POROWNANIE. z dodaniem ważnieyszych Europeyskicli i innych, z potrzebnieyszemi tablicami zamiany iednych na drugie

Transkrypt

1

2

3

4

5 Wa POROWNANIE teraźniejszych i dawnieyszych miar i wag w Królestwie Polskiem u ż y w a n y c h z dodaniem ważnieyszych Europeyskicli i innych, z potrzebnieyszemi tablicami zamiany iednych na drugie p r z e z JULIUSZA C O L B E RG Professora zwyczaynego Jeodezyi w Uniwersytecie Królewsko-Warszawskim.»ocooooaooooogooooo, W W A R S Z A W I E w Drukarni J. C. K. Mości Rządowćy roku. CBGiOŚ, ul. Twarda / tel. --

6

7 III PRZEDMOWA. p 'otrzeba i użyteczność tabeli porównawczych, wykrywai^ca si^ od dawna, tak z powszechnego odgłosu urzędników, lako tez i z życzeń publiczności polskićy handlowi i rozmaitym gałęziom przemysłu oddanćy, byłymi iuż dość wielką pobudką do wydania pisma ninieyszego; kiedy do pracy tćy daleko silniey zachęcony zostałem łaskawćm wezwaniem i skuteczny pomoc, iak^i mię wysokie Rommissye Bz^dowe Spraw Wewnętrznych i Policyi, niemnićy Przychodów i Skarbu zaszczycić raczyły. Pozostaie mi iedynie do życzenia aby układ tabeli ninieyszych dogodaości swoig odpowiedział zupełnie oczekiwaniu każdego. S^dzę także obowiązkiem moim, wymienić tu źrzódła które mi do układu dziełka tego posłużyły, a te następuigce: książka doręczna o stosunkach monety miar i wag przez Nelkenbrecher, edycya. w Berlinie ii roku *); tudzież porównanie miar i wag w Państwie Pruskiéni zaprowadzonych, rzecz napisana przez J. A. Eytelwein, edycya. w Berlinie roku **); niemniéy Georgii Vega Tabulae Logarithmico-Trigonometricae etc: Tomus Ii. Li psiae. w Warszawie dnia. Maia roku Colberg. *) Nelkenbrecher Taschenbuch der Müntz-Maas und Gewichtskunde. **) Vergleichnngen der in den Preussischen Staaten elngefürhrten Maasse und Hewichte, von J. A. Eytelwein. *

8

9 V R E J E S T R. PIERWSZA CZĘŚĆ. O miarach i wagach w ogólności, a w szczególności o miarach i wagach nowo zaprowadzonych w Królestwie Polskiem. $. i. R O Z D Z I A Ł I. O miarach długości «. Porównanie nowych miar Polskich z dawnemi Polskiemi, tak Koronnemi iako i Litewskiemi miarami długości. Porównanie nowych miar Polskich z Rossyiskiemi miarami długości Porównanie nowych miar Polskich z Austryackiemi miarami długości $>. Porównanie nowych miar Polskich z teraźnieyszemi Pruskiemi, i dawniey w Polsce iakoteż w Prusach używanemi miarami długości Porównanie nowych miar Polskich z dawnemi i nowemi Francuzkiemi miarami długości. Porównanie szczególniey szych prętów, stop i łokci Europeyskich i innych Porównanie szczególnieyszych mil w Fairopie.... Porównanie szególnieyszych w górnictwie używanych miar. $.. Tabella zamiany, zwyczaynych długości miar nowych Polskich na miary nowe polskie ieometryczne, i wzaiemnie... Tabella zamiany nowych łokci Polskich na dawne Koronne i wzaiemnie $..

10 Tabella zamiany nowych łokci Polskich na Litewskie,i wzaiemnie. i. Tabella zamiany nowych łokci Polskich na Rossyiskie arszyny, i wzaiemnie.... _ i. Tabella zamiany nowych łokci Polskich na łokcie Wiedeńskie i wzaiemnie i. Tabella zamiany nowych łokci Polskich na łokcie Berlińskie i wzaiemnie _. Tabella zamiany nowych łokci Polskich na łokcie Wrocławskie i wzaiemnie Tabella zamiany nowych łokci Polskich na Reńskie stopy, i wzaiemnie. $.. Tabella zamiany nowych łokci Polskich na dawne łokcie Francuzkie, i wzaiemnie Tabella zamiany nowych łokci Polskich na Francuzkie metry, i wzaiemnie. R O Z D Z I A Ł IL O miarach kwadratowych czyli miarach powierzchni.. $.«Porównanie nowey Polskiey miary powierzchni z rozmaitemi in nemi miarami ' ' Porównanie szczególnieyszych morgów Europeyskich i innych.. R O Z D Z I A Ł O miarach obiętości A. Porównanie III.. miar do towarów stałych, sypkich, ial sól, zboże i t. d.. Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z dawnieyszemi Koronno-Polskiemi, łącznie z tabellą zamiany iednych na drugie. $... Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z Litewskiemi, łącznie z tabellą zamiany iednych na drugie.... Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z Rossyiskiemi, łącznie z tabellą zamiany iednych na drugie... Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z Austryackiemi, łącznie z tabellą zamiany iednych na drugie. -..

11 . Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych i Wrocławskiemi, ła.cznie z tabellą zamiany iednych na drugie... Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z Berlińskiemu, łącznie z tabellą zamiany iednych na drugie. o.. Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z dawnemi Francuzkiemi, łącznie z tabellą zamiany iednych na drugie. i.. Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych znowemi Francuzkiemi, łącznie z tabellą zamiany iednych na drugie.. B. Porównanie miar do towarów płynnych.. Porównanie nowych Polskich miar do towarów płynnych z dawnieyszemi miarami Koronno-Polskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie.. Porownanie nowych Polskich miar do towarów płynnych zlitewskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie... Porównanie nowych Polskich miar do towarów płynnych z Rossyiskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie.. Porównanie nowych Pol-kich miar do towarów płynnych z Attstryackiemi,. łącznie z tabellą zamian iednych na drugie... Porównanie nowych Polskich miar do towarów płynnych zwrocławskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie... Porównanie nowych Polskich miar do towarów płynnych z Berliriskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie... Porównanie nowych Polskich miar do towarów płynny ch z dawnieyszemi Francuzkiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie.. Porównanie nowych Polskich miar do towarów płynnych z nowemi Francuzkiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie o. j C. Porównanie szczegolnieyszych miar do towarow stałych i płynnych Europejskich i innych.. * i. R O Z D Z I A Ł IV. O Wagach $... Porównanie nowych Polskich wag z dawnieyszemi Koronno- Polskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie... VII

12 VIH. Porównanie nowych Polskich wag z "Litewskie mi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie $... Porównanie nowych Polskich wag z Rossyiskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie $... Porównanie nowych Polskich wag z Austryackiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie $... Porównanie nowych Polskich wag z Wrocławskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie $-.. Porównanie nowych Polskich wag z Berlińskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie.... '.. $... Porównanie nowych Polskich wag z dawnieyszemi Francuzkiemi, ła cznie z tabellą zamian iednych na drugie $... Porównanie nowych Polskich wag z nowemi Francuzkiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie..., $. o.. Porównanie nowych Polskich wag z Kolońskiemi łącznie z tabellą zamian iednych na drugie $. i.. Porównanie nowych Polskich wag z Nirembergskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie $... Porównanie nowych Polskich wag z Angielskiemi, łącznie z tabellą zamian iednych na drugie $... Porównanie nowych Polskich wag z Hollenderskiemi, łącznie z, tabellą zamian iednych na drugie,.... $... Porównanie szczególnieyszych wag Europeyskich i innych. $... Ciężar stopy szesciennéy nowéy Polskiéy, wody wróinéy temperaturze podług Reaumura i w próżni ważonćy.... Cięiar iednego do dziewięciu cali sześciennych nowych Polskich, wody w różne y temperaturze Reaumura i w próżni ważonćy DRUGA

13 DRUGA CZEŚĆ IX Tabelle zamiany teraźnieyszych i dawnieyszych miar ieometrycznych długości i pdw ierzchni w Królestwie Polsłriem używanych. TABLICA I. A. Tabelle miary długo se i. Zamiana nowéy Polskiéy miary długości na inne miary pag.. TABLICA II. Zamiana dawnieyszéy Polsko-Koronnéy miary długości na inne miary.... pag.. TABLICA III. TABLICA IV. Zamiana staréy Chełmińskiey miary długości na inne miary pag.. Zamiana nowéy Chełmińskiey miary długości na inne miary... ' pag. y, TABLICA Y. Zamiana Litewskiéy miary długości na inne miary pag.. TABLICA VI. Zamiana Reńskićy miary długości na inne miary p a g> «TABLICA VII. TABLICA I. Zamiana Wiedeńskiey miary długości na inne miary pag. io. B. Tabelle miary -powierzchni. Zamiana nowéy Polskiéy miary powierzchni na inne miary pag.. TABLICA II. Zamiana dawnieyszéy Polsko-Koronnéy miary powierzchni na inne miary.... pag.. TABLICA III. Zamiana staréy Chełmińskiey miary powierzchni na inne miary pag..

