CaCO3 + 2HCl

Transkrypt

1 MINERAŁY I SKAŁY Minerały - naturalne składniki litosfery, ciała jednorodne chemicznie i fizycznie Na świecie znanych jest około 3000 minerałów. Niektóre minerały są pierwiastkami - tzw. minerały rodzime (np. siarka rodzima (S), złoto rodzime (Au), platyna rodzima (Pt), srebro rodzime (Ag) oraz grafit, diament) inne związkami chemicznymi. Około 250 minerałów stanowi grupę minerałów skałotwórczych, czyli wchodzących w skład skał. Minerały mogą mieć postać: ciał stałych o budowie krystalicznej. ciał o budowie niekrystalicznej np. opal, bursztyn, szkliwo wulkaniczne (mineraloidy, ciała bezpostaciowe) Najpospolitsze to : kwarc - dwutlenek krzemu (SiO 2 ), skalenie - to glinokrzemiany K, Ca, Na, miki (łyszczyki) - minerały krzemianowe, wyróżniające się doskonałą łupliwością wzdłuż jednej płaszczyzny (łupią się na cienkie blaszki). Rodzaje mik: biała = muskowit, czarna= biotyt. kalcyt (główny składnik wapienia), apatyt (fosforan wapnia), piryt (siarczek żelaza) Właściwości fizyczne minerałów: barwa - barwne, zabarwione - np. ametyst, morion, bezbarwne - np. kwarc, rysa czyli barwa sproszkowanego minerału, połysk, łupliwość czyli zdolność minerałów do rozłupywania się pod wpływem uderzenia lub nacisku wzdłuż określonych płaszczyzn, przełam własność braku łupliwości oraz twardość czyli odporność na ścieranie i zarysowywanie. Określa się ją na podstawie dziesięciostopniowej skali twardości Mohsa, przez porównanie z twardością minerałów wzorcowych. Skala Mohsa: 1. talk - Mg 3 ((OH) 2 *Si 4 O 10 ) 2. gips - CaSO 4 * 2H 2 O 3. kalcyt - CaCO 3 4. fluoryt - CaF 2 5. apatyt - Ca 5 F(PO 4 ) 3 Właściwość chemiczna minerałów: CaCO3 + 2HCl 6. ortoklaz - KAlSi 3 O 8 7. kwarc - SiO 2 8. topaz - Al 2 F 2 SiO 4 9. korund - Al 2 O diament CaCl2 + CO2 + H2O CHARAKTERYSTYKA SKAŁ Skały - to skupienia jednorodnych i niejednorodnych minerałów w dużej masie. Ze względu na genezę (pochodzenie) skały dzielimy na: magmowe, osadowe, metamorficzne (przeobrażone) SKAŁY MAGMOWE: Powstają z magmy lub lawy podczas jej zastygania. Magma - gorący stop krzemianowy, zawierający oprócz krzemianów: tlenki glinu, magnezu, żelaza, sodu oraz substancje lotne (para wodna, chlor, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, siarkowodór) Lawa to magma na powierzchni Ziemi pozbawiona gazów. Klasyfikacje skał magmowych:

