AKTUALNY STAN I DALSZE KIERUNKI BADAN NAD ZAWARTOŚCIĄ MIKROELEMENTÓW W GLEBACH POLSKI

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. 23, Z. 2, W ARSZAW A 1972 Referat BOHDAN DOBRZAŃSKI, JA N GLIŃSKI AKTUALNY STAN I DALSZE KIERUNKI BADAN NAD ZAWARTOŚCIĄ MIKROELEMENTÓW W GLEBACH POLSKI Omawiając obecny stan oraz perspektywy dalszych badań nad m i kroelementami w glebach Polski warto na wstępie naświetlić kierunki badań zaznaczające się w tej dziedzinie w innych państwach. W ZSRR przeważają prace z zakresu inwentaryzacji zasobów mikroelementów (zawartość ogólna i przyswajalna) w glebach różnych rejonów. Sporządza się przy tym mapy zasobności gleb w poszczególne m i kroelementy. Zwraca się również uwagę na wpływ różnych czynników (glebotwórczych, składu mechanicznego, nawożenia itp.) na ogólną zawartość tych pierwiastków w glebach oraz na ich przy swa jalność przez rośliny. Są również prowadzone badania nad zawartością mikroelementów w różnych frakcjach mechanicznych gleb. Oznaczanie mikroelementów opiera się głównie na metodach kolorymetrycznych, spektrograficznych i polarograficznych. Ostatnio modna staje się spektrofotometria absorpcji atomowej. Podejmowane są próby wprowadzania metod statystycznych (numerycznych) do analizy wyników oznaczeń zawartości mikroelementów w glebach oraz wzajemnych zależności między występowaniem mikroelementów a innymi właściwościami gleb. W państwach zachodnich prowadzi się badania mające na celu głównie rozwiązywanie problemów mikroelementów w wąskich zakresach tematów. Takimi problemami są: badania czynników wpływających na zmiany rozpuszczalności m i kroelementów w glebach oraz ich przy swa jalności przez rośliny (wpływ próchnicy, temperatury, procesów oksydoredukcyjnych oraz nawożenia podstawowego ze szczególnym uwzględnieniem wapnowania); wpływ nawożenia gleb ściekami i odpadami przemysłowymi oraz zanieczyszczeń powietrza (zadymień fabrycznych, spalin samochodowych itp.) na zawartość mikroelementów w glebach i roślinach; badania nad jednym roztworem ekstrakcyjnym do oznaczeń rozpuszczalnych form mikroelementów w glebach;

2 6 В. Dobrzański, J. Gliński wpływ nawożenia mikroelementami na plony roślin oraz formy wprowadzania ich do gleby (w postaci chelatowej, jonitach itp).; badania połączeń organiczno-metalicznych w gleba-ch. W niektórych państwach przyjęto do oznaczeń rozpuszczalnych form mikroelementów jeden roztwór ekstrakcyjny, np. 2,5-procentowy kwas octowy o ph 2,5 w Anglii, In HC1 w ZSRR, roztwór 0,5n kwasu octowego z 0,5n octanem amonowym o ph 4,65 w Finlandii. W ZSRR ponadto zaleca się przy ustalaniu dawek mikronawozów uwzględniać obok rozpuszczalnej ilości mikroelementów również zapotrzebowanie roślin na dany pierwiastek oraz właściwości gleb ograniczające dostępność mikroelementów dla roślin, jak stopień dyspersji gleby, ilość próchnicy, półtoratlenków, węglanów itp. Dotychczasowy stan badań nad mikroelementami w glebach Polski zamyka się liczbą ok. 200 wydrukowanych prac. Badania prowadzono w kilku kierunkach: oznaczanie ogólnych form mikroelementów w glebach, oznaczanie form przyswajalnych przez rośliny, prace metodyczne, obejmujące wprowadzanie nowych metod lub modyfikacje metod dotychczas stosowanych do oznaczania mikroelementów w glebach oraz dobór odpowiednich roztworów ekstrakcyjnych do oznaczania przyswajalnych form mikroelementów, badanie wpływu zabiegów agrotechnicznych na zawartość mikroelementów w roślinach, próby uchwycenia powiązań między zawartością mikroelementów w glebach i w roślinach. Metodyka oznaczeń mikroelementów w glebach Polski opiera się głównie na metodach kolorymetrycznych, choć stosuje się również m e tody spektrograficzne (Lublin, Wrocław, Poznań), a ostatnio wprowadza się atomową spektroskopię absorpcyjną (Poznań, Puławy). Na podstawie prac Chudeckiego, Czarnowskiej, Czekalskiego i Kociałkowskiego, Dechnika, Dobrzańskiego. Glińskiego, Greinerta, Kabaty, Musierowicza, Piotrowskiej, Piszczka, Reimanna, Roszyka, Strzemskiego i Święcickiego mamy dość danych charakteryzujących ogólną zawartość ważniejszych mikroelementów w glebach mineralnych terenów nizinnych i wyżynnych naszego kraju. Rędziny, gleby hydrogeniczne oraz gleby terenów górzystych były w małym stopniu badane pod kątem zawartości w nich mikroelementów. Najwięcej prac poświęcono występowaniu w glebach Polski takich mikroelementów, jak Mn, Cu i B. Na mniejszą skalę badano zawartość Ti, Mo, Co i Ni. a jedynie kilka prac uwzględnia inne pierwiastki, jak Sr, Ba, Cr, V, Zn, Pb.

3 Stan badań nad mikroelementami gleb Polski 7 Wyczerpująco opracowane zostało przez Święcickiego zagadnienie występowania В w glebach Polski. W monografii pt. Bor w typowych glebach regionów naturalnych Polski przedstawił on zawartość różnych form В (ogólną, rozpuszczalną w wodzie i rozpuszczalną w kwasach) w 171 profilach glebowych, reprezentujących 5 różnych regionów naturalnych Polski. Oznaczono również В w wydzielonej z wybranych próbek glebowych frakcji koloidalnej oraz w roślinach rosnących na glebach 0 różnej zawartości dostępnego B. Podobne monograficzne opracowanie dla Mn w naszych glebach zrobił Musierowicz i współautorzy. Oznaczając ogólne ilości mikroelementów w glebach zwracano uwagę na czynniki wpływające na ich zawartość i rozmieszczenie w profilach glebowych. Stwierdzono, że jednym z najważniejszych czynników, decydujących o zawartości mikroelementów w glebach, są cechy rodzajowe 1 gatunkowe gleb. Biorąc pod uwagę skałę macierzystą, najmniejsze ilości mikroelementów znajdowano w glebach wytworzonych z piasków, więcej w glebach wytworzonych z utworów pyłowych wodnego pochodzenia, glin zwałowych, lessów, utworów aluwialnych, utworów starych tarasów akumulacyjnych, gezów, wapieni, a najwięcej w glebach powstałych z fliszowych skał zbudowanych z pyłowców i iłołupków. Stężenia mikroelementów w glebach wykazują wysokie współczynniki korelacji z zawartością części spławialnych. Na podstawie analizy statystycznej wyników uzyskanych dla 100 próbek glebowych oznaczono współczynnik korelacji dla 11 pierwiastków w zależności od zawartości części spławialnych w glebie (tab. 1). Z ależność pomiędzy zaw a rto śc ią m ikroelementów i ilo ś c ią c z ę ś c i spław ialnych w glebach P ierw iastek Ti 0,83 Mn 0,7 0 Cu Co 0.77 Wi V 0.81 Cr 0,62 Pb 0,4 4 S r 0,41 Ba 0,41 Ho 0,8 6 r P ierw iastek Ś red n ie z aw a rto śc i m ikroelem entów /ppm / w poziomach glebowych 30 odkrywek Poziom Tabela 2 A1 A2, Aj В, /В / Łfin Cu Co Ni V Cr Pb S r Ba ^33