14 TABLICA IV. TABLICA V. TABLICA VI. TABLICA VII. Zamiana nowey Chełmińskiey miary powierzchni na inne miary pag. z Zamiana Litewskiey miary powierzchni na inne miary pag. S Zamiana Reńskiey miary powierzchni na inne miary pag. Zamiana Wiedeńskiey 'miary powierzchni na inne miary pag.

15 PIERWSZA CZĘŚC.

16

17 $ miarach i wagach w ogólności a w szczególności o miarach i wagach nowo zaprowadzonych w Królestwie Polsliiem,. I. Poniewai miary i wagi same w sobie uważane zupełnie są dowolne, rzecz iasna, iż miary długości i powierzchni, iako też obiętości i wag, we wszystkich kraiach różnić się od siebie ibęda t. Jasne iest także samo z siebie, iż powszechna miara i waga wieleby do ułatwienia handlu między narodami, a do utworzenia między niemi, łańcucha rachunkowości, tak naukowych iako i przemysłowych części, przyłożyć się mogły. Starano się nayusilnićy, powszechną miarę oprzeć na takim przedmiocie natury, któryby od wszelkich zmian wolnym bydź mógł, iakoż PP. Huyghens, Bouger i wielu innych radziło, użyć do tego długości sekundy pendułu pod równikiem lub też w innym mieyscu na powierzchni ziemi oznaczonem. Znaleźli się przeciwni tey radzie, postrzegaiąc w niey nie do przezwyciężenia trudność, dokładnego oznaczenia prawdziwey wartości w mierze pendułu, iako też i w udzieleniu innym tey wzorowey czyli normalney miary.!nie wchodząc w dalszy rozbiór sprzeczek, ninieyszego dziełka zamiarowi zupełnie przeciwny, winienem z porządku historycznego wspomnieć, iż od kilkudziesiąt lat zaprowadzone we Francyi miary długości, a z nich wzięte obiętości i wagi, dla dokładności nayskru^ulatnieyszey iaką przy naznaczeniu i wyborze ich pierwiastkowych części, zachowano; powszechnemi bydźby mogły. Za początkową iedność długości wzięli Francuzi dziesięcio-milionową część czwartey części południka, z naywiększą dokładnością na nowo przez PP. Mechain i jdelambre w kilku stopniach wymierzonego.

18 $ Taką część południka nazwano metrem (metre) którego wartość podług pracowicie wyrachowanych tablic Hrabi Chodkiewicza pod napisem (Tablice stosunku dawnych miar i wag Francuzkich i Koronno-Litewsko- Polskich, z miarami i wagami nowo przyiętemi we Francyi w Warszaw e ) ocenioną iest, liniy dawniey powszechnie używaney Paryzkiey stopy (pied du roi) Decimetry, centimetry milimetry, są dziesiętnemi, setnemi i tysiącznemi częściami metra. Większe części od metra, iako też z niego wzięte miary powierzchni i obiętości, niżey na swoiem mieyscu w ninieyszem dziełku zobaczemy. Dawnieysza stopa Paryzka (pied du roi) dla swoiey wielkości szczególniey zdatna do porównania miar różnych narodów między sobą, iako też zwyczaynie w późniey szych czasach w tablicach porównań używaną była. Aże podług niey i teraźnieysza pierwiastkowa normalna, miara, metre, oznaczoną bydź musiała, znaiąc więc dokładnie stosunek tych dwóch miar między sobą; na iedno nam wyidzie, którejkolwiek z nich przy porównywaniu i oznaczeniu, miar długości, powierzchni i obiętości używać będziemy. Polityczne zmiany od kilkudziesia t t lat w Polsce wydarzone przeistaczaiąc Koronne miary i wagi, coraz to na inne, stały się przyczyną takiego w nich zamięszania, iż tylko nowo i porządnie zaprowadzonemi, zapobiez mu podobna było. Na zachęcenie i pod przewodnictwem IW. Radcy stanu Staszica Towarzystwo Królewskie Przyiaciół Nauk w roku przyięło na siębie nader ważną, ale i nader trudną pracę, obmyślenia nowych systematycznych miar i wag dla Polski. Czynne przyłożenie się do tego zamiaru szczególnie JW. Kasztelana Hrabi Alexandra Chodkiewicza powszechnie iest znane. Był on Prezesem Deputacyi do tak ważney ozynności, przez tuteysze Królewskie Towarzystwo Przyiaciół Nauk wyznaczoney, a którey członkami bjli: X Antoni Da t browski X. Xawery Szaniawski Dr. U. J. Józef Celiński. Jan Hoffmann Dr. Phil. Adam Kitaiewski. Michał Kado Dr. Phil. Professorowie Uniwersytetu Królewsko-Warszawskiego, oraz X Bystrzyki Rektor Szkół XX. Piiarów.

19 $ Takim sposobem przez takich znawców utworzony systemat miar i wag, od nay wy ższey w ładzy podług postanowienia N. J. Xięcia Zaiączka Namiestnika z dnia i Czerwca. przyiętym został, i od. Stycznia roku iako normalny dla Królestwa Polskiego taż władza naywyższa do używania zaleciła. Łatwe nader tych nowo zaprowadzonych miar i wag iest porównanie z obcemi, gdyż są dokładnie bez ułomku zastosowane do nowych Francuzki*.h, i tak. milimetry równe są liniy,. litre kwarcie,. miligramom, granikowi. I na to także wzgląd zachowanym został, ażeby nowo zaprowadzone miary i wagi nie wiele się od dawnych różniły, i aby uniknąć zamieszania też same głównieysze podziały i ich nazwiska co w starych, zatrzymano. R O Z D Z I A Ł I. O m i a r a c h d ł u g o ś c i, Cale, stopy, łokcie, sążnie, pręty i mile są to nazwiska miar długości prawie we wszystkich kraiach znane. Miary te, są pospolite w użycciu handlowym, w całym leśnictwie niemniey po fabrykach i rękodzielniach«pręt zaś szczególniey pr*y wymiarze powierzchni ziemi bywa używanym. W tem ostatniem użyiu pręt, bez względu na ilość stop zwyczaynie w kraiu używanych, a w nim się mieszczących, ieometrowie dla ułatwienia rachunku, na dziesięć stóp dzielić zwykli, które stopami dzieiiętnemi, ich zaś dziesiętne części, calami dziesiętnemi a tych dziesiętne liniami dziesiętnemi i t d zowią. U nas Polaków, stopy dziesiętne na- Iwisko pręcików, a cale ławek zwyczaynie noszą. Gdzie zwyczay iest, >ręt na dwanaście części dzielić, iak np. w Prusach, dla różnicy od elzieliętnych lub decimalnych gtop, duodecimalnemi ich zowią. ' Sposób dopiero wspomniony dzielenia pręta na części dziesiętne, stanowi miary tak zwane ieometryczne, które tylko trudniących się rozmiarami dotyczą. W przyłączonych tablicach porównań ważnieyszch, prętów, stóp } łokci J (. ) iest mowa o zwyczaynie używanych a nie o jeometry

