ssp (wiedza) będą wiedzieli:

Transkrypt

1 ssp Lekcja przygotowana przez Agnieszkę Kloc i Grzegorza Pałaszewskiego na podstawie scenariusza Grzegorza Borka i Marcina Kępińskiego. Scenariusz przygotowany w ramach programu Equal Koalicja Powrót do wolności (wiedza) będą wiedzieli: 1. Poznają podstawowe pojęcia związane z prawem spadkowym: spadek, dziedziczenie, spadkodawca i spadkobierca, testament, powołanie do spadku, otwarcie i nabycie spadku, uznanie spadkobiercy za niegodnego, zrzeczenie się dziedziczenia. 2. Jakie prawa i obowiązki wchodzą, a jakie nie wchodzą w skład spadku. 3. Jak przebiega dziedziczenie ustawowe. 4. Na czym polega dziedziczenie testamentowe. 5. Jakie są formy testamentów. 6. Co to jest zachowek: kto jest uprawniony, jaka jest wysokość zachowku przysługującego uprawnionemu? Na czym polega wydziedziczenie. 7. Jak przebiega postępowanie spadkowe: Przyjęcie i odrzucenie spadku, stwierdzenie nabycia spadku przez sąd, dział spadku. (umiejętności) będą umieli: 1. Określić, jakie prawa i obowiązki się dziedziczy 2. Sporządzić waŝny testament 3. Opisać przebieg sądowego postępowania spadkowego

2 . (wartości- cele wychowawcze) będą rozumieli, Ŝe: 1. W polskim systemie prawnym obowiązuje zasada swobody testowania z ustawowymi zabezpieczeniami dla osób najbliŝszych w formie zachowków. 2. Spadek moŝna przyjąć albo odrzucić, co, zwaŝywszy na składniki spadku moŝe okazać się najlepszą opcją dla spadkobiercy. 3. Tylko waŝnie sporządzony testament pozwala na zrealizowanie woli spadkodawcy w sposób pełny. 1. Mini wykład 2. Pytania do uczestników 3. AŜurowa piła 4. Kazusy Pytania sprawdzające. NaleŜy przygotować: Plansze z pojęciami z zakresu prawa spadkowego Planszę z przykładową masą spadkową, by w sposób obrazowy przedstawić udziały w spadku (dziedziczenie testamentowe) 1. Wprowadzenie, czyli, o co chodzi. 2. Co wchodzi do spadku. 3. ReŜimy spadkobrania 4. Dziedziczenie ustawowe 5. Dziedziczenie testamentowe 6. Formy testamentów. 7. Zachowek, wydziedziczenie. 8. Postępowanie spadkowe. Bibliografia: 1. Drzewicki M., (2004), Spadek. Dziedziczenie. Testament. Wydawnictw Harmonia: Gdańsk 2. Skowrońska-Bocian E., (2003), Prawo spadkowe. (wyd.3) C.H. Beck: Warszawa 3. Kodeks Cywilny (Księga IV) art

3 4. Kodeks Postępowania Cywilnego (Część I, księga II, tytuł II, dział IV) art., Ad. 1 Wprowadzenie, czyli, o co chodzi min (CO) (PO CO) (JAK) Krótki wstęp śeby osoby uczestniczące wiedziały, czego się spodziewać Wykład Przygotowujemy plansze z podstawowymi pojęciami, aby zwizualizować to, o czym będziemy mówić. Krótkie definicje przedstawianych pojęć. Na wstępie informujemy uczestników, Ŝe tematem zajęć będzie prawo spadkowe. Mówimy, iŝ prawo spadkowe normuje skutki prawne śmierci osoby fizycznej. Zapoznajemy uczestników ze źródłami prawa spadkowego i podstawowymi pojęciami związanymi z prawem spadkowym, aby stworzyć merytoryczne podstawy do kolejnych aktywności. Jakie przepisy prawne regulują problematykę dziedziczenia? Podstawowym aktem prawnym, który reguluje dziedziczenie i spadkobranie jest kodeks cywilny (art KC). Księga czwarta tej ustawy zatytułowana Spadki zawiera kompleksową regulację tej problematyki. NaleŜy wspomnieć, Ŝe z dziedziczeniem związane są teŝ pewne obowiązki o charakterze publicznoprawnym, tj. obowiązki podatkowe. Spadkobierca jest zobowiązany do uiszczenia podatku, a kwestię tę reguluje ustawa z dnia 28 lipca 1983r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 1997r., Nr 16, poz. 89, z późniejszymi zmianami). Przepisy dotyczące postępowania sądowego w sprawach spadkowych zawarte są w kodeksie postępowania cywilnego (art KPC). Podkreślamy takŝe, iŝ sama Konstytucja stoi na straŝy dziedziczenia. Art. 21 pkt 1 Konstytucji ( Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. ) Podstawowe pojęcia związane z prawem spadkowym. ŚMIERĆ OSOBY FIZYCZNEJ -chwilę śmierci (data, godzina, miejsce) oznacza się w decyzji administracyjnej zwanej aktem zgonu. Akt zgonu uzyskujemy w urzędzie stanu cywilnego. Jest on wystawiany na podstawie karty zgonu, które to zaświadczenie wystawia lekarz lub zakład słuŝby zdrowia, bądź teŝ na podstawie pisemnego zgłoszenia dokonanego przez organ prowadzący postępowanie co do okoliczności zgonu lub na podstawie orzeczenia sądu o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu. (z ustawy prawo o aktach stanu cywilnego) Śmierć osoby fizycznej jest zdarzeniem prawnym rodzącym skutki prawne w zakresie prawa spadkowego. Chwila śmierci jest chwilą otwarcia spadku. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, tzn. Ŝe w chwili śmierci spadkodawcy spadkobierca nabywa spadek bez podejmowania jakichkolwiek czynności ze swojej strony. SPADKODAWCA osoba fizyczna, po śmierci której jej majątek przechodzi na inne podmioty, tzn. spadkobierców.