4 8 В. Dobrzański, J. Gliński Z poziomami próchnicznymi ściśle związana jest akumulacja Mn. Procesy glebo twórcze decydują w dużym stopniu o ilościowym rozmieszczeniu mikroelementów w profilach glebowych. Szczególnie w y raźnie występuje to w glebach bielicowych, pseudobielicowych i brunatnych (tab. 2). Najbardziej czuła na te procesy okazała się miedź, którą można uważać za wskaźnik typologiczny (rys. 1). Zawartość CU w тпд/кд g/eby Rys. 1. R ozm ieszczenie Cu w profilach gleb bielicow ych i pseudobielicow ych Na profilowe oraz powierzchniowe rozmieszczenie mikroelementów w glebach oddziałują również procesy erozyjne, odsłaniające na zboczach skałę macierzystą, która wywiera bezpośredni wpływ na glebę. Stwierdzono, że na przekrojach niwelacyjnych gleb erodowanych, wytworzonych ze skał ubogich w mikroelementy (np. lessy, wapienie), najmniejsze ilości mikroelementów występują w glebach na zboczach w porównaniu do gleb znajdujących się na wierzchowinie i u podnóża zboczy. W przypadku natomiast gleb wytworzonych ze skał zasobnych w mikroelementy (np. skały fliszowe), wpływ erozji na zawartość tych mikroelementów w poziomach wierzchnich gleb jest niewielki (rys. 2 7). Również działalność człowieka, polegająca na zmianie użytkowania gleby z leśnej w uprawną, ma w pływ na zróżnicowanie stężeń mikroelementów w profilach glebowych (rys. 8 10). Badania wpływu zabiegów agrotechnicznych, a szczególnie nawożenia podstawowego na zawartość mikroelementów w glebach, były podejmowane na małą skalę. Doświadczenia Barszczaka prowadzone w Skierniewicach wykazały, że systematyczne łączne stosowanie trzech podstawowych nawozów NPK zmniejszało zawartość przyswajalnego boru w glebie, a wapnowanie oraz nawożenie obornikiem zwiększało przy swa jalność tego pierwiastka. Podobne rezultaty otrzymał Dobrzański na glebie bielicowej Zakładu Doświadczalnego w Sobieszynie. Jak wynika z badań Piszczka, nawożenie NPK stosowane na glebach SD w Gołębiowie i Sobieszynie przyczyniło się do zwiększenia zawar-

5 Stan badań nad mikroelementami gleb Polski 9 m, 8 0L Rys. 2. W ystępowanie m ikroelem entów w erodowanych pseudobielicow ych g lebach w ytw orzonych z lessu Rys. 3. W ystępow anie m ikroelem entów w erodowanych czarnoziemach Rys. 4. W ystępow anie m ikroelem entów w erodowanych rędzinach Rys. 5. W ystępowanie Cu i Mn w erodowanych glebach w ytw orzonych z gezy i piasku (kropki) tości wym iennego i czynnego Mn w glebach, natomiast brak P i N w nawozach oraz wapnowanie obniżyło jego ilość w glebie. Czuba podaje, że ośmioletnie zróżnicowane nawożenie gleby bielicowej pyłowej w płynęło tylko nieznacznie na zawartość Mn aktywnego w glebie. Natomiast

6 10 В. Dobrzański, J. Gliński Rys. 6. W ystępow anie Ni i Cr w erodowanych glebach w ytw orzonych z gezy i piasku (kropki) Rys. 7. W ystępow anie m ikroelem entów w erodowanych glebach w ytworzonych z fliszu karpackiego Andrzejewski, Czekalski i Kociałkowski w glebach, na których stosowano nawozy i wapnowanie, stwierdzili zmniejszenie się ilości tego pierwiastka. Autorzy ci badali również zmiany zawartości innych mikroelementów (Cu, Co, Mo, Fe) w glebach pod wpływem zastosowanego nawożenia wyciągając następujące ogólne wnioski: nawożenie organiczne zwiększa ilość rozpuszczalnych form mikroskładników, ścieki miejskie zwiększają ilość Cu i Fe, wapnowanie obniża zawartość B, Cu, Co i częściowo Mo. Koter i współpracownicy zwracają uwagę na możliwość braku Mn przyswajalnego w glebach obojętnych, zasadowych i świeżo zwapnowanych. Wpływem nawożenia podstawowego, a głównie wapnowania, na zawartość mikroelementów w roślinach rosnących na glebach mineralnych zajmował się Mercik oraz Majewski i Janiszewski, a na glebach organicznych Kuczyńska. Wapnowanie gleb mineralnych zmniejszyło w roślinach ilość Mn, Cu, Zn, B, Fe, Ba i Sr. Zwiększona została zawartość Mo, a ilość Co nie uległa zmianie. Nawożenie NPK gleb torfowych obniżyło zawartość Cu w sianie. Stosowanie odpadów przemysłowych i kopalnianych na glebach piaszczystych (nie publikowane dane Katedry Gleboznawstwa WSR w Lublinie) wpłynęło znacznie na ilość ogólną i przyswajalną niektórych m i-

7 Stan badań nad mikroelementami gleb Polski 11 Rys. 8. W pływ użytkow ania na rozm ieszczenie m ikroelem entów w profilach gleby bielicow ej w ytw orzonej z piasku

8 12 В. Dobrzański, J. Gliński pole los Zawartość ogólna Rys. 9. W pływ użytkow ania na rozm ieszczenie m ikroelem entów w profilach gleby pseudobielicowej w ytw orzonej z lessu