2 ze względu na zawartość krzemionki:( kwaśne, obojętne, zasadowe) ze względu na warunki krzepnięcia magmy: głębinowe (plutoniczne); wylewne (wulkaniczne) i żyłowe ze względu na budowę (strukturę) : jawnokrystaliczna, skrytokrystaliczna i porfirowa War.powst. Głębinowe (plutoniczne) Skały wylewne (wulkaniczne) Skały żyłowe: struktura struktura powstają w jawnokrystaliczna tworzą skrytokrystaliczna, lub warunkach się wewnątrz Ziemi gdzie porfirowa* pośrednich, w magma stygnie powoli, powstają z magmy wylanej szczelinach skalnych zatem minerały są dobrze podczas erupcji wulkanicznej wykształcone i widzialne na powierzchnię jako lawa, gołym okiem która gwałtownie ochłodzona Zawartość SiO² zastyga w postaci drobnych kryształów, niedostrzegalnych gołym okiem. Może powstać też szkliwo wulkaniczne. Kwaśne GRANIT (kwarc, skaleń, PORFIR PEGMATYT mika) obojętne cechy pośrednie między kwaśnymi a zasadowymi zasadowe SJENIT DIORYT GABRO ANDEZYT MELAFIR BAZALT DIABAZ PERYDOTYT Granity w Polsce: Przedgórze Sudeckie Kamieniołomy w Strzelinie, Strzegomiu i Sobótce Ponadto nieeksploatowane: z obszaru Karkonoszy i Tatr Bazalty w Polsce : trzeciorzędowe wylewy bazaltu w Sudetach, Jawor eksploatacja bazaltu Ponadto wygasłe wulkany z ciosem słupowym bazaltu Leśna, G. Św.Anny Andezyty góra Wżar k. Czorsztyna Porfiry, melafiry Rów Krzeszowicki k. Krakowa Skały osadowe

3 Powstają : z nagromadzenia okruchów skał starszych (procesy wietrzenia) = okruchowe, lub z obumarłych roślin i zwierząt = organiczne, albo wytrącają się z roztworów wodnych = chemiczne Skały osadowe powstają przy współudziale czynników i procesów egzogenicznych. Główne czynniki i procesy to : Wietrzenie Proces przygotowawczy do powstania skały osadowej, tworzy się zwietrzelina ; jest to rozpad mechaniczny lub chemiczny skał pod wpływem czynników zewnętrznych ( np. zmian temperatury, wody z zawartością CO2 i in. ) Transport Przemieszczanie powstałych osadów (zwietrzeliny ), Transport : - eoliczny - rzeczny - morski - lodowcowy - grawitacyjny Sedymentacja Gromadzenie i osadzanie osadów w ściśle określonym środowisku ; Sedymentacja : - morska - lądowa Podział skał osadowych ; Okruchowe powstały w wyniku nagromadzenia produktów wietrzenia (gł. mechanicznego) skał starszych. Frakcja Luźne Zwięzłe Żwirowa gruzy (kanciaste ) żwiry ( obtoczone ) Diageneza Całokształt procesów dokonujących się w utworach po ich nagromadzeniu - prowadzi do lityfikacji osadu np. doprowadzenie spoiwa, odwodnienie osadu itp. Warunki : niskie ciśnienie i temperatura prowadzą do powstania litej skały brekcje zlepieńce - Czerwona Góra k. Chęcin -zlepieniec zygmuntowski (perm) Piaskowa piaski piaskowce - czerwone, spoiwo żelaziste, Wąchock - szare, spoiwo krzemionkowe, Szydłowiec Mułowa muły mułowce Iłowa iły, lessy iłowce - iły warwowe k. Poznania (czwartorzęd okres lodowcowy) Etapy przejścia skały luźnej w skałę zwięzłą: 1. Sedymentacja gromadzenie osadu (luźnego) w środowisku morskim lub lądowym 2. Diageneza przemiany świeżo zgromadzonego osadu polegające na zmianie jego właściwości, następuje wtedy zagęszczenie osadu spowodowane ciężarem nadległych warstw 3. Cementacja wypełnianie wolnych przestrzeni w skale spoiwem (np. krzemionką, związkami żelaza) 4. Lityfikacja przejście skały luźnej w zwięzłą

