Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata

Transkrypt

1 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata Tomaszów Lubelski, lipiec 2017 r. ZLECENIODAWCA WYKONAWCA Gmina Tomaszów Lubelski ul 29-go Listopada Tomaszów Lubelski tel , fax sekretariat@tomaszowlubelski.pl Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. ul. Prymasa S. Wyszyńskiego Zamość tel./fax , kontakt@doradztwoireklama.pl

2 SPIS TREŚCI Wstęp Powiązania Lokalnego Programu Rewitalizacji z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Gminy Charakterystyka Gminy Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych Delimitacja obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Metodologia Sfera społeczna diagnoza Demografia Pomoc społeczna Bezrobocie Edukacja Bezpieczeństwo publiczne Kultura Uczestnictwo w życiu publicznym Sfera gospodarcza diagnoza Sfera środowiskowa diagnoza Sfera przestrzenno-funkcjonalna diagnoza Drogi gminne wymagające remontu Analiza opinii mieszkańców Gminy Tomaszów Lubelski Wyznaczanie obszaru zdegradowanego Procedura wyznaczenia obszaru zdegradowanego Sfera społeczna Sfera gospodarcza, środowiskowa oraz przestrzenno-funkcjonalna Diagnoza zjawisk społecznych Diagnoza zjawisk gospodarczych, środowiskowych oraz przestrzennofunkcjonalnych Identyfikacja obszaru zdegradowanego Wyznaczenie obszaru rewitalizacji Wizja stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji

3 8. Cele rewitalizacji oraz odpowiadające zidentyfikowanym potrzebom rewitalizacyjnym kierunki działań Opis przedsięwzięć rewitalizacyjnych Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne Charakterystyka pozostałych przedsięwzięć rewitalizacyjnych Komplementarność działań oraz przedsięwzięć rewitalizacyjnych Komplementarność przestrzenna Komplementarność problemowa Komplementarność proceduralno-instytucjonalna Komplementarność międzyokresowa Komplementarność źródeł finansowania Indykatywne ramy finansowe Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata Ramy finansowe Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć rewitalizacyjnych Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie Gminy w proces rewitalizacji (partycypacja społeczna) System realizacji (wdrażania) Lokalnego Programu Rewitalizacji System monitoringu i oceny skuteczności działań i system wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w otoczeniu programu Zasady aktualizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji SPIS TABEL SPIS RYSUNKÓW SPIS WYKRESÓW SPIS MAP

4 Wstęp Program rewitalizacji jest podstawowym instrumentem tworzącym zakres i kierunki działań rewitalizacyjnych. Jest to długoterminowy program mający na celu wyprowadzenie obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysu oraz stworzenie warunków do ich dalszego rozwoju. Objęcie danego obszaru procesem rewitalizacji, będzie wymagało uzyskania wsparcia poprzez dostępne instrumenty i narzędzia dedykowane rewitalizacji (programy UE oraz krajowe). Podstawą prawną do sporządzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata (zwanego dalej LPR) jest Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446, 1579, 1948). Zasady przygotowania dokumentu określone zostały w wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata wydanych przez Ministerstwo Rozwoju 2 sierpnia 2016 roku. Ponadto procesowi rewitalizacji poświęcona jest Ustawa z dnia 9 października o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 r. poz. 1777, z 2016 r. poz. 1020, 1250.). Zgodnie z zapisami zawartymi w rozdziale 3 pkt. 1) Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata : Rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Stan kryzysowy to stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: a) gospodarczej (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw), 4

5 b) środowiskowej (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska), c) przestrzenno-funkcjonalnej (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, deficytu lub niskiej jakości terenów publicznych), d) technicznej (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska). Obszar zdegradowany to obszar, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy. Dotyczy to najczęściej obszarów miejskich, ale także wiejskich. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic pod warunkiem stwierdzenia sytuacji kryzysowej na każdym z podobszarów. Obszar rewitalizacji to obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych ww. zjawisk, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, lecz nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkałych przez więcej niż 30% mieszkańców gminy. (rozdział 3 pkt. 2), 3), 4) Wytycznych ) Niniejszy dokument został opracowany na podstawie analizy danych udostępnionych przez Urząd Gminy Tomaszów Lubelski, Urząd Pracy, GOPS w Tomaszowie Lubelskim, Policję, GUS, Państwowa Komisja Wyborcza, WiOŚ i inne podmioty posiadające informacje istotne do przeprowadzenia rzetelnej diagnozy oraz aktywnego udziału różnych grup interesariuszy. Przeprowadzone zostały spotkania diagnostyczno-projektowe oraz konsultacje społeczne w postaci badań ankietowych 5

6 z różnymi grupami interesariuszy. W wyniku przeprowadzonej analizy wyznaczono obszar zdegradowany oraz obszar rewitalizacji. 6

7 1. Powiązania Lokalnego Programu Rewitalizacji z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Gminy jest spójny z ustaleniami następujących dokumentów strategicznych i planistycznych Gminy Tomaszów Lubelski: Plan gospodarki niskoemisyjnej Gminy Tomaszów Lubelski (PGN) jest to dokument o znaczeniu strategicznym. Wskazuje on działania prowadzące do transformacji wszystkich sektorów gospodarki, której efektami będą: redukcja emisji gazów cieplarnianych, zwiększenie udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych i redukcja zużycia energii finalnej poprzez podniesienie efektywności energetycznej. Istotą Planu jest osiągnięcie korzyści ekonomicznych, społecznych i środowiskowych wynikających z działań zmniejszających emisję gazów cieplarnianych. Określone w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata działania rewitalizacyjne będą przeprowadzane z myślą o ochronie środowiska, a ich podstawą będzie wykorzystanie przyjaznych środowisku materiałów zarówno przy budowie jak i późniejszej eksploatacji planowanych inwestycji. Strategia Rozwoju Gminy Tomaszów Lubelski na lata zakłada osiągnięcie następujących celów strategicznych, których założenia odpowiadają celom Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata : Cel strategiczny I: Podniesienie jakości życia mieszkańców przez rozwój infrastruktury technicznej i społecznej Gminy z zachowaniem zasad ochrony środowiska. o Cel operacyjny 4. Poprawa stanu i rozwój infrastruktury edukacyjnej, kulturalnej i społecznej. Cel strategiczny IV: Generowanie pożądanych zjawisk społecznych oraz umożliwienie mieszkańcom Gminy wszechstronnego rozwoju. 7

8 o Cel operacyjny 1. Rozszerzenie oferty kulturalnej gminy oraz włączanie mieszkańców w czynny udział w życiu kulturalnym i społecznym. o Cel operacyjny 2. Poszerzanie dostępnej oferty edukacyjnej o nowe formy i umożliwienie młodym ludziom rozwoju zainteresowań. o Cel operacyjny 3. Włączenie się w aktywną walkę z bezrobociem. o Cel operacyjny 4. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Szereg działań, które mają zostać podjęte w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata doskonale wpisuje się w cele Strategii Rozwoju Gminy Tomaszów Lubelski na lata , wpłyną one m.in. na poprawę infrastruktury technicznej, wykorzystanie potencjału krajobrazowego, aktywizację osób zagrożonych wykluczeniem, pomoc osobom bezrobotnym. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Tomaszów Lubelski na lata Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata w sposób szczególny wpisuje się w Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Tomaszów Lubelski na lata Strategia obejmuje wszystkie problemy społeczne, jakie występują na terenie Gminy i przedstawia sposoby ich rozwiązywania. Celem rewitalizacji jest wyprowadzenie określonego obszaru z sytuacji kryzysowej, następuje ona przede wszystkim z powodu kumulacji negatywnych zjawisk społecznych, a to one stanowią sens realizacji Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Wobec powyższego oba dokumenty, ich założenia i cele są ze sobą nierozerwalnie połączone. Wśród celów szczegółowych zawartych w Strategii powiązanych z Lokalnym Programem Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata należy wymienić: Cel strategiczny 1: Poprawa warunków życia i funkcjonowania mieszkańców gminy znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej poprzez udostępnienie szerokiego asortymentu świadczeń i usług socjalnych. Cel strategiczny 2: Integracja społeczności lokalnej i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu poprzez aktywizację społeczną 8

9 i zawodową, ze szczególnym uwzględnieniem niepracującej i nieuczącej się młodzieży. Cel strategiczny 3: Wzmocnienie roli i znaczenia instytucji pomocy i integracji społecznej oraz potencjału organizacji pozarządowych działających na rzecz rozwoju społecznego. Cel strategiczny 4: Profilaktyka środowiskowa i przeciwdziałanie pojawianiu się problemów społecznych oraz rozwój systemów wsparcia. 9

10 2. Charakterystyka Gminy Gmina Tomaszów Lubelski jest gminą wiejską, wchodzącą w skład powiatu tomaszowskiego. Powiat tomaszowski położony jest w południowo-wschodniej części województwa lubelskiego, sąsiaduje z powiatami biłgorajskim, hrubieszowskim, zamojskim (województwo lubelskie), a także z powiatem lubaczowskim (województwo podkarpackie). Rysunek 1. Położenie Gminy Tomaszów Lubelski na tle województwa lubelskiego Źródło: pl.wikipedia.org Ważną cechą położenia powiatu jest jego bliskie sąsiedztwo z Ukrainą. Przez obszar powiatu tomaszowskiego przebiega droga krajowa S17, stanowiąca jego główną arterię komunikacyjną i podstawowy szlak drogowy. Droga krajowa S17 jest trasą o znaczeniu międzynarodowym, łączy Warszawę z Lwowem. Zapewnia także bezpośrednie połączenie powiatu z Lublinem i Zamościem. 10

11 Gmina Tomaszów Lubelski jest jedną z 13 gmin wchodzących w skład powiatu tomaszowskiego. Sąsiaduje z gminami Bełżec, Jarczów, Krasnobród, Lubycza Królewska, Narol, Rachanie, Susiec, Tarnawatka oraz z miastem Tomaszów Lubelski. Gmina Tomaszów Lubelski posiada powierzchnię 170,93 km 2, co stanowi 11,5% powierzchni powiatu. Pod względem wielkości powierzchni Gmina Tomaszów Lubelski jest trzecią gminą w powiecie. W skład Gminy Tomaszów Lubelski wchodzi 29 sołectw: Chorążanka, Dąbrowa Tomaszowska, Górno, Jeziernia, Justynówka, Klekacz, Łaszczówka, Łaszczówka-Kolonia, Majdan Górny I, Majdan Górny II, Majdanek, Nowa Wieś, Pasieki, Podhorce, Przecinka, Przeorsk, Rabinówka, Rogóźno I, Rogóźno II, Rogóźno III, Rogóźno-Kolonia, Ruda Wołoska, Ruda Żelazna, Sabaudia, Szarowola, Typin, Ulów, Wieprzowe Jezioro, Zamiany. Ze względu na specyficzne położenie, przestrzeń gminna wykazuje duże zróżnicowanie zarówno pod względem wyglądu, jak i pełnionych funkcji. Miejscowości sąsiadujące bezpośrednio z miastem Tomaszów Lubelski są gęsto zabudowane, tracą typowo wiejskie funkcje na rzecz podmiejskich, przestrzennie i funkcjonalnie łączą się z miastem Tomaszów Lubelski. Miejscowości oddalone od miasta posiadają w przeważającym stopniu charakter rolniczy oraz cechują się niższą gęstością zabudowy. Ponadto, ze względu na stosunkowo dużą powierzchnię, brak typowego centrum Gminy oraz fakt, iż siedziba Gminy (miasto Tomaszów Lubelski) znajduje się poza jej granicami administracyjnymi, Gmina nie posiada wysokiej spójności przestrzennej. Wszystkie miejscowości Gminy Tomaszów Lubelski cechują się typową, wiejską zabudową. Są to wsie położone wzdłuż jednego lub kilku ciągów komunikacyjnych, o nieregularnym kształcie, z nierównomiernym układem pól i dużym rozbiciem własności na liczne działki. Brakuje w nich funkcjonalnych centrów i wyodrębnionych lub odpowiednio zagospodarowanych przestrzeni publicznych, rolę te pełnią przestrzenie usytuowane wzdłuż dróg przebiegających przez miejscowości. Powoduje to duże uciążliwości w korzystaniu z dostępnej przestrzeni w poszczególnych sołectwach Gminy, brak wyodrębnionych miejsc koncentracji życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego, niedostateczne wykorzystanie przestrzeni publicznej i jej niską funkcjonalność. 11

12 Na terenie Gminy Tomaszów Lubelski znajduje się wiele budynków reprezentujących typ zabudowy tradycyjnej, jednak niekorzystne przekształcenia zabudowy mieszkaniowej wsi sprawiają, iż charakterystyczne dla miejscowej przestrzeni cechy architektoniczne zanikają. Nowa zabudowa cechuje się przemieszaniem różnych jej typów i brakiem wzorców budownictwa mieszkaniowego o formie architektonicznej nawiązującej do cech zabudowy tradycyjnej. Skutkuje to zanikaniem unikalnych dla obszaru Gminy cech przestrzeni oraz zaburzeniami harmonii i ładu przestrzennego. Ponadto, wiele istniejących obiektów zabudowy tradycyjnej o cechach zabytkowych posiada niską wartość techniczną lub użytkową, przez co mogą one ulec degradacji. 12

13 3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych 3.1. Delimitacja obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji Dokumentem źródłowym dla Lokalnego Programu Rewitalizacji jest Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych, której opracowanie należy do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym Diagnozę Gminy opracowano uwzględniając problemy zidentyfikowane w Strategii, analizując wskaźniki odpowiednie do zdiagnozowanych w niej problemów w skali sołectw, a następnie uzupełniając je analizą wskaźników gospodarczych, środowiskowych, infrastrukturalnych lub przestrzennych w tej samej skali. Przyjęta w niniejszym opracowaniu procedura delimitacji spełnia wymogi Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata oraz wymogi Ustawy o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 roku (Dz. U. z 2015 r. poz. 1777, z 2016 r. poz. 1020, 1250.). Procedura ta składa się z kilku następujących po sobie etapów: wyznaczenie jednostek urbanistycznych określonych jako najmniejsze, niepodzielne na kolejnych etapach postępowania obszary gminy, dla których możliwe jest pozyskanie danych dotyczących w szczególności zjawisk społecznych, a także gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych oraz technicznych. W przypadku Gminy Tomaszów Lubelski ze względu na brak danych statystycznych dla sołectw: Majdan Górny I, Majdan Górny II, Rogóźno I, Rogóżno II oraz Rogóźno III i w związku z tym brak możliwości zdiagnozowania występujących problemów w podziale na te sołectwa do analizy przyjęto obszar całej miejscowości Majdan Górny oraz obszar całej miejscowości Rogóźno. pozyskanie niezbędnych danych statystycznych oraz przeprowadzenie analizy wskaźnikowej wyznaczonych uprzednio jednostek urbanistycznych. Analiza dotyczyła przede wszystkim sfery społecznej, zebrano również informacje 13

14 dotyczące negatywnych zjawisk w sferze gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej. Analizę dla sfery społecznej przeprowadzono z wykorzystaniem wskaźnika syntetycznego. wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji: o Jako obszary zdegradowane uznano te sołectwa, w których stwierdzono gorsze niż średnia w Gminie wskaźniki problemów społecznych, współwystępujące z gorszymi wskaźnikami dotyczącymi co najmniej jednego z problemów o charakterze gospodarczym, środowiskowym, infrastrukturalnym lub przestrzennym. o Obszar rewitalizacji ustalono wybierając z obszarów zdegradowanych te sołectwa, w których występuje najgorsza sytuacja społeczna, na którą nawarstwia się największa liczba innych zdiagnozowanych problemów, przy czym, z uwagi na wymóg koncentracji przestrzennej, łączna powierzchnia wybranych sołectw nie przekracza 20% powierzchni gminy, a ich ludność nie stanowi więcej niż 30% liczby jej mieszkańców. Wyboru obszaru rewitalizacji dokonano na zebraniu sołtysów i radnych gminy oraz na podstawie wyników konsultacji społecznych przeprowadzonych w formie ankiety. Cele LPR określone zostały przy udziale sołtysów wsi obszaru, dopuszczając różne ich określenie dla każdego z sołectw, przy czym: co najmniej połowa z nich wynika z celów Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, służy ich realizacji, wszystkie cele programu odnoszą się do zdiagnozowanych problemów, prowadząc do ich rozwiązania, cele programu dla każdego z sołectw wynikają z ustaleń zebrania mieszkańców. Na podstawie zaakceptowanych celów określono listę projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych, akceptowaną przez społeczność sołectwa i odpowiadającą kryteriom SMART (są szczegółowe, mierzalne, adekwatne do potrzeb, realistyczne i osadzone w czasie). Projekty i przedsięwzięcia zostały opisane i uzasadnione, z wykazaniem oczekiwanych rezultatów i wpływu na redukcję zdiagnozowanych problemów, a także z podaniem przewidywanych źródeł finansowania. 14