9 Stan badań nad mikroelementami gleb Polski 13 r cm pa/p /a s ^0/77^ przyswajalne Rys. 10. W pływ użytkow ania na rozm ieszczenie przysw ajalnych form Cu i Mn w profilach różnych gleb 1 gleb a b ielico w a w y tw o rzo n a z p iask u, 2 gleb a p seu d ob ielicow a, w y tw o rzo n a z lessu, 3 g leb a p seu d o b ielico w a w y tw o r zo n a z u tw o ró w le sso w a ty c h, 4 czarn oziem, 5 ręd zina, 6 gleba brunatna w ytw orzon a z gezy, 7 górska gleba brunatna, kw aśna w ytw orzona z fliszu

10 14 В. Dobrzański, J. Gliński kroelementów w glebach. Spośród stosowanych odpadów (bentonit, ił turoszowski, krzemionka, odpady poflotacyjne) na zawartość m ikroelementów w glebach miały wyraźny wpływ odpady poflotacyjne i krzemionkowe. Przy dawkach odpadów poflotacyjnych w ilości q/ha znacznie wzrosła ogólna zawartość Cu (z 9 do 75 ppm) i Mn (z 46 do 180 ppm), a przy odpadach krzemionkowych ilość Zn wzrosła przeszło dwukrotnie. Również nastąpiło zwiększenie form rozpuszczalnych w y mienionych pierwiastków. Przy odpadach poflotacyjnych ilość rozpuszczonej Cu wzrosła z 2,5 do 12,5 ppm, a Mn o 16 ppm. Bentonit, ił turoszowski i krzemionka obniżyły rozpuszczalność Mn. Wpływ hutnictwa cynku na gleby w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym badał Greszta i Godzik. Wykazali oni znaczną akumulację Zn w wierzchniej warstwie gleby w pobliżu źródła emisji, dochodzącą niekiedy do ppm oraz duże ilości Pb. Te ilości pierwiastków w glebach eliminują całkowicie roślinność wyższą. Podobne spostrzeżenia na tym terenie przeprowadził Skawina i Wąchalewski. Dobrzański, Gliński i Misztal w glebach okolic cementowni Wierzbica (woj. kieleckie) stwierdzili znaczne zwiększenie ilości Sr i Mn. Gleby hydrogeniczne były badane pod kątem zawartości w nich m i kroelementów, głównie w powiązaniu z roślinnością łąkową. Chodziło przy tym o określenie zdrowotności paszy dla zwierząt, stwierdzenie zależności między ilością mikroelementów w glebach i w roślinach łąkowych oraz między zawartością popiołu w roślinach i ich składem gatunkowym a zawartością mikroelementów. Niedostateczną ilość Cu, Mn i Co w roślinach użytków zielonych kilku rejonów Polski stwierdzili: Chodoń. Gliński, Kabata, Kuczyńska. Liwski, Skulmowski i Wierciński. Liwski i współautorzy, prowadząc na glebach łąk nadnoteckich doświadczenia poletkowe i łanowe z mikronawozami (Cu, Co, Mn i S) stwierdzili, że zastosowane nawożenie nie wpłynęło na wysokość plonu ani na skład gatunkowy siana. Zwiększyła się natomiast zawartość Cu, Co i Mn w sianie poprawiając jego zdrowotność. Przykładem wszechstronnego ujmowania powiązań między glebą i rośliną oraz warunków pobierania mikroelementów przez rośliny mogą być prace Ruszkowskiej nad przyswajalnością molibdenu. Badania te uwzględniły różne czynniki wpływające na przyswajalność tego mikroelementu z gleb przez rośliny, jak nawożenie N, P, Mo i Ca. Sprawdzono również przydatność testu roślinnego (sałata) do oznaczeń ilości przyswajalnego Mo w glebie. Formy rozpuszczalne mikroelementów oznaczano w Polsce, używając różnych roztworów ekstrakcyjnych: mangan roztworem siarczynowym o ph 8, bor gorącą wodą, miedź rozcieńczonym HNO.* oraz 0,02

11 Stan badań nad mikroelementami gleb Polski 15 molowym kompleksonem III, molibden roztworem szczawianowym, cynk roztworem Weara-Sommera w 0,ln HC1 i kobalt roztworem 2,5-procentowego kwasu octowego. Były jednak podejmowane próby zastosowania do grupowej ekstrakcji mikroelementów jednego roztworu (Boratyński, Roszyk, Ziętecka oraz Gliński). Stosowano również metody biologiczne do wyceny ilości form przyswajalnych mikroelementów w glebach (Nowosielski, Ruszkowska). Formy rozpuszczalne oznaczano głównie dla kilku mikroelementów : B, Cu, Mn, Mo i Zn. Należy tu wymienić takich autorów, jak Boratyński i współpracownicy, Gorlach, Kabata, Koter i współpracownicy, Musierowicz i współpracownicy, Piotrowska, Ruszkowska. Rzadziej oznaczano formy rozpuszczalne Co i Ni, a jedynie Roszyk zajmował się rozpuszczalnością Cr i V. Aktualnie na szeroką skalę zakrojone badania form rozpuszczalnych mikroelementów w glebach przeprowadzają wojewódzkie stacje chemiczno-rolnicze pod kierunkiem Ośrodka Wrocławskiego. Poza glebami węglanowymi, hydrogenicznymi i niektórymi piaskowymi oraz górskimi nie stwierdzono u nas niedoborów mikroelementów ważnych dla plonowania roślin i dla zdrowotności zwierząt. Należy jednak pamiętać, że w miarę intensyfikacji rolnictwa gleby będą bardziej niż dotychczas zubożane w mikroelementy i problem niedoborów może się w nich wyraźniej zaznaczyć. Na tle dotychczasowego stanu badań w Polsce, w oparciu o prace prowadzone w zakresie mikroelementów w innych państwach, uwzględniając potrzeby naszego rolnictwa, można sugerować kierunki dalszych badań w tej dziedzinie: badania przemian, jakim ulegają mikroelementy w glebach, ze szczególnym uwzględnieniem czynników wpływających na ich uruchomianie i uwstecznianie; określenie zależności między zawartością mikroelementów w glebie, w roślinie i w organizmach zwierzęcych; badanie wpływu działalności człowieka na zawartość mikroelementów w glebach i organizmach żywych (wpływ nawozów, odpadów przemysłowych, zanieczyszczenie powietrza, wody itp.); ustalenie na podstawie doświadczeń ścisłych form oraz dawek nawozów mikroelementowych pod rośliny w zależności od gatunku roślin, rodzaju gleby oraz nawożenia podstawowego; adaptacja nowych metod i aparatury do oznaczeń mikroelementów w glebach.