4 SPADKOBIERCA podmiot, na który przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego; zarówno osoba fizyczna (Ŝyjąca w chwili otwarcia spadku), jak i osoba prawna (istniejąca w chwili otwarcia spadku zasada, wyjątek!). Zgodnie z kodeksem cywilnym takŝe dziecko poczęte (nasciturus) moŝe być spadkobiercą, jeŝeli urodzi się Ŝywe (art KC) SPADEK Zgodnie z treścią art k.c. spadek to ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, które przechodzą z chwilą jego śmierci na określone osoby (lub osobę). Do spadku naleŝą prawa czy inaczej uprawnienia oraz obowiązki, które spoczywały na spadkodawcy. Chodzi tu wyłącznie o prawa i obowiązki o charakterze majątkowym (wymierne ekonomicznie) i to wyłącznie z zakresu prawa cywilnego. Prawa o charakterze niemajątkowym nie podlegają dziedziczeniu (np. nazwisko, prawo Ŝądania rozwodu). Obowiązki majątkowe po zmarłym to tzw. długi spadkowe. Są to długi, które spadkodawca miał wobec swoich wierzycieli ale takŝe, w myśl art k.c. koszty pogrzebu spadkodawcy, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń. Wynika z tego, Ŝe w skład spadku wchodzą TAKśE takie prawa i obowiązki, które nie istniały w chwili śmierci spadkodawcy. DZIEDZICZENIE przejście ogółu praw i obowiązków ze spadkodawcy na spadkobiercę lub współspadkobierców na skutek śmierci spadkodawcy. POGRZEB - ogół obrzędów towarzyszących grzebaniu lub kremacji zwłok zmarłego.. Pogrzeb, co do zasady jest organizowany przez bliskich, jeŝeli nie ma bliskich to pogrzeb organizuje Państwo. Rodzinie zmarłego przysługuje prawo do jednorazowego zasiłku pogrzebowego niezbędnego na pokrycie kosztów pogrzebu (koszty pogrzebu: trumna, uroczystości, miejsce na grób, wystawienie nagrobka). Koszty pogrzebu wchodzą do spadku. Zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci: 1. ubezpieczonego, tj. osoby podlegającej ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym 2. osoby pobierającej emeryturę lub rentę 3. osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania, 4. osoby pobierającej zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia, 5. członka rodziny osoby wymienionej w pkt. 1-2 (dzieci własne, dzieci drugiego małŝonka oraz dzieci przysposobione, inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości), wnuki, rodzeństwo, małŝonek (wdowa lub wdowiec), rodzice (w tym ojczym, macocha, przysposabiający). Zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości 200% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia obowiązującego w dniu śmierci osoby, której koszty pogrzebu zostały poniesione. Od 1 grudnia 2006 r. wynosił 4929,32 zł, a od 1 marca 2007 r. wynosi 5325,02 zł. Zasiłek wypłacany jest jednorazowo przez oddziały ZUS. Przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu.

5 Zasiłek pogrzebowy (niezbędne dokumenty): Wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego (druk ZUS Z-12) Skrócony odpis aktu zgonu Oryginały rachunków poniesionych kosztów pogrzebu, a jeŝeli oryginały zostały złoŝone w banku - kopie rachunków potwierdzone przez bank Dokumenty potwierdzające pokrewieństwo lub powinowactwo (skrócone odpisy aktów stanu cywilnego lub dowód osobisty zawierający wymagane dane). Zasiłek wypłacany jest jednorazowo przez oddziały ZUS. Przysługuje osobie/osobom, które pokryły koszty pogrzebu. Ad. 2 Co wchodzi w skład spadku? 10min (CO) spadkowego. (PO CO) (JAK) Zapoznajemy uczestników z regułami odnoszącymi się do składu majątku By przedstawić, co moŝna odziedziczyć po zmarłym. Miniw-wykład oraz pytania do uczestników. Przypominamy, to, o czym powiedzieliśmy przy okazji tłumaczenia pojęcia spadek. Naszym zadaniem jest wyjaśnić, Ŝe do spadku wchodzą wyłącznie określone prawa i obowiązki. Do spadku wchodzą prawa i obowiązki mające charakter cywilnoprawny (chodzi o równorzędność stron istniejącą w danym stosunku), mające charakter majątkowy (wymierne ekonomicznie, tj. w pieniądzu), nie związane z osobą zmarłego z sposób ścisły (np. prawa osobiste, renta przyznana spadkodawcy z tytułu uszkodzenia ciała, prawo do Ŝądania alimentów nie wchodzą do spadku) i tylko te, które przechodzą na określone osoby wyłącznie w drodze spadkobrania (np. prawem, które nie wchodzi do spadku, bo z chwilą śmierci [spadkodawcy] przechodzi na oznaczone osoby niezaleŝnie od tego, czy są one spadkobiercami jest m.in. prawo do kwoty naleŝnej z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia; Zawierając taką umowę, moŝna wskazać osobę/osoby, które będą uprawnione do uzyskania kwoty ubezpieczenia na wypadek śmierci ubezpieczonego. W skład spadku wchodzą prawa i obowiązki: -cywilnoprawne -o charakterze majątkowym -nie związane w sposób ścisły z osobą zmarłego -przechodzące na określone osoby (spadkobierców) wyłącznie w drodze spadkobrania Przykłady jako pytania do grupy. Co wchodzi a co nie wchodzi do spadku?