15 Zasady realizacji LPR zostały opisane z uwzględnieniem udziału sołtysów (lub osób przez nich wskazanych) w procesie koordynacji i społecznego monitorowania wdrażania Programu Metodologia Jednym z najważniejszych elementów opracowania LPR jest diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych, których analiza pozwoli na szczegółowe określenie miejsc wymagających rewitalizacji na terenie Gminy. Proces diagnostyczny składał się z czterech etapów - dwa pierwsze miały charakter analizy wskaźnikowej, dwa kolejne dotyczyły wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Wyznaczony w ten sposób obszar zdegradowany stanowi najbardziej problemowy obszar Gminy i na nim będzie koncentrowała się interwencja w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata Przed rozpoczęciem diagnozy Gminy, wyznaczone zostały jednostki planistyczne, służące badaniu zróżnicowania wewnątrzgminnego. Dzięki temu diagnoza czynników społecznych, gospodarczych, środowiskowych oraz funkcjonalno-przestrzennych została przeprowadzona w sposób szczegółowy. W przypadku Gminy Tomaszów Lubelski podział nastąpił na podstawie wytyczenia granic poszczególnych sołectw. Ze względu na brak danych statystycznych dla sołectw: Majdan Górny I, Majdan Górny II, Rogóźno I, Rogoźno II oraz Rogóźno III i w związku z tym brak możliwości zdiagnozowania występujących problemów w podziale na te sołectwa do analizy przyjęto obszar całej miejscowości Majdan Górny oraz obszar całej miejscowości Rogóźno. Podział taki został zastosowany, aby mieć pewność, iż przeprowadzona diagnoza w sposób rzeczywisty doprowadzi do wytyczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji. Wszystkie przedstawione w diagnozie dane, zostały zebrane i opracowane z podziałem na sołectwa. Przestrzenne zróżnicowanie diagnozowanych zjawisk zostało przedstawione za pomocą map z podziałem na sołectwa. Gmina Tomaszów Lubelski podzielona jest na 29 sołectw, których struktura powierzchniowa oraz demograficzna została przedstawiona w poniższej tabeli: 15

16 Tabela 1. Sołectwa w Gminie Tomaszów Lubelski Liczba Gęstość Powierzchnia Udział Udział Lp. Sołectwo ludności zaludnienia [km 2 ] [%] [%] [os.] [os./km 2 ] 1 Chorążanka 1,90 1,11% 130 1,12% 68,42 Dąbrowa 2 1, ,90% 173,23 Tomaszowska 0,74% 3 Górno 1,07 0,63% 154 1,33% 143,93 4 Jeziernia 16,32 9,55% 855 7,39% 52,39 5 Justynówka 2,54 1,49% 238 2,06% 93,70 6 Klekacz 1,31 0,77% 49 0,42% 37,40 7 Łaszczówka-Kolonia 2,69 1,57% 247 2,14% 91,82 8 Łaszczówka 6,99 4,09% ,00% 148,93 9 Majdan Górny I 16,85 9,86% ,06% 62,20 10 Majdan Górny II 11 Majdanek 2,49 1,46% 216 1,87% 86,75 12 Nowa Wieś 1,73 1,01% 126 1,09% 72,83 13 Pasieki 12,40 7,25% 645 5,58% 52,02 14 Podhorce 8,44 4,94% 418 3,61% 49,53 15 Przecinka 1,84 1,08% 186 1,61% 101,09 16 Przeorsk 13,62 7,97% 460 3,98% 33,77 17 Rabinówka 10,40 6,08% 435 3,76% 41,83 18 Rogóźno I 19 Rogóźno II 20 Rogóźno III 10,06 5,89% ,72% 203,78 21 Rogóźno - Kolonia 3,85 2,25% 364 3,15% 94,55 22 Ruda Wołoska 5,69 3,33% 495 4,28% 86,99 23 Ruda Żelazna 1,82 1,06% 70 0,61% 38,46 24 Sabaudia 3,27 1,91% 551 4,76% 168,50 25 Szarowola 17,71 10,36% 609 5,26% 34,39 26 Typin 10,77 6,30% 411 3,55% 38,16 27 Ulów 12,29 7,19% 314 2,71% 25,55 28 Wieprzowe Jezioro 1,86 1,09% 123 1,06% 66,13 29 Zamiany 1,75 1,02% 114 0,99% 65,14 Razem 170, Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. W procesie delimitacji obszaru zdegradowanego wykorzystano informacje z następujących instytucji: Urząd Gminy Tomaszów Lubelski, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim, Gminny Zespół Ekonomiczno Administracyjny Szkół w Tomaszowie Lubelskim, Komenda Powiatowa Policji w Tomaszowie Lubelskim, 16

17 Powiatowy Urząd Pracy w Tomaszowie Lubelskim, Wojewódzki Urząd Pracy w Lublinie, GUS Bank Danych Lokalnych. Biuro Wyborcze. Rysunek 2. Podział Gminy Tomaszów Lubelski na jednostki diagnostyczne Źródło: Doradztwo i Reklama na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Dla wydzielonych jednostek urbanistycznych pozyskano dane statystyczne dostępne w zasobach Urzędu Gminy oraz wygenerowane przez instytucje zewnętrzne. Część pozyskanych tą drogą danych została wykorzystana do opracowania wskaźników, a część posłużyła do dokonania waloryzacji istniejącego zagospodarowania. Dodatkowym narzędziem służącym pozyskaniu informacji na potrzeby diagnozy była ankieta, dzięki której zbadano opinie mieszkańców w zakresie występowania obszarów problemowych w Gminie. Prace związane z opracowaniem Lokalnego Programu Rewitalizacji realizowane były przy aktywnym udziale społeczeństwa. Mieszkańcy oraz pozostałe zainteresowane osoby na etapie tworzenia dokumentu miały możliwość wnoszenia swoich pomysłów i opinii. Konsultacje społeczne były skierowanie do szerokiego grona odbiorców: 17

18 mieszkańców Gminy Tomaszów Lubelski, przedstawicieli sektora gospodarczego, pozarządowego. Zaangażowanie mieszkańców, organizacji pozarządowych i partnerów społecznych przebiegało na etapie uzgadniania zapisów dokumentu strategicznego m.in. w zakresie identyfikacji przedsięwzięć rozwojowych (ankiety, udział w spotkaniach konsultacyjnych). Proces konsultacji z mieszkańcami Gminy, przedstawicielami sektora gospodarczego, pozarządowego, zawierał następujące elementy: spotkania konsultacyjne, konsultacje projektu dokumentu online. Gmina Tomaszów Lubelski przystąpiła do wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. W tym celu dokonano delimitacji poszczególnych obszarów i poddano je diagnozie, by możliwe było zidentyfikowanie tych części Gminy, w których negatywne zjawiska społeczne cechują się dużą koncentracją. Analiza wskaźnikowa Uzyskane dane posłużyły do budowy wskaźników odnoszących wielkość zjawiska do poszczególnych jednostek urbanistycznych. Proces ten był zdeterminowany dostępnością danych, różnym stopniem ich szczegółowości, a także sposobem gromadzenia informacji. Dane gromadzone są w różnych układach: punktowym, czyli konkretnych punktów adresowych, powierzchniowym, przykładowo obwodów szkolnych (OKE), okręgów wyborczych (PKW), które należało przeliczyć do układu analizowanych jednostek urbanistycznych. Poniżej została zaprezentowana tabela obszarów tematycznych, wskaźników oraz źródeł danych, która została zbudowana na podstawie powyżej zaprezentowanej procedury. 18

19 Lp. Tabela 2. Obszary tematyczne, wskaźniki oraz źródła danych służące do wyznaczenia obszaru zdegradowanego Obszar tematyczny Wskaźnik Sfera społeczna Źródło danych Wskaźnik obciążenia demograficznego Urząd Gminy Tomaszów Lubelski 1. Demografia Gminny Ośrodek Pomocy Liczba osób niepełnosprawnych Społecznej w Tomaszowie na 100 mieszkańców Lubelskim Gminny Ośrodek Pomocy Liczba osób dotkniętych zjawiskiem Społecznej w Tomaszowie ubóstwa na 100 mieszkańców Lubelskim Liczba przyznanych świadczeń ze względu na długotrwałą lub ciężką chorobę na 100 mieszkańców Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Liczba przyznanych świadczeń ze względu na wielodzietność na 100 mieszkańców Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim 2. Pomoc społeczna Liczba przyznanych świadczeń ze względu na niepełne wychowanie na 100 mieszkańców Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Liczba przyznanych świadczeń ze względu na przemoc na 100 mieszkańców Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Liczba przyznanych świadczeń ze względu na niepełnosprawność na 100 mieszkańców Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Liczba przyznanych świadczeń ze względu na niski dochód, trudne warunki mieszkaniowe na 100 mieszkańców Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Liczba osób bezrobotnych na 100 mieszkańców Powiatowy Urząd Pracy w Tomaszowie Lubelskim Liczba osób długotrwale bezrobotnych Powiatowy Urząd Pracy 3. Bezrobocie na 100 mieszkańców w Tomaszowie Lubelskim Liczba osób bezrobotnych do 30 roku Powiatowy Urząd Pracy życia na 100 mieszkańców w Tomaszowie Lubelskim Liczba osób bezrobotnych powyżej 50 roku życia na 100 mieszkańców Powiatowy Urząd Pracy w Tomaszowie Lubelskim Komenda Powiatowa Liczba popełnionych przestępstw Policji w Tomaszowie na 100 mieszkańców Lubelskim 4. Komenda Powiatowa Bezpieczeństwo Liczba wykroczeń bez wykroczeń Policji w Tomaszowie publiczne drogowych na 100 mieszkańców Lubelskim Gminny Ośrodek Pomocy Liczba założonych Niebieskich Kart Społecznej w Tomaszowie na 100 mieszkańców Lubelskim 5. Życie kulturalne Liczba wydarzeń kulturalnych Urząd Gminy Tomaszów 19

20 6. Uczestnictwo w życiu publicznym 7. Gospodarka 8. Środowisko na 100 mieszkańców Liczba wydarzeń sportowych na 100 mieszkańców Frekwencja wyborcza w wyborach do Sejmu i Senatu w 2015 r Frekwencja wyborcza w wyborach Prezydenckich w 2015 r Frekwencja wyborcza w referendum ogólnokrajowym w 2015 r. Frekwencja wyborcza w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 r. Frekwencja wyborcza w wyborach Samorządowych w 2014 r. Sfera gospodarcza Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 mieszkańców Liczba gospodarstw rolnych na 100 mieszkańców Liczba podmiotów gospodarczych wyrejestrowanych z rejestru REGON w latach na 100 mieszkańców Sfera środowiskowa Powierzchnia zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych na km Powierzchnia unieszkodliwionych wyrobów azbestowych w stosunku do zinwentaryzowanych Sfera przestrzenno-funkcjonalna Długości dróg gminnych wymagających 9. Drogi remontu Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. opracowanie własne Lubelski Urząd Gminy Tomaszów Lubelski PKW, Urząd Gminy Tomaszów Lubelski PKW, Urząd Gminy Tomaszów Lubelski PKW, Urząd Gminy Tomaszów Lubelski PKW, Urząd Gminy Tomaszów Lubelski PKW, Urząd Gminy Tomaszów Lubelski GUS - Baza Internetowa REGON GUS - Baza Internetowa REGON GUS - Baza Internetowa REGON Urząd Gminy Tomaszów Lubelski - baza azbestowa Urząd Gminy Tomaszów Lubelski - baza azbestowa Urząd Gminy Tomaszów Lubelski Badanie ankietowe W procesie tworzenia i realizacji Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata istotną rolę odgrywa partycypacja społeczna. Zgodnie z założeniami działań rewitalizacyjnych mają one objąć obszar o kumulacji negatywnych zjawisk. Najlepszym narzędziem do określenia tego terytorium - poza dostępnymi danymi liczbowymi były opinie mieszkańców zamieszkujących obszar analizowanej Gminy. Przeprowadzono konsultacje społeczne oraz stworzono ankietę, w której mieszkańcy ocenili najbardziej istotne sfery funkcjonowania Gminy, 20

21 wpływające na warunki życia jej obywateli. Badanie ankietowe miało na celu określenie i wyznaczenie obszaru Gminy, który zgodnie z opinią jej mieszkańców jest najbardziej zdegradowany i wymaga działań naprawczych rewitalizacyjnych. W ramach partycypacji społecznej odbyły się także drugie konsultacje społeczne z lokalną społecznością oraz przeprowadzono badanie ankietowe, w którym mieszkańcy oraz inne zainteresowane osoby i instytucje mogły zgłaszać swoje uwagi, wnioski oraz pomysły na projekty, które powinny być zrealizowane w procesie rewitalizacji Sfera społeczna diagnoza Najważniejszy czynnik diagnozy prowadzącej do wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji w kontekście opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji stanowią zjawiska społeczne występujące na terenie danej jednostki administracyjnej, Takie kwestie jak bezrobocie, ubóstwo, przestępczość, czy słaby dostęp do edukacji, niski poziom kapitału społecznego lub uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym stanowią podstawę dla weryfikacji form kryzysu występujących w gminie, w tej właśnie sferze. W przedmiotowym dokumencie do weryfikacji zjawisk społecznych, przypisano także zagadnienia z zakresu demografii. Całość prezentowanych zjawisk przedstawiono z podziałem na poszczególne sołectwa Gminy Tomaszów Lubelski. W przypadku, gdy pozyskanie danych w takim podziale było niemożliwe - opisano problem dotyczący całej Gminy i przedstawiono na tle powiatowym oraz wojewódzkim Demografia Istotny wpływ na przebieg procesów społeczno-gospodarczych w Gminie wywierają zmiany struktury demograficznej oraz potencjał demograficzny. Zmiany te determinują rozmiary potrzeb w zakresie infrastruktury społecznej, stopień aktywności zawodowej, mają również wpływ na przebieg przyszłego rozwoju. 21

22 Zgodnie z danymi otrzymanymi z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski teren gminy w 2016 r. zamieszkiwało osób. Wykres 1. Liczba ludności Gminy Tomaszów Lubelski w latach Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Z danych przedstawionych na powyższym wykresie wynika, że liczba ludności Gminy Tomaszów Lubelski w analizowanym okresie wzrasta do 2014 r. natomiast w kolejnych latach maleje. W roku 2012 teren Gminy zamieszkiwany był przez osób, natomiast w 2016 r. liczba osób wzrosła o 149 mieszkańców i wynosiła osób. Tabela 3. Liczba ludności Gminy Tomaszów Lubelski w latach w podziale na sołectwa Lp. Sołectwo Chorążanka Dąbrowa Tomaszowska Górno Jeziernia Justynówka Klekacz Łaszczówka-Kolonia

23 8. Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce Przecinka Przeorsk Rabinówka Rogóźno Rogóźno - Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia Szarowola Typin Ulów Wieprzowe Jezioro Zamiany Razem Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski 23

24 Wykres 2. Liczba ludności Gminy Tomaszów Lubelski w latach w podziale na sołectwa Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Na poniższym wykresie przedstawiono liczbę ludności w podziale na kobiety i mężczyzn w W 18 sołectwach liczba kobiet przeważa nad liczbą mężczyzn, 24

25 natomiast w 6 sołectwach przeważa liczba mężczyzn, w pozostałych dwóch sołectwach liczba jest równa. Wykres 3. Liczba ludności w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w roku 2016 w podziale na kobiety i mężczyzn Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski 25

26 Ze względu na malejącą od 2015 r. liczbę mieszkańców istnieje potrzeba zapewnienia mieszkańcom odpowiedniej infrastruktury społecznej, edukacyjnej, rekreacyjnej oraz technicznej, która podniosłaby wartość terenu, a w konsekwencji zahamowałaby migrację ludności do pobliskich, atrakcyjnych ośrodków miejskich. Na terenie Gminy istnieje potrzeba technicznej modernizacji obiektów oraz wprowadzenia działań naprawczych w sferze społecznej, które pomogłyby w promowaniu regionu, przyciągnięciu przedsiębiorców oraz turystów. Gęstość zaludnienia na terenie Gminy waha się w przedziale od 25,55 do 203,78 osób na km 2. Najmniejsza wartość gęstości zaludnienia została stwierdzona na terenie sołectwa Ulów, największa natomiast na terenie sołectwa Rogóźno. Gęstość zaludnienia w poszczególnych częściach Gminy jest bardzo zróżnicowana. Znacznie bardziej zaludnione są obszary centralne niż obszary peryferyjne. Mapa 1. Gęstość zaludnienia na terenie Gminy Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski 26