20 cznych miarachj łatwo iest iednak nader ieclne na drugie zamieniać, skoro (iak się to często działo) liczba stóp zwyczaynych, pręt stanowiąca, iest przytoczoną. Jakzas, za pomocą tych tablic, iedną miarę długości na drugą zamienić można, każdemu umieiącemu rachować wiadomo.. wykazuie porównanie szczeęólnieyszych mil w Europie, i porównanie szczególnych w Górnictwie używanych miar. Podział nowych Polskich długości miar iest następuiący: P o d z i a ł Łokcia. Łokieć Stop Ćwierci Calów Linii Milimetrów i i i Nowe Polskie milimetra, których łokieć zawiera, iak iuż powiedziano, są nowym Francuzkim milimetrom zupełnie równe. P o d z i a ł Sążnia. Sążeń Łokci Stop Calów Linii Milimetrów i Podział

21 P o d z i a ł S z n u r a M i e r n i c z e g o. Sznur Prętów Łokci Pręcików czyli stop ieometrycz. Ławek Calów Linii Milimetrów i io fcoo ^ i * loo i ij i io i l i,, i Miary dziesiętnego podziału iakoto: sznury, pręty pręciki, ławki, Są istotnie jeometryczne, inne zaś dla porównania tylko są przytoczone, Mila pół mili ćwierć mili AT i a r y d r o ż n e. Pól cwierci mili czyli Ataie milowe Łokci Calów Linii Milimetrów i i, / i o, yo,g, I i,, oo Mila Polska da się porównać z ośmio wersztami Rossyiskiemi z małą lardzo różnicą Szczególniey nam iest potrzebna wiadomość dokładna miar długości zwyczaynych, Rossyiskich. Austryackich, Pruskich, starych i nowych Francuzkich, dawnieyszych Polskich, tak Koronnych iako i Litewskich, niemniey miar ieometrycznych w tychże kraiach używanych. Z tego powodu o każdey w szczególności z wspomnianych kra iów miarze mówić będę, przytaczaiąc zasady stosunku onychże podług których tabelle zamiany iednych na drugie obrachowane zostały.

22 $.. Porównanie nowych miartolskich z dawnemi Polskiemi tak Fioronnetni iako i Lilewskiemi miarami długości. Podział dawney Koronnćy Polskiey miary długości, podług konstytucyi z roku był następuiący Sążeń miał łokcie, łokieć stop, stopa cali, cal linii r a linia punktów Podział ieometryczny eh miar długości był taki: Sznur miał prętów, pręt! łokci a stop dziesiętnych czyli pręcików., pręcik. cali dziesiętnych czyli ławek Długość łokcia z którego się stanowi długość większych i mnieyszych iego części, cfa się ocenić podług naydokładnieyszych podań, na Francuzkich linii, albo, milimetrów. Pręt mierniczey dawnieyszey miary Polsko-Koronney liniom Francuzkim. Pręt wey miary Polskiey rr ii,o liniom Francuzkim. Będzie tedy bez znacznego uchybienia starych Koronnych Polskich łokci nowym Polskim łokciom. Prętów nowey miary = prętom i, dawnym dziesiętnym Koronny m stopom. Tu iest mieysce przytoczyć co ieszcze X. Zaborowski w swoiey praktyczney jeometryi mówi o długości dawnych miar Polskich: Częstokroć w pomiarze gruntów używane są inne miary, iako to: ]\fiara, Laska, łpierzbca-. Z tych pierwsza, to iest miara zamyka łokci długich i i pół zaś Laska, iako też Wierzbca zawieraią po łokci długich i." Czyli X. Zaborowski przez długi łokieć; "Warszawski, Krakowski czyli też Sochaczewski rozumie a które w Polscze naydłuższe były niemasz pewności. Litewski łokieć na. stopy czyli cali dzielony, podług Konstytucyi z roku zr Francuzkim liniom rz Paryzkim stopom (pied du roi) zz, milimetrom. Wypadnie więc bez

23 wielkiego uchybienia nowych Polskich łokci zz Litewskim łokciom. W Litewskich jeometrycznych miarach, sznur dzieli się na prętów, pręt na! łokcia, albo na io dziesiętnych stop, stopa dziesiętna na dziesiętnych cali. Z tego wypada: nowych Polskich prętów ZZ prętów i, dziesiętnym Litewskim stopom. Podług wyżey przytoczonych stosunków tablice zamiany iednych na drugie obrachowane zostały. Torów na nie nowych miar Polskich z jrossyysliemi miarami długości. Długość Rossyyskiego łokcia zwanego Arszynem, autorowie rozmaicie naznaczaią, spodziewam się iednak iż wkrótce urzędowną dokładną otrzymamy wiadomość iaka istotna bydź powinna. Różnica ta nie iest przecież tak wielką, iżby (zachowuiatc pośredni stosunek do długości nowego łokcia Polskiego, chociaż za zupełną nayskrupulatnieyszą dokładność ręczyć nie można) stała się powodem zamięszania w użyciu handlowem. Podług Krauzego arszyn zz i, dawnym francuzkim liniom. Podług Paucton zn I, tymże Podług Gerharda zz tymże Podług Nelkenbrecher zz i, tymże Osma część nowey Pobkiey mili czyni, milimetrów. Gdy więc to czynić ma iednę wersztę, ioo arszynów, wypada na ieden arszyn, milimetrów, czyli i, dawnych Francuzkich linii. Ja starałem się długość arszyna wyprowadzić z długości stopy Angielskiey, która według Celsiusza i Eitelweina czyni, dawnych Francuzkich linii zz o, milimetrom, ponieważ stop Angielskich maią byoź równe trzem arszynom. To czyni średni stosunek między wyżey wspomnionemi stosunkami które tak od siebie się różnnią to iest: i, dawnych Fi-ancuzkich linii, czy- *.

24 U li, Milimetrów na długość arszyna. Tenże arszyn dzieli się na. werszków. Za Rossyiską stopę przyiftą iest stopa Angielska i,i Francuzkich linii czyli o milimetry wynosząca. Werszta albo mila Rossyiską zawiera w sobie oo sążni zz ioo arszynom zz ooo werszkom: 'L tego następuiące wypadaią stosunki: oo arszynów lub sążni Rossyiskich zr ^ łokciom lub sążniom Polskim nowym, aou Rossyiskich stop ~ stopom nowey Pclskiey miary. $. Porównanie nowych miar Polskich z Austryacliemi miarami długości. Łokieć Wiedeński ma, Francuzkich linii, czyli, milimetrów, zaś łokieć Austryi wyższey, Francuzkich liniy, czyli, milimetrów. Wiedeńska stopa Schuh' zwana na calów podzielona, zawiera w sobie io,i Francuzkich linii czyli, milimetrów Na ieden sążeń rachuie się sześć stóp, a na pręt dwa sążnie albo dziesięć dziesiętnych stóp. Z tych uwag następuiące wypadaią stosunki: Wiedeńskich łokci ^ Polskim łokciom. Wiedeńskich stop lub sążni zz Polskim stopom albo sążniom.. Wiedeńska stopa zz stopie i calom miary Polskiey.. Polaka stopa zz Wiedeńskim calom.. Wiedeński sążeń sążniowi i calom Polskim. Polski sążeń =r stopom i calom Wiedeńskim. Jeden Polski ieometryczny pręcik czyli stopa dziesiętna ma w sobie milimetry. Jeden Wiedeński sążeń równy iest, milimetrom. Więc tedy Pol-kich jeometrycznych pręcików czyli dziesiętnych stop, alboliteż sznurów sto Zł, Wiedeńskim sążniom. ISa fundamencie tych tedy porównań zrobiłem tablice zamiany