12 16 В. Dobrzański, J. Gliński LITERATURA [1] Adamus М., Boratyński K., Kardasz T.: Przydatność m etody siarczynowej i hynchidronow ej oznaczania m anganu aktyw nego w glebie do oceny zasobności gleb w m angan. Rocz. glebozn., t. 16, z. 1, [2] Andrzejewski M., Czekalski A., Kociałkowski Z.: W pływ n a w ożenia organicznego i w apnow ania na zm iany rozpuszczalności niektórych m ikroelem entów. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Pr. Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., t. 18, z. 2, [3] Andrzejewski M., Czekalski A., Kociałkowski Z.: W stępne b a dania nad zaw artością m ikroelem entów w glebach górskich. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Pr. Kom. Nauk roi. i Kem. Nauk leś., t. 18, z. 2, [4] В a r s z e z а к T.: W pływ naw ożenia m ineralnego, organicznego i w apnow a nia na zawartość w glebie rozpuszczalnego w w odzie boru w św ietle długoletnich dośw iadczeń w Skierniew icach. Rocz. glebozn., t. 15, z. 1, [5] Boratyński K., Bur ström L.: Pobieranie m iedzi i m anganu przez pszenicę przy różnym ph. Rocz. Nauk. roi., t. 38, z. 2 3, [6] Boratyński K., Roszykowa S., Ziętecka М.: O m etodach chem icznych (kolorym etrycznych) oznaczania zasobności gleb w mangan przysw ajalny dla roślin. Rocz. glebozn., t. 15, z. 1, [7] Boratyński K., Roszykowa S., Roszyk E., Tyszkiewicz M., Ziętecka M.: Zawartość przysw ajalnych form Cu, Mn, Mo, Zn w niek tórych typach gleb D olnego Śląska pow stałych na utworach pyłow ych. Rocz. glebozn., t. 18, z. 1, [8] Boratyński K.: M etody badania przysw ajalnych form m ikroelem entów w glebach. M ateriały z konw ersatorium m ikroelem entow ego PAN, Poznań [9] Chmielewska B.: Stability constants of soluble Cu, Co and Zn com plex com binations w ith humic acids of lowmoor. Pol. J. of Soil Sei., t. 2, nr 2, [10] Chodoń J.: Zawartość Mn, Cu i Co w glebie i sianie na podstawie badań niektórych torfow isk Pojezierza W arm ińsko-m azurskiego. Rocz. Nauk. roi., 75-F-2, [11] Chudecki Z.: N iektóre czynniki kształtujące zaw artość i rozm ieszczenie J, Cu oraz Zn w glebach Pom orza Zachodniego. Zesz. nauk. WSR Szczec. nr 10, [12] Czako w J.: N ow e kierunki w spektralnej analizie em isyjnej oraz m ożliw ości w ykorzystania ich do badania gleb. M ateriały z konw ersatorium m i kroelem entow ego PAN, Poznań [13] Czak o w J., Gliński J., Magier ski J., Nowicki R.: A trial of plasm a jet application as a new excitation source in spectral analysis of soils. Pol. J. of Soil Sei., t. 2, nr 2, [14] С z arnowska K.: Tytan w glebach w ojew ództw a łódzkiego. Rocz. Nauk roi., 90-A -l, [15] Czarnowska K.: Miedź w glebach N iziny M azow iecko-podlaskiej. Rocz. Nauk roi., 94-A-4, [16] Czarnowska K.: M olibden w niektórych glebach N iziny M azow iecko-podlaskiej. Rocz. Nauk roi., 94-A-4, [17] Czarnowska K.: Zawartość m iedzi w glebach w ytw orzonych z piasków różnej genezy. Zesz. probl. Post. Nauk. roi., t. 50b, 1964.

13 Stan badań nad mikroelementami gleb Polski 17 [18] Czekalski A., Kociałkowski Z.: Zawartość niektórych m ikrolem entów w glebach W ielkopolski. Rocz. glebozn., t. 15, [19] Czekalski A., Kociałkowski Z.: Zawartość m ikroelem entów w g le bach i roślinach zbożowych pól upraw nych woj. poznańskiego. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Pr. Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., t. 19, z. 2, [20] Czekalski A.: W stępne badania nad w spółzależnością m iędzy zaw artością boru w glebach i w odach drenowych. Pozn. Tow. Przyj. Nauk., Pr. Kom. N auk roi. i Kom. Nauk leś., t. 23, z. 2, [21] Czuba R.: Zawartość m anganu aktyw nego w glebie po ośm ioletnim różnym nawożeniu. Rocz. glebozn., dod. do t. 15, [22] Czuba R., Kamińska W., Strahl A.: Zawartość m anganu aktyw nego w glebach niektórych pow iatów w ojew ództw a w rocław skiego. Rocz. glebozn., t. 16, z. 1, [23] Czuba R., Strahl A., Kamińska W.: Badania nad rozm ieszczeniem przysw ajalnych składników w profilach glebow ych. Część II. Zawartość przysw ajalnego boru, m iedzi i m olibdenu oraz m anganu aktyw nego w profilach glebow ych. Rocz. glebozn., t. 19, z. 1, [24] Czuba R., Zaniuk A.: Badania nad rozm ieszczeniem przysw ajalnych składników w profilach glebow ych. Część III. W spółzależność m iędzy zaw artością w ęgla organicznego, iłu koloidalnego w glebie i jej ph a zaw artością m agnezu przysw ajalnego i niektórych m ikroelem entów. Roczn. glebozn., t. 19, z. 2, [25] Czuba R.: Zagadnienie naw ożenia m ikroelem entam i w perspektyw ie n ajbliższych lat. N ow e Roi., nr 4, [26] Dechnik I.: Czynniki w arunkujące zasobność m olibdenu przysw ajalnego w glebach m ineralnych W yżyny Lubelskiej. Ann. UMCS Sec. E, t. 21, [27] Domański E.: M ikroelem enty gleb lekkich i ich w pływ na zdrowotność zw ierząt domowych. Post. Nauk roi. nr 6 (30), [28] Domański E., Młyńska M., Gliszczyński J., Stodolak J.: B a dania nad anem ią przeżuw aczy w ystępującą w dolinie nadnoteckiej. II. Możliw ości adaptacyjne ow iec do w ykorzystyw ania m ikroelem entów z pasz gleb torfowych. Rocz. Nauk roi., 72-E-4, [29] Dobrzański B.: Zawartość В w odbielicow anej glebie przy w ieloletnim stosow aniu różnej agrotechniki. Ann. UMCS Sec. E, t. 17, [30] Dobrzański B.: Zależność zaw artości różnych form boru w bielicow ej glebie lekkiej od rodzaju w ieloletniego naw ożenia. Zesz. probl. Post. Nauk roi., nr 40a, [31] Dobrzański B.: W pływ naw ożenia na zaw artość rozpuszczalnego boru w bielicow ej glebie piaszczystej. Rocz. glebozn., dod. do t. 9, [32] Dobrzański B., Gliński J.: Zasobność gleb użytków zielonych w rejonie kanału W ieprz-krzna w m iedź i kobalt. Ann. UMCS Sec. E, t. 19, [33] Dobrzański B., Gliński J., Magie rski J., Malicki M.: Q uantitative direct spectrographic determ ination of trace elem ents in soils. Agrochim ica, t. 10, z. 3, [34] Dobrzański В., Gliński J.: The distribution of trace elem ents in profiles of eroded soils. Pol. J. of S oil Sei., t. 1, nr 2, [35] Dobrzański В., Gliński J.: W ystępow anie m ikroelem entów w glebach Karpat Fliszow ych. Rocz. glebozn., t. 21, z. 2, 1970.