27 Gmina Tomaszów Lubelski cechuje się stosunkowo wysoką gęstością zaludnienia, wyższą od średniej dla powiatu tomaszowskiego. Pod względem gęstości zaludnienia zajmuje trzecie miejsce w powiecie, ustępując miastu Tomaszów Lubelski oraz gminie Bełżec. Proces starzenia się społeczeństwa jest jednym z największych problemów, które odznaczają się w strukturze polskich gmin oraz miast. W poniższej tabeli zaprezentowano podział ludności w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski ze względu na ekonomiczne grupy wieku na przestrzeni lat W większości sołectw widoczny jest zdecydowany spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym oraz produkcyjnym i wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Wzrost liczby osób w wieku przedprodukcyjnym w latach odnotowano w sołectwach: Chorążanka, Dąbrowa Tomaszowska, Justynówka, Łaszczówka-Kolonia, Majdan Górny, Majdanek, Rogóźno, Rogóźno Kolonia, Ruda Żelazna, Zamiany. Liczba osób w wieku produkcyjnym w latach wzrosła w sołectwach: Dąbrowa Tomaszowska, Górno, Justynówka, Łaszczówka-Kolonia, Majdanek, Przeorsk, Rabinówka, Rogóźno, Ruda Wołoska, Ruda Żelazna, Typin, Ulów, Wieprzowe Jezioro, natomiast liczba osób w wieku poprodukcyjnym w analizowanym okresie spadła w następujących sołectwach: Dąbrowa Tomaszowska, Górno, Klekacz, Majdan Górny Nowa Wieś, Podhorce, Typin, Ulów, Wieprzowe Jezioro. Sołectwo Tabela 4. Podział ludności w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski wg ekonomicznych grup wieku na przestrzeni lat Liczba osób w wieku przedprodukcyjnym (do 18 roku życia) Liczba osób w wieku produkcyjnym (19-60) Liczba osób w wieku poprodukcyjnym (od 61 roku życia) Chorążanka Dąbrowa Tomaszowska Górno Jeziernia Justynówka Klekacz Łaszczówka

28 Kolonia Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce Przecinka Przeorsk Rabinówka Rogóźno Rogóźno - Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia Szarowola Typin Ulów Wieprzowe Jezioro Zamiany Razem Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski 28

29 Wykres 4. Podział ludności w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski wg ekonomicznych grup wieku w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Na powyższym wykresie zaprezentowano podział ludności wg ekonomicznych grup wieku w 2016 r. W większości sołectw Gminy Tomaszów Lubelski liczba osób w wieku poprodukcyjnym przewyższa liczbę osób w wieku przedprodukcyjnym. 29

30 W diagnozie zbadano także wskaźnik obciążenia demograficznego. Jest to wskaźnik obrazujący starzenie się społeczeństwa i związane z tym obciążenie systemu emerytalnego. Tabela 5. Wskaźnik obciążenia demograficznego dla poszczególnych sołectw Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Lp. Sołectwo Chorążanka 24,62 2. Dąbrowa Tomaszowska 13,64 3. Górno 12,99 4. Jeziernia 18,36 5. Justynówka 16,39 6. Klekacz 32,65 7. Łaszczówka-Kolonia 12,15 8. Łaszczówka 16,52 9. Majdan Górny 16, Majdanek 15, Nowa Wieś 19, Pasieki 18, Podhorce 20, Przecinka 21, Przeorsk 18, Rabinówka 14, Rogóźno 13, Rogóźno - Kolonia 15, Ruda Wołoska 17, Ruda Żelazna 18, Sabaudia 15, Szarowola 19, Typin 20, Ulów 19, Wieprzowe Jezioro 18, Zamiany 16,67 Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Sołectwa: Klekacz, Chorążanka oraz Przecinka należą do jednostek o najwyższych wartościach tego wskaźnika, przy czym najwyższą wartość odnotowano na terenie 30

31 sołectwa Klekacz. Wskaźnik obciążenia demograficznego dla Gminy Tomaszów Lubelski wyniósł 16,83. Mapa 2. Wskaźnik obciążenia demograficznego dla poszczególnych sołectw Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 roku Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Liczba osób niepełnosprawnych w podziale na sołectwa Gminy Tomaszów Lubelski została przedstawiona na poniższej mapie. Największy odział liczby osób niepełnosprawnych w ogólnej liczbie mieszkańców odnotowano w sołectwach: Majdanek i Ruda Żelazna. 31

32 Mapa 3. Liczba osób niepełnosprawnych w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Pomoc społeczna Jednostką organizacyjną pomocy społecznej w Gminie Tomaszów Lubelski jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim. Jest to jednostka nieposiadająca osobowości prawnej, utworzona na mocy Uchwały Nr VII/38/90 z dnia 14 lutego 1990 roku Gminnej Rady Narodowej w Tomaszowie Lubelskim, działająca na zasadach określonych dla jednostki budżetowej. Głównym celem jego działalności jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin, umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka oraz zapobieganie powstawaniu sytuacji zmuszających do korzystania z tego typu pomocy. 32

33 Pomoc społeczna polega w szczególności na: przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń, pracy socjalnej, prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej, analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej, realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych, rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb. Ośrodek Pomocy Społecznej jest instytucją polityki społecznej, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Poza działalnością Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim, na terenie Gminy funkcjonują jeszcze następujące placówki prowadzące działalność w sferze społecznej: Środowiskowy Dom Samopomocy w Szarowoli. Zakład Aktywności Zawodowej w Przeorsku. Klub Integracji Społecznej. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim realizuje zadania własne i zlecone gminie wynikające z innych ustaw, na podstawie upoważnień wydanych przez Wójta Gminy, jeżeli wynikają one z przepisów prawa, w tym: realizację świadczeń przyznawanych na podstawie ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych, ustalanie prawa i wypłatę dodatków na podstawie ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o dodatkach mieszkaniowych, przyznawanie świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz prowadzenie postępowania wobec dłużników alimentacyjnych na podstawie ustawy z dnia 7 września 2007 roku o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, realizowanie programów rządowych dotyczących rozwiązywania problemów osób niepełnosprawnych opracowywanych na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 33

34 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, tworzenie gminnego systemu, na zasadach określonych w ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, wspieranie rodzin wykazujących trudności w pełnieniu funkcji opiekuńczowychowawczych oraz organizacja pieczy zastępczej w zakresie ustalonym ustawą z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, wydawanie decyzji administracyjnych w sprawach świadczeniobiorców innych niż ubezpieczeni, spełniających kryterium dochodowe do pomocy społecznej, potwierdzających prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, przewidzianych w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, prowadzenie postępowania, na zasadach przewidzianych w ustawie z dnia 23 grudnia 2014 roku o Karcie Dużej Rodziny, prowadzenie działalności w sferze zadań publicznych określonych na podstawie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, udzielanie wsparcia o charakterze doradczym i finansowym osobom, w utrzymaniu aktywności zawodowej umożliwiającej podjęcie zatrudnienia, prac społecznie użytecznych w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, założenia lub przystąpienia do spółdzielni socjalnej lub podjęcia działalności gospodarczej, poprzez organizowanie zatrudnienia socjalnego, o którym mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym, organizowanie oparcia społecznego dla osób, które z powodu choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego mają trudności w życiu codziennym, zwłaszcza w kształtowaniu swoich stosunków z otoczeniem, w zakresie edukacji, zatrudnienia oraz w sprawach bytowych, w oparciu o zadania wynikające z ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego, tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej, w szczególności dla gospodarstw o niskich dochodach, na zasadach określonych w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, 34

35 kształtowanie odpowiedniej polityki społecznej gminy w stosunku do osób zagrożonych uzależnieniem od substancji aktywnych, na zasadach określonych w ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii, prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji osób uzależnionych w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, realizowanego na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, wypłatę dodatków energetycznych, przewidzianych w ustawie z dnia 26 lipca 2013 roku o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, realizowanie działań wynikających z Ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. W poniższej tabeli przedstawiono liczbę osób w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski objętych świadczeniami GOPS. Ze względu na różnorodność świadczeń GOPS, zdecydowano się także na zbadanie wskaźnika dotyczącego ubóstwa (kryterium braku osiągnięcia pewnego progu dochodu na osobę), który jest powiązany ze złą sytuacją materialną osób nim objętych i obniżoną jakością życia. Tabela 6. Liczba osób objętych świadczeniami GOPS oraz osób dotkniętych zjawiskiem ubóstwa w 2016 r. Lp. Sołectwo Liczba osób objętych Liczba osób dotkniętych świadczeniami GOPS zjawiskiem ubóstwa 1. Chorążanka Dąbrowa Tomaszowska Górno Jeziernia Justynówka Klekacz Łaszczówka-Kolonia Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce

36 14. Przecinka Przeorsk Rabinówka Rogóźno Rogóźno - Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia Szarowola Typin Ulów Wieprzowe Jezioro Zamiany 15 1 Razem Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Najwięcej osób objętych świadczeniami GOPS oraz osób dotkniętych zjawiskiem ubóstwa w 2016 r. znajdowało się w sołectwie Majdan Górny. Na poniższych mapach przedstawiono liczbę osób objętych świadczeniami GOPS oraz osób dotkniętych zjawiskiem ubóstwa w przeliczeniu na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach w 2016 roku. 36

37 Mapa 4. Liczba osób objętych świadczeniami GOPS na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 roku Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Mapa 5. Liczba osób dotkniętych zjawiskiem ubóstwa na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 roku Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim 37

38 Poniższe tabele przedstawiają podział liczby osób objętych pomocą społeczną wg przyczyn jej udzielenia z wyszczególnieniem każdego sołectwa w 2016 roku. Tabela 7. Liczba osób objętych pomocą społeczną wg przyczyn jej udzielenia w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Lp. Sołectwo Alkoholizm Bezdomność Wielodzietność Niepełne wychowanie Długotrwała i ciężka choroba Narkomania Niepełnosprawność Niski dochód, trudne warunki mieszkaniowe Potrzeby ochrony macierzyństwa Sieroctwo Przemoc w rodzinie Zdarzenia losowe Wsparcie osób starszych Zaburzenia psychiczne 1. Chorążanka Dąbrowa Tomaszowska Górno Jeziernia Justynówka Klekacz Łaszczówka- Kolonia Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce Przecinka Przeorsk Rabinówka Rogóźno Rogóźno - Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia Szarowola Typin Ulów

39 Wieprzowe Jezioro 26. Zamiany Razem Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Z analizy danych zawartych w powyższych tabelach wynika, iż GOPS najwięcej świadczeń przyznał mieszkańcom sołectw: Jeziernia, Majdan Górny, Rogóźno i Typin. Najwięcej świadczeń przyznano z następujących powodów: wielodzietność, niepełne wychowanie, długotrwała i ciężka choroba, niepełnosprawność, niski dochód, trudne warunki mieszkaniowe oraz przemoc w rodzinie. Wskaźniki te w przeliczeniu na 100 mieszkańców wykorzystane zostały do niniejszej diagnozy. Rozkład przestrzenny występowania tych zjawisk przedstawiono na poniższych mapach. Mapa 6. Liczba osób objętych pomocą społeczną z powodu wielodzietności na 100 mieszkańców w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim 39

40 Mapa 7. Liczba osób objętych pomocą społeczną z powodu niepełnego wychowania na 100 mieszkańców w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Mapa 8. Liczba osób objętych pomocą społeczną z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby na 100 mieszkańców w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim 40

41 Mapa 9. Liczba osób objętych pomocą społeczną z powodu niepełnosprawności na 100 mieszkańców w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Mapa 10. Liczba osób objętych pomocą społeczną z powodu niskiego dochodu, trudnych warunków mieszkaniowych na 100 mieszkańców w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim 41

42 Mapa 11. Liczba osób objętych pomocą społeczną z powodu przemocy w rodzinie na 100 mieszkańców w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tomaszowie Lubelskim Bezrobocie Kolejnym badanym zjawiskiem jest zjawisko bezrobocia. Podobnie jak w przypadku wskaźników dotyczących ubóstwa, by możliwe było wymierne porównanie skali zjawiska, wskaźniki dotyczące bezrobocia zaprezentowano w ujęciu na 100 mieszkańców. W celu pełniejszego zobrazowania specyfiki zjawiska, poza porównaniem liczby bezrobotnych ogółem, zbadano także kształtowanie się liczby bezrobotnych w szczególnej sytuacji: do 30 roku życia oraz powyżej 50 roku życia oraz osób długotrwale bezrobotnych. 42

43 Czynnikiem, który ma decydujący wpływ na zaspokajanie ważnych potrzeb społecznych w różnych sferach życia jest trwały brak pracy. Bezpośrednią konsekwencją bezrobocia jest narastająca patologia społeczna, pogłębianie się niepewności społecznej i wzrost poczucia zagrożenia bezpieczeństwa socjalnego. Długotrwały brak pracy powoduje szybką degradację ekonomiczną jednostki i rodziny, potęguje biedę i rozszerza sferę ubóstwa. Sytuacja materialna osób długotrwale bezrobotnych zależy w dużym stopniu od ich standardu życia w czasie zatrudnienia, a zwłaszcza od posiadanych dóbr trwałego użytku, oszczędności oraz długów. Istotne znaczenie ma bowiem poziom, od którego zaczyna się proces degradacji ekonomicznej i społecznej. Najbardziej trudną sytuację materialną mają rodziny długotrwale pozostające bez stałego zatrudnienia. Pomimo zmniejszenia liczby osób zarejestrowanych jako bezrobotne w ogólnej liczbie mieszkańców gminy, w Gminie Tomaszów Lubelski, która jest obszarem typowo rolniczym występuje zjawisko tzw. bezrobocia ukrytego, dotykające szczególnie osób zatrudnionych w rolnictwie i jest związane z niskim poziomem wykształcenia i kompetencji. Bezrobocie ukryte agrarne jest poważnym, trudnym do oszacowania problemem. Występuje ono wtedy, gdy konieczną do wykonania pracę w gospodarstwie wykonuje więcej osób, niż w rzeczywistości mogłoby ją efektywnie wykonywać. Oznacza to, że w niektórych gospodarstwach pracują osoby, które nie przyczyniają się do zwiększenia ich produkcji i gdyby w tym czasie pracowały w innym miejscu, gospodarstwo funkcjonowałoby bez zmian. Pomimo tego, że oficjalnie pracują w gospodarstwie ich praca nie przyczynia się do generowania przez gospodarstwo dochodów lub okresowo pozostają bez zajęcia. Podejmowanie działań prowadzących do utworzenia nowych miejsc pracy oraz rozwijanie branż pozarolniczych na terenie gminy może pomóc w minimalizowaniu ryzyka wystąpienia tego zjawiska. 43

44 Wykres 5. Bezrobocie na terenie Gminy Tomaszów Lubelski w latach Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie Jak wynika z powyższych danych liczba bezrobotnych w badanym okresie spadała, spadała również liczba osób uprawnionych do zasiłku. Udział osób bezrobotnych zwolnionych z przyczyn dotyczących zakładu pracy w ogólnej liczbie bezrobotnych wzrósł w badanym okresie z 3,50% w 2012 r. do 4,33% w 2016 r., natomiast udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie bezrobotnych zmniejszył się z 16,98% w 2012 r. do 10,17% w 2016 r. W 2016 roku na terenie Gminy Tomaszów Lubelski zarejestrowanych było 801 osób bezrobotnych, w tym 391 kobiet. Tabela 8. Liczba osób bezrobotnych ogółem oraz liczba osób długotrwale bezrobotnych w latach Lp. Sołectwo Osoby bezrobotne ogółem Osoby długotrwale bezrobotne Chorążanka Dąbrowa Tomaszowska Górno Jeziernia

45 5. Justynówka Klekacz Łaszczówka-Kolonia Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce Przecinka Przeorsk Rabinówka Rogóźno Rogóźno-Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia Szarowola Typin Ulów Wieprzowe Jezioro Zamiany Razem Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z PUP w Tomaszowie Lubelskim Udział osób długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie osób bezrobotnych w poszczególnych sołectwach w 2016 r. wynosił od 22,22% (sołectwo Podhorce) do 90,00% (sołectwo Ulów). 45

46 Wykres 6. Osoby bezrobotne ogółem w latach Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z PUP w Tomaszowie Lubelskim 46

47 W latach najwięcej osób bezrobotnych w Gminie Tomaszów Lubelski zarejestrowanych było na terenie sołectw: Rogóźno, Majdan Górny, Jeziernia. We wszystkich sołectwach z wyjątkiem sołectwa Wieprzowe Jezioro w badanym okresie odnotowano spadek ogólnej liczby bezrobotnych analogicznie do obszaru całej gminy. Wykres 7. Osoby długotrwale bezrobotne w latach Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z PUP w Tomaszowie Lubelskim 47

48 W większości sołectw z terenu Gminy Tomaszów Lubelski w latach wykazano spadek liczby osób długotrwale bezrobotnych. Jedynie w sołectwie Wieprzowe Jezioro odnotowano wzrost liczby długotrwale bezrobotnych osób. Największy spadek liczby osób długotrwale bezrobotnych nastąpił w sołectwie Rogóźno (o 36 osób w stosunku do roku 2012). W sołectwach: Klekacz oraz Ruda Żelazna liczba osób długotrwale bezrobotnych w analizowanym okresie utrzymywała się na stałym poziomie. Tabela 9. Liczba osób bezrobotnych do 30 roku życia oraz osób bezrobotne powyżej 50 roku życia w latach Lp. Sołectwo Osoby bezrobotne do 30 roku życia Osoby bezrobotne powyżej 50 roku życia Chorążanka Dąbrowa Tomaszowska Górno Jeziernia Justynówka Klekacz Łaszczówka-Kolonia Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce Przecinka Przeorsk Rabinówka Rogóźno Rogóźno-Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia Szarowola Typin Ulów