4 Organiczne powstały w wyniku nagromadzenia szczątków organicznych pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Skały pochodzenia roślinnego: są głównie produktem uwęglenia, czyli rozkładu substancji roślinnej bez dostępu tlenu co prowadzi do wzrostu udziału w składzie chemicznym tych skał pierwiastka węgla. Węglowodory (ropa naftowa i gaz ziemny) powstają w procesie bituminizacji - proces chemicznej przemiany składników organicznych bez dostępu powietrza. Wapienie : gł. minerał kalcyt CaCO, środowisko wodne, muszle skorupiaków (muszlowe), koralowe Kreda pisząca: mikroskopijne organizmy roślinne (np. wiciowce) np. Wyż. Lubelska Margle (wapień + substancje ilaste ) Skały palne : Węgle : gł. minerał C środowisko lądowe, roślinność kopalna ; - węgiel kamienny (karbon),antracyt 95 % C; - węgiel brunatny (trzeciorzęd ) mniej C ; - torf ( współcześnie) Bituminy : z węglowodorów ; środowisko wodne, miękkie części skorupiaków, rośliny wodne: gaz ziemny, ropa naftowa, asfat Chemiczne powstały w wyniku wytrącania się pewnych substancji chemicznych z roztworów wodnych. Sole : Gipsy CaSO4x2H2O Halit NaCl Anhydryty Sylwin KCl Wapienie chemiczne : Powstają w wyniku procesu krasowienia CaCo3 + H2O + CO2 Ca (HCO3)2 Np.. nacieki kalcytowe w jaskiniach Dolomity woda zawierała jony magnezu CaMg(CO3)2 Siarka rodzima, powstała z rozkładu gipsów, przy współudziale bakterii, tego typu złoża występują niezwykle rzadko na świecie (np. w Polsce ) Skały przeobrażone (metamorficzne) Powstają w głębi skorupy ziemskiej ze skał magmowych lub osadowych w warunkach wysokiego ciśnienia i temperatury. Podczas przeobrażania następuje : zmiana składu mineralnego, zmiana tekstury skały, zmiana struktury skały RODZAJE METAMORFIZMU: metamorfizm kontaktowy - przez kontakt z magmą lub gorącymi gazami w głębi Ziemi (np. biały wapień w kontakcie z magmą ulega przebarwieniu na kolor czerwony lub różowy) metamorfizm dyslokacyjny ( o dużym zasięgu regionalnym) - występuje na obszarach, gdzie miały miejsce ruchy skorupy ziemskiej, skutkiem czego skały dostają się do wnętrza skorupy ziemskiej i tam ulegają przeobrażeniu pod wpływem działania wysokiego ciśnienia. Skała wyjściowa do procesu przeobrażenia Skała przeobrażona

5 granit (magmowa) wapień (osadowa) gabro(magmowa) skały ilaste (osadowa) Piaskowce (osadowa) GNEJS MARMUR SERPENTYNIT ŁUPKI (dachówkowe, grafitowe, mikowe, itp KWARCYTY SKAŁY, TEKTONIKA, PROCESY ENDOGENICZNE ZADANIA 1.Oznacz literą P tylko te zdania, których prawdziwość potwierdza załączony poniżej rysunek. A) W wyniku wietrzenia skał magmowych mogą utworzyć się skały osadowe okruchowe... B) Skały metamorficzne mogą powstać ze skał magmowych po ich uprzednim przetopieniu.. C) Ze skał metamorficznych mogą powstawać skały osadowe D) Procesowi diagenezy podlegają zarówno skały osadowe jak i wylewne 2. Na poniższym wykazie wskaż skały, które powstają wskutek: a. powolnej krystalizacji magmy w głębi Ziemi b. nagromadzenia luźnego osadu w postaci rozdrobnionych składników skalnych c. reakcji wytrącania soli z wody 1) andezyt.. 9) granit 17) porfir 2) bazalt. 10) ił.. 18) sjenit.. 3) brekcja. 11) kwarcyt 19) sól kamienna 4) dolomit.. 12) less. 20) torf 5) gabro 13) łupek krystaliczny.. 21) wapień 6) gips.. 14) marmur. 22) węgiel kamienny.. 7) glina. 15) piasek.. 23) zlepieniec 8) gnejs. 16) piaskowiec 24) żwir