14 18 В. Dobrzański, J. Gliński [36] Dobrzański B., Gliński J., Misztal М.: W pływ pyłów z cem entow ni na niektóre w łaściw ości gleb. Roczn. glebozn., t. 21, z. 2, [37] Dobrzański B., Gliński J., Uziak S.: W ystępow anie niektórych p ierw iastków w glebach w ojew ództw a rzeszow skiego w zależności od rodzaju skały m acierzystej i typologii gleby. Ann. UMCS SEC E, t. 24, [38] Dobrzański B., Turski R., Borowiec J., Gliński J., Domżał H.: Zróżnicowanie pokrywy glebow ej Roztocza na przykładzie gleb okolic Panasówki. Ann. UMCS Sec. E, t. 23, [39] Gałczyńska B.: W ystępow anie boru w glebach i roślinach rejonu nadmorskiego. Pam. Puł., z. 30, [40] Gałczyńska B.: P ierw iastki śladow e w niektórych glebach w ytw orzonych z granitów, gnejsów i bazaltu rejonu Gór Kaczawskich. Pam. puł., z. 34, [41] Gawęda Z.: O zawartości tytanu w niektórych glebach woj. kieleckiego. CIR. Biul. nr 1 (3), [42] Gawroński E., Gliński J.: M etallic elem ents in soil preparations of hum ic acids and their fractions. Pol. J. of S oil Sei., t. 2, nr 1, [43] Gliński J., G r a j p e 1 A. : Oznaczanie Cu. Co i Ni w glebach m ineralnych m etodą przesypu oraz jednego dodatku. Mat. z konw ersatorium w Lublinie, [44] Gliński J., Graj pel A., Malicki M.: W zbudzanie próbek glebow ych w łuku prądu zm iennego m etodą przesypu. Mat. z konw ersatorium w L ublinie, [45] Gliński J.: Formy m iedzi w glebach Pojezierza Ł ęczyńsko-w łodaw skiego. Ann. UMCS Sec. E, t. 20, [46] Gliński J.: Oznaczanie pierw iastków śladow ych w ekstraktach glebow ych spektrograficzną m etodą dodatków. Rocz. glebozn., dod. do t. 15, [47] Gliński J., Magierski J.: M odyfikacja m etody Graphite spark5. C hem ia anal., nr 10, [48] Gliński J., Turski J.: Zależność m iędzy zaw artością m iedzi a składem frakcjonarnym kw asów hum inow ych w glebach. Rocz. glebozn., dod. do t. 15, [49] Gliński J.: A rapid spectrographic m ethod of determ ining trace elem ents in soils. Transections 8th Int. Congr. of Soil Sei. Bucharest [50] Gliński J., Grajpel A.: Z astosow anie m etody przesypu oraz jednego dodatku w spektralnej analizie gleb. Chemia anal., nr 10, [51] Gliński J.: Fizyczne m etody oznaczania ogólnej zaw artości m ikroelem entów w glebach. K onw ersatorium m ikroelem entow e PAN, Poznań [52] Gliński J., Melke J., Uziak S.: Trace elem ents content in silt of the Polish Carpathian foot-land region. Rocz. glebozn., dod. do t. 19, [53] Gliński J.: W pływ niektórych czynników glebotwórczych na zawartość i rozm ieszczenie m ikroskładników w profilach glebow ych. Cz. I. W ystępow anie Cu i Mn w glebach w zależności od rzeźby terenu. Ann. UMCS Sec. E, t. 22, 1968, [54] Gliński J.: W pływ niektórych czynników glebotwórczych na zaw artość i rozm ieszczenie m ikroskładników w profilach glebow ych. Cz. II. R ozm ieszczenie m ikroskładników w glebie w zależności od jej użytkow ania. Ann. UMCS Sec. E, t. 22, [55] Gliński J., Krupiński A.: W ystępow anie m ikroskładników Cu, Mn,

15 Stan badań nad mikroelementami gleb Polski 19 Co, Ni, V, Sr, Ba w glebach i sianie północnej części kanału W ieprz-krzna. Ann. UMCS Sec. E, t. 24, [56] Gliński J., Baran S.: Relationships betw een som e trace elem ents content in m ineral soils of South Poland. Pol. J. of Soil Sei., t. 3, nr 1, [57] Gorlach E.: Zawartość m olibdenu w niektórych glebach P olski południow ej. Rocz. glebozn., t. 13, z. 1, [58] Gorlach E.: M olibden w glebach i jego przysw ajalność dla roślin. Acta Agr. et Silv. Ser. agrar., t. 7, z. 1, [59] Gorlach E., Gorlach K.: Studies on the application of Grigg s m ethod for the determ ination of available m olybdenum in calcareous soils. Pol. J. of Soil Sei., t. 2, z. 2, [60] G r e iner t H.: Kobalt w niektórych glebach m ineralnych Pomorza Zachodniego. Rocz. glebozn., t. 18, z. 2, [61] Greinert H.: Kobalt w niektórych glebach hydrogenicznych Pomorza Zachodniego. Zesz. nauk. WSR Szczec., nr 21, [62] Greszta J., Godzik S.: W pływ hutnictw a cynku na gleby. Rocz. glebozn., t. 20, z. 1, [63] Grzesiuk W., Krauze A.: Sodierżanije dostupnoj siery i m olibdiena w burych legkich poczwach olsztinskow o w ojew odztw a. Vorträge der Internationalen Koordinierenden A rbeitstagung in Budapest. Budapest [64] Grabowski K., Rydel S., Szewczyk J., Zalewska E.: Niedobór substancji śladow ych oraz hipow itam inoza В 12 u bydła i owiec na glebach torfow ych doliny nadnoteckiej. Rocz. Nauk roi., 68-E-3, [65] Kabata A.: W ystępow anie kobaltu w glebach łąkow ych i pastw iskach n iektórych terenów górskich. Rocz. Nauk. roi., 70-A-4, [66] Kabata A.: O zaw artości kobaltu w glebach obszaru św iętokrzyskiego. Rocz. glebozn., t. 3, [67] Kabata A.: O zaw artości kobaltu w glebach przy zastosow aniu nitroso- -R -soli. Rocz. Nauk roi., 71-A-3, [68] Kabata A.: Zagadnienie sorpcji m iedzi i kobaltu w glebie. Post. Nauk roln., nr 4, [69] Kabata A.: W stępne prace dotyczące w ystępow ania kobaltu w glebach Zakładu N aukow o-b adaw czego w Siejniku. Rocz. glebozn., t. 4, [70] Kabata A.: Z astosow anie chrom atografii bibułowej do oznaczania m iedzi i kobaltu w glebie. Zjazd N aukowy PTG, W arszawa [71] Kabata A.: Zawartość kobaltu, m iedzi i niklu w w ażniejszych glebach oraz w sianie nadnoteckich i nadobrzańskich terenów łąkow ych. Rocz. Nauk roi., 78-A-3, [72] Kabata A., Po n del H.: Charakterystyka gleb piaskow ych K urpiow szczyzny z uw zględnieniem niektórych m ikroelem entów. Rocz. Nauk roi., 82-A -l, [73] Kabata A., Kenneth C., Beeson: Pobieranie przez rośliny kobaltu zasorbowanego przez m inerały glebow e. Rocz. Nauk roi., 83-A-2, [74] Kabata A.: Przegląd fotom etrycznych m etod oznaczania m ikroelem entów (Cu, Co, Zn, Mo, B) w roślinach i glebach. Pam. puł., z. 3, [75] Kabata-Pendias A.: M olibden w glebach i roślinach rejonu nadm orskiego. Rocz. Nauk roi., 88-A -3, [76] Kabata-Pendias A.: N iektóre pierw iastki śladow e w rędzinach w ojew ództw a kieleckiego. Rocz. glebozn., t. 15, 1965.