25 miar jeometrycznych Polskich i Wiedeńskich. W tey tablicy wzia t łem sążeń i iego dziesiętne części a nie pręt za jeometryczną miarę, ponieważ przy wymiarze powierzchni sążni. Joch czyli mórg Wiedeński stanowią. Aże. sa żnie zżz prętowi łatwo iest bardzo sążnie ] na pręty Q zamienić.!. Porównanie nowych miar Polskich z teraznieyszemi Pruskiemi idawniey w Polszce iako lez w Prusach uzywanemi miarami długości. Reńska zwyczayna na. calów czyli i liniy dzielona stopa, a która dzisiay podług postanowienia pod dniem. Maia iako normalna miara w Prusach iest używanąj wynosi ic),i JTrancuzkich liniy, czyli i, milimetrów. Pręt składa się z podobnych stop a zatem czyni, Francuzkich liniy, czyli, milimetrów. Pręt jeometryczny, teyże samey długości co poprzedzaiący dzieli się na. stóp, stopa na calów t t. d. Berliński albo Pruski normalny łokieć, który się dzieli na aawiera w sobie cali Reńskich albo, Francuzkich linii czyli, milimetrów. Niegdyś używaną była także w Polsce i w Prusfcch stara i nowa Chełmińska miara: co się tycze tak nowego iako i starego Chełmińskiego łokcia, tego długość w tablicy porównania łokci iest położoną ($..) Stary Chełmiński pręt, maiący w sobie Chełmińskich łokci podług Nelkenbrecher, wynosi, Francuzkich liniy. Nowy Chełmiński pręt, również z! łokci Chełmińskich się skła ^uący czyni, liniy Francuzkich. Rzeczone pręty Chełmińskie powiększey części są w Polszce do wymiaru gruntów używane, i podług nich karty i Reiestra pomiarowe sporza t dzane bywaią. Dokładna tedy ich znaiomość dla nas, iest nader ważną, a nawet koniecznie potrzebną Winienem jeometrom praktycznym przy tey okazyi następuiące zrobić uwagi: nowy Chełmiński pręt różniąc się bardzo mało od dawney Polsljiey K.oromićy miary dał powód iż częstokroć pręt o I Warszawskich Hkciach, wynoszący Francuzkich linii za pręt Chełmiński brano

26 i uływano go do wymiaru gruntów; niemniey powierzchnią z oo podobnych Warszawskich prętów [[] składaiącą się, morgiem, a z o. podobnych morgów włóką Chełmińską nazwano. Podpadać niemoże wątpliwości iż niektórzy ieometrowie praktyczni prawdziwego nowego Chełmińskiego pręta do wymiaru używali. Aby tedy uniknąć wzięcia iedney miary za drugą, musi jeometra i powinien, to k przy zamienianiu powierzchni na używane miary, iako też przy użyciu kart, na gruncie przekonać się, czy rozmiar uskuteczniony i karta sporządzona była podług starey czy podług nowey Chełmińskiey, czy też podług tak tylko nazwaney Chełmińską. Różnica w miarach kwadratowych iest znaczna: i. włóka Koronney miary wynosi i. włókę i. morg na nową Chełmińska^. Również stara Chełmińska miara, zbliża się do dawney Polskiey Koronney, chociaż mniey wprawdzie iak nowa. W użyciu tych dwóch niiar przezornym bydź także trzeba, gdyż wziąwszy iednę miarę za drugą na każdey włóce błąd o a. morgi blisko popełnić można. Więcey niż Berliński łokieć, dawnieyszy Wrocławski w Polszce do użytku hadlowego bywa brany. Łokieć rzeczony Wrocławski który się dzieli na. calów, ma, Francuzkich linii, czyli, milimetrów, różni się tedy bardzo mało od nowo zaprowadzonego w Polszce. Dawniey w Polszce i w Prusach używanych miar długości, którzy ch znaiomość często użyteczną, a nawet koniecznie potrzebną bydź może, iako to Elblągskich Królewieckich, Gdańskich, Glackich, Krakowskich, Łęczyckich, Oleczkowskich, Piotrkowskich, Poznańskich, Rawskich, Sochaczewskich, Toruńskich, stosunek, z tablic porównań przez Eytelwein, klóry w dziele swem o miarach, i wagach w państwie Pruskim używanych, źródła z których czerpał przytacza, w tablicach przezemnie pryłączonych widzieć można. Z podań poprzedniczych, następuiące wypadaią stosunki, które w tablicach zamian użytemi zostały : is nowych Polskich stop albo pół łokci Reńskim zwyczaynym stopom, i. nowa Polska stopa zz lisiułs Reńskim calom.. Reńska stopa zz nowym Połskim calom. i nowych Polskich łokci bez wielkiego uchybienia ~ n ) Berlińskim łokciom.

27 IOA prętów nowych Polskich ~ n prętom i,oi Reńskim dziesiętnym stopom. prętów Reńskich sznurom prętom i i,i dziesiętnym nowym polskim stopom. nowych Polskich łokci zrr oo Wrocławskim łokciom. - Porównanie nowych miar Polskich z dawnemi i nowemi trancuzkiemi miarami długości* I. Dawnieysza Francuzka miara długości. Na ieden stopień równika rachuie się godzin czyli mil morskich, fe zz lieues = toises du chatelet ~, terażnieyszym milimetrom. Pręt, czyli perche royale ZZ * toises du chatelet zz pieds da roi ~,I metrom Stopa zawiera w sobie cali (pouces), pouce linii, liniia albo części linii; stopa takowa rzeczona ~, milimetrom. Bez wielkiego uchybienia nowych Polskich stop starym francuzkim stopom, i łokieć nowy Pol-ki zz, liniiom francuzkim dawnym Parszki łokieć albo aune, używany do wszystkich towarów bez wyiątku, podług Nelkenbrecher zawiera w sobie francuzkich linii, albo, francuzkiego metra. Czyni zatem nowych Polskich łokci starych Francuzkich łokci. Prócz wymienionych miar były w używaniu łokci» iedwabników, sukienników i płócienników, z których pierwszemu Eytelwein naznacza długości,, drugiemu,, trzeciemu Francuzkich linii. II. Terainieysza Francuzka miara długości. Ta (iak się iuz wyżey wspomniało) wziętą została z nowego Francuzkiego dziesiętnego stopnia południka, których to stopni na czwartą część, a oo na cały południk rachuią. Podobny stopień ostatecznie i niezmiennie ocenionym został na io, Francuzkich toises czyli o, dawnych Paryzkich stop. $

28 i Stutysiąćzną część iego wzięli Francuzi za iedność miary długości, z którey miary powierzchni, z miar powierzchni miary obiętości, z miar obiętości wagi, z wag nakoniec. pieniądze ustanowili, a we wszystkich większych i mnieyszych częściach, miar, wag, i pieniędzy, dziesiętny podział za ostateczny przyięli. ia nazwiska nowych miar i wag Ostatecznie przyięto, na iedność miary długości wyraz melre, na iedność powierzchni are, na iedność obiętości litre i stere, a na iedność wag igramme, na części większe wzięto z greckiego myria na, kilio na tooo, hecto na, deca na, a mnieysze pożyczone z łacińskiego ięzyka deci na o centi na izs milu na części. Degré. Podział nówey Trancuzhiey miary długości. My ri a- metre Kiliometre Hectometre Decametre Metre Metre ma decimetrów, centimetrów, milimetrów, a zawiera w sobie iakeśmy iuż wyżey przytoczyli, starych Francuzkich linii; wypada zatem: nowych Polskich łokci zupełnie ~ metrom. $.. Po

29 Porównanie szczególnieyszych prętów, stop i łokci Europeyskich i innych.. Nazwiska Kraiów i Miast. Akwisgran stopa h pręta. łokieć - sążnia. Aleppo pik. draa stambuli. draa masre AJexandrya iak Aleppo Algier pik (łokieć) długi mnieyszy Altenburg iak Lipsk Altona iak Hamburg Amszterdam stopa Ig pręta łokieć zwyczayny sażnia łokieć zwany Ylaomsche Elle Anglia vide Londyn Anhalt łokieć. Anszpach i Bareyt stopa zz pręta stopa ieometryczna łokieć Anszpachski łokieć Bareytski. Antiochia stopa Antwerpia stopa ~ pręta. łokieć do iedwabiu do wełny Arasronia O Vera..... Archangel v. Rossya Austrya v. Wiedeń Auszpurg sto]>a łokieć duży mały. i pręta Francuzkie linii e. Ił oo o i i i o r? ' _ ii Ułomki didesiętney linii. r O