6 3. Do nazwy skały dobierz region Polski, w którym ona występuje. a) granit A) Kujawy b) piaskowiec B) Pomorze Zachodnie c) sól kamienna C) Przedgórze Sudeckie d) ropa naftowa D) Pojezierze Mazurskie E) Beskidy 4. Po opisie rozpoznaj skałę. a) Jest to skała magmowa zasadowa, grubokrystaliczna o czarnej lub ciemnozielonej barwie. b) Jest to skała osadowa pochodzenia chemicznego, choć może również powstawać na drodze sedymentacji materiału organicznego. Skała o jasnej barwie, czasem zabarwiona na różne odcienie 5. Wskaż różnice w budowie skorupy ziemskiej pod kontynentami i oceanami. Grubość skorupy Gęstość skał Rodzaj skał Skorupa kontynentalna Skorupa oceaniczna 6. Wybierz prawidłową odpowiedź : I.Astenosfera to : Najbardziej zewnętrzna Plastyczna część część płaszcza górnego litosfery Ziemi. Plastyczna część płaszcza górnego Ziemi. Dolna część skorupy ziemskiej. II. Bezpośredni dostęp człowieka w głąb Ziemi jest niemożliwy ze względu na wzrastające wraz z głębokością : Ciśnienie i wody podziemne Ciśnienie i temperaturę Ciśnienie, temperaturę i Temperaturę i twardość skał. twardość skał III. Prądy konwekcyjne materii zachodzą pod wpływem : Ściskania materii Różnic temperatury w pomiędzy obrębie warstwy i jej zderzającymi się plastyczności płytami litosfery IV. Teoria tektoniki płyt zakłada : Istnienie dolin ryftowych w najmłodszych górach świata płyt V. Strefa ryftowa jest to : Obszar kurczenia się skorupy ziemskiej wskutek jej ściskania Istnienie w obrębie litosfery przemieszczających się Obszar lądowy, na którym obserwuje się ruchy górotwórcze. Istnienia gorących i zimnych plam w przekroju Ziemi Istnienie w obrębie astenosfery ruchomych płyt Obszar oceaniczny, na którym występują najgłębsze rowy oceaniczne Pionowych ruchów litosfery Istnienie prądów konwekcyjnych w jądrze Ziemi Obszar powstawania nowej skorupy oceanicznej

7 VI. Przykładem strefy ryftowej jest : Morze Śródziemne Grzbiet Atlantycki Granica Płyty Amerykańskiej i Nazca VII. Powierzchnia nieciągłości Moho rozciąga się pomiędzy : Warstwą granitową a Płaszczem górnym a bazaltową litosfery dolnym Ziemi Astenosferą a płaszczem górnym Granica Płyty Pacyficznej i Euroazjatyckiej Skorupą Ziemi a płaszczem VIII. Astenosfera znajduje się w : Płaszczu górnym Ziemi W skorupie ziemskiej W płaszczu dolnym Ziemi IX. Doliny ryftowe powstają : W strefach W strefach kompresji, W strefach tensji subdukcji, w których wskutek najczęściej przebiegających pogrążania się skorupy przebiegających na wzdłuż wybrzeży oceanicznej powstają dnie oceanów kontynentów doliny X. Strefa subdukcji jest to : Obszar podsuwania Obszar powolnego się płyty wypiętrzania się kontynentalnej pod fragmentów skorupy oceaniczną ziemskiej Obszar powolnego obniżania się powierzchni Ziemi. W jądrze zewnętrznym W strefach kolizji dwóch płyt kontynentalnych, na skutek niszczenia i nadtapiania dolnych fragmentów płyt litosfery Obszar podsuwania się płyty oceanicznej pod kontynentalną. XI. Grzbiety śródoceaniczne powstają wskutek : Podmorskiego wulkanizmu w strefach ryftowych. Lądowego wulkanizmu w strefach ryftowych Zderzenia się dwóch płyt oceanicznych XII. Przykładem strefy subdukcji jest : Granica płyty indoaustraijskiej i afrykańskiej Grzbiet środkowoatlantycki Granica płyty amerykańskiej i Nazca Kurczenia się dna oceanicznego Wielki Rów Afrykański 7.Określ typ granicy, która przebiega wzdłuż Filipin, Tajwanu i Rowu Filipińskiego oraz nazwij płyty, pomiędzy którymi ona przebiega Mapa przedstawia rozmieszczenie głównych płyt litosfery i kierunki ich ruchu.