16 В. Dobrzański, J. Gliński [77] Kabata-Pendias A., Gałczyńska В.: R ozm ieszczenie pierw iastków śladowych w niektórych glebach piaszczystych rejonu św iętokrzyskiego. Rocz. glebozn., dod. do t. 15, [78] Kabata-Pendias A.: Badania geochem iczno-m ineralogiczne gleb w y tw o rzonych z granitów i bazaltów Dolnego Śląska. Rocz. Nauk. roi., 90-A -l, [79] Kabata-Pendias A.: Badania geochem iczno-m ineralogiczne dwóch gleb w ytw orzonych z piaskowców. Rocz. Nauk roi., 92-A-2, [80] Kabata-Pendias A.: P ierw iastki śladow e w glebach Polski. V yuziti M ikroelem entu v zem ledelstvi, Praga [81] K abata-pendias A.: P ierw iastki śladow e w glebie, w wodzie i powietrzu. M ateriały K onwersatorium w Poznaniu, [82] K abata-pendias A.: P ierw iastki śladow e w utworach triasu z niektórych otworów w iertniczych Polski północnej i północno-w schodniej. B iuletyn I.G., t. 3, [83] K abata-pendias A.: Leaching of certain trace elem ents from columns w ith rendzina soil. Pol. J. of Soil Sei., t. 1, nr 2, [84] Kabata-Pendias A.: The sorption of trace elem ents by soil-form ing m inerals. Roczn. glebozn., dod. do t. 19, [85] K abata-pendias A.: P ierw iastki śladow e w glebach w ytw orzonych z piasków Płaskow yżu K olbuszow skiego. Pam. puł., z. 34, [86] Kac-Kacas M., Różycka T., Kabata-Pendias A.: Badania nad naw ożeniem m olibdenem gleb o różnej kw asow ości. Rocz. Nauk roi., 88-A-4, [87] Kociałkowski Z., Czekalski A., Baluk A.: Zawartość m ikroelem entów w glebach i roślinach łąkow ych doliny średniego biegu Noteci. Rocz. Nauk roi., 93-A, [88] Kociałkowski Z.: Porów nanie m etod ekstrakcji i oznaczania cynku w glebach. Roczniki WSR w Pozn., z. 30, [89] Kociałkowski Z.: C hem iczne m etody oznaczania ogólnej ilości m ikroelem entów w glebach. M ateriały Konw ersatorium w Poznaniu, [90] Kociałkowski Z., Cieśla W.: M ikroskładniki przysw ajalne w glebach uprawnych w ytw orzonych z glin zw ałow ych na W ysoczyźnie K ujawskiej. Rocz. glebozn., t. 19, z. 2, [91] K o t e r M., Krauze A., Filuś D.: Zawartość przysw ajalnego m olibdenu w glebach brunatnych i roślinach uprawianych na tych glebach. Zesz. nauk. WSR Olszt., t. 22, nr 53, [92] K o t e r M., Krauze A., Bardzicka B.: Oznaczanie dostępnego cynku w glebach z zastosow aniem ditizonu w toluenie. Chem. anal. 10, [93] Koter M., Bardzicka B., Krauze A.: Ocena przydatności niektórych ekstraktów do oznaczania dostępnego cynku w glebach. Rocz. glebozn., t. 15, z. 2, [94] Kowalkowski A., Nowak G.: Ogólne zasoby m anganu w niektórych glebach leśnych i uprawnych. Rocz. WSR Pozn., z. 29, [95] Kuczyńska I.: Zależność zaw artości Cu i Mo w glebie i w sianie od składu chem icznego i naw ożenia niektórych gleb torfowych. Praca doktorska, Lublin [96] Kukurenda H.: E fficacy of som e extract solutions in determ ining soil content of m anganese readily available for plants. Rocz. glebozn., dod. do t. 19, 1968.