6 5. Roszczenie o zapłatę zaległego wynagrodzenia pana Jurka, który pracował jako kierowca w firmie spedycyjnej. (brak podporządkowania pracownika pracodawcy dlatego mamy tu do czynienia z równorzędnością stron;) WCHODZI DO SPADKU 6. Podatki, zezwolenie na posiadanie broni, wydanie dowodu osobistego prawo administracyjne NIE WCHODZI DO SPADKU 7. Prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego [orz. SN z r., III AZP 39/95, OSP z. 11/1996, poz. 220] WCHODZI DO SPADKU 8. Grzywna orzeczona w postępowaniu karnym i nie uiszczona przez spadkodawcę prawo karne NIE WCHODZI DO SPADKU 9. Roszczenie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie (art. 552 i n. KPK) roszczenie cywilnoprawne, które wygasa ze śmiercią uprawnionego (ściśle związane z osobą skazanego lub aresztowanego) NIE WCHODZI DO SPADKU 10. Prawa i obowiązki wynikające ze stosunków rodzinnych, prawo do alimentów (dochodzenie prawa), dobra osobiste cywilne prawa niemajątkowe NIE WCHODZĄ DO SPADKU 11. Prawo do wymagalnych a nie uiszczonych w chwili śmierci uprawnionego rat alimentacyjnych, takŝe prawo do dochodzenia zapłaty zaległych rat innego typu [orz. SN z r., III CO 36/66, OSNCP Nr 3/1966, poz. 37] WCHODZĄ DO SPADKU 12. Prawa ściśle związane z osobą spadkodawcy (prawa wspólnika spółki cywilnej, umowa o dzieło, której wykonanie zaleŝy od osobistych umiejętności przyjmującego zamówienie, śmierć osoby przyjmującej zlecenie) NIE WCHODZĄ DO SPADKU 13. Własność działki, prawa spółdzielcze (własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, prawo do domu jednorodzinnego) prawa rzeczowe WCHODZĄ DO SPADKU 14. Koszty postępowania spadkowego, koszty pogrzebu obowiązki związane z otwarciem spadku WCHODZĄ DO SPADKU Ad. 3 ReŜimy spadkobrania (CO) Przedstawiamy istniejące w prawie polskim modle spadkobrania. (PO CO) Aby zapoznać uczestników z róŝnicami i zasadami poszczególnych modeli spadkobrania. (JAK) Wykład Wykład powinien umoŝliwić uczestnikom naszych zajęć zrozumienie podstawowych róŝnic pomiędzy dziedziczeniem ustawowym i testamentowym. Gdy jedna z osób prowadzących