49 25. Wieprzowe Jezioro Zamiany Razem Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z PUP w Tomaszowie Lubelskim W analizowanym okresie w większości sołectw z terenu Gminy Tomaszów Lubelski odnotowano spadek liczby zarejestrowanych osób bezrobotnych do 30 roku życia. W sołectwach Klekacz i Wieprzowe Jezioro wystąpił największy wzrost o 3 osoby w porównaniu do roku W większości sołectw zmniejszała się również liczba osób bezrobotnych powyżej 50 roku życia. Największy wzrost liczby osób nastąpił w sołectwie Wieprzowe Jezioro. 49

50 Wykres 8. Osoby bezrobotne do 30 roku życia w latach Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z PUP w Tomaszowie Lubelskim Najwięcej osób bezrobotnych do 30 roku życia w roku 2016 zarejestrowanych było na terenie sołectw: Majdan Górny, Rogóźno, Łaszczówka, natomiast największy procentowy udział tych osób w ogólnej liczbie bezrobotnych w poszczególnych sołectwach odnotowano w sołectwie Klekacz (80,00%). 50

51 Wykres 9. Osoby bezrobotne powyżej 50 roku życia w latach Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z PUP w Tomaszowie Lubelskim Najwięcej osób bezrobotnych powyżej 50 roku życia w latach zarejestrowanych było na terenie sołectw: Rogóźno, Jeziernia i Łaszczówka, natomiast największy procentowy udział tych osób w ogólnej liczbie bezrobotnych w poszczególnych sołectwach odnotowano w sołectwie Łaszczówka-Kolonia (75,00%). 51

52 Mapa 12. Liczba osób bezrobotnych ogółem na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 roku Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z PUP w Tomaszowie Lubelskim Liczba osób bezrobotnych ogółem na 100 mieszkańców w Gminie Tomaszów Lubelski wyniosła 4,04. Mapa 13. Liczba osób długotrwale bezrobotnych na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 roku Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z PUP w Tomaszowie Lubelskim Liczba osób długotrwale bezrobotnych na 100 mieszkańców w Gminie Tomaszów Lubelski wyniosła 2,01. 52

53 Mapa 14. Liczba osób bezrobotnych do 30 roku życia na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 roku Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z PUP w Tomaszowie Lubelskim Liczba osób bezrobotnych do 30 roku życia na 100 mieszkańców w Gminie Tomaszów Lubelski wyniosła 1,54. Mapa 15. Liczba osób bezrobotnych powyżej 50 roku życia na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 roku Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z PUP w Tomaszowie Lubelskim Liczba osób bezrobotnych powyżej 50 roku życia na 100 mieszkańców w Gminie Tomaszów Lubelski wyniosła 0,86. 53

54 Edukacja Na terenie Gminy Tomaszów Lubelski znajdują się następujące jednostki oświatowe: Szkoły Publiczne: 1. Zespół Szkół Publicznych w Łaszczówce. 2. Zespół Szkół Publicznych im Żołnierzy Września 1939 roku w Majdanie Górnym. 3. Zespól Szkół Publicznych im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Podhorcach. 4. Zespół Szkół Publicznych im. Ordynacji Zamoyskiej w Sabaudii. 5. Zespół Szkół Publicznych im. Papieża Jana Pawła II w Szarowoli. 6. Szkoła Podstawowa w Pasiekach. 7. Szkoła Podstawowa w Rogoźnie. 8. Szkoła Podstawowa w Typinie. Szkoły Niepubliczne: 1. Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Jezierni prowadzona przez Fundację Wiedza, Edukacja, Rozwój w Jezierni. 2. Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Justynówce prowadzona przez Stowarzyszenie Rozwoju Justynówki i Okolic. 3. Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Przeorsku prowadzona przez Stowarzyszenie Czajnia. Tabela 10. Statystyczna liczba uczniów wykazanych w SIO wg stanu na r. w placówkach oświatowych (w szkołach podstawowych i oddziałach przedszkolnych), dla których organem prowadzącym jest Gmina Tomaszów Lubelski Lp Rodzaj uczniów Liczba uczniów oddziału przedszkolnego zorganizowanego w szkole podstawowej Liczba uczniów w szkołach podstawowych Źródło: Suma wszystkich uczniów Uczniowie niepełnosprawni Uczniowie pełnosprawni

55 Lp. Miejscowość 1 Łaszczówka 2 Majdan Górny 3 Pasieki 4 Podhorce 5 Rogóźno 6 Sabaudia 7 Szarowola 8 Typin 9 Jeziernia 10 Justynówka 11 Przeorsk Tabela 11. Szkoły i placówki według danych SIO z 30 września 2015 r. szkoły podstawowe Nazwa szkoły, placówki Szkoła Podstawowa Szkoła Podstawowa w Majdanie Górnym Szkoła Podstawowa w Pasiekach Szkoła Podstawowa w Podhorcach Szkoła Podstawowa w Rogóźnie Szkoła Podstawowa w Sabaudii Szkoła Podstawowa w Szarowoli Szkoła Podstawowa w Typinie Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Jezierni Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Justynówce Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Przeorsku Patron Żołnierze Września 1939 r. Marszałek Józef Piłsudski Ordynacja Zamoyska Papież Jan Paweł II Organ prowadzący Uczniowie, wychow., słuchacze w tym w Oddziały dziewczęta oddziałach przedszk. Nauczyciele Pełnozatrudnieni Niepełnozatrudnieni (stos. pracy) Niepełnoza -trudnieni (w etatach) Gmina , ,00 Gmina , ,00 Gmina , ,27 Gmina , ,00 Gmina , ,11 Gmina , ,00 Gmina , ,00 Gmina , ,23 Fundację Wiedza, Edukacja, Rozwój w Jezierni Stowarzyszenie Rozwoju Justynówki i Okolic Stowarzyszenie Czajnia , , , , , ,05 Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie (System Informacji Oświatowej) Lp. Tabela 12. Szkoły i placówki według danych SIO z 30 września 2015 r. gimnazja Miejscowość 1 Łaszczówka 2 Podhorce 3 Sabaudia 4 Szarowola 5 Majdan Górny Nazwa szkoły, placówki Gimnazjum Publiczne w Łaszczówce Gimnazjum Publiczne w Podhorcach Gimnazjum Publiczne w Sabaudii Gimnazjum Publiczne w Szarowoli Publiczne Gimnazjum w Majdanie Górnym Patron Marszałek Józef Piłsudski Ordynacja Zamoyska Papież Jan Paweł II Żołnierze Września 1939 r. Organ prowadzący Uczniowie, wychow., słuchacze dziewczęta w tym w oddziałach przedszk. Oddziały Gmina ,00 Gmina ,00 Gmina ,00 Gmina ,00 Gmina ,00 Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie (System Informacji Oświatowej) 55

56 Tabela 13. Szkoły i placówki według danych SIO z 30 września 2015 r. zespoły szkół Lp. Miejscowość Nazwa szkoły, placówki Patron 1 Łaszczówka Zespół Szkół Publicznych w Łaszczówce 2 Majdan Górny Zespół Szkół Publicznych w Majdanie Górnym 3 Podhorce Zespół Szkół Publicznych w Podhorcach 4 Sabaudia Zespół Szkół Publicznych w Sabaudii 5 Szarowola Zespół Szkół Publicznych w Szarowoli Organ prowadzący Nauczyciele Pełnozatrudnieni Niepełnozatrudnieni (stos. pracy) Niepełnozatrudnieni (w etatach) Gmina ,00 Żołnierze Września 1939 r. Gmina ,83 Marszałek Józef Gmina ,87 Piłsudski Ordynacji Gmina ,71 Zamoyskiej Papież Jan Paweł II Gmina 8 9 3,50 Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie (System Informacji Oświatowej) Szkoły funkcjonujące na terenie Gminy są to szkoły wiejskie. Ich cechą charakterystyczną jest fakt, iż uczy się w nich mniej dzieci, niż w szkołach miejskich, co potwierdzają powyższe dane. Łączna liczba uczniów uczęszczających do szkół na terenie Gminy Tomaszów Lubelski jest dużo mniejsza niż w szkołach miejskich. Z jednej strony, jest to cecha pozytywna możliwe jest utworzenie mniejszych oddziałów, w których na jednego nauczyciela przypada mniej dzieci, dzięki czemu może on efektywniej pracować i lepiej dostosowywać pracę do potrzeb podopiecznych. Uczniowie są mniej anonimowi, społeczność szkolna jest niewielka i dobrze zintegrowana, a szkoła pełni ważną funkcję kulturową i społeczną na wsi. Jest to niezwykle istotne zwłaszcza w przypadku takich gmin jak Tomaszów Lubelski, gdzie nie ma jednej, centralnej miejscowości, siedziba leży poza jej granicami administracyjnymi i trudniej jest integrować lokalne społeczności. Jednak duża liczba małych szkół stanowi duże obciążenie finansowe dla Gminy. Konieczne jest właściwe wyważenie potrzeb lokalnych społeczności oraz możliwości budżetowych Gminy. Wszystkie powyższe placówki udzielają pomocy finansowej, która dotyczy zapewniania stypendiów socjalnych oraz pomocy w zakresie dożywiania. Z danych zawartych w poniższej tabeli wynika, że największa kwota na stypendium socjalne oraz pomoc związaną z dożywianiem jest przyznawana uczniom w Zespole Szkół Publicznych w Łaszczówce. 56

57 Tabela 14. Przyznana pomoc finansowa w placówkach edukacyjnych na terenie Gminy Tomaszów Lubelski Lp. Szkoła Rok Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Jezierni Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Justynówce Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Przeorsku Szkoła Podstawowa w Pasiekach Szkoła Podstawowa w Rogóźnie Szkoła Podstawowa w Typinie Zespół Szkół Publicznych Im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Podhorcach Przyznane stypendia socjalne Przyznana pomoc na dożywianie Liczba zł Liczba zł

58 Publiczne Gimnazjum Im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Podhorcach Szkoła Podstawowa Im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Podhorcach Zespół Szkół Publicznych Im. Ordynacji Zamoyskiej w Sabaudii Publiczne Gimnazjum Im. Ordynacji Zamoyskiej w Sabaudii Szkoła Podstawowa Im. Ordynacji Zamoyskiej w Sabaudii Zespół Szkół Publicznych im. Papieża Jana Pawła II w Szarowoli Publiczne Gimnazjum im. Papieża Jana Pawła II w Szarowoli Szkoła Podstawowa im. Papieża Jana Pawła II w Szarowoli Zespół Szkół

59 Publicznych im. Żołnierzy Września 1939 r. w Majdanie Górnym Publiczne Gimnazjum im. Żołnierzy Września 1939 r w Majdanie Górnym Szkoła Podstawowa w Majdanie Górnym Zespół Szkół Publicznych w Łaszczówce Publiczne Gimnazjum w Łaszczówce Szkoła Podstawowa w Łaszczówce Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z GOPS w Tomaszowie Lubelskim Do wymiernego porównania poziomu edukacji w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski posłużono się wskaźnikiem odwołującym się do wyników sprawdzianu szóstoklasistów w roku szkolnym 2015/

60 Tabela 15. Średni wynik sprawdzianu szóstoklasistów w roku szkolnym 2015/2016 w szkołach Gminy Tomaszów Lubelski Szkoła Szkoła Podstawowa w Pasiekach Szkoła Podstawowa Szkoła Podstawowa w Ulowie Szkoła Podstawowa w Typinie Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół Publicznych im. Żołnierzy Września 1939 r. w Majdanie Górnym Zespół Szkół Publicznych w Łaszczówce - Szkoła Podstawowa Zespół Szkół Publicznych w Szarowoli. Szkoła Podstawowa Zespół Szkół Publicznych im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Podhorcach. Szkoła Podstawowa Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Justynówce Liczba uczniów Procent uczniów z zaświadczeniami o dysleksji Średni wynik ogółem w procentach Sprawdzian stanin Średni wynik z języka polskiego w procentach Średni wynik z matematyki w procentach Język angielski liczba piszących Średni wynik z języka angielskiego w procentach Język angielski stanin Język niemiecki liczba piszących Średni wynik z języka angielskiego w procentach Język niemiecki stanin Język rosyjski liczba piszących 15 0% 57,6 3 73,7 40, , % 62,5 4 65,8 59, , % 62,4 4 66,7 58,0 5 65, % 71,5 7 68,3 75,0 3 69, % 55,4 2 66,7 43,6 7 69, % 59,2 3 68,2 49, , % 50,4 1 66,7 33,3 3 61, % 62,6 4 68,8 56,1 9 76, % 82,9 9 83,3 82,5 2 71, Średni wynik z języka rosyjskiego w procentach 60

61 Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Jezierni 8 0% 56,7 3 64,3 48,8 8 72, Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie OKE OKE zakwalifikowało pięć szkół z terenu Gminy Tomaszów Lubelski do szkół, które otrzymały wynik niski, trzy, które otrzymały wynik średni oraz dwie wynik wysoki. Szkoły z wynikiem niskim, to szkoły, których wyniki znajdują się od 1 do 3 stopnia skali staninowej, z wynikiem średnim od 4 do 6 stopnia skali staninowej, powyżej 6 wynik wysoki. Tabela 16. Średni wynik sprawdzianu szóstoklasistów w roku szkolnym 2015/2016 w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski Sołectwo Średni wynik Chorążanka 83% Dąbrowa Tomaszowska 61% Górno 61% Jeziernia 48% Justynówka 47% Klekacz 52% Łaszczówka-Kolonia 58% Łaszczówka 58% Majdan Górny 83% Majdanek 61% Nowa Wieś 52% Pasieki 46% Podhorce 52% Przecinka 52% Przeorsk Brak klasy VI w 2015/2016 r Rabinówka 46% Rogóźno bd Rogóźno - Kolonia bd Ruda Wołoska 58% Ruda Żelazna 58% Sabaudia 61% Szarowola 47% Typin 46% 61

62 Ulów Wieprzowe Jezioro 61% Zamiany 47% Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z GZEAS w Tomaszowie Lubelskim bd Bezpieczeństwo publiczne Do głównych problemów sfery społecznej zalicza się wysoki poziom przestępczości na danym obszarze. Przestępczość zmniejsza poczucie bezpieczeństwa mieszkańców, obniża jakość życia, wpływa negatywnie na integrację lokalnej społeczności. Badanie poziomu przestępczości na terenie Gminy Tomaszów Lubelski oparto o dane pozyskane z Komendy Powiatowej Policji w Tomaszowie Lubelskim. Poziom przestępczości nie zawsze pokrywa się z rozkładem terytorialnym ubóstwa czy innych problemów społecznych. Bezsprzeczne pozostaje natomiast przełożenie liczby przestępstw na poczucie bezpieczeństwa mieszkańców poszczególnych jednostek urbanistycznych. Lp. Tabela 17. Przestępczość na terenie Gminy Tomaszów lubelski w latach Sołectwo 1. Chorążanka 2. Dąbrowa Tomaszowska 3. Górno 4. Jeziernia 5. Justynówka 6. Klekacz 7. Łaszczówka- Kolonia 8. Łaszczówka brak danych Liczba przestępstw Liczba wykroczeń bez wykroczeń drogowych brak brak danych danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak 9. Majdan Górny danych brak 10. Majdanek danych Nowa Wieś brak brak brak

63 12. Pasieki 13. Podhorce 14. Przecinka 15. Przeorsk 16. Rabinówka 17. Rogóźno 18. Rogóźno - Kolonia 19. Ruda Wołoska 20. Ruda Żelazna 21. Sabaudia 22. Szarowola 23. Typin 24. Ulów 25. Wieprzowe Jezioro 26. Zamiany Razem danych danych danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych brak danych Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski W 2016 roku na terenie Gminy Tomaszów Lubelski stwierdzono 31 przestępstw oraz 90 wykroczeń bez wykroczeń drogowych. Najwięcej przestępstw oraz wykroczeń bez wykroczeń drogowych miało miejsce na terenie sołectw: Rogóźno i Majdan Górny. Liczba wykroczeń bez wykroczeń drogowych w latach najbardziej spadła w sołectwie Jeziernia (o 9 szt.). Jednak po przeliczeniu liczby przestępstw oraz liczby wykroczeń bez wykroczeń drogowych na 100 mieszkańców danego sołectwa wyliczono, iż największa wartość takiego wskaźnika w przypadku przestępstw oraz liczby wykroczeń bez wykroczeń drogowych została osiągnięta na terenie sołectwa Łaszczówka Kolonia. Rozkład przestrzenny przestępczości na terenie Gminy ze wskazaniem sołectw przedstawiony został na poniższych mapach. 63

64 Mapa 16. Liczba przestępstw na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z KPP w Tomaszowie Lubelskim Mapa 17. Liczba wykroczeń bez wykroczeń drogowych na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z KPP w Tomaszowie Lubelskim 64