8 Źródło: Kądziołka J., Podstawy geografii w zadaniach, WSiP, a) Podaj po dwa przykłady obszarów położonych w strefach subdukcji i w strefach ryftowych. Strefy subdukcji Strefy ryftowe b) Wymień cztery procesy lub zjawiska geologiczne będące konsekwencją ruchu płyt litosfery w tych strefach Dopisz, której sfery Ziemi dotyczą określenia: a) Jest ciałem stałym, zbudowanym głównie z pierwiastków metalicznych b) Półplastyczna warstwa płaszcza Ziemi. c) Zalega pod litosferą d) Jest w stanie płynnym, zalega poniżej 2900 km.. e) Składa się z kilkunastu płyt f) Głównymi składnikami występujących tam związków chemicznych są: tlen, glin, żelazo, magnez, sód i potas. g) W obrębie tej warstwy występują wędrujące ku powierzchni strumienie ciepła Napisz, którą cyfrą oznaczono na rys.: Napisz, którą literą oznaczono na rys.:

9 a) ryft.. a) warstwę skał osadowych w skorupie ocean.... b) rów oceaniczny b) warstwę skał osadowych w skorupie kont. c) warstwę granitową. d) warstwę bazaltową w skorupie ocean. e) warstwę bazaltową w skorupie kont Dopisz, czego dotyczą określenia: a) Skalna powłoka, na którą składa się skorupa ziemska i zewnętrzna część płaszcza Ziemi. b) Ruchy pionowe w litosferze wywołane zwiększeniem lub zmniejszeniem masy fragmentu litosfery. c) Obszar litosfery, w którym następuje kolizja płyt i pogrążanie się jednej płyty pod drugą.. d) Głębokie rozpadliny w litosferze powstające w miejscach odsuwania się od siebie płyt litosfery. e) Przemieszczanie się materii w płaszczu Ziemi, ruchy okrężne, wywołane różnicą temperatury między jego dolną i górną warstwą. f) Fragmenty skorupy ziemskiej o większej grubości i mniejszej gęstości w stosunku do pozostałych części skorupy 12. Literą P oznacz zdania prawdziwe, a literą F zdania fałszywe: a) Najintensywniejsze zjawiska wulkaniczne miały miejsce w prekambrze.. b) Hipocentrum to miejsce na powierzchni Ziemi, w którym odczuwane są wstrząsy o największej sile.. c) Czynny wulkanizm jest związany z obszarami prekambryjskich tarcz.. d) Stratowulkany to najbardziej typowe wulkany Islandii e) Doliny ryftowe są miejscem podwodnego wulkanizmu. f) Zatopione łańcuchy gór fałdowych są najczęściej grzbietami śródoceanicznymi...