7 omawia reŝimy spadkobrania i róŝnice między nimi, druga powinna zapisywać główne hasła na tablicy (w zaleŝności od warunków lokalowych, w których prowadzimy zajęcia, moŝna wcześniej przygotować kartki z podstawowymi hasłami i wywieszać je gdziekolwiek, byle w widocznym dla uczestników miejscu- w toku prowadzenia wykładu. REśIMY SPADKOBRANIA W prawie polskim mamy dwa reŝimy spadkobrania: testamentowy i ustawowy. 1. Powołanym do spadku moŝna być zatem na podstawie testamentu lub na podstawie ustawy, tj, kodeksu cywilnego, gdzie uregulowane jest dziedziczenie ustawowe. 2. Prawo przyznaje pierwszeństwo powołaniu do spadku wynikającemu z testamentu. JeŜeli zmarły pozostawił testament i jest on sporządzony zgodnie z przepisami prawa to pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe przed ustawowym. JeŜeli jednak spadkodawca nie sporządził testamentu lub jeŝeli testament istnieje, ale są obecne przeszkody prawne co do jego wiąŝącej mocy albo Ŝadna z osób, które powołał, nie chce lub nie moŝe być spadkobiercą dojdzie do dziedziczenia według reguł określonych w KC (Art KC). Prawo polskie przewiduje moŝliwość powołania do tego samego spadku częściowo na podstawie ustawy, a częściowo na podstawie testamentu. Odnosi się to wyłącznie do ułamkowych części spadku, co do których spadkodawca nie powołał spadkobiercy lub spadkobiercy nie chcą lub nie mogą dziedziczyć (Art ). Przykładem moŝe być sytuacja, w której spadkodawca powołał w testamencie dwóch spadkobierców, a jeden odrzucił spadek (art KC) lub został uznany za niegodnego (art. 928 KC). Wówczas połowa spadku podlega dziedziczeniu testamentowemu, a druga połowa ustawowemu. MoŜe dojść zatem do sytuacji, w której ta sama osoba jest powołana do spadku zarówno z ustawy, jak i z testamentu. RÓśNICE POMIĘDZY DWOMA REśMIMAMI SPADKOBRANIA 1. Kto jest spadkobiercą? Przy dziedziczeniu ustawowym, o tym kto jest spadkobiercą i w jakiej części decydują więzy pokrewieństwa. Sporządzając testament, spadkodawca sam decyduje, według własnej woli, kto będzie po nim dziedziczył. 2. W jakiej kolejności się dziedziczy? Dziedziczenie na podstawie ustawy przebiega w kolejności i w częściach określonych w kodeksie cywilnym. Istnieją trzy kręgi spadkobierców, przy czym dziedziczenie osób z kręgu bliŝszego wyklucza dziedziczenie osób z dalszych kręgów. W przypadku sporządzenia testamentu moŝna powołać do spadku jedną albo kilka osób ze wskazaniem ich udziałów, czyniąc ich spadkobiercami. MoŜna takŝe zapisać (art. 968 KC) coś określonej osobie, czyniąc z niej zapisobiercę albo umieścić w testamencie polecenie (art. 982 KC). [Poprzez dokonanie zapisu, spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do dokonania określonego świadczenia na rzecz zapisobiercy, np. do przeniesienia własności zegarka. Zapisobiercy

8 przysługuje w tej kwestii roszczenie do spadkobiercy o wykonanie określonego świadczenia. W braku dobrowolnego spełnienia roszczenie moŝe być realizowane na drodze sądowej. Polecenie polega na nałoŝeniu na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązku określonego zachowania ale nikt nie jest uprawnionym do Ŝądania wykonania tego zachowania. Treścią polecenia moŝe być wybudowanie nagrobka dla spadkodawcy.] 3. Czy chroni się uprawnienia do dziedziczenia osób dla spadkodawcy najbliŝszych? Dziedziczenie ustawowe chroni uprawnienia do dziedziczenia osób dla spadkodawcy najbliŝszych. Dziedziczenie testamentowe pozwala na wydziedziczenie osób najbliŝszych. Kwestia ta będzie omówiona przy okazji omawiania instytucji zachowku. 4. Czy regulowana jest sytuacja na wypadek braku spadkobierców ustawowych? Tak. Kodeks cywilny reguluję tę kwestię. Spadkodawca sporządzający testament takŝe moŝe wpłynąć na taką sytuację przez powołanie spadkobiercy ustawowego na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą. Jest to moŝliwe dzięki instytucji tzw. podstawienia regulowanej w kodeksie cywilnym (art. 963 KC). 5. Czy spadkobierca musi przyjąć spadek? Nie. Spadkobierca moŝe bądź spadek przyjąć bądź go odrzucić (Art KC). Jest to niezaleŝne od tego, czy dziedziczy z ustawy, czy z testamentu. (Ze względu na ograniczony czas i jednocześnie skomplikowaną regulację, problem dziedziczenia gospodarstw rolnych nie będzie poruszany w tym scenariuszu. Kwestia ta jest uregulowana jest w księdze IV kodeksu cywilnego.) Ad. 4 Dziedziczenie ustawowe. (CO) Prezentujemy ustawowy sposób dziedziczenia. (PO CO) Aby uczestnicy zajęć wiedzieli, na jakich zasadach przebiega dziedziczenie według kodeksu cywilnego. (JAK) AŜurowa piła. DZIEDZICZENIE USTAWOWE Krąg spadkobierców wyznaczony jest przez związki rodzinne, tzn. wynikające z więzów krwi (pokrewieństwo), małŝeństwa i przysposobienia (które z załoŝenia ma zastępować więzy krwi). Spadkobiercy ustawowi zostali podzieleni na grupy dochodzące kolejno do dziedziczenia ustawowego. Dziedziczenie przez spadkobierców z grupy bliŝszej wyklucza dziedziczenie przez spadkobierców z grupy dalszej. Osoby, które naleŝą do grupy dalszej dochodzą do dziedziczenia dopiero wówczas, gdy nie ma spadkobierców naleŝących do grupy bliŝszej. W prawie polskim jedynie małŝonek dziedziczy zarówno w pierwszej, jak i w drugiej grupie.