65 Kolejnym zjawiskiem opisującym problem w zakresie bezpieczeństwa publicznego na terenie Gminy jest procedura przyznawania Niebieskiej Karty". Zjawisku uzależnienia od alkoholu często towarzyszy przemoc w rodzinie, która jest patologią społeczną o charakterze przestępczym. W przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie stosuje się procedurę tzw. Niebieskiej Karty". Wszczęcie procedury rozpoczyna się w momencie wypełnienia formularza "Niebieska Karta" przez policjanta, pracownika socjalnego, przedstawiciela gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, ochrony zdrowia lub oświaty. Gmina Tomaszów Lubelski posiada Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie. Według danych zawartych w tym dokumencie wynika, iż na terenie Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. założono 33 Niebieskie Karty". Dane dotyczące Niebieskich Kart" otrzymano z Posterunku Policji w Tomaszowie Lubelskim. Po zweryfikowaniu danych wykazano, iż liczba przyznanych Niebieskich Kart na przestrzeni lat wzrosła o 20. Tabela 18. Liczba założonych Niebieskich Kart w latach Lp. Sołectwo Liczba założonych Niebieskich Kart Chorążanka Dąbrowa Tomaszowska Górno Jeziernia Justynówka Klekacz Łaszczówka- Kolonia Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce Przecinka Przeorsk Rabinówka Rogóźno

66 18. Rogóźno-Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia Szarowola Typin Ulów Wieprzowe Jezioro Zamiany Razem Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z KPP w Tomaszowie Lubelskim Przestrzenny rozkład tego zjawiska (liczba przyznanych Niebieskich Kart przypadających na obszar jednego sołectwa) został przedstawiony na poniższej mapie. Mapa 18. Liczba założonych Niebieskich Kart na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z KPP w Tomaszowie Lubelskim 66

67 Kultura Za realizację zadań z zakresu kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na terenie gminy odpowiedzialna jest Gmina Tomaszów Lubelski, co wynika z obowiązku ustawowego każdej gminy. W sferze kultury Gmina Tomaszów Lubelski prowadzi działalność głownie poprzez swoje jednostki organizacyjne Gminny Ośrodek Kultury w Podhorcach oraz Gminną Bibliotekę Publiczną z filiami. Gminny Ośrodek Kultury w Podhorcach, w skład którego wchodzą Gminny Ośrodek Kultury w Podhorcach oraz Wiejski Dom Kultury w Majdanie Górnym, jest gminną, samorządową, instytucją upowszechniania kultury, powołaną do realizacji zadań Gminy z zakresu kultury. Celem działalności jest ochrona tradycji kulturalnej i dziedzictwa kulturalnego Gminy oraz zachęcenie jej mieszkańców do aktywnego udziału w działalności kulturalnej. Ośrodek realizuje cele poprzez wielokierunkową działalność zgodną z potrzebami lokalnej społeczności, obejmującą między innymi: organizację wydarzeń kulturalnych różnego typu, skierowanych do różnych odbiorców; edukację kulturalną środowiska, w szczególności dzieci i młodzieży, zmierzającą do rozwoju zainteresowań i talentów artystycznych poprzez pracę w zespołach, kołach zainteresowań, organizowanie kursów, konkursów, przeglądów, festiwali o charakterze lokalnym i ponadlokalnym, rozwój folkloru i sztuki ludowej poprzez opiekę nad zespołami artystycznymi, promocję efektów ich pracy oraz udziału w przeglądach, konkursach i festiwalach, koordynację działalności kulturalnej na terenie Gminy, ze szczególnym uwzględnieniem współpracy ze środowiskami szkolnymi, organizacjami pozarządowymi i samorządem, dokumentowanie wydarzeń kulturalnych na terenie Gminy. W Gminie funkcjonuje Biblioteka Publiczna w Majdanie Górnym oraz 3 filie w Łaszczówce, Podhorcach, Szarowoli. 67

68 Placówki organizują różnorodne wydarzenia kulturalne, do których zalicza się między innymi: Konkurs Recytatorski im. Bolesława Leśmiana. Przegląd Teatrów Dziecięcych finał powiatowy. Konkursy plastyczne i literackie pt. Człowiek wolny od nałogów. Gminne Święto Niepodległości w Podhorcach. Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek. Gminny Konkurs Wiedzy Pożarniczej Młodzież zapobiega pożarom. Sejmik Ekologiczny w Majdanie Górnym. Spotkania pod hasłem Ojczyzna Ojcowizna w Ulowie. Dzień Papieski w Podhorcach. Spotkania opłatkowo-kolędowe. Gminny Ośrodek Kultury sprawuje opiekę nad zespołami ludowymi działającymi na jej terenie: Sąsiadeczki Łaszczówka. Szarowolanki Szarowola. Kalina Ruda Wołoska. Jezioranki Jeziernia. Majdanianki Majdan Górny. Rogóźnianki Rogóźno. Prząsniczki Ulów. Chór męski Podhorce. Zespół wokalny Vocantes. Głównym problemem w sferze kultury na terenie Gminy są niewystarczające środki finansowe na prowadzenie działalności. W celu rozwijania działalności kulturalnej oraz promowania aktywnego uczestnictwa w kulturze wśród mieszkańców konieczne jest pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania różnorodnych przedsięwzięć kulturalnych, w tym źródeł UE. Ponadto, do problemów w sferze kultury należy brak centralnej miejscowości Gminy i fakt usytuowania jej siedziby poza jej granicami administracyjnymi. Gminny Ośrodek Kultury posiada siedzibę w miejscowości Podhorce, położonej na północny 68

69 wschód od Tomaszowa Lubelskiego. Miejscowości położone po zachodniej stronie są dosyć znacznie od niej oddalone. Ich mieszkańcom bliżej jest do miasta Tomaszów Lubelski, gdzie funkcjonują miejskie ośrodki kultury, cechujące się atrakcyjną i różnorodną ofertą. Zasięg oddziaływania jednostki gminnej staje się przez to ograniczony do części Gminy, co utrudnia integrację lokalnej społeczności i zmniejsza dostępność gminnej kultury dla mieszkańców. Dane dotyczące liczby wydarzeń kulturalnych i sportowych w latach otrzymano z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski. Liczba wydarzeń kulturalnych i sportowych w analizowanym okresie wzrastała. W 2016 odbyło się 26 wydarzeń kulturalnych oraz 19 wydarzeń sportowych. Tabela 19. Liczba wydarzeń kulturalnych i sportowych w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w latach Lp. Sołectwo Liczba wydarzeń kulturalnych Liczba wydarzeń sportowych Chorążanka Dąbrowa Tomaszowska Górno Jeziernia Justynówka Klekacz Łaszczówka- Kolonia Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce Przecinka Przeorsk Rabinówka Rogóźno Rogóźno - Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia

70 22. Szarowola Typin Ulów Wieprzowe Jezioro Zamiany Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Po przeliczeniu liczby wydarzeń kulturalnych na 100 mieszkańców w 2016 r. najwyższy wskaźnik odnotowano dla sołectw: Podhorce, Nowa Wieś, Rabinówka, Przeorsk, Ruda Wołoska, natomiast najwyższy wskaźnik liczby wydarzeń sportowych na 100 mieszkańców odnotowano w sołectwie Łaszczówka. Poniższe mapy przedstawiają liczby wydarzeń kulturalnych oraz liczby wydarzeń sportowych przypadających na 100 mieszkańców w danym sołectwie. Mapa 19. Liczba wydarzeń kulturalnych na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 roku Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski 70

71 Mapa 20. Liczba wydarzeń sportowych na 100 mieszkańców w poszczególnych sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w 2016 roku Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych otrzymanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Uczestnictwo w życiu publicznym Podstawową formą aktywności obywatelskiej jest głosowanie w wyborach i referendach, zarówno na poziomie państwowym (np. wybory prezydenckie i parlamentarne), jak i lokalnym (np. wybory samorządowe). Do oceny poziomu aktywności obywatelskiej w Gminie Tomaszów Lubelski posłużono się danymi dotyczącymi frekwencji w odniesieniu do następujących wyborów: Wybory do Sejmu i Senatu w 2015 r. Wybory Prezydenckie w 2015 r. Referendum Ogólnokrajowe w 2015 r. Wybory do Parlamentu Europejskiego w 2014 r. Wybory Samorządowe w 2014 r. 71

72 Ze względu na fakt, że dane dotyczące frekwencji wyborczej gromadzone są w układzie obwodów wyborczych konieczne było przeliczenie wyników do układu analizowanych jednostek urbanistycznych. Każdemu z punktów adresowych przypisano właściwy obwód wyborczy i jednostkę urbanistyczną oraz liczbę osób uprawnionych do głosowania. Poniższa tabela zawiera informacje dotyczące podziału Gminy Tomaszów Lubelski na obwody wyborcze. Tabela 20. Podział Gminy Tomaszów Lubelski na obwody wyborcze Nr obwodu wyborczego Siedziba Obwodowej Komisji Wyborczej Dom Strażaka Łaszczówka Budynek po byłej Szkole Podstawowej Ulów Zespół Szkół Publicznych Sabaudia Szkoła Podstawowa Pasieki Budynek po byłej Szkole Podstawowej Ruda Wołoska Wiejski Dom Kultury Majdan Górny Lokal dla niepełnosprawnych i zapewniający możliwość głosowania korespondencyjnego Szkoła Podstawowa Jeziernia Granice obwodu głosowania Łaszczówka Ulów Sabaudia, Górno, Dąbrowa Tomaszowska, Majdanek, Wieprzowe Jezioro Pasieki Ruda Wołoska Chorążanka, Majdan Górny I, Majdan Górny II Jeziernia, Łaszczówka-Kolonia Gminny Ośrodek Kultury Podhorce Szkoła Podstawowa Typin Zespół Szkół Publicznych Szarowola Szkoła Podstawowa Przeorsk Podhorce, Przecinka, Nowa Wieś, Klekacz, Justynówka Typin Szarowola, Zamiany Przeorsk, Ruda Żelazna 72

73 Świetlica Wiejska Rogoźno Lokal dla niepełnosprawnych i zapewniający możliwość głosowania korespondencyjnego Świetlica Wiejska Rabinówka Rogoźno I, Rogoźno II, Rogoźno III, Rogoźno-Kolonia Rabinówka Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Zgodnie z ogólnodostępnymi danymi zamieszczonymi na oficjalnym portalu internetowym Państwowej Komisji Wyborczej oraz informacjami uzyskanymi z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski, frekwencja mieszkańców Gminy w ostatnich wyborach parlamentarnych, prezydenckich, wyborach do Parlamentu Europejskiego, referendum ogólnokrajowym oraz wyborach samorządowych przedstawiała się zgodnie z informacjami zawartymi w poniższej tabeli. Lp. Tabela 21. Frekwencja wyborcza w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski Sołectwo Wybory Prezydenckie 2015 Wybory Parlamentarne 2015 Referendum Ogólnokrajowe 2015 Wybory - Parlament Europejski 2014 Wybory Samorządowe Chorążanka 47,18% 43,87% 8,05% 19,98% 52,68% 2. Dąbrowa Tomaszowska 39,42% 36,81% 7,40% 18,34% 42,38% 3. Górno 39,42% 36,81% 7,40% 18,34% 42,38% 4. Jeziernia 43,99% 42,06% 6,17% 20,05% 45,86% 5. Justynówka 48,48% 48,43% 9,35% 30,16% 55,21% 6. Klekacz 48,48% 48,43% 9,35% 30,16% 55,21% 7. Łaszczówka-Kolonia 43,99% 42,06% 6,17% 20,05% 45,86% 8. Łaszczówka 46,23% 44,02% 9,64% 16,63% 49,76% 9. Majdan Górny 47,18% 43,87% 8,05% 19,98% 52,68% 10. Majdanek 39,42% 36,81% 7,40% 18,34% 42,38% 11. Nowa Wieś 48,48% 48,43% 9,35% 30,16% 55,21% 12. Pasieki 39,00% 42,40% 7,39% 13,52% 44,97% 13. Podhorce 48,48% 48,43% 9,35% 30,16% 55,21% 14. Przecinka 48,48% 48,43% 9,35% 30,16% 55,21% 15. Przeorsk 44,18% 36,67% 6,60% 8,83% 45,39% 16. Rabinówka 47,41% 47,43% 10,42% 24,42% 52,60% 17. Rogóźno 52,07% 49,48% 8,99% 19,01% 46,47% 18. Rogóźno-Kolonia 52,07% 49,48% 8,99% 19,01% 46,47% 19. Ruda Wołoska 44,85% 41,38% 8,97% 19,03% 49,34% 20. Ruda Żelazna 44,18% 36,67% 6,60% 8,83% 45,39% 73

74 21. Sabaudia 39,42% 36,81% 7,40% 18,34% 42,38% 22. Szarowola 51,38% 54,09% 7,68% 29,60% 57,48% 23. Typin 40,69% 44,23% 8,83% 12,86% 42,77% 24. Ulów 42,80% 38,58% 3,92% 19,32% 55,64% 25. Wieprzowe Jezioro 39,42% 36,81% 7,40% 18,34% 42,38% 26. Zamiany 51,38% 54,09% 7,68% 29,60% 57,48% Średnia 45,31% 43,71% 8,00% 20,89% 49,18% Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski W wyborach do Sejmu i Senatu w roku 2015 frekwencja wyborcza na terenie Gminy Tomaszów Lubelski wyniosła 43,71%. Najniższa frekwencja w 2015 roku na terenie Gminy Tomaszów Lubelski wystąpiła w okręgu Nr 3 i wyniosła 36,81%. Najwyższa frekwencja wystąpiła w okręgu wyborczym Nr 10, obejmującym sołectwa: Szarowola i Zamiany. Mapa 21. Wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w 2015 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie parlament2015.pkw.gov.pl W 2015 roku frekwencja w wyborach Prezydenckich w Gminie Tomaszów Lubelski wyniosła 45,31% i była wyższa od średniej dla powiatu (44,52%), natomiast niższa niż średnia dla województwa lubelskiego (48,56%). Na terenie Gminy Tomaszów Lubelski 74

75 największa frekwencja wyborcza została osiągnięta w okręgu wyborczym nr 12, najniższa zaś w okręgu wyborczym nr 4. Mapa 22. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 2015 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie prezydent2015.pkw.gov.pl Frekwencja w Wyborach Samorządowych w roku 2014 roku w Gminie Tomaszów Lubelski (49,18%) była niższa od frekwencji wyborczej dla województwa lubelskiego (49,90%) ale wyższa w porównaniu do wyniku dla powiatu. Największa frekwencja wyborcza na terenie Gminy Tomaszów Lubelski została osiągnięta w okręgu wyborczym Nr 10, najniższa zaś w okręgu wyborczym Nr 3. 75

76 Mapa 23. Wybory Samorządowe w 2014 r. Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie samorzad2014.pkw.gov.pl Powyższe zestawienia wskazują na to, iż mieszkańcy Gminy byli najbardziej aktywni podczas wyborów samorządowych, najmniej natomiast podczas Referendum Ogólnokrajowego w 2015 r. Mieszkańcy Gminy Tomaszów Lubelski chętniej uczęszczają więc na wybory, w których głos oddawany jest bezpośrednio na wybraną osobę (wybory prezydenckie), oraz których wyniki będą miały bezpośredni wpływ na ich życie i działalność (wybory samorządowe). Jednak duża dysproporcja we frekwencji pomiędzy wyborami prezydenckimi i samorządowymi, a parlamentarnymi i mały udział w wyborach do Parlamentu Europejskiego i w Referendum Ogólnokrajowym mogą wskazywać na występowanie wśród mieszkańców niepokojącej tendencji braku zaangażowania w sprawy ponadlokalne, niskiej świadomości demokratycznych mechanizmów i małej wiary w to, że pojedynczy głos ma duże znaczenie. Niska frekwencja w wyborach parlamentarnych może również świadczyć o małej wrażliwości mieszkańców na sprawy ogólnospołeczne, co utrudnia budowanie społeczeństwa obywatelskiego wśród członków lokalnej wspólnoty i jest zjawiskiem niekorzystnym. 76

77 Podsumowując całościowo wszystkie wyniki z wyżej wymienionych wyborów, widoczne jest, iż najwyższa frekwencja wyborcza na terenie Gminy Tomaszów Lubelski występuje na terenie okręgu Nr 10. Dlatego też ludność z sołectw należących do tego okręgu została zaliczona do najbardziej aktywnych w życiu publicznym Gminy. Najmniejsza frekwencja zaś występuje w obrębie okręgu Nr 3 dlatego też ludność zamieszkująca ten okręg została wytypowana jako społeczeństwo o najmniejszym zaangażowaniu w życie publiczne Gminy Sfera gospodarcza diagnoza Stan kryzysowy w sołectwie może wynikać również z koncentracji negatywnych zjawisk w sferze gospodarczej. Niski poziom przedsiębiorczości, w powiązaniu z wysokim poziomem bezrobocia wpływa na sytuację materialną mieszkańców danego obszaru, a w dalszej konsekwencji na poziom rozwoju jednostki terytorialnej. Rozmieszczenie podmiotów gospodarczych na terenie Gminy jest nierównomierne. Głównym czynnikiem lokalizacyjnym usług rynkowych jest dostępność komunikacyjna (położenie przy głównej trasie komunikacyjnej), możliwość osiągnięcia zbytu oraz korzystna struktura wieku mieszkańców. Najwięcej osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą oraz gospodarstw rolnych znajduje się na terenie sołectwa Rogóźno. Tabela 22. Podmioty gospodarcze wpisane do rejestru REGON z podziałem na sołectwa Gminy Tomaszów Lubelski (wg stanu na r.) Lp. Sołectwo Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Gospodarstwa rolne Pozostałe 1. Chorążanka Dąbrowa Tomaszowska Górno Jeziernia Justynówka Klekacz Łaszczówka-Kolonia