10 g) Ruchy górotwórcze występują w strefach rozrywania skorupy ziemskiej pod wpływem ruchu płyt litosfery 13. Napisz, jakiego rodzaju ruchy skorupy ziemskiej, przedstawione na rysunku, zachodzą między płytami: a) pacyficzną i Nazca b) indo-australijską i euroazjatycką.. c) afrykańską i amerykańską Napisz, czego dotyczą określenia: a) Podziemne wtargnięcie magmy w skały skorupy ziemskiej. b) Wulkany, które na przemian wyrzucają produkty stałe i wylewają lawę c) Pozostałość rozerwanego wybuchem starego stożka wulkanicznego. d) Osadzające się na powierzchni Ziemi stał produkty wybuchu wulkanu (popioły, lapille, pumeksy), występujące w postaci luźnej lub scementowanej e) Wulkany tworzące płaskie, rozległe wzniesienia, którymi wydobywa się uboga w krzemionkę lawa podczas spokojnych erupcji.. f) Zjawiska związane z tworzeniem się ognisk magmowych, intruzji, i powstawaniem skał magmowych głębinowych g) Rodzaj rozległej intruzji magmowej, powstającej często poprzez zakrzepnięcie dużego ogniska magmowego. 15.Uzupełnij zdania, wybierając z nawiasów odpowiednie wyrazy. W zależności od właściwości lawy wulkany przybierają różne kształty. Z lawy zawierającej dużo krzemionki powstają wulkany ( stożkowe / tarczowe ), a z lawy zawierającej mało krzemionki powstają wulkany ( stożkowe / tarczowe). Lawa ( kwaśna/ zasadowa) jest rzadka, a lawa ( kwaśna /zasadowa) jest gęsta. Od właściwości lawy zależy też siła wybuchu wulkanu. Gwałtowne eksplozje zachodzą, gdy lawa ( kwaśna /zasadowa) zatyka ujście krateru i tamuje uchodzenie ( lawy/ gazów) a. Podkreśl te kraje, w których występują zjawiska sejsmiczne i (lub) wulkaniczne. Meksyk, Urugwaj, Litwa, Gruzja, Mauretania, Maroko, Nepal, Szwecja b. Czym się różni hipocentrum od epicentrum? Uzupełnij zdania, wykorzystując określenia: kwaśny, zasadowy, tarczowy, stratowulkan.

11 Stożek wulkaniczny utworzony przez wylewającą się lawę...- rzadką, łatwo topliwą - jest rozległy i ma łagodnie nachylone stoki. Jest to wulkan.... Stożek wulkaniczny, przez który wydostaje się lawa... - gęsta i zawierająca stałe produkty wulkanizmu - jest stromy oraz wysoki. Jest to wulkan zwany.... b. Podkreśl te kraje, w których występują zjawiska sejsmiczne i (lub) wulkaniczne. Boliwia, Gujana, Białoruś, Turcja, Finlandia, Indonezja, Grecja, Australia c. Czym się różni magma od lawy? Dwutlenek krzemu (krzemionka) decyduje o właściwościach lawy. Wymień dwie cechy lawy zależne od ilości krzemionki w niej zawartej. a)... b) Porównaj wulkany eksplozywne i efuzywne. Podaj trzy występujące między nimi różnice. a)... b)... c) Na rysunku zaznacz i podpisz 4 obszary sejsmiczne (po jednym obszarze na jednym kontynencie) 20. Przyporządkuj pojęciom podane definicje: a) batolit A) zakrzepła magma w obrębie skał starszych b) płaszczowina B) struktura fałdowa zbudowana z wielu fałdów oderwanych od podłoża, przewróconych i przesuniętych na znaczne odległości

12 c) lakolit C) ogromna intruzja magmowa o nieustalonej powierzchni dolnej d) intruzja D) nieduża intruzja magmowa w kształcie soczewki a)..., b)..., c)..., d) Wskaż, wśród podanych, zdania prawdziwe. a) Do tektonicznych trzęsień ziemi zaliczane są trzęsienia antropogeniczne. b) Skutkiem trzęsień ziemi zlokalizowanych pod dnem morza są tsunami. c) Z lawy ubogiej w krzemionkę powstają wulkany tarczowe. d) Dążenie do zachowania równowagi przez płyty litosfery wywołuje ruchy epejrogeniczne. 22. Podanym typom wulkanów przyporządkuj wymienione niżej wulkany. a) efuzywne A) Hekla b) eksplozywne B) Wezuwiusz c) stratowulkan C) Etna D) Mauna Loa E) Mayon a). b).. c) 23. Na rysunku podpisz elementy wulkanu: Klucz odpowiedzi Zajęcia 3