9 Dzielimy uczestników na zespoły eksperckie. KaŜdy zespół będzie pracował nad regułami dziedziczenia kaŝdej z trzech grup spadkobierców. Po zapoznaniu się z przepisami prawnymi, kaŝda grupa odpowiada na zadane jej pytania. Ćwiczenie kończy się wymianą informacji pomiędzy grupami (kaŝda grupa odczytuje swoje odpowiedzi albo dzielimy uczestników tak, by w nowopowstałych grupach byli przedstawiciele kaŝdej spadkobierców grup eksperckich). PosłuŜy to do wypełnienia tabelki, która będzie stanowiła kompendium wiedzy z zakresu dziedziczenia ustawowego. GRUPA EKSPERCKA NR 1 Dziedziczenie spadkobierców grupy pierwszej KODEKS CYWILNY Art W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małŝonek; dziedziczą oni w częściach równych. JednakŜe część przypadająca małŝonkowi nie moŝe być mniejsza niŝ jedna czwarta całości spadku. 2. JeŜeli dziecko spadkodawcy nie doŝyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. Pytania: 6. Kto naleŝy do pierwszej grupy spadkobierców? 7. W jakim stosunku dziedziczą osoby naleŝące do tej grupy? 8. JeŜeli po spadkodawcy pozostał małŝonek i więcej niŝ troje dzieci, jakijest minimalny udział tego małŝonka w spadku? 9. Po spadkodawcy pozostała małŝonka i córka. Syn spadkodawcy nie doŝył otwarcia spadku (tzn. Ŝe ojciec przeŝył syna), ale Ŝyje dwójka jego dzieci. Czy przypadnie im udział spadkobierców spadku? Jaki? 10. Spadkodawca w chwili śmierci nie pozostawał w związku małŝeńskim. Odziedziczenia dochodzą dzieci. spadkobierców jakich częściach dziedziczą? GRUPA EKSPERCKA NR 2 Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej KODEKS CYWILNY Art W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małŝonek, rodzice i rodzeństwo. 2. Udział spadkowy małŝonka, który dziedziczy w zbiegu bądź z rodzicami, bądź z rodzeństwem, bądź z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy, wynosi połowę spadku.

10 Art Udział spadkowy kaŝdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych. 2. JeŜeli jedno z rodziców nie doŝyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy. 3. JeŜeli do spadku powołani są obok małŝonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Art JeŜeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie doŝyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego zstępnym.( ) Art W braku zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada jego małŝonkowi. 2. W braku zstępnych i małŝonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa. Pytania: 1. Kiedy druga grupa spadkobierców dochodzi do dziedziczenia? Art Kto naleŝy do drugiej grupy spadkobierców? Art oraz art. 934 KC 3. Ile wynosi udział małŝonka spadkodawcy, obok którego dziedziczą inne osoby naleŝące do drugiej grupy spadkowej? [WIELKOŚĆ UDZIAŁU NIEZMIENNA] art KC 4. Ile wynosi udział przypadający łącznie na pozostałe osoby naleŝące do drugiej grupy spadkowej? 5. Ile wynosi udział kaŝdego z rodziców spadkodawcy, które dziedziczy obok rodzeństwa spadkodawcy? Art Do spadku powołany jest małŝonek spadkodawczyni obok siostry spadkodawczyni. MałŜonek ma niezmienny udział spadkobierców spadku po Ŝonie. Co się dzieje z drugą połową spadku? Art KC 7. Brat spadkodawcy nie doŝył otwarcia spadku. śyje jego troje dzieci. Czy przypadnie im udział w spadku? Jaki? Art.934 KC GRUPA EKSPERCKA NR 3 Dziedziczenie spadkobierców grupy trzeciej KODEKS CYWILNY Art W braku małŝonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. JeŜeli miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić lub ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

11 Art Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku, który im przypadł z mocy ustawy. 2. Skarb Państwa ani gmina nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uwaŝa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Pytania: 1. Kiedy dochodzi do dziedziczenia przez spadkobierców z grupy trzeciej? (Art zdanie pierwsze) 2. Kto naleŝy do trzeciej grupy spadkobierców? 3. Której gminie przypada spadek w braku spadkobierców ustawowych? 4. Komu przypada spadek, jeŝeli nie ma spadkobierców ustawowych i nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce? 5. Czy spadkobiercy z trzeciej grupy mogą odrzucić spadek, tj. nie przyjąć go? Upewnijmy się, by tabelka była w miarę moŝliwości na jednej stronie, ale teŝ nie mikromaczkiem napisana. Przejrzystość i czytelność wpłyną na jej praktyczną przydatność dla uczestników naszych zajęć. DZIEDZICZENIE USTAWOWE według Kodeksu Cywilnego (art KC) 1. Do pierwszej grupy spadkobierców naleŝą: 2. Osoby naleŝące do tej grupy dziedziczą spadek w częściach: 3. Minimalny udział małŝonka w spadku po zmarłym małŝonku, gdy dziedziczy on obok dzieci zmarłego małŝonka wynosi: 4. JeŜeli zstępny (syn, córka) spadkodawcy nie doŝył otwarcia spadku, to udział w spadku, który by mu przypadł przypada: 5. JeŜeli spadkodawca nie pozostawał w związku małŝeńskim a pozostawił po sobie dzieci, to dziedziczą one cały spadek w częściach: 6. Do drugiej grupy spadkobierców naleŝą: 7. Spadkodawcy z drugiej grupy dochodzą do dziedziczenia: 8. JeŜeli małŝonek spadkodawcy dziedziczy obok rodziców lub rodzeństwa spadkodawcy jego udział w spadku wynosi zawsze: 9. Udział przypadający łącznie na pozostałe osoby (inne niŝ małŝonek) naleŝące do drugiej grupy spadkowej wynosi:

12 10. Udział kaŝdego z rodziców spadkodawcy, które dziedziczy obok rodzeństwa spadkodawcy wynosi: 11. JeŜeli małŝonek dziedziczy tylko obok rodzeństwa spadkodawcy to poza swoim niezmiennym udziałem w spadku ma takŝe udział w pozostałej części. Udział w pozostałej części spadku wynosi: 12. JeŜeli małŝonek dziedziczy tylko obok rodziców spadkodawcy to poza swoim niezmiennym udziałem w spadku ma takŝe udział w pozostałej części. Udział w pozostałej części spadku wynosi: 13. JeŜeli rodzeństwo spadkodawcy nie doŝyło otwarcia spadku, ale Ŝyją jego zstępni (córka, syn) to przypadnie im udział w spadku: 14. Do spadkobierców grupy trzeciej naleŝą: 15. Do dziedziczenia przez spadkobierców z grupy trzeciej dochodzi gdy: 16. W braku spadkobierców ustawowych spadek przypada gminie właściwej ze względu na: 17. W braku spadkobierców ustawowych i gdy jednocześnie nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce, spadek przypada: 18. Gmina i Skarb Państwa. odrzucić spadku. Ad. 5 Formy testamentów. (plus wzory testamentów) (CO) D. (PO CO) W (JAK) B Ad. 6 Zachowek, wydziedziczenie. Wydziedziczenie (art KC) (CO) P. (PO CO) A. (JAK) W Ad. 7 Postępowanie spadkowe

13 (CO) Jak przebiega postępowanie o nabycie i dział spadku. (PO CO) Aby uczestnicy zajęć wiedzieli, jak takie postępowanie przebiega i czy zawsze trzeba je przeprowadzić. (JAK) Kazusy Informujemy uczestników, Ŝe sądowe postępowanie spadkowe nie jest konieczne dla nabycia spadku. JednakŜe legalność rozporządzania składnikami masy majątkowej (tzn., wszystkim, co wchodzi w skład spadku) jak i ograniczenie odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe zaleŝą od efektywnego przeprowadzenia tego postępowania. Posiłkując się kazusami, omówimy trzy etapy postępowania spadkowego: - oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku - stwierdzenie nabycia spadku - dział spadku KAZUS 1 SĄD SPADKU Pan Edward i jego dwie siostry pochowali swojego ojca. W jakiś czas po uroczystościach pogrzebowych, rodzeństwo chce zająć się w końcu podziałem spadku po zmarłym ojcu. Gdzie się udać? Jaki sąd lub organ jest właściwy? STAN PRAWNY A Sądem właściwym w sprawach spadkowych jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. JeŜeli miejsca takiego nie da się w Polsce ustalić, sądem właściwym jest sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W braku którejkolwiek z tych podstaw sądem właściwym jest sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy. Sąd właściwy nazywa się sądem spadku (art. 628 KPC). Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, tzn. w chwili śmierci spadkodawcy. Dokonuje się to bez podejmowania jakichkolwiek czynności ze strony spadkobiercy. JednakŜe takie nabycie nie jest nabyciem definitywnym spadku. Prawo chroni odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe i w sytuacji, gdy spadkodawca nie chce spadku przyjąć, pozwala na jego odrzucenie. UWAGA! To nie dotyczy III kręgu spadkobierców ustawowych (właściwa gmina, Skarb Państwa). KAZUS 2 DŁUGI SPADKOWE

14 Pan Edward zdaje sobie sprawę, Ŝe jego ojciec nie spłacił kredytu za samochód i jeszcze jednego, który wziął na remont mieszkania. Boi się, Ŝe teraz długi obciąŝą jego. Zastanawia się, czy moŝna zrobić cokolwiek, by nie odpowiadać przed wierzycielami za długi zmarłego ojca. MoŜe nie przyjąć spadku? Albo przyjąć z zastrzeŝeniem, Ŝe za długi spadkodawcy się nie odpowiada? Co robić? STAN PRAWNY B Spadkobierca moŝe spadek przyjąć lub odrzucić. Oświadczenie odpowiedniej treści moŝe być złoŝone w sądzie spadku (art KPC). Zgodnie z brzmieniem przepisu art KPC moŝna je złoŝyć takŝe przed notariuszem lub w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd muszą niezwłocznie przesłać oświadczenie spadkobiercy do sądu spadku. Nabycie spadku staje się definitywne wraz z oświadczeniem spadkobiercy o przyjęciu spadku. Do czasu złoŝenia takiego oświadczenia spadkobierca/y odpowiadają za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili złoŝenia oświadczenia o przyjęciu spadku, spadkodawca odpowiada za długi spadkowe, nie tylko z tego, co odziedziczył, ale całym swoim majątkiem (art KC) KAZUS 3 DŁUGI SPADKOWE Pan Edward juŝ wie, Ŝe moŝe spadek przyjąć albo odrzucić. Mimo wysokich długów spadkowych, nie chce z niego rezygnować i decyduje się na przyjęcie spadku. Boi się odpowiedzialności wobec wierzycieli zmarłego ojca. Czy faktycznie jedynym wyjściem w tej sytuacji jest odrzucenie spadku? Ani pan Edward, ani jego siostry nie chcą być stratni STAN PRAWNY C JeŜeli spadkobierca odrzuca spadek, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie doŝył otwarcia spadku (art KC). Z kolei przyjęcie spadku moŝe mieć charakter prosty lub z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. W przypadku, gdy spadkobierca przyjmuje spadek wprost, to za długi spadkowe będzie w takiej sytuacji odpowiadał nie tylko z tego, co odziedziczył, ale z całego swojego majątku. Przyjęcie spadku wprost oznacza jego przyjęcie bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości wartości spadku. Tzw. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza prowadzi do ograniczenia tej odpowiedzialności do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, tj. spisu majątku spadkodawcy. (Art KC) JeŜeli oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie zostanie złoŝone w terminie pół roku od daty śmierci, automatycznie następuje stwierdzenie nabycia spadku wprost (art KC). Są od tego ustawowe wyjątki. JeŜeli spadkobiercą jest