78 8. Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce Przecinka Przeorsk Rabinówka Rogóźno Rogóźno - Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia Szarowola Typin Ulów Wieprzowe Jezioro Zamiany Razem Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Tabela 23. Podmioty gospodarcze wyrejestrowane z rejestru REGON w latach z podziałem na sołectwa Gminy Tomaszów Lubelski Lp. Sołectwo Liczba podmiotów gospodarczych wyrejestrowanych w latach Chorążanka 3 2. Dąbrowa Tomaszowska 7 3. Górno 7 4. Jeziernia Justynówka 3 6. Klekacz 1 7. Łaszczówka-Kolonia Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce Przecinka Przeorsk 12 78

79 16. Rabinówka Rogóźno Rogóźno - Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia Szarowola Typin Ulów Wieprzowe Jezioro Zamiany 5 Razem 335 Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Na potrzeby diagnozy przyjęto następujące wskaźniki opisujące strefę gospodarczą: osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 mieszkańców, gospodarstwa rolne na 100 mieszkańców, wyrejestrowane podmioty gospodarcze na 100 mieszkańców. Poniżej zostały zamieszczone mapy z rozkładem przestrzennym wyżej opisanych wskaźników. Na terenie Gminy Tomaszów Lubelski najwyższy wskaźnik dotyczący liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 mieszkańców w 2016 roku zanotowano w sołectwie Łaszczówka-Kolonia, co przedstawione zostało na poniższej mapie. 79

80 Mapa 24. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 mieszkańców w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Mapa 25. Gospodarstwa rolne na 100 mieszkańców w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski 80

81 Mapa 26. Liczba podmiotów gospodarczych wyrejestrowanych w latach w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski w przeliczeniu na 100 mieszkańców Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Największą liczbę pomiotów gospodarczych wyrejestrowanych z rejestru REGON na terenie Gminy Tomaszów Lubelski w latach w przeliczeniu na 100 mieszkańców odnotowano w sołectwie Łaszczówka Kolonia Sfera środowiskowa diagnoza Gmina Tomaszów Lubelski położona jest na obszarze dwóch krain geograficznych: Roztocza oraz Wyżyny Wołyńskiej. Granica pomiędzy dwiema krainami przebiega w okolicach Tomaszowa Lubelskiego. Obszar Gminy położony na zachód oraz południowy zachód od miasta wchodzi w skład dwóch mezoregionów Roztocza i Roztocza Środkowego. Tereny usytuowane na wschód i północny wschód od Tomaszowa znajdują się w obrębie Grzędy Sokalskiej mezoregionu stanowiącego ciąg wzniesień na obszarze Wyżyny Wołyńskiej. Obie krainy cechują się wyżynnym charakterem i występowaniem licznych wzniesień, co sprawia, iż obszar gminy posiada 81

82 wysokie walory krajobrazowe. Najwyższymi szczytami obu krain na terenie Gminy są Wapielnia (386 m n.p.m., Roztocze Środkowe) i Biała Góra (349 m n.p.m., Grzęda Sokalska). Niewielki fragment Gminy Tomaszów Lubelski usytuowany jest w obrębie Równiny Bełskiej. Na terenie Gminy Tomaszów Lubelski początek biorą dwie rzeki: Sołokija oraz Huczwa. Obie należą do zlewni Wisły i pod względem czystości ogólnej zostały sklasyfikowane jako bezklasowe. W Gminie usytuowanych jest także kilka zbiorników wodnych. Największy z nich posiada powierzchnię 22 hektarów i położony jest w Rogóźnie. Zbiorniki wykorzystywane są przede wszystkim jako stanowiska wędkarskie. Spośród prawnych form ochrony przyrody na terenie Gminy Tomaszów Lubelski znajdują się: część Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego park utworzony został w 1988 roku w celu zachowania unikalnych wartości przyrodniczych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych Roztocza Środkowego; jego szczególnym elementem jest kompleks lasów mieszanych, z dużą domieszką jodły oraz z charakterystyczną florą i fauną; rezerwat Piekiełko jest to rezerwat geologiczny o charakterze ścisłym, utworzony w 1962 roku na powierzchni 1,24 ha. Znajduje sie tam 68 głazów narzutowych przyniesionych przez lodowiec; rezerwat Zarośle jest to rezerwat leśny o powierzchni 64,02 ha, utworzony w 1998 roku. Ma na celu ochronę lasów jodłowo-bukowych, w tym 110-letniego starodrzewu jodły z pojedynczymi 130-letnimi okazami, z udziałem sosny, świerka, grabu i lipy. Teren ten objęty jest ochroną w ramach sieci Natura 2000; użytek ekologiczny,,biała Góra - obszar o powierzchni 33,72 ha, usytuowany na południowym stoku Białej Góry, pomiędzy Justynówką a Majdanem Górnym Jest to zbiorowisko roślinności kserotermicznej z licznymi gatunkami rzadkimi i chronionymi. Występuje tu między innymi wisienka karłowata, miłek wiosenny, len złocisty, zawilec wielkokwiatowy, powojnik prosty, ożota zwyczajna, ostrożeń panoński, oman wąskolistny i najrzadszy z nich starzec wielkolistny; pomniki przyrody na terenie Gminy znajduje się 7 pomników przyrody (wg. rejestru RDOŚ w Lubinie), zarówno ożywionej, jak i nieożywionej; 82

83 Obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Sołokiji PLB obszar o powierzchni 13667,76 ha, leży w granicach mezoregionu Roztocze Środkowe i Równina Bełska. Obejmuje dolinę rzeki Sołokiji od Tomaszowa Lubelskiego do granicy z Ukrainą. Sołokija płynie naturalnym korytem, zachowało się szereg meandrów i starorzeczy. W odcinku przygranicznym jej dolinę wypełniają rozległe, nieużytkowane łąki i ugory. Lasy zajmują ponad 1/4 powierzchni ostoi. Występują w mozaikowym układzie z gruntami rolnymi, głownie z prawej strony dorzecza, pozostając w ekologicznej łączności z lasami Roztocza. Przeważają drzewostany sosnowe z domieszką liściastych (głównie dębu i olchy). Wzdłuż koryta rzeki zachowały się dosyć duże płaty olsów oraz podmokłych borów sosnowych. Ostoja obejmuje również 5 kompleksów stawów rybnych oraz kilka małych, śródleśnych stawów. Rolnictwo jest intensywne. Przedmiotami ochrony są: rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus, derkacz Crex crex, dzięcioł syryjski Dendrocopos syriacus. W granicach obszaru funkcjonuje Plan Zadań Ochronnych ustanowiony zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Lublinie z dnia 23 czerwca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Sołokiji PLH (Dz. Urz. Woj. Lub. z 2014 r. poz. 2335); Obszar Natura 2000 Roztocze PLB obszar o powierzchni ,33 ha, obejmujący Lasy Zwierzyniecko-Kosobudzkie oraz całe Roztocze środkowe i Południowe. Roztocze to pas łagodnych wzniesień ciągnących się z północnegozachodu na południowy-wschód. Około 70% powierzchni stanowią lasy, między którymi występują wąskie pasy pól uprawnych oraz wsie i niewielkie miasta. Znaczna część lasów ma charakter zbliżony do naturalnego. Dominują bory sosnowe, ale też spory udział mają mieszane bory jodłowe i buczyna karpacka. Sieć wód powierzchniowych jest dość uboga. Główną rzeką jest Wieprz. Ponadto z południowych stoków Roztocza spływają w kierunku Kotliny Sandomierskiej Tanew, Sopot i Szum. W dolinach Wieprza, Sołokiji i Topornicy znajdują się stawy rybne. Przedmiotami ochrony obszaru są: włochatka Aegolius funereus, orlik krzykliwy Aquila pomarina, podgorzałka Aythya nyroca, puchacz Bubo bubo, lelek Caprimulgus europaeus, rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus, bocian biały Ciconia ciconia, bocian czarny Ciconia nigra, siniak Columba oenas, derkacz Crex 83

84 crex, dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos, dzięcioł średni Dendrocopos medius, dzięcioł syryjski Dendrocopos syriacus, dzięcioł czarny Dyrocopus martius, kobuz Falco subbuteo, muchołówka białoszyja Ficedula albicolis, muchołówka mała Ficedula parva, bączek Ixobrychus minutus, gąsiorek Lanius collurio, pliszka górska Motacilla cinerea, trzmielojad Pernis apivorus, dzięcioł zielonosiwy Pinus canus, rybitwa rzeczna Sterna hirundo, puszczyk uralski Strix uralensis, jarzębatka Sylvia nisoria. Obszar Natura 2000 Borowa Góra PLH obszar o powierzchni 3.3 ha, obejmuje fragment murawy kserotermicznej na skraju kompleksu leśnego. Położony jest w gminie Tomaszów Lubelski, na południe od wsi Chorążanka. Przedmiotami ochrony są: murawy kserotermiczne oraz obuwik pospolity Cypripedium calceolus; Obszar Natura 2000 Zarośle PLH obszar o powierzchni 391,83 ha, położony jest w obrębie mezoregionu Roztocze Tomaszowskie. Regionalizacja geobotaniczna lokalizuje go w obrębie krainy Roztocza i okręgu Roztocza Południowego. Północna część obszaru zajmuje fragment zrównania wierzchowinowego, natomiast południowa - wzniesienie o charakterze ostańca o wysokości 349,8 m n.p.m. Pomiędzy nimi rozciąga się rozległe obniżenie o charakterze suchej doliny. Teren w większości pokryty jest lasem. Przedmiotami ochrony są: żyzne buczyny, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny, wyżynny bór jodłowy mieszany. Stan środowiska na przedmiotowym obszarze należy uznać za dobry. Na terenie Gminy nie funkcjonują zakłady przemysłu ciężkiego. Do największych zagrożeń dla środowiska naturalnego należą zanieczyszczenia bytowe i zanieczyszczenia zewnętrzne. Wzdłuż dróg o nasilonym ruchu, w szczególności przy drodze krajowej S17, występuje miejscowe zwiększenie zanieczyszczeń powietrza i gleb. Do poważnych problemów stanowiących istotne zagrożenie dla środowiska naturalnego należy niedostatecznie rozwinięta sieć kanalizacji sanitarnej i wodociągowej, wykorzystywanie zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków oraz zaniedbania w zakresie gospodarki odpadami. Ponadto, działalnością w znacznym stopniu oddziałującą na stan środowiska 84

85 naturalnego jest rolnictwo. 1 Tabela 24. Obszary o szczególnych walorach przyrodniczych, prawnie chronione Lp. Sołectwo Obszary o szczególnych walorach Powierzchnia przyrodniczych, prawnie chronione [ha] 1. Chorążanka BRAK - Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa 47,3 ha 2. Dąbrowa ptasia Tomaszowska Otulina Krasnobrodzkiego Parku 2,2 ha Krajobrazowego 3. Górno BRAK - Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa 418,2 ha 4. Jeziernia ptasia Obszar Natura 2000 Dolina Sołokiji 688,8 ha dyrektywa ptasia 5. Justynówka BRAK - 6. Klekacz BRAK - Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa 58,3 ha 7. Łaszczówka- ptasia Kolonia Obszar Natura 2000 Dolina Sołokiji 96,4 ha dyrektywa ptasia Obszar Natura 2000 Dolina Sołokiji 489,3 ha 8. Łaszczówka dyrektywa ptasia Rezerwat Przyrody Piekiełko rezerwat 2,3 ha geologiczny i glebowy Użytki ekologiczne - siedlisko przyrodnicze i 18,0 ha Majdan Górny I stanowisko rzadkich lub chronionych gatunków 9. Pomniki Przyrody skupisko 3 drzewa Obszar Natura 2000 Dolina Sołokiji 33,6 ha Majdan Górny II dyrektywa ptasia Pomnik Przyrody pojedyncze drzewo 10. Majdanek Użytki ekologiczne - siedlisko przyrodnicze i 0,2 ha stanowisko rzadkich lub chronionych gatunków 11. Nowa Wieś BRAK - Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa 1227,6 ha 12. Pasieki ptasia 18,2 ha Otulina Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego 13. Podhorce BRAK Przecinka BRAK - Obszar Natura 2000 Dolina Sołokiji 553,5 ha 15. Przeorsk dyrektywa ptasia Rezerwat Przyrody Borowa Góra rezerwat 3,3 ha geologiczny i glebowy 16. Rabinówka Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa 1040,4 ha ptasia 1 Strategia Rozwoju Gminy Tomaszów Lubelski na lata

86 Otulina Krasnobrodzkiego Parku 26,6 ha Krajobrazowego Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa ptasia Rogóźno I Otulina Krasnobrodzkiego Parku 17. Krajobrazowego 594,6 ha 278,5 ha Rogóźno II Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa ptasia 75,0 ha Rogóźno III Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa ptasia 162,5 ha Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa 385,5 ha 18. ptasia Rogóźno - Krasnobrodzki Park Krajobrazowy 32,6 ha Kolonia Otulina Krasnobrodzkiego Parku 178,6 ha Krajobrazowego 19. Ruda Wołoska Obszar Natura 2000 Dolina Sołokiji dyrektywa ptasia 197,2 ha 20. Ruda Żelazna Obszar Natura 2000 Dolina Sołokiji dyrektywa ptasia 186,3 ha 21. Sabaudia BRAK - Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa 1769,5 ha 22. Szarowola ptasia Krasnobrodzki Park Krajobrazowy Otulina Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego 476,6 ha 1292,9 ha 23. Typin BRAK - Rezerwat Przyrody Zarośle - rezerwat leśny Obszar Natura 2000 Zarośle dyrektywa 65,6 ha 387,6 ha 24. Ulów siedliskowa Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa 1238,8 ha ptasia Krasnobrodzki Park Krajobrazowy Otulina Krasnobrodzkiego Parku 1237,9 ha 0,9 ha Krajobrazowego 25. Wieprzowe Jezioro 26. Zamiany Źródło: Urząd Gminy Tomaszów Lubelski Otulina Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego Obszar Natura 2000 Roztocze dyrektywa ptasia Otulina Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego 36,0 ha 174,8 ha 174,8 ha Obszar województwa lubelskiego podzielony jest na dwie strefy, strefę aglomeracji Lublin oraz strefę lubelską, obejmującą obszar poza aglomeracją miasta Lublin, a więc również Gminę Tomaszów Lubelski. Oceny stanu zanieczyszczenia powietrza w województwie lubelskim dokonuje corocznie Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska na podstawie wyników pomiarów Państwowego Monitoringu Środowiska - art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony 86

87 środowiska (Dz. U poz z późn. zm.). Sposób sporządzania oceny określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1032). Zgodnie z danymi o lokalizacji stanowisk pomiarowych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie, na obszarze Gminy Tomaszów Lubelski nie funkcjonują stacje pomiarowe WIOŚ. Najbliższa stacja pomiarowa znajduje się w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej 69A. Strefa lubelska została zaliczona do klasy C na podstawie serii pomiarowej pyłu PM10. Głównym problemem w strefie lubelskiej, w zakresie zanieczyszczeń powietrza, jest pył zawieszony PM10. Źródłem tego zanieczyszczania jest głównie spalanie paliw stałych w kotłach nieposiadających urządzeń ochronnych, a więc głównie w kotłach indywidualnych wytwórców ciepła. Zanieczyszczenie oraz zła jakość powietrza wpływają negatywnie na zdrowie człowieka powodując często nieodwracalne uszczerbki na zdrowiu. Zanieczyszczenia posiadają swój negatywny wpływ również na środowisko. Dlatego bardzo ważne jest podjęcie szerokich działań zmierzających do przeciwdziałania zanieczyszczeniom. Wyroby azbestowe Azbest jest nazwą handlowa grupy minerałów włóknistych, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami różnych metali. W zależności z jakim metalem krzemiany tworzą związek wyróżnia się kilka typów azbestu o różnej szkodliwości dla środowiska i zdrowia. Azbest posiada unikalne właściwości chemiczne i fizyczne, takie jak odporność na bardzo wysokie temperatury, odporność na działanie chemikaliów, kwasów, zasad, wody morskiej. Dodatkowo azbest jest substancją wysoce szkodliwą, która niszcząco wpływa na organizm ludzki. Pył azbestu bez problemów dostaje się do płuc wraz z wdychanym powietrzem. Jeśli więc w powietrzu, którym oddychamy znajdują się włókna azbestu, to gromadzą się one i zalegają w płucach. Możliwość pojawienia się choroby w organizmie ludzkim zależy od rodzaju azbestu, wymiarów włókien zawartych w powietrzu, ich ilości oraz liczby lat przebywania w zanieczyszczonym azbestem środowisku. Włókna małych rozmiarów, niewidoczne gołym okiem, wnikają głębiej do układu oddechowego. Ponadto wyroby azbestowe mogą być również przyczyną nowotworu płuc i międzybłonniaka opłucnej. 87