30 i Porównanie szczególniey szych prętów, stop i łokci Europeyskich i innych. Nazwisko Kraiów i Miast. Babylon cub sac Baden v. Karlsruhe Bamberg łokieć. Barcellona i canne m veras palmos. Bareyt v. Anszpach Batawiia cobido (łokieć).... pręt stop.... Bawarya v. Munich Bazylea stopa i* px*ęta Aune B rac cio Bender v. Gambron Bergen iak Dania Berlin stopa Reńska od w wszystkich prowin cyach Pruskich łokieć dito Berno stopa mnieysza. większa łokieć Biel łokieć.... Bielefeld łokieć. Bonn łokieć Bononia stopa zz pręta Braccio. Bordo v. Francya Botsen łokieć stopa Tyrolska łokieć Tyrolski Brabancya łokieć podług Nelkenbrecher zaś rachuia i w Frakforcie na Menem w Hamburgu w Amszterdamie Ułomki Francuzkie li- dziesiętnej liniiniie. i L l I io io ao I O O o I o o o o

31 Porównanie szczególnieyszyeh prętów, stop i łokci Europeyskich i innych. Nazwisko K rai ów i Miast. Brandebiirgia Y. Berlin Brema stopa ipręta ~ satznia łokieć.... Brunswik stopa kz pręta łokieć Bruxella łokieć duży i mały iak Antwerpia Budissin łokieć Ceylan cobido (łokieć).... Chełmno pręt dawny pręt nowy.... stopa l łokcia dawney miary stopa zz łokcia nowey miary Chiny cobido (łokieć) stopa handlowa stopa matematyczn stopa do budowli stopa miernicza Curich łokieć stopa zz is pręta Cypr pik.... Dania v. Kopenhaga Darmsztad stopa Dordrecht łokieć stopa łokieć Drezno v. Lipsk Dublin Y. Irlandya Dudersztad łokieć zz stop Dunkierka v. Francya Durlak stopa Edinburg łokieć dawny. Egypt Derah (łokieć) * Francuzkie litney li- I Ułoiuki I d/insięniienii. i i io i ii i lo O l i :

32 T Porównanie szczegótnieyszych prętów, stop i łokci F.uropeyskich i innych. Nazwisko Kraiów Elbląg łokieć dawny Embda stopa łokieć Erfort stopa T* pręta. łokieć Eyzenach v. Lipsk Ferrara stopa is pręta Braccio do iedwabiu do wełny Flensburg łokieć Florencya Braccio rr f canna stopa ieograficzna. łokieć do budowli. Francya stopa dawna Aune metre teraźnieyszy Frankfort nad Menem stopa ~ łokieć. Odrą v. Berlin Freyburg łokieć, Fulda łokieć r= stop.. Gallicya w Hiszpanii Vera i Miast. pręt Gambron gueza cobido pik. Gdańsk stopa dawna łokcia s pręta Geldrya łokieć.... Genewa stopa łokieć.. Gent łokieć zwyczayny. do płótna Genua palmo.... Ułomki Francuzkie li- dziesiętnej liniiniie. JO ii i l O. O :'

33 Porównanie szczególnieyszy ch prętów, stop i łokci Europeyskich i innych. Nazwsko Gibraltar Vera łokieć stopa Giessen łokieć dawny nowy stopa Glac łokieć dawny, Glarus v. Curich Gorlica łokieć Gotenburg v. Szwecya Gotha stopa łokieć Kraiów i Miast. Grecy a dawna stopa Greninga stopa. Haga stopa. łokieć Hala nad Saalą stopa dawna łokieć dawny Halbersztad v Berlin Hamburg stopa łokcia zz sążnia duży pręt (geestruthe) stop mały pręt (marschruthe) ^ i stop Hammeln v Hanower Hanau łokieć.... Hanower.-topa ~ łokcia ~ pręta zz sążnia Harhurg r. Hanower Heidelberg stopa, łokieć.» Helsingor iak Kopenhaga Hercogenbusz łokieć. Hildescheim stopa i łokcia zz f-^ pręta Hirszberg łokieć. Hispahan gueza (łokieć). Francuzki e linie. - l O I io i o I Ułomki dz.iesiętney linii.

34 ao Porównanie szrzególnieyszych prętów, stop i łokci Europeyskich innych. Nazwisko Kraiów i Miast. Francuzkie linie. Ułomki d/iesiętney li nii. Hiszpania v. Madryt Hot' łokieć Hollandy a v. Amszterdam Holsztyn v. Hamburg Japonia ink (łokieć). livlg Java cobido (łokieć). Jerozolima Pik.... Inflanty v. Ryga Inszpurg stopa łokieć Irlandya v. Londyn Islandya Ale.... Kadyx v. Madryt Kair draa mafri (łokieć) draa stambuli. pik.... derah Kalabrya perche Kalenberg stopa Jg- pręta łokieć Kalikut cobido (łokieć ). Kanaryiskie wyspy vera (łokieć) Kanea pik (łokieć) Kapua prrche =r I palmos Neapol Karlsbad łokieć duiy mnieyszy. Karlsruhe stopa łokieć.., Karrara palmo.... Kartagina vera (łokieć) ' o io oo i oo

35 Porównanie szczególnieyszy oh prętów, stop i łokci Europeyskich i innych. Kassel stopa łokieć Kasty Ilia v Madryt _ pręta Kiel łokieć.... Kliwia stopa łokieć Kolonia łokieć = stop zz l Konstancy a łokieć ditto. Kopenhaga łokieć stopa ~ Kor fu pik (łokieć) Korsyka palmo. Kotbus łokieć dawny Kraków stopa łokieć pręta Królewiec stopa dawna. łokieć dawny. Krym pik (łokieć) Lacedemona pik (łokieć ) Lawenburg iak Lubeka Łęczyca łokieć dawny Leodyum stopa. łokieć Ley den stopa łokieć Lille iak Francy a Line Y. Wiedeń Lipsk Nazwisko Kraiów i Miast. jręta łokieć stopa zz pręta ~ sążnia Lisbona palmo i a braca vara * braca ~ i cavados Francuzkie linie. i Ułomki dziesiętney linii. ii o o I ' i i O >

36 Porównanie "szczególnieyszych prętów, stop i łokci Europeyskich i innych. Nazwiska Kraiów i Miast. Francuzkie linie. Litwa łokieć zz sążnia stopa zz i- pręta laworno perche = stop Londyn stopa Yard = foot foot zz span zz hands palms zz inches ~ parts linie rp części łokieć do płótna..... godes do wełny pręt (pearch, rod) = * stop (foot) woodland pole zz stop forestpole stop Lowanium stopa łokieć duży. Lubeka Luka mały. stopa IF pręta łokieć., stopa braccio (łokieć) Luneburg v. Brunszwik Luxemburg v. Antwerpia Madera vara (łokieć) Madras cobido (łokieć) Madryt Magdeburg v. Berlin stopa (pies) zz sążnia (estado, braza czyli toesa) zz vara łokieć (vara) in f passos zz codos zz duże albo małe palmos pulgados zz dedos zz i lineas.... i o i o n o i o I Ułomki dziesiętnej linii. Poró-

37 Porównanie szczególniey szych prętów, stop i łokci Europeyskich i innych. Nazwisko Kraiów i Miast. Francuzkie linie. Malaka cobido (łokieć) stopa zwyczayna..... i do budowli. Malta canna zz palmos..... Manaster łokieć Manheim v. Heidelberg Mantua braccio J cavezzo... Maroko co\aclo (łokieć) Mastrycht stopa łokieć. o Mechlin stopa łokieć o Mediolan stopa braccio G Meka cobido (łokieć) o Meklenburg v. Rosztok Memel v. Królewiec Messyna v. Sycylia Minda łokieć Minorka canna (łokieć)..... Modena braccio stopa Moguncya łokieć..... :. stopa zwyczayna Morawy v. Praga Morea pik (łokieć) do iedwabiu..... Muhlhausen łokieć stopa zz pręta.... Munich stopa łokieć Ułomki dziesiętney linii.