17 Stan badań nad mikroelementami gleb Polski 21 [97] Kwieciński R.: Próby w yjaśnienia m echanizm u działania siarczanu m iedzi na glebach torfowych. Pam. PINGW, 11, [98] Lenk Z.: Próby ustalenia zasobności gleb rejonu ZAS Chybie w przysw a jalne zw iązki B, Mn, Mg, Cn i Zn w dośw iadczeniach łanow ych. Gaz. cukrown., R. 75, nr 4, [99] Lityński T.: N iektóre przykłady zastosow ania m ikroelem entów w rolnictw ie i w zootechnice. W szechświat, z. 6, [100] Liwski S.: Badania nad zaw artością m ikroelem entów w torfach zm urszałych oraz w roślinności łąkow ej. Post. Nauk roi., t. 13, [101] Liwski S.: Rola m iedzi w żyzności gleb torfowych. Rocz. Nauk roi'., 87-A-4, [102] Liwski S.: W yniki prac zespołu m ikroelem entów PTG nad ujednoliceniem m etod oznaczania dostępnych m ikroelem entów w glebach. M ateriały z K onw ersatorium m ikroelem entow ego, Poznań [103] M a c i а к F.: W pływ niektórych m ikroelem entów (Cu, B, Zn) na przebieg nitryfikacji w torfach surow ych i am oniakowanych. Rocz. Nauk roi., 71-A-^, [104] Majewski T., Janiszewski Z.: W pływ w ilgotności gleby i w apnow a nia na pobieranie boru przez rośliny. Rocz. Nauk roi., 90-A-4, [105] Majewski F.: W ystępow anie i zachow anie się boru w glebach. Post. Nauk roi., nr 3, [106] Majewski F.: Zagadnienie naw ożenia borem. Post. Nauk roi., nr 5, [107] Maksimów A.: M ikroelem enty i ich znaczenie w życiu roślin i zwierząt. PWRiL, [108] Maksimów A.: M ikroelem enty i m ikronawozy. PWRiL, [109] Maksimów A.: M ikroelem enty w rolnictw ie. PWRiL, [110] Maksimów A., Liwski S.: M ikronawozy na glebach torfowych. Rocz. glebozn., t. 2, [111] Maksimów A., Okruszko H, Liwski S.: Torfowisko biebrzańskie Brzeziny C iszew skie. Rocz. Nauk roi., 72-A-4, [112] Maksimów A., Chroboczek E.: Znaczenie m ikroelem entów przy upraw ie w arzyw na glebach torfowych. Rocz. Nauk roi., 68-A-3, [113] Maksimów A., Okruszko H., Liwski S.: Torfow isko K uw asy Rocz. Nauk roi., 68-A -l, [114] Maksimów A., Okruszko H.: Sorpcja i elektroliza m iedzi w torfach. Rocz. glebozn., t. 1, [115] Maksimów A., Okruszko H., Liwski S.: Torfow iska biebrzańskie K uwasy, M odzelówka, Jegrznia. Rocz. N auk roi., 71-A -3, [116] Maksimów A., Pawlak T.: Sorpcja m anganu w torfach. Rocz. Nauk roi., 59, [117] Maksimów A.: W artość naw ozowa odpadów przem ysłu borowego. Rocz. Nauk roi., 59, [118] Mercik S.: Zawartość składników m ineralnych w roślinach w zależności od naw ożenia i zm ianowania. Rocz. glebozn., t. 20, z. 2, [119] Michajluk L., Borowicz A.: Z astosowanie analizy spektralnej do oznaczania niektórych m ikroelem entów w glebie. Rocz. glebozn., t. 18, z. 1, [120] Musierowicz A., Krzyszowski J., Wondrausch A.: Studia nad w pływ em w ielkości dawki siarczanu m iedzi na w ysokość plonów ziarna

18 22 В. Dobrzański, J. Gliński ow sa i jęczm ienia upraw ianych na dublańskim torfie niskim. Rocz. Nauk roi. i leś., 50, [121] Musierowicz A., Rut W.: M ateriały do poznania zaw artości boru w glebach. Rocz. Nauk roi., t. 50, [122] Musierowicz A., Górski A., Zagitz J.: M ateriały do poznania zaw artości m anganu w glebach polskich. Rocz. Nauk roi., t. 51, [123] Musierowicz A., Kuźnicki F., Zagitz J.: M ateriały do poznania zaw artości m anganu w glebach polskich. Rocz. glebozn., t. 1, [124] Musierowicz A.: Zawartość m anganu i tytanu w w ażniejszych glebach Polski. Post. W iedzy roi., z. 6, [125] Musierowicz A., Leszczyńska F., Zowall H.: Zawartość w g le bach woj. w arszaw skiego m anganu i tytanu rozpuszczalnego w stężonym kw asie siarkowym. Rocz. glebozn., t. 1, [126] Musierowicz A., Czarnowska K.: Selected articles on the m anganese content in the soils of Łódź Province. Tłum aczenie dla Dep. R olnictwa w W aszyngtonie, [127] Myszka A.: Badania nad zaw artością boru rozpuszczalnego w typow ych glebach W yżyny Lubelskiej. Ann. UMCS Sec. E, t. 15, [128] Nowotny-M ieczyńska A., Ruszkowska M.: Próba opracowania biologicznej m etody oznaczania przysw ajalnego m anganu w glebach. Rocz. Nauk roi., 66-A -l, [129] Nowotny-M ieczyńska A.: M ikroelem enty wczoraj, dziś i jutro. M a teriały z K onwersatorium m ikroelem entowego. Poznań [130] Nowosielski O.: D ostępne form y m anganu a potrzeby naw ozow e gleb. Rocz. glebozn., t. 7, [131] Nowosielski O., Seweryn T.: Przydatność A. niger do oznaczania Mn dostępnego w glebie. Rocz. glebozn., t. 7, [132] Nowosielski O., Seweryn T.: M angan dostępny dla A. niger a m angan w ym ienny i rozpuszczalny w w odzie. Rocz. glebozn., t. 7, [133] Nowosielski O.: M etody oznaczania m ikroskładników ze szczególnym uw zględnieniem m etod m ikrobiologicznych. Rocz. glebozn., dod. do t. 9, [134] Pasternak K., Gliński J.: Som e trace elem ents in m ineral soils of the bottom of ponds. Pol. J. of Soil Sei., t. 2, nr 1, [135] Piotrowska M.: P ierw iastki śladow e w niektórych glebach lessow ych regionu opatow sko-sandom ierskiego. Rocz. glebozn., dod. do t. 15, [136] Piotrowska M.: R ozm ieszczenie pierw iastków śladow ych w niektórych profilach gleb lessow ych W yżyny Sandom iersko-o patow skiej. Pam. puł. z. 30, [137] Piotrowska M.: W ystępow anie boru, m iedzi i m olibdenu w glebach w y tworzonych z lessów W yżyny Sandom iersko-o patow skiej. Pam. puł., z. 30, [138] Piotrowska M.: W pływ składu m echanicznego i m ineralnego na rozm ieszczenie niektórych pierw iastków śladow ych w glebach w ytw orzonych z lessów W yżyny Sandom iersko-o patow skiej. Pam. puł., z. 34, [139] Piszczek J.: W pływ naw ożenia i płodozm ianu na zaw artość m anganu w glebie. Ann. UMCS Sec. E, t. 6, [140] Piszczek J.: M angan jako w skaźnik procesów glebotwórczych. Zjazd Nauk. PTG w Olsztynie, [141] Piszczek J.: M angan w glebach karpackich terenów fliszow ych. Ann. UMCS Sec. E, t. 11, 1958.