13 1) Zdania prawdziwe: A, B 2) a) gabro, granit, sjenit; b) glina, ił, less, piasek, żwir; c) dolomit, gips, sól kamienna 3) ac, be, ca, db 4) a) gabro, b) dolomit 5) Skorupa kontynentalna grubość: większa, gęstość: mniejsza, rodzaj skał: osadowe, granity, bazalty, skorupa oceaniczna grubość: mniejsza, gęstość: większa, rodzaj skał: osadowe, bazalty 6) I- plastyczna część płaszcza górnego Ziemi, II- ciśnienie i temperaturę, III- istnienia gorących i zimnych plam w przekroju Ziemi, IV- istnienie w obrębie litosfery przemieszczających się płyt, V- obszar powstawania nowej skorupy oceanicznej, VI- Grzbiet Atlantycki, VII- skorupą Ziemi a płaszczem, VIII- w płaszczu górnym Ziemi, IX- w strefach pensji najczęściej przebiegających na dnie oceanów, X- obszar podsuwania się płyty oceanicznej pod kontynentalną, XI- podmorskiego wulkanizmu w strefach ryftowych, XIIgranica płyty amerykańskiej i Nazca 7) Strefa subdukcji płyty oceanicznej z oceaniczną. Płyty Euroazjatycka i Filipińska 8) a) strefy subdukcji: np. zach. wybrzeże Ameryki Pd, Wyspy Japońskie, Filipiny,; strefy ryftowe: np. Grzbiet Atlantycki, Islandia, Morze Czerwone b) 1- wulkanizm, 2- trzęsienia Ziemi, 3- ruchy orograficzne, 4- wędrówka kontynentów 9) a) jądro wewnętrzne, b) astenosfera, c) astenosfera, d) jądro zewnętrzne, e) litosfera, f) skorupa ziemska, g) płaszcz Ziemi 10) a) 1, b) 2 a) B, b) C, c) D, d) A, e) E 11) a) litosfera, b) ruchy izostatyczne, c) strefa subdukcji, d) doliny ryftowe, e) ruchy konwekcyjne magmy, f) skorupa kontynentalna, 12) a) P, b) F, c) F, d) F e) P, f) F, g) F 13) a) 2, b) 3, c) 2 14) a) intruzja magmowa, b) stratowulkany, c) kaldera, d) skały piroklastyczne, e) tarczowe, f) plutoniczne, g) batolit 15) Wybrane wyrazy: stożkowe, tarczowe, zasadowa, kwaśna, kwaśna, gazów a) Meksyk, Gruzja, Maroko, Nepal b) hipocentrum to ognisko trzęsienia ziemi pod powierzchnią Ziemi, epicentrum znajduje się na powierzchni Ziemi nad hipocentrum, wstrząsy odczuwalne są tam najsilniej 16) ) Kolejne określenia: zasadową, tarczowy, kwaśna, stratowulkanem b) Boliwia, Turcja, Indonezja, Grecja c) lawa to odgazowana magma, lawa występuje na powierzchni Ziemi, magma pod powierzchnią Ziemi 17) Do wyboru: lepkość, gęstość, odczyn 18) a) rodzaj erupcji: eksplozywne gwałtowna, efuzywne spokojna b) rodzaj wyrzucanego materiału: eksplozywne główne gazy i materiał piroklastyczny, efuzywne lawa c) kształt stożka wulkanicznego: eksplozywne strome stoki, efuzywne (tarczowe) płaskie 19) np.: Ameryka PN Kordyliery, Ameryka PD Andy, Europa Alpy, Pireneje, Apeniny, Karpaty, Bałkany, Azja Turcja, Kaukaz, Himalaje, Japonia, Filipiny, Kuryle Afryka Atlas 20) ac, bb, cd, Da 21) b,c 22) aad, be, cbc 23) Po lewej stronie od góry: krater, komin wulkaniczny, potok lawy, intruzja magmowa (lopolit); po prawej stronie od góry: popiół wulkaniczny i gazy, stożek pasożytniczy, ognisko magmy (komora magmowa)

14