88 Stopień degradacji środowiska spowodowany obecnością azbestu, analizowano na podstawie danych bazy azbestowej - udostępnionej przez Urząd Gminy Tomaszów Lubelski wg stanu na koniec 2016 roku. Dane szczegółowe przedstawione zostały z podziałem na sołectwa. Masę wyrobów azbestowych w poszczególnych sołectwach przedstawiono w kilogramach. Lp. Tabela 25. Masa wyrobów azbestowych zinwentaryzowanych oraz pozostających do unieszkodliwienia w kg w sołectwach Gminy Tomaszów Lubelski wg stanu na koniec 2016 r. Sołectwo Ilość unieszkodliwionych i zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych Azbest zinwentaryzowany [kg] Azbest unieszkodliwiony [kg] 1. Chorążanka Dąbrowa Tomaszowska Górno Jeziernia Justynówka Klekacz Łaszczówka-Kolonia Łaszczówka Majdan Górny Majdanek Nowa Wieś Pasieki Podhorce Przecinka Przeorsk Rabinówka Rogóźno Rogóźno-Kolonia Ruda Wołoska Ruda Żelazna Sabaudia Szarowola Typin Ulów Wieprzowe Jezioro Zamiany Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski 88

89 Mapa 27. Masa zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych na km 2 powierzchni sołectwa w Gminie Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Mapa 28. Udział unieszkodliwionych wyrobów azbestowych w masie zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych w Gminie Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski 89

90 Analizując przestrzenną prezentację zinwentaryzowanej masy azbestowej na km 2 powierzchni sołectwa zauważyć można, iż sołectwami o najgorszej sytuacji są: Justynówka, Nowa Wieś, Przecinka, Sabaudia, natomiast największa masa azbestowa pozostaje do unieszkodliwienia w sołectwach: Klekacz, Przecinka i Ruda Wołoska. Świadomość i edukacja mieszkańców nastawiona na fakt, że szeroki zakres zastosowań wyrobów azbestowych w różnych latach ich produkcji oraz ich własności: (ognioodporność, elastyczność, łatwość montażu), a przy tym wielka szkodliwość dla otoczenia człowieka, sprawiły, że obecnie coraz częściej odchodzi się od zastosowania tych materiałów na poczet nowszych i bezpieczniejszych rozwiązań. Dlatego też obecnie, odchodząc od dawnych rozwiązań, istnieje możliwość bezpiecznego i łatwego pozbycia się wyrobów zawierających azbest za pośrednictwem licznych programów finansowanych m.in.: przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Sfera przestrzenno-funkcjonalna diagnoza Część diagnostyczna dotycząca strefy przestrzenno-funkcjonalnej umożliwi zidentyfikowanie w dalszej kolejności problemów funkcjonowania Gminy Tomaszów Lubelski w jej ramach przestrzennych. Opisane i przeanalizowane wskaźniki pozwolą na dokonanie oceny w jakim stopniu system organizacji przestrzeni spełnia warunki bezpiecznego i sprawnego funkcjonowania w Gminie. Jakość przestrzeni ma decydujące znaczenie dla rozwoju społecznego, gospodarczego i ekonomicznego Gminy Drogi gminne wymagające remontu Dokonując oceny stanu dostępności dróg publicznych, oparto się na zestawieniu długości dróg publicznych gminnych wymagających remontu przypadających na 100 km 2 powierzchni Gminy. 90

91 Tabela 26. Długość dróg gminnych wymagających remontu w km w 2016 r. w Gminie Tomaszów Lubelski Lp. Sołectwo Długość [km] 1. Chorążanka 0, Dąbrowa Tomaszowska 0, Górno 0, Jeziernia 2, Justynówka 2, Klekacz 0, Łaszczówka-Kolonia 0, Łaszczówka 2, Majdan Górny 5, Majdanek 1, Nowa Wieś 0, Pasieki 0, Podhorce 0, Przecinka 0, Przeorsk 0, Rabinówka 0, Rogóźno 0, Rogóźno-Kolonia 0, Ruda Wołoska 0, Ruda Żelazna 1, Sabaudia 1, Szarowola 0, Typin 0, Ulów 0, Wieprzowe Jezioro 1, Zamiany 0,000 Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski Łączna długość dróg gminnych wymagających remontu w Gminie Tomaszów Lubelski w roku 2016 wyniosła 22,53 km. Wiele odcinków dróg nie posiada odpowiedniej nośności - bardzo ważnego parametru technicznego, przy obecnym stałym wzroście przewozu towarów transportem kołowym. Brakuje także infrastruktury towarzyszącej, jak utwardzone pobocza, chodniki, odwodnienie czy 91

92 ścieżki rowerowe. Zły stan dróg jest jedną z przyczyn występowania negatywnych zjawisk drogowych, jakimi są wypadki. Mapa 29. Drogi gminne wymagające remontu na 100 km 2 w Gminie Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tomaszów Lubelski 3.7. Analiza opinii mieszkańców Gminy Tomaszów Lubelski Jednym z najważniejszych etapów w procesie rewitalizacji jest analiza opinii mieszkańców na temat jakości życia w zamieszkiwanej przez nich Gminie. W toku prac nad Lokalnym Programem Rewitalizacji Gminy Tomaszów Lubelski na lata przeprowadzono analizę, której celem było poznanie opinii lokalnej społeczności. W badaniu ankietowym wszyscy mieszkańcy Gminy, poprzez odpowiednio dobraną skalę mogli określić na jakim poziomie ich zdaniem znajdują się wybrane aspekty życia społecznego, gospodarczego, środowiskowego i przestrzenno-funkcjonalnego. 92

93 Pierwsza część ankiety zawierała pytania mające określić profil respondentów, ankietowani zostali poproszeni o wybór odpowiednich wariantów: Mieszkaniec obszaru zdegradowanego Mieszkaniec gminy spoza obszaru zdegradowanego Przedsiębiorca prowadzący działalność na obszarze zdegradowanym Przedsiębiorca prowadzący działalność poza obszarem zdegradowanym Wykres 10. Profil respondentów Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych Druga część ankiety zawierała podzielone tematycznie aspekty funkcjonowania Gminy Tomaszów Lubelski. Określona została czterostopniowa skala odpowiedzi: brak problemu, niskie zagrożenie problemem, średnie zagrożenie problemem, wysokie zagrożenie problemem, dzięki którym respondenci określili sytuację w Gminie Tomaszów Lubelski w poszczególnych sferach: 1. Sfera społeczna: brak miejsc pracy, bezrobocie, ubóstwo, niski udział mieszkańców w życiu kulturalnym i społecznym, przestępczość, 93

94 marginalizacja i wykluczenie, brak aktywizacji grup mieszkańców szczególnie zagrożonych występowaniem negatywnych zjawisk społecznych, wykluczenie społeczne osób starszych, funkcjonowanie systemu pomocy społecznej w Gminie. 2. Sfera gospodarcza: przedsiębiorczość mieszkańców, niski dostęp do usług publicznych i handlu. 3. Sfera przestrzenno-funkcjonalna, techniczna i środowiskowa: zły stan infrastruktury technicznej: drogowej, wodociągowej, kanalizacyjnej itp. niewystarczająca dostępność komunikacyjna, brak terenów rekreacyjnych, zły stan środowiska naturalnego i zanieczyszczenie powietrza. Wymienione wyżej aspekty zostały poddane ocenie przez respondentów. W następnym etapie na podstawie czterostopniowej skali oceny, przeliczona została liczba problemów w poszczególnej sferze. Ich wyniki w sołectwach zdegradowanych przedstawiają poniższe wykresy. Wykres 11. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Górno Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych 94

95 Wykres 12. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Jeziernia Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych Wykres 13. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Justynówka Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych Wykres 14. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Klekacz Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych 95

96 Wykres 15. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Łaszczówka-Kolonia Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych Wykres 16. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Majdan Górny Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych Wykres 17. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Majdanek Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych 96

97 Wykres 18. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Ruda Wołoska Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych Wykres 19. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Ruda Żelazna Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych Wykres 20. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Sabaudia Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych 97

98 Wykres 21. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Typin Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych Wykres 22. Wyniki badania ankietowego w poszczególnych sferach dla sołectwa Wieprzowe Jezioro Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych W celu wyodrębnienia sołectw, które według ankietowanych zostały wskazane jako najgorsze, odpowiedzi na poszczególne pytania z wszystkich analizowanych problemów zostały przedstawione na poniższych wykresach, umożliwiających porównanie wszystkich sołectw w poszczególnych sferach: społecznej, gospodarczej, funkcjonalno-przestrzennej, środowiskowej i technicznej. 98

99 Wykres 23. Wyniki badania ankietowego w sferze społecznej dla sołectw Gminy Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych Największe, wysokie zagrożenie problemem w sferze społecznej zostało zaobserwowane w sołectwach: Górno, Justynówka, Klekacz, Majdan Górny, Majdanek, Ruda Żelazna oraz Wieprzowe Jezioro, natomiast najwięcej osób wskazało na brak problemu w sferze społecznej w sołectwach: Łaszczówka Kolonia i Jeziernia. 99

100 Największa liczba ankietowanych wskazywała na następujące problemy: Brak miejsc pracy Bezrobocie Niski udział mieszkańców w życiu kulturalnym i społecznym Wykres 24. Wyniki badania ankietowego w sferze gospodarczej dla sołectw Gminy Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych 100

101 Największe, wysokie zagrożenie problemem w sferze gospodarczej zostało zaobserwowane w sołectwach: Klekacz, Wieprzowe Jezioro i Majdanek, natomiast najwięcej osób wskazało na brak problemu w sferze gospodarczej w sołectwie Łaszczówka Kolonia. Największa liczba ankietowanych wskazywała na następujące problemy: Niski dostęp do usług publicznych i handlu. Wykres 25. Wyniki badania ankietowego w sferze przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej dla sołectw Gminy Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych 101

102 Największe, wysokie zagrożenie problemem w sferze przestrzennofunkcjonalnej, technicznej i środowiskowej zostało zaobserwowane w sołectwach: Klekacz, Sabaudia oraz Typin, natomiast najwięcej osób wskazało na brak problemu w sferze przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i środowiskowej w sołectwach: Łaszczówka Kolonia i Jeziernia. Największa liczba ankietowanych wskazywała na następujące problemy: Brak terenów rekreacyjnych Niewystarczająca dostępność komunikacyjna Wykres 26. Wyniki badania ankietowego j dla sołectw Gminy Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. na podstawie danych ankietowych 102

103 Na powyższym wykresie zaprezentowano łączne wyniki przeprowadzonego badania ankietowego. Największe wysokie zagrożenie problemem zostało zaobserwowane w sołectwach: Klekacz, Sabaudia oraz Majdanek. W ostatniej części ankiety respondenci mogli wymienić działania jakie według nich powinny zostać zrealizowane na obszarze zdegradowanym. Według ankietowanych na obszarze zdegradowanym powinny być zrealizowane następujące działania: Utworzenie nowych miejsc pracy Aktywizacja osób bezrobotnych Zagospodarowanie Białej Góry Budowa wieży widokowej na Białej Górze Remont świetlic Utworzenie miejsc integracji społecznej Utworzenie ośrodka kulturalnego dającego możliwość integracji mieszkańców Zagospodarowanie budynku byłej szkoły w Sabaudii Budowa dróg i chodników Budowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej Oznakowanie źródełek w Rudzie Żelaznej Utworzenie terenów rekreacyjnych Poprawa stanu technicznego dróg Remont remizo-świetlicy w Rudzie Wołoskiej Remont budynku dawnej szkoły w Rudzie Wołoskiej Poprawa infrastruktury do uprawiania sportu i rekreacji w Rudzie Wołoskiej Według ankietowanych na terenie obszaru zdegradowanego przede wszystkim powinny być zrealizowane działania dążące do zapobiegania wykluczeniu społecznemu osób bezrobotnych oraz integracja społeczna i zagospodarowanie obiektów na cele społeczne. 103

104 4. Wyznaczanie obszaru zdegradowanego 4.1. Procedura wyznaczenia obszaru zdegradowanego Część diagnostyczna polegała na identyfikacji obszarów, na których koncentrują się negatywne zjawiska na terenie Gminy Tomaszów Lubelski. W pierwszej kolejności wzięto pod uwagę zjawiska społeczne, następnie gospodarcze, środowiskowe oraz przestrzenno-funkcjonalne. Dla każdej sfery zostały zdiagnozowane obszary problemowe oraz obliczone zostały wskaźniki syntetyczne. Następnie przedstawione zostało podsumowanie diagnostyczne dla każdej sfery Sfera społeczna Pierwszym etapem prowadzącym do wyznaczenia obszaru zdegradowanego na terenie Gminy Tomaszów Lubelski jest diagnoza zjawisk społecznych. Poprzedzająca ją analiza zjawisk społecznych w sołectwach na terenie Gminy Tomaszów Lubelski pozwoliła na dokonanie oceny kondycji sfery społecznej Gminy w układzie lokalnym. Na terenie Gminy Tomaszów Lubelski wyznaczono następujące problemy w sferze społecznej: demografia: o Występowanie zjawiska starzenia się społeczeństwa. pomoc społeczna: o Wysoka liczba świadczeń przyznanych z powodów: wielodzietność, niepełne wychowanie, długotrwała i ciężka choroba, niepełnosprawność, niski dochód, trudne warunki mieszkaniowe oraz przemoc w rodzinie. edukacja: o Niskie wyniki sprawdzianu po szóstej klasie. bezpieczeństwo publiczne: o Duża liczba wykroczeń. 104

105 o Wzrastająca liczba założonych Niebieskich Kart. uczestnictwo w życiu publicznym: o Niska frekwencja wyborcza w wyborach do Sejmu w 2015 roku oraz wyborach prezydenckich w 2015 roku na tle województwa Sfera gospodarcza, środowiskowa oraz przestrzenno-funkcjonalna Kolejnym etapem jest diagnoza zjawisk sfery gospodarczej, środowiskowej oraz przestrzenno-funkcjonalnej. Na terenie Gminy następujące problemy wyżej wymienionych sfer: sfera gospodarcza: Tomaszów Lubelski wyznaczono o Niewielka liczba podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na wszystkich mieszkańców poszczególnych sołectw; sfera środowiskowa: o Duża powierzchnia wyrobów pochodzenia azbestowego. sfera przestrzenno-funkcjonalna: o Znaczna długość dróg gminnych wymagających remontu Diagnoza zjawisk społecznych Ocenę skali koncentracji problemów społecznych oparto na wskaźniku syntetycznym. W celu wyznaczenia obszarów zdegradowanych, pod względem społecznym wytypowano 22 wskaźniki, które poddano analizie w wymiarze terytorialnym (sołectwa) w oparciu o dane ilościowe aktualne na dzień roku. Tabela poniżej wskazuje zakres wartości wskaźników cząstkowych dla poszczególnych wartości opisujących sytuację społeczną (normalizacja zmiennych w celu sprowadzenia ich do porównywalnej skali) oraz wyliczony na ich podstawie wskaźnik syntetyczny dla każdego sołectwa. Ze wskaźnika syntetycznego obliczona została mediana, która dla sfery społecznej wyniosła 7,61. W związku z tym wszystkie sołectwa, których wskaźnik 105

106 syntetyczny jest równy bądź większy od wartości mediany zostały określone jako zdegradowane w sferze społecznej. Na podstawie analizy sfery społecznej jako obszary problemowe wyznaczone zostały następujące sołectwa (wartość wskaźnika syntetycznego podana została w nawiasie): Dąbrowa Tomaszowska (8,32) Górno (11,49) Jeziernia (8,24) Justynówka (8,01) Klekacz (13,37) Łaszczówka-Kolonia (7,67) Majdan Górny (7,88) Majdanek (11,10) Ruda Wołoska (7,82) Ruda Żelazna (12,51) Sabaudia (7,98) Typin (8,37) Wieprzowe Jezioro (11,48) 106