19 Stan badań nad mikroelementami gleb Polski 23 [142] Piszczek J., Chudecki Z., Greinert H.: Problem kształtow ania się zaw artości Mn, J, Cu, Zn, Co w glebach Pom orza Zachodniego. Zesz. nauk. WSR w Szczec., nr 12, [143] ReimannB., Kociałkowski Z.: N iektóre m ikroelem enty w glebach brunatnych północnej części R ów niny K ościańskiej. Rocz. glebozn., t. 19, z. 2, [144] Reimann B., Borowicz A.: Mn i Cu w niektórych madach. Rocz. WSR Pozn., t. X IX, [145] Roszyk E.: Oznaczanie m etodą spektrograficzną ogólnej zaw artości Pb, Mn, Cu, Co, Cr, V, Ni i Zn w m ateriale glebow ym. M ateriały z K onw ersatorium w Lublinie, [146] Roszyk E.: Lead in som e very-fine sandy soils of the Lower Silesia. Rocz. glebozn., dod. do t. 19, [147] Roszyk E.: Zawartość wanadu, chromu, manganu, kobaltu, niklu i m iedzi w niektórych glebach Dolnego Śląska w ytw orzonych z glin pylastych i u tw o rów pyłow ych. Cz. I. Ogólna zaw artość m ikroskładników. Rocz. glebozn., t. 19, z. 2, [148] Roszyk E.: Zawartość w anadu, chromu, m anganu, kobaltu, niklu i m iedzi w niektórych glebach D olnego Śląska w ytw orzonych z glin pylastych i u tw o rów pyłow ych. Cz. II. Form y rozpuszczalne. Rocz. glebozn., t. 20, z. 1, [149] Ruszkowska M.: M ikrobiologiczna m etoda oznaczania przysw ajalnego m anganu w glebie. Zjazd PTG w W arszawie, [150] Ruszkowska M.: Próba oznaczania przysw ajalnego m anganu w glebie za pomocą sałaty jako rośliny w skaźnikow ej. Rocz. glebozn., t. 9, z. 2, [151] Ruszkowska M.: T est roślinny jako kryterium oceny m etod oznaczania w glebie zaw artości m anganu aktyw nego. Pam. puł., z. 20, [152] Ruszkowska M., Nurzyński J.: Przysw ajalność m anganu w niektórych glebach w ojew ództw a kieleckiego w latach Rocz. glebozn., dod. do t. 15, [153] Ruszkowska M., Nurzyński J.: Ocena zasobności w m angan niektórych gleb w ojew ództw a kieleckiego. Pam. puł., z. 33, [154] Ruszkowska M.: Badania nad przysw ajalnością m olibdenu. Cz. I. P obieranie m olibdenu przez rośliny w różnych warunkach żyw ienia azotowego i fosforow ego. Pam. puł., z. 33, [155] Ruszkowska M.: Badania nad przysw ajalnością m olibdenu. Cz. II. W pływ naw ożenia m olibdenem oraz w apnow ania na pobieranie m olibdenu przez rośliny. Pam. puł., z. 33, [156] Ruszkowska M.: Badania nad przysw ajalnością m olibdenu. Cz. III. Próba oznaczania przysw ajalnego m olibdenu w glebie w oparciu o test roślinny. Pam. puł., z. 33, [157] R y ś R., Groblewski S., Styczyński H.: D alsze badania niedoboru m iedzi na niektórych terenach Polski. Rocz. Nauk roi., 72-B-3, [158] Sadowski S., Dun at S.: Zawartość przysw ajalnego m olibdenu w n iektórych glebach pow iatu kozielskiego i prudnickiego. Rocz. glebozn., t. 19, z. 2, [159] Sapek A., Sapek B.: Zastosow anie form aldehydu do oznaczania m anganu w w yciągu glebow ym i m ateriale roślinnym. Rocz. glebozn., t. 18, z. 1, [160] Sarosiek J., W achow ska-serw atka K.: Mangan, m iedź i kobalt w glebach i roślinach lasu dębow o-grabow ego w rezerw acie Łążczak. Acta Univ. W ratislaviensis, Prace Bot. IV, nr 24, 1964.

20 24 В. Dobrzański, J. Gliński [161] Skawina T., W ąchalewski T.: P ierw iastki śladow e w glebach Górnośląskiego Okręgu Przem ysłow ego. B iuletyn nr 5. M ateriały M iędzynar. S ym pozjum rekultyw acji terenów poprzem ysłow ych. K atowice [162] Starek J. K.: Badania nad dynam iką boru i jego dostępnością dla roślin w różnych typach gleb. Wyd. SGGW, [163] Strzemski M., Gawęda Z.: O zaw artości m anganu w niektórych g lebach woj. kieleckiego. Kom. nauk. UR, B iuletyn nr 1, [164] Strzemski M., Gawęda R.: Inw entaryzacja tytanu w glebach przedczwartorzędu woj. kieleckiego. Rocz. Nauk roi., 70-A -l, [165] Strzemski M.: Mangan jako m iernik koncentracji biologicznej elem entów pokarm owych w glebie. Kosmos, r. 3, z. 2, [166] Strzemski M.: Sprawa niedoboru m anganu w glebach lekkich. Zesz. probl. N auki poi., Zagospodarowanie gleb lekkich, [167] Strzemski M.: Sprawa zaw artości niektórych zootechniczne w ażnych m ikroelem entów w różnych glebach. Prz. hod., t. 7, [168] Strzemski M., Kabata A.: Inw entaryzacja kobaltu w glebach Polski dokonywana przez P uław ski Zakład Gleboznawstw a. M edycyna weter., R. 11, nr 2, [169] Święcicki C.: Bor w typow ych glebach regionów naturalnych Polski. Rocz. Nauk roln., I l l D, [170] Szukalski H., Maćkowiak W., Jakubowski S., Sikora H.: Zaw artość m ikroskładników oraz inne w łaściw ości gleb ZD IUNG M ałyszyn i W ierzbno. Pam. puł., z. 32, [171] Terlikowski F., Nowicki B.: Zawartość boru w niektórych glebach, roślinach i nawozach potasowych. Zesz. nauk roi. i leś., t. 28, [172] Tuchołka Z., Czekalski A., Kociałkowski Z.: W stępne badania nad zaw artością niektórych m ikroelem entów w glebach w ojew ództw a bydgoskiego. Prace Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, t. 18, [173] W achow ska-serw atka K.: Mangan, żelazo i m iedź w glebie i roślinach rezerw atu Lubla. Acta Univ. W ratislav., nr 48. Pr. Botan., t. 7, [174] Zembaczyński A., Żmigrodzka T.: Bor przysw ajalny w najw ażniejszych typach gleb północnej części woj. zielonogórskiego. Rocz. glebozn., t. 18, z. 2, [175] Zembaczyński A.: Badania nad zawartością boru w glebach woj. zielonogórskiego. Cz. II. Zawartość boru rozpuszczalnego w wodzie w glebach gromad N owe M iasteczko i Nosocice. Rocz. glebozn., t. 20, z. 1, Prof. dr B ohdan D obrzański Katedra G leboznaw stw a WSR Lublin, ul. Kr. L eszczyńskiego 9