38 Porównanie szczególnieyszy ch prętów, stop i łokci Europeyskich i innych. Nazwisko Kraiów i Miast. Francuzkie linie. Ułoinhi dziesię- tnéy linii. Namur stopa.... łokieć.... Narwa łokieć.... Nauinburg v. Lipsk Navarra v Hiszpania Neapol palmo (stopa) rr passi once ~ o minuti.... canna (łokieć) palnii ~ once Neuszalel stopa łokieć (aune ) Nimega łokieć IS iza stopa (palmo) łokieć (raso) Nordhausen łokieć. Nordlingen łokieć. Norwegia v. Dania Norymberga łokieć stopa pręta Oldenburg stopa ~ prata łokieć. deczko pręt dawny ~ i stop ~ r \ łokcia Osnabruk stopa łokieć duży. mnieyszy. Ostenda łokieć Oviedo vara (łokieć) Padwa Palermo v. Sycylia Paryż v. Francya stopa f carezzo Braccio do iedwabiu do wełny i płótna, i oo i ii i- io oi

39 / Porównanie szczególnieyszych prętów, stop i łokcieuropeyskich i innych. Francu- Nazwisko Kraiów i Miast. zki e linie. Ułomki dziesiętney li- * nii. Parma braccio di legno zz pertica zr once i pointes zz atomi. do iedwabiu.... Persya gueza królewska (łokieć)...» i z wy cza y na..... Perugia braccio (łokieć) Petersburg v. Rossy a Piemont łokieć ( raso) Piotrków łokieć dawny Piza palmo Polska v. Warszawa l Pomerania v. Szczecin Porto coyado q Poznań łokieć dawny Praga Czeska teraz iak Wiedeń stopa dawna czeska. ii Morawska..... ii łokieć dawny Czeski.... Morawski..... o Presburg łokieć Prusy v. Berlin I Raguza łokieć j Ratysbona łokieć Rawa łokieć dawny Rawenna braccio Reńska stopa pręta ią i Rewal stopa podług Krause zz: * łokcia łokieć podług Nelkenbreeher Rod wyspa pik Rossy a stopa Angielska ". i i arszyn x

40 Porównanie szczególniey szych prętów, stop i łokci Europeyskich i innych. Nazwisko Kraiów i Miast. Francuzkie linie. Ułomki dziesię. tney linii. Rosztok łokieć Meklenburburgski stopa ^ pręta Meklenburgskiego. } Rotterdam stopa '. i łokieć o jrys a stopa łokieć t ' Rzym stopa dawna..... io canna do budowli ~ lopalmimnieysze. Q łokieć (canna) zz palmi większe. Salcburg łokieć do iedwabiu.... do płótna Sardynia stopa ( palmo di Sardegna ) łokieć (palmo di cagliari). q Siam ken (łokieć)..... cobido Sok \ona..... Sochaczew łokieć dawny» Sol dyn pręt dawny ~ i stop.... i i Soloturn łokieć Stambuł pik duży..... qb pik mały (draa Stambulin) Stralsund iak Lubeka ' Surat łokieć zwyczayny ges, i banar ges..... i Sycylia stopa canna IZ palmi w Messynie. w Palermo mnieysza Szafauzya łokieć ^

41 Porównanie szczególnieyszych prętów, stop i łokci Europeyskich i innyeh. Nazwisko Kraiów i Miast. Szczecin dawna stopa nr Ję pręta Szłązk Austryacki stopa łokieć.... Pruski v. Wrocław Sztad łokieć i Sztokholm v. Szwecya a Sztudgard v. Wirtemherg Szwecya stopa pręta.... łokieć I iaden (sa t żnia) ii TeneriiTa vara (łokieć) Toruń stopa dawna.... ii łokieć dawny..... Trewir łokieć Tripoli Syr. pik (łokieć. Bar. pik.. -. Trydent stopa łokieć do Jedwabiu.... wełny..... oo Tryest łokieć do iedwabiu.... do wełny..... Tunis pik (łokieć) do iedwabiu. - wełny... płótna... Turcya v. Stambuł Turyn stopa duża = frabucco ZI onces, stopa zwyczayna ~ onces ii łokieć ( raso )..... Tyrolskie Hrabstwo v. Botsen Udyna stopa...., :.. i L lm stopa.». łokieć Francuskie linie. Ułomki dziesiętnej' linii.

42 Porównanie szczególnieyszy ch prętów, stop i łokci Europeyskich i innych. Nazwisko K rai ów i Miast. Francuzkie linie. Ułomki dziesiętnej- linii. Utrecht stopa Walencya vara zz cuerdarz: brazas palmos Warszawa łokieć dawny Koronny stop = U pręta.... łokieć nowy rz stop zz J- B pręta Weclar stopa łokieć. Węgry v. Wiedeń Wenecya stopa passo. braccio do iedwabiu do wełny Werona stopa zz cavezzo braccio do iedwabiu do wełny Wiedeń stopa zz l sążnia łokieć Wiedeński Austryi wyiszey Wirlemberg łokieć stopa zz i o pręta Wirtzburg łokieć zz stop. Wittenberg stopa dawna łokieć dawny Wizmar łokieć Wrocław łokieć dawny zr stop zz Zeeland stopa łokieć Zittau łokieć.... Żydowska czyli Hebrayska dawna stopa pręta i i o ii io i Q. i o Ó ig

43 $ S- - Porównanie szczególniejszych mil w Europie. Wyraz miliare pokazuie, że mila pierwiastkowo ocl Rzymian pochodzi; miara ta długości zawierała kroków, z których każdy miał starych Rzymskich stop, albo też stay (stadium) każde po kroków. Ztąd podług stosunku dawney stopy Rzymskiey, do dawne-y Paryzkiey to iest io():io na dawną milę Rzymską,, sążni Paryzkich (toises) wypada. Poźnieysi Europeyczykowie daleko większe mile utworzyli, wziąwszy do tego iuż tę iuż ową część średniego południka. Na niemiecką czyli ieograficzną milę, naznaczono itą część stopnia średniego południka. Podług wymiaru Francuzkich Jeometrów na oznaczenie metra (metre) długość czwartey części południka iest ~ ioo sążni Francuzkich zz oo dawny ch stop Paryzkich zz metrów ~ nowych Polskich łokci i milimetrów. Przeto gota część czwartey części południka czyli stopień pośredni szerokości Zz ^ sążni Francuzkich zz op dawnych stop Paryzkich zz * metrów^ nowych Polskich łokci. Wziąwszy z tego i część, znaydziemy długość mili ieograiiczney zz oo, sążni Francuzkich zz, dawnych stop Paryzkich ZZ o, i metrów zz *^ nowych Polskich łokci. Jeżeli podług Kliigelą, przyimiemy pośredni stopień południka po, sążni Francuzkich (która to różnica od wyżey wspomnioney długości tu nie wiele znaczy) tedy podług Meyera (tegoż Prakt. Jeom. I. Tom.) następuiące porównanie znamienitszych Europeyskich i innych mil otrzymamy. Mil następuiących kraiów idzie. Na stopień południka. Anglia rządowych mil, pospolitych Londyńskich mil, morskich mil, leagues...., dawnych Brytańskich?,o Arabia mil.....,

44 $ Mil następuią cy ch kraiów idzie. Armenia Farsang Batavia mil Bawarya małych mil - wielkich Bononia mil Brabancya mil lieues mnieyszych dilto większych. Brunszwik Luneburg mil Burgundya mil Chiny nowych li. Czechy wielkich mil małych ditto Dania mil Egypt schónus stai Flandrya mil podług Nelkenbrecher i też. Francya starych Galickich leuków czyli lewów zz ij Rzymskiéy mili nowych lieues morskich mil Paryzkich mil a sążni Francu kich Gdańsk Grecy a Hamburg mil Ilessya mil Hiszpania mil Hollandya mil Irlandya mil Islandya mil olympickich stai o orgy morskich slai tingmannaleid mil morskich Na stopień południka. i i,i,,,,, io,i, o,, i,,,,,, o,o,,,,, o,oo, ">,,,o,q, Litwa