15 -osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych -osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia -osoba prawna brak oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. NaleŜy podkreślić, Ŝe spadkodawca nie musi składać Ŝadnych oświadczeń, ale powyŝsze skutki prawne wówczas zrealizują się z mocy prawa. W przypadku osoby fizycznej nie objętej traktowaniem wyjątkowym oznacza to brak ograniczeń odpowiedzialności za długi spadkowe po upływie półmroku od momentu śmierci spadkodawcy. Spis inwentarza dokonywany jest na wniosek spadkobiercy, zapisobiercy, urzędu skarbowego a takŝe wierzyciela, który posiada pisemny dowód naleŝności przeciwko spadkodawcy. KAZUS 4 STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU Pan Edward i jego siostry złoŝyli u notariusza oświadczenie o przyjęciu spadku po ich zmarłym ojcu. Okazało się, Ŝe sąsiad ich ojca nie spłacił zaciągniętego u niego długu, który opiewa na kilka tysięcy złotych! ZaleŜy im, by móc wyegzekwować zwrot poŝyczki. Dlatego chcą, by sąd potwierdził, iŝ są spadkobiercami, by móc dochodzić tego roszczenia. Jak wszcząć postępowanie przed sądem? STAN PRAWNY D Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku inicjowane jest poprzez wniesienie wniosku przez osobę, która ma w tym interes prawny. We wniosku naleŝy wskazać wszystkie osoby zainteresowane, tj. wszystkie osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi. Sąd spadku przeprowadza rozprawę. Orzeka o stwierdzeniu nabycia spadku w drodze postanowienia (art. 669 KC). Poza oświadczeniem o przyjęcie lub odrzucenie spadku, spadkobierca powinien przeprowadzić postępowanie sądowe o stwierdzenie nabycia spadku. Postępowanie o nabycie spadku nie jest bezwzględnie konieczne, bo spadkobierca i tak nabędzie spadek. Ale postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku to dowód nabycia tego spadku. Poza tym postanowienie to umoŝliwia skuteczne dochodzenie roszczeń naleŝących do spadku, np. roszczenie o zwrot nie oddanej spadkodawcy poŝyczki. Zbycie składników masy spadkowej, jak np. nieruchomości (np. działka budowlana) lub rzeczy ruchomych (np. samochód) wymaga przedstawienia posiadanego do rzeczy tytułu prawnego. Omawiane postanowienie potwierdza nasze prawa do rozporządzania rzeczą. KAZUS 5 TESTAMENT Siostra pana Edwarda, Weronika, jest w posiadaniu testamentu sporządzonego przez ich ojca. Czy musi wydać testament sądowi spadku?

16 STAN PRAWNY E Osoba, u której znajduje się testament, obowiązana jest złoŝyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy. (art KPC) Sąd spadku bada czy zmarły pozostawił po sobie testament (lub kilka testamentów). KaŜdy, u którego testament się znajduje zobowiązany jest złoŝyć go w sądzie spadku (art KPC). JeŜeli tego nie zrobi naraŝa się na odpowiedzialność odszkodowawczą oraz grzywnę (art.646 2). Sąd moŝe podjąć z urzędu czynności poszukiwania testamentu. Spadkobierca, który zniszczył testament, podrobił go lub przerobił moŝe zostać uznanym za niegodnego dziedziczenia i sąd wyłączy go od dziedziczenia, tak jak by nie doŝył otwarcia spadku. (Art.928 i 929 KC). NIEGODNOŚĆ DZIEDZICZENIA Stwierdzenie niegodności spadkobiercy następuje w trybie procesowym i niezbędne jest wytoczenie powództwa. Osoba zainteresowana moŝe zwrócić się do sądy w ciągu roku od momentu, w którym dowiedziała się o przyczynie niegodności. Uprawnienie to wygasa z upływem 3 lat od chwili śmierci spadkodawcy. Legitymowanym czynnie jest kaŝdy, kto ma w tym interes, a takŝe prokurator (art. 929 KC w zw. z art. 7 KPC). Przesłanki uznania spadkobiercy za niegodnego zawarte są w art.928 i 929 KC. Zgodnie z treścią przepisów chodzi o sytuację, w której: -spadkobierca dopuścił się umyślnie cięŝkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy; -spadkobierca nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkadzał spadkodawcy w sporządzeniu lub odwołaniu testamentu stosując groźbę lub podstęp; -spadkobierca w sposób zamierzony ukrył, zniszczył, podrobił lub przerobił testament spadkodawcy albo skorzystał z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę; Rezultatem stwierdzenia niegodności jest wyłączenie spadkodawcy uznanego przez sąd za niegodnego od dziedziczenia. Skutkuje to wejściem w miejsce wydziedziczonego spadkobiercy spadkobierców powołanych w dalszej kolejności (wg grup spadkobierców) przy dziedziczeniu ustawowym. W przypadku dziedziczenia testamentowego dojdzie do dziedziczenia spadkobiercy podstawionego (art. 963 KC) bądź w jego braku- do podziału udziału niegodnego spadkobiercy pomiędzy pozostałych w drodze przyrostu (art. 965 KC) albo do dziedziczenia udziału niegodnego według ustawy, tj. kodeksu cywilnego. KAZUS 6 OBOWIĄZEK PODATKOWY Sąd spadku stwierdził w postanowieniu, Ŝe pan Edward i jego dwie siostry nabyli spadek jako jedyni spadkobiercy w drodze dziedziczenia testamentowego. Czy spadkobiercy muszą zapłacić podatek?