107 Tabela 27. Diagnoza sfery społecznej dla Gminy Tomaszów Lubelski Demografia Pomoc społeczna Sołectwo Liczba osób niepełnosprawnych na 100 mieszkańców. Wskaźnik obciążenia demograficznego Liczba osób otrzymujących świadczenia GOPS na 100 mieszkańców Liczba osób dotkniętych zjawiskiem ubóstwa na 100 mieszkańców Liczba przyznanych świadczeń ze względu na wielodzietność na 100 mieszkańców Liczba przyznanych świadczeń ze względu na niepwłne wychowanie na 100 mieszkańców Liczba przyznanych świadczeń ze względu na długotrwałą lub ciężką chorobę na 100 mieszkańców Liczba przyznanych świadczeń ze względu na niepełnosprawność na 100 mieszkańców Liczba przyznanych świadczeń ze względu na niski dochód, trudne warunki mieszkaniowe na 100 mieszkańców Liczba przyznanych świadczeń ze względu na przemoc na 100 mieszkańców Chorążanka 0,40 0,61 0,10 0,00 0,00 0,00 0,16 0,40 0,00 0,00 Dąbrowa Tomaszowska 0,08 0,07 0,24 0,49 0,25 0,00 0,16 0,08 0,29 0,00 Górno 0,68 0,04 0,23 0,80 0,00 0,00 0,00 0,68 0,30 0,00 Jeziernia 0,31 0,30 0,40 0,14 0,30 0,16 0,30 0,31 0,38 0,13 Justynówka 0,51 0,21 0,77 0,26 0,69 0,00 0,94 0,51 0,10 0,15 Klekacz 0,00 1,00 1,00 0,00 0,00 1,00 1,00 0,00 0,83 1,00 Łaszczówka- Kolonia 0,43 0,00 0,14 0,12 0,00 0,17 0,06 0,35 0,00 0,10 Łaszczówka 0,08 0,21 0,17 0,07 0,15 0,10 0,06 0,10 0,15 0,05 Majdan Górny 0,47 0,22 0,44 0,28 0,31 0,12 0,22 0,47 0,43 0,18 Majdanek 0,81 0,18 0,52 1,00 0,22 0,23 0,32 0,81 0,30 0,17 Nowa Wieś 0,00 0,38 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Pasieki 0,27 0,30 0,13 0,00 0,13 0,02 0,11 0,27 0,14 0,13 Podhorce 0,04 0,42 0,31 0,33 0,21 0,08 0,27 0,04 0,06 0,00 Przecinka 0,38 0,46 0,29 0,91 0,18 0,11 0,11 0,38 0,25 0,20 Przeorsk 0,49 0,33 0,50 0,07 0,21 0,00 0,32 0,49 0,23 0,05 Rabinówka 0,16 0,13 0,13 0,04 0,09 0,03 0,08 0,16 0,07 0,11 Rogóźno 0,26 0,06 0,14 0,04 0,06 0,10 0,09 0,26 0,12 0,02 Rogóźno - Kolonia 0,38 0,14 0,18 0,04 0,13 0,00 0,21 0,38 0,21 0,00 Ruda Wołoska 0,57 0,25 0,30 0,25 0,07 0,03 0,14 0,57 0,26 0,17 Ruda Żelazna 1,00 0,31 0,89 0,22 0,00 0,70 0,60 1,00 1,00 0,00 Sabaudia 0,13 0,16 0,06 0,48 0,00 0,05 0,15 0,13 0,08 0,11 Szarowola 0,06 0,36 0,38 0,38 0,27 0,02 0,02 0,06 0,31 0,08 Typin 0,17 0,43 0,73 0,53 0,91 0,22 0,26 0,17 0,33 0,18 Ulów 0,17 0,34 0,10 0,00 0,00 0,00 0,16 0,17 0,00 0,00 107

108 Wieprzowe Jezioro 0,14 0,32 0,58 0,38 1,00 0,00 0,51 0,14 0,14 0,00 Zamiany 0,15 0,22 0,59 0,14 0,96 0,00 0,06 0,15 0,31 0,00 Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. - opracowanie własne Tabela 28. Diagnoza sfery społecznej dla Gminy Tomaszów Lubelski Bezrobocie Bezpieczeństwo publiczne Życie kulturalne Uczestnictwo w życiu publicznym Sołectwo Liczba osób bezrobotnych na 100 mieszkańców Liczba osób długotrwale bezrobotnych na 100 mieszkańców Liczba osób bezrobotnych do 30 roku życia na 100 mieszkańców Liczba osób bezrobotnych powyżej 50 roku życia na 100 mieszkańców Liczba popełnionych przestępstw na 100 mieszkańców Liczba wykroczeń bez wykroczeń drogowych na 100 mieszkańców Liczba założonych Niebieskich Kart na 100 mieszkańców Liczba wydarzeń kulturalnych na 100 mieszkańców Liczba wydarzeń sportowych na 100 mieszkańców Frekwencja wyborcza w wyborach Prezydenckich w 2015 r. Frekwencja wyborcza w wyborach do Sejmu i Senatu w 2015 r. Frekwencja wyborcza w wyborach Samorządowych w 2014 r. Wskaźnik syntetyczny Chorążanka 0,08 0,19 0,09 0,30 0,00 0,00 0,00 1,00 1,00 0,37 0,59 0,32 5,62 Dąbrowa Tomaszowska 0,45 0,40 0,22 0,70 0,37 0,12 0,00 0,43 1,00 0,97 0,99 1,00 8,32 Górno 0,72 0,61 0,40 1,00 0,53 0,53 0,00 1,00 1,00 0,97 0,99 1,00 11,49 Jeziernia 0,36 0,41 0,16 0,63 0,19 0,13 0,11 0,56 0,88 0,62 0,69 0,77 8,24 Justynówka 0,01 0,06 0,10 0,16 0,35 0,23 0,21 1,00 1,00 0,27 0,32 0,15 8,01 Klekacz 1,00 1,00 1,00 0,79 0,00 0,00 1,00 1,00 1,00 0,27 0,32 0,15 13,37 Łaszczówka- Kolonia 0,00 0,06 0,00 0,47 1,00 1,00 0,20 0,49 1,00 0,62 0,69 0,77 7,67 Łaszczówka 0,23 0,22 0,19 0,37 0,32 0,40 0,05 0,88 0,00 0,45 0,58 0,51 5,33 Majdan Górny 0,32 0,39 0,23 0,29 0,08 0,24 0,14 0,88 0,90 0,37 0,59 0,32 7,88 Majdanek 0,08 0,16 0,11 0,36 0,38 0,38 0,11 1,00 1,00 0,97 0,99 1,00 11,10 Nowa Wieś 0,37 0,20 0,39 0,00 0,65 0,44 0,00 0,00 1,00 0,27 0,32 0,15 4,17 Pasieki 0,28 0,19 0,15 0,12 0,00 0,09 0,11 0,80 1,00 1,00 0,67 0,83 6,75 Podhorce 0,06 0,00 0,12 0,18 0,20 0,20 0,00 0,10 1,00 0,27 0,32 0,15 4,37 Przecinka 0,38 0,39 0,40 0,21 0,00 0,00 0,00 1,00 1,00 0,27 0,32 0,15 7,39 Przeorsk 0,32 0,26 0,24 0,08 0,36 0,42 0,05 0,18 0,55 0,60 1,00 0,80 7,56 Rabinówka 0,48 0,44 0,20 0,44 0,38 0,19 0,06 0,13 1,00 0,36 0,38 0,32 5,38 Rogóźno 0,16 0,12 0,13 0,28 0,12 0,09 0,02 1,00 1,00 0,00 0,26 0,73 5,10 Rogóźno - Kolonia 0,29 0,16 0,13 0,21 0,00 0,15 0,00 1,00 1,00 0,00 0,26 0,73 5,63 Ruda Wołoska 0,49 0,52 0,20 0,54 0,67 0,28 0,10 0,24 0,37 0,55 0,73 0,54 7,82 108

109 Ruda Żelazna 0,81 0,67 0,35 0,55 0,00 0,00 0,00 1,00 1,00 0,60 1,00 0,80 12,51 Sabaudia 0,36 0,37 0,18 0,42 0,15 0,10 0,09 1,00 1,00 0,97 0,99 1,00 7,98 Szarowola 0,42 0,26 0,26 0,19 0,27 0,23 0,00 0,59 1,00 0,05 0,00 0,00 5,21 Typin 0,09 0,22 0,18 0,09 0,20 0,20 0,18 0,39 0,49 0,87 0,57 0,97 8,37 Ulów 0,18 0,42 0,20 0,12 0,00 0,00 0,00 0,60 1,00 0,71 0,89 0,12 5,17 Wieprzowe Jezioro 0,66 0,64 0,40 0,94 0,00 0,67 0,00 1,00 1,00 0,97 0,99 1,00 11,48 Zamiany 0,53 0,23 0,32 0,34 0,00 0,00 0,00 1,00 1,00 0,05 0,00 0,00 6,04 Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. - opracowanie własne 4.3. Diagnoza zjawisk gospodarczych, środowiskowych oraz przestrzenno-funkcjonalnych Identyfikacja problemów gospodarczych, środowiskowych oraz przestrzennofunkcjonalnych Gminy Tomaszów Lubelski pozwoliła na skonstruowanie 6 wskaźników, które poddano analizie w wymiarze terytorialnym w oparciu o dane ilościowe aktualne na dzień roku. Poniżej zaprezentowana tabela wskazuje zakres wartości wskaźników cząstkowych dla poszczególnych wartości (normalizacja zmiennych w celu sprowadzenia ich do porównywalnej skali) oraz wygenerowany na ich podstawie wskaźnik syntetyczny dla każdego sołectwa na terenie Gminy Tomaszów Lubelski. Wskaźnik syntetyczny opisujący problemy gospodarcze, środowiskowe oraz przestrzenno-funkcjonalne Gminy Tomaszów Lubelski pozwolił wskazać obszary najbardziej problemowe w tej sferze. Na podstawie przekroczenia (lub dorównania) wartości mediany tego wskaźnika, która wyniosła 2,66, zostały wyznaczone obszary problemowe. Są to następujące sołectwa (wartość wskaźnika syntetycznego została podana w nawiasie): Górno (3,71) Justynówka(3,37) Klekacz (3,04) Łaszczówka-Kolonia (2,93) Łaszczówka (3,14) Majdan Górny (2,83) Majdanek (3,94) Podhorce (2,71) 109

110 Przecinka (3,48) Ruda Wołoska (2,86) Sabaudia (3,80) Wieprzowe Jezioro (3,64) Zamiany (2,92) Tabela 29. Diagnoza sfery gospodarczej, środowiskowej oraz przestrzenno-funkcjonalnej dla Gminy Tomaszów Lubelski Środowisko Gospodarka Drogi Sołectwo Powierzchnia zinwentaryzowanych wyrobów azbestowych na km Stosunek unieszkodliwionych wyrobów azbestowych do zinwentaryzowanych Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 mieszkańców Liczba gospodarstw rolnych na 100 mieszkańców Liczba podmiotów gospodarczych wyrejestrowanych z rejestru REGON na 100 mieszkańców Długości dróg gminnych wymagających remontu wskaźnik syntetyczny Chorążanka 0,46 0,41 0,86 0,19 0,17 0,00 2,09 Dąbrowa Tomaszowska 0,66 0,00 0,41 0,87 0,32 0,00 2,26 Górno 0,73 0,54 0,84 0,81 0,55 0,23 3,71 Jeziernia 0,12 0,48 0,58 0,61 0,49 0,18 2,45 Justynówka 0,81 0,21 0,83 0,54 0,00 0,98 3,37 Klekacz 0,47 1,00 0,77 0,00 0,13 0,67 3,04 Łaszczówka- Kolonia 0,29 0,60 0,00 1,00 1,00 0,04 2,93 Łaszczówka 0,58 0,25 0,82 0,82 0,19 0,48 3,14 Majdan Górny 0,39 0,61 0,51 0,61 0,31 0,40 2,83 Majdanek 0,64 0,44 0,72 0,48 0,71 0,95 3,94 Nowa Wieś 0,81 0,50 0,78 0,34 0,05 0,05 2,54 Pasieki 0,14 0,65 0,68 0,52 0,15 0,00 2,14 Podhorce 0,61 0,73 0,67 0,25 0,39 0,08 2,71 Przecinka 1,00 0,76 0,94 0,29 0,15 0,35 3,48 Przeorsk 0,10 0,73 0,71 0,43 0,22 0,00 2,20 Rabinówka 0,00 0,50 0,59 0,73 0,06 0,00 1,88 Rogóźno 0,42 0,23 0,59 0,96 0,32 0,08 2,61 Rogóźno - Kolonia 0,24 0,64 0,77 0,53 0,11 0,00 2,28 Ruda Wołoska 0,57 0,77 0,84 0,64 0,03 0,01 2,86 Ruda Żelazna 0,18 0,25 1,00 0,14 0,03 1,00 2,59 Sabaudia 0,88 0,60 0,76 0,79 0,24 0,53 3,80 110

111 Szarowola 0,15 0,29 0,90 0,39 0,17 0,05 1,94 Typin 0,30 0,53 0,96 0,39 0,03 0,09 2,30 Ulów 0,04 0,67 0,90 0,32 0,37 0,00 2,30 Wieprzowe Jezioro 0,49 0,59 0,70 0,67 0,47 0,73 3,64 Zamiany 0,56 0,22 0,97 0,65 0,52 0,00 2,92 Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. - opracowanie własne 111

112 5. Identyfikacja obszaru zdegradowanego Ostatnim etapem przeprowadzonej diagnozy było wskazanie obszarów zdegradowanych sołectw, w których stwierdzono gorsze niż średnia w Gminie wskaźniki problemów społecznych, współwystępujące z gorszymi wskaźnikami dotyczącymi co najmniej jednego z problemów o charakterze gospodarczym, środowiskowym, infrastrukturalnym lub przestrzennym. Kumulacja negatywnych cech została obliczona na podstawie mediany sumy wszystkich wskaźników syntetycznych dla każdej sfery. Mediana dla całej Gminy Tomaszów Lubelski po uwzględnieniu wszystkich sfer (społecznej, gospodarczej, środowiskowej oraz przestrzennofunkcjonalnej) wyniosła 10,59. Dlatego też wszystkie sołectwa, dla których wskaźnik sumaryczny był równy lub przekraczał wartość mediany, zostały uznane jako zdegradowane. Poniżej zaprezentowano tabelę obejmującą wszystkie wyliczone wskaźniki cząstkowe oraz syntetyczne dla poszczególnych sołectw Gminy Tomaszów Lubelski. SOŁECTWO Tabela 30. Podsumowanie diagnozy Gminy Tomaszów Lubelski SFERA SPOŁECZNA SFERA GOSPODARCZA SFERA ŚRODOWISKOWA SFERA PRZESTRZENNO- FUNKCJONALNA WSKAŹNIK SYNTETYCZNY Chorążanka 5,62 1,22 0,87 0,00 7,71 Dąbrowa Tomaszowska 8,32 1,60 0,66 0,00 10,58 Górno 11,49 2,20 1,28 0,23 15,20 Jeziernia 8,24 1,67 0,60 0,18 10,69 Justynówka 8,01 1,38 1,01 0,98 11,39 Klekacz 13,37 0,90 1,47 0,67 16,40 Łaszczówka-Kolonia 7,67 2,00 0,88 0,04 10,59 Łaszczówka 5,33 1,83 0,84 0,48 8,48 Majdan Górny 7,88 1,43 1,00 0,40 10,71 Majdanek 11,10 1,92 1,07 0,95 15,04 Nowa Wieś 4,17 1,18 1,31 0,05 6,71 Pasieki 6,75 1,35 0,79 0,00 8,89 Podhorce 4,37 1,30 1,34 0,08 7,08 Przecinka 7,39 1,37 1,76 0,35 10,86 112

113 Przeorsk 7,56 1,36 0,83 0,00 9,76 Rabinówka 5,38 1,37 0,50 0,00 7,26 Rogóźno 5,10 1,87 0,65 0,08 7,71 Rogóźno-Kolonia 5,63 1,40 0,88 0,00 7,92 Ruda Wołoska 7,82 1,51 1,34 0,01 10,68 Ruda Żelazna 12,51 1,16 0,43 1,00 15,11 Sabaudia 7,98 1,79 1,48 0,53 11,78 Szarowola 5,21 1,45 0,44 0,05 7,15 Typin 8,37 1,38 0,84 0,09 10,67 Ulów 5,17 1,59 0,71 0,00 7,48 Wieprzowe Jezioro 11,48 1,83 1,08 0,73 15,12 Zamiany 6,04 2,14 0,78 0,00 8,97 MEDIANA 7,61 1,44 0,88 0,08 10,59 Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. - opracowanie własne Sołectwa, dla których wskaźnik sumaryczny jest równy lub przekracza wartość mediany Sołectwa, dla których wskaźnik sumaryczny jest równy lub przekracza wartość mediany w sferze gospodarczej, środowiskowej lub przestrzenno-funkcjonalnej lecz nie przekracza wartość mediany w sferze społecznej Sołectwa wchodzące w skład obszaru zdegradowanego Na podstawie uzyskanych wskaźników sum standaryzowanych dla Gminy Tomaszów Lubelski zidentyfikowano jako obszary zdegradowane następujące sołectwa (mediana sumaryczna dla każdego sołectwa została podana w nawiasie): Górno (15,20) Jeziernia (10,69) Justynówka (11,39) Klekacz (16,40) Łaszczówka-Kolonia (10,59) Majdan Górny (10,71) Majdanek (15,04) Ruda Wołoska (10,68) Ruda Żelazna (15,11) Sabaudia (11,78) Typin (10,67) 113

114 Wieprzowe Jezioro (15,12) Wiąże się to bezpośrednio z obszarami wprost generującymi zidentyfikowane problemy, zarówno społeczne jak również problemy bezpośrednio związane z brakiem rozwoju gospodarczego, czynnikami środowiskowym oraz przestrzenno-funkcjonalnymi. Poniższa mapa przedstawia obszar zdegradowany wyznaczony na terenie Gminy Tomaszów Lubelski. Mapa 30. Obszar zdegradowany na terenie Gminy Tomaszów Lubelski Źródło: Doradztwo i Reklama Sp. z o.o. - opracowanie własne 114