45 $ Mil następuiących kraiów Litwa mil... Lombardya mil.... Neapol mil.... Niderlandy godzin morskich mil. Niemcy dawnych rastow. nowych małych mil i ieograficznych mil Norymberga mil.... Ocean mil morskich Persy a farsang.... Polska dawnych dużych mil. mnieyszych czyli morskich nowych mil Portugalia mil.... Prusy mil.... Reńskich mil.... Rossy a werszt.... Rzym mil pospolitych po olimpickich stai nowych mil Saxonia mil. Surinam mil Szkocya mil. Szlazk mil Szwabia mil. Szwaycarya mil. Szwecya mil Turcya berri. morskich mi Ukraina mil. Węgry mil. W estfalia mil Włochy mil. Żydowskich dawnych mil po łokci idzie. Na stopień południka.,,,.,,oo, i,oo i,io,,o i,oo, i,o, I,, io,o,o,...,,. io,i. /, i,,,

46 .. Porównanie szczególnieyszych w górnictwie używanych miar. Tablica następuiąca wykazuie długość istotnieyszych lachtrów miar zwyczaynie w górnictwie używanych. Naypospoliciey po wielu mieyscach podobne lachtry dzielone bywaią na ośm równych części, zwanych achtlami, każda taka ósma część na dziesieć zwane cali, każdy cal na dziesięć prym a pryma na dziesięć sekund. Na zwisko Kraiów imieysc. Długośćlachtrów podług dawnych stop Paryzkich. Dania podług Langsdorf, Eisleben - Weidler, Langsdorf, Freyberg Weidler, Lempe S,io Idria Lempe Joachimsthal Weidler,ooo i Lempe, Langsdorf, Klausthal Weidler, Langsdorf, de Lüc, Oberharz Lempe, Palatinat,o Polska iak Freyberg j, Prusy podług Eytelweina, Saxonia Lempe. :, Szemnic Poda,, Lempe,O Szlązk Eytelweina, Szwecya Lempe,o

47 Tabella zamiany nowych miar Polłkich zwycuynych (- «<ll«gos'ci na nowe Tolłkie jeomftryczne i wzajemnie Miara j eo metryczna. Miara zwyczayna. Prętów. Fręcików. J Ławek. Ułomków dziosiętnycli ławki. i cal czyni cale czyni ^ ii czyli stopa czyni czyli łokieć czyni a łokcie czynią. czyli s^zeń czyni czynią. czyli przęt czyni o o o o» aoo czyli s zni csynig czyni í>oo czyli S źni czyni *

48 Tabella zamiany nnwycü miar Polskich zwyezaynych dtuęosti na nowe Polskie jeometryczni í wzaiemme. Miara jeomfitryczna.. Łokci. Calów. Liniy. M i ' a r z w y c z a y n a. Milimetrów. i ławka czyni... ławek czynią ' i. o y,....,.... Q ;.... Ł/ IO czyli pręcik i czyni.. pręciki czynif c... é u.... ;,.... ~ _.... czyli przęt i czyni pręty czynią. ~» [ i..,.....».... czyli sznur i czyni t> sznury czynią ;. oo.. i '.... Ułomków dziesiętnych milimetra,

49 Tabella zamiany nowych łokci polskich na dawne Koronne i wzaiemnie. Łokcie nowe Polskie. łokci da- wnych Ko- ronuych. calów dawnych d " wo S a!i - >-> ca u Łokcie dawne Koronne. łokci owych Polskich. calów nowych. ułomków lo cala nowego. i łokieć nowy Polski łokieć dawny Koronny czyni czyni. I l łokcie dawne Koron- łokcie czynię ne czyni. «....».» «.. o o. o «o x... i o «X i goo.... n o.....» i.... «; goo i... *.

50 $ Tabella zamiany nowych łokci Polskich na Litewskie i wzaiemnie. Łokcie nowe Polskie. Łokcie Litewskie. łokieć nowy Polski czyni łokcie nowe Polskie czynij o qoo i łokieć Litewski czy- ni łokcie Litewskie czy- ni»» «m» o «l Jt m ft * * * ao. f t» *.» I u *

51 Tabella zamiany nowych łokci Polskich na Rossyiskie arszyny i wzaiemnie. Łokcie nowe Polskie.' Arszy. nów. «i»»o ta g < M O ^ P -ad «- >- Ars z y n y. ja u» " «CH ifcrt calów nowych. i łokieć Polski czyni. arszyn czyni I łokcie Polskie czyni «arszyny czyni ii «. «...» * * i..»..» «... & <U 'l... i... > go «.».... go i.... i. <. :.. o goo ^.. > t. ;..

52 $ Tabclla zamiany nowych łokci Polskich na łokcie Wiedeńskie i wzaiemnie.. u -C B) M «> * ii Łokcie nowe Polskie. 'S -S 'C O) *" I*. a u Łokcie Wiedeńskie. ków łokcia] p e oj d ) -a U c Z* i i <a a 'S Bf «c «a S i łokieć nowy Polski i łokieć Wiedeński czyczyni. ni łokcie nowe Polskie łokcie Wiedeńskie czyczynią. ni. >. t x.... * o. o. «..., ' i. *. o ; «i. J... l... ha i.. Ta

53 Tabella zamiany nowych łokci Polskich na łokcie Berlińskie i wzaiemnie. Łokcie nowe Polskie. i łokieć nowy Polski Łokci Berliń-J sklch. -g łokcia Berlińsk. a O 'o.s p aj ocq Łokcie Berlińskie. Łokci nowych Polskich. calów nowych. O e.s a łokieć Berliński czyczyni l ni..» łokcie nowe Polskie. łokcie Berlińskie czyczyni nił... *»....».. lo....».... o. ' i i ] j.... '... *.» i. i A. *....

54 o. Tabelle zamiany nowych łokci Polskich na łokcie Wrocławskie i wzajemnie. Łokcie nowe Polskie. łohieć nowy Polski rzyni łokcie nowe Polskie czyni.... sn i.. «..... Łokcie Wrocławskie. X go o o o I i ł o k i e ć Wrocławski czyni łokcie Wrocławskie czynią o»!»..... m «Q o

55 Tabella zamiany nowych łokci Polskicliicli na Reńskie stopy i wzaiemnie.. i Miara nowa Polsfca. V <««. -n. U U *-s?. S-S cal Polski czyni. u O :i -a -a.a > <J U u u ^. i ^ J : "re Ś M «S. '. ' «~ Miara Reńska. J U t )«.-» M» " S-S i caiów nowych Pol skich. q v»» < -ÑTJ -o w cale Polskie czyni cale Reńskie czynią - #,. A p o «<. i cal Reński czyni... «. czyli stopa.. czyli stopa *. czyli łokieć. stopy iokcie czyni «. JL # o *.» * i * * *. < \t i,. so. s i. J. b".. i a o *

56 $ Tabełla zamiany nowych łokci Polskich na dawne łokcie Francuzkie i wzaiemnie. ig. Łokcie nowe Posskie- * Ela iii l? ~ g ' to» w ' Ic* M U* Łokcie dawne Francuzkie (aunes ) r V Ei ' calów nowych Polskich. «. Sf S» < i Í W 'S -Í = _ E «P łokieć nowy pol. czyni łokieć (aune) czyni. SI łokcie nowe pol* czynią łokcie (aunes) czynią - * * * i '» j»» ' *.. * i». i JJO.»»» fro.» - o. * * o * ' t. -.» >..» l. '. oo x.. > i. l». m». >.» o.... g..». * xooo. ; * f

57 $ Tabella zamiany nowych łokci Polskich na Francuzkie metry i wzaiemnie. o. Łokcie nowe Polskie. metrów. S a - 'S ^ a M e t r y. J J.. a. M <J "O C O r > <- a f- I i łokieć nowy Pol. czyni metr czyni łokcie now«pol. czyni metry czynią..... r» « » &, »..... o.» «ii...» o.... ' o.... o..... o. i o o...» o......».... o.... o >. i.... *. '.... oo oo i ,...».. ioi.... goo i, **..