17 STAN PRAWNY F Ustawa o podatku od spadków i darowizn z dnia 28 lipca 1983r. Nabywcy prawa do spadku muszą zapłacić podatek od darowizn i spadków do właściwego urzędu skarbowego. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złoŝenia oświadczenia o przyjęciu spadku. Od tego momentu ma się miesiąc na złoŝenie zeznania podatkowego. Po uprawomocnieniu się postanowienia, sąd zawiadamia właściwy urząd skarbowy. Spadkobierca będzie wezwany do urzędu i zobligowany do wskazania w zeznaniu podatkowym szacunkowej wartości odziedziczonego majątku. JeŜeli kwota wskazana będzie budziła wątpliwości urzędu skarbowego, urząd sam wyceni odziedziczony majątek. Wysokość podatku ustala się w zaleŝności od grupy podatkowej, do której naleŝy spadkobierca. (Formularz, który naleŝy wypełnić to SD-3 (2) dostępny w urzędach skarbowych i na stronach internetowych.). Dział spadku Po stwierdzeniu nabycia praw do spadku moŝna dokonać działu spadku. Gdy kilku spadkobierców odziedziczyło spadek po zmarłym, powstaje między nimi wspólność praw i obowiązków spadkowych. Wszystko, co wchodzi w skład spadku jest wspólne. Dział spadku polega na podziale spadku pomiędzy spadkobierców, tak, by kaŝdy z nich był wyłącznym właścicielem przypadającej mu części. Od momentu działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości swoich udziałów. Do tego czasu natomiast ponoszą za nie odpowiedzialność solidarną (art w zw. z art.366 KC). KAZUS 7 Pan Edward i jego siostry posiadają postanowienie stwierdzające, Ŝe nabyli spadek. Chcą się nim sami podzielić według woli zmarłego ojca wyraŝonej w testamencie. Czy muszą dokonywać działu spadku przed sądem? STAN PRAWNY G Dział spadku moŝe być dokonany w drodze umowy, ale jest to moŝliwe wyłącznie, gdy między wszystkimi spadkobiercami istnieje zgodna wola zarówno, co do formy podziału, jak i sposobu jego przeprowadzenia. JeŜeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, umowa o dział spadku musi być zawarta w formie aktu notarialnego (art KC). Przy braku consensusu dział spadku przeprowadzany jest w drodze postępowania sądowego. Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o dziale spadku własność poszczególnych przedmiotów lub ich części przechodzi na poszczególnych współspadkobierców stosownie

18 do treści postanowienia sądu. Postępowanie sądowe o dział spadku uregulowane jest w artykułach KPC. PoniŜsze tabelki do wycięcia i do rozdania dla uczestników zajęć. POSTĘPOWANIE DZIAŁOWE (sądowy dział spadku) Co naleŝy zawrzeć we wniosku o dział spadku? Wnioskodawca (osoba inicjująca postępowanie o dział spadku) musi we wniosku powołać: 1.Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku 2.Spis inwentarza, jeŝeli był sporządzony (w braku spisu naleŝy dokładnie wskazać majątek, który ma być przedmiotem podziału) 3.Podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty (jeŝeli jakiekolwiek były sporządzone) 4.JeŜeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, naleŝy przedstawić dowód stwierdzający, Ŝe nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy(np. odpis z księgi wieczystej) art KPC WNIOSEK O STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU 1.Wskazanie wszystkich osób mogących być spadkobiercami ustawowymi lub testamentowymi. 2.Dołącza się odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy 3.Dołącza się odpisy aktów urodzeń i małŝeństw uczestników oraz wnioskodawcy NaleŜy załączyć tyle odpisów, ilu jest uczestników postępowania (osób zainteresowanych w sprawie, które biorą w niej udział).