58 R O Z D Z I A Ł II. O miarach kwadratowych czyli miarach powierzchni. $. i. Wiadomo nam dobrze ii do wymierzenia powierzchni kwadratu używamy, a stosownie do miary długości iednego boku iego, i kwadratowym prętem, i kwadratowym łokciem, i kwadratową stopą, i kwadratowym calem i t. d. nazywamy. Z wiadomych nam stosunków rozmaitych miar długości, z łatwością dadzą nam się wyprowadzić, stosunki miar powierzchni, iako z pierwszych pochodzące co każdemu umieiącemu rachować taynem bydź niemoże. Stosunki zatem prętów, łokci i stop iako miar długości, są razem stosunkami ich kwadratów. INowe Polskie miary powierzchni następuiące maią podziały : I. P o d z i a ł Ł o k c i a łokieć stop ćwierci [] calów Q linii Q milimetrów Q i i i i. i i II. P o d z i a ł są z n i a sążeń Q stop Q calów Q linii milimetrów []» i i *

59 sznur Prętów m. P o d z i a ł S z n u r a [J. łokci Pręcików [] czyli stop ieoławek Q calów' [] linii Q metrycznych milimetrów i oooo oooo i * OO oo i li * i,, I, i i Sznury [] pręty pręciki [] i ławki Q są miarami ieometryeznemi inne zaś miarami zwyczaynemi. Włóka Morgów Sznurów IV. P o d z i a ł włóki. prętów łokci [] pręcików [] ławek Q o oo oo oooo oooooo * ^ "Włóki, morgi, sznury Q, pręty []» pręciki, ławki [], są miarami ieometrycznemi, inne zaś miarą zwyczayną. Porównanie nowey Polslciey miary powierzchni z rozmailemi innemi miarami. Miara powierzchni, szczególniey ściąga się do mierzenia ziemi, iakoto roli, łąk, lasów i t. d. tablicę tedy porównań morgów, czyli miar powierzchni ziemi rozmaitych kraiów przyuczam..

60 $ Szczególniey ważną i potrzebną nam iest dokładna wiadomość, stosunku nowych Polskich ieometrycznych miar powierzchni do tych wszystkich które oddawna do wymiaru gruntów i włości w kraiu Polskim używanemi były» lecz niemniey i wiadomość stosunku ich między sobą. Takiemi miarmi powierzchni są:. Stara Polska Koronna. Litewska. Chełmińska. Nowa Chełmińska. Reńska m. Wiedeńska. Na wszystkie te miary zrobiłem tablice zamian iednych na drugie (vide Część II.) których użycie będąc nader proste, od każdego łatwo zrozumianem bydź może; chcemy ip. wiedzieć ile. włóki. morgi i prętów Q Reńskiey miary na nową Polską czynią. Szukaymy w tablicy VI. w którćy pierwsza kolumna miary powierzchni Reńskie zawiera, włók, znaydziemy na przedłużeniu linii w kolumnie oznaczoney miarami nowemi Polskiemi powierzchni odpowiadaiące im: morg: i sznur., Q prętów morgom Reńskim odpowiada., [] prętów prętom Reńskim...., J prętów prętom Reńskim....,oo jj prętów Wszystko razem morgów.., [] prętów na nową Polską miarę czyni. Fundamentalne stosunki tych przytoczonych ieometrycznych kwadratowych miar z rozdziału I. są wzięte, w którym stosunki miar długości tegoż samego imienia są wyłuszczone, tu nowych uwag dawać żadney niewidzę potrzeby, podział tylko wyłożyć obowiązany ieslem, a ten iest następuiący:. Miar powierzchni Polskich tak Koronnych iako i Litewskich włóka ma o morgów, morg sznury sznur [] ma prętów pręt O ma stop dziesiętnych czyli pręcików [], pręcik [] ma dziesiętnych cali czyli ławek [].. Stara i nowa Chełmińska miara zupełnie się podobnie dzieliły iedne sznury wypuściwszy, oo prętów Q stanowia morg. Mia

61 . Włóka Miary Reńskiej ma takie o morgów, lecz morg który pospolicie Magdeburgskim zowią, tylko Q w sobie zawiera, podziały pręta zupełnie są tez same iak u miar wyżey wspomnionych.. Joch albo morg, Wiedeńskiey miary powierzchni ma Q są ni, czyli oo [] prętów. Niemniey w mieysce wyrazu włóka używa się wyraz łan. Oprócz wspomnioney tak zwaney włóki Chełmińskiey, którey za podstawę służy długość dawnieyszey miary Polskićy Koronney, stosuią się nawet ieszcze inne dawnieysze polskie miary powierzchni, o których w ogólności Xiądz Zaborowski w swoićy praktyczney ieometryi dostatecznie wspomina, i z takowey wyciąg domieszczam: Łan iest część gruntu długość i szerokość swoią prawem opisaną maiąca. Łan i włoka niczćm się od siebie nieróznią, ty lko nazwiskiem, i co w niektórych stronach u nas nazywaią włóką, to inni zowią łanem. Łany w kraiu naszym pospoliciey używane, są: dwa frankońskie, ieden Teutoński czyli Niemiecki, dwa Polskie inaczey zwane kmiecie, i włóka Chełmińska. Specyfikacya pomienionych łanów, wyięta z protokułów Kancellaryi Referendaryi koronney w następuiących tablicach wykłada się. We wszystkich tablicach łanów przez ten wyraz w kwadrat, rozumieć się ma wielkość powierzchni łanu w łokciach kwadratowych. Łan frankoński większy czyni łokci. Wzdłuż. j W szerz. W kwadrat. i i pół ii i poi Łan frankoński mnieyszy ma łokci. Wzdłuż. Wszerz. W kwadrat I

62 Łan Teuloński albo Niemiecki ma łokci. W zdłuż. W szerz W kwadrat. i oo Łan kmiecy większy, z którego kmiecie dzień w tydzień podług prawa robie maią, liczy łokci. W z,dłuż W szerz W kwadrat O io Łan kmiecy mnieyszy, z którego takie podług prawa kmiecie powinni odrobić dzień ieden na tydzień, ma łokci. W zdłuż W szerz W kwadrat lj Włóka Chełmińska przez konstytucyą roku do Mazowsza przyięta, liczy łokci. W zdłuż W szerz. W kwadrat. -]o oo

63 Łany poprzedzaiących tablic redukuiąc z łokci kwadratowych na morgi, pr^ly i stopy cayli pręciki, takowa między niemi daie się widzieć różnica: Morgi Pręty Pręciki. Frankoński większy ma Frankoński mniey^zy Niemiecki. Kmiecy większy Kmiecy mnieyszy, Włóka Chełmińska o i., o o i _ o Oprócz wspomnionych dopiero łanów, iest ieszcze łan in actis revisorum thesauri regni opisany, także przed tem zwany Chełmińskim, który w Woiewódzlwie Krakowskiem ma się znaydować, liczy: Wzdłuż łokci Wszerz łokci W kwadrat iio łokci a morgów W Sieradzkiem Woiewództwie Zreb czyli Zrzebie tak zwane, wypada na łan Teutoński czyli Niemiecki wyżey opisany: a to podług dekretów starostwa Sokolnickiego dnia. Czerwca roku i Klonowskiego dnia i. Października roku. Aż dota^d X. Zaborowski. Xiądz Zaborowski stosuie się we wszystkich przez niego wyszczególnionych miarach powierzchni, iak wyżey wymieniono, do koronno Warszaw--«kiey miary łokciowćy, i dla tego wspomnione łany można bardzo łatwo^ skoro interes tego wymaga, biorąc za zasadę tabelle zamiany pod INro II. w czę-ści II. zamieszczoney, na nową Polską miarę powierzchni zredukować. *

64 o Następuiący rezultat służy do pöiedynczych łanów. Włók Morgów Sznurów Prętów Pręcików i łan Frankoński większy i mnieyszy i Niemiecki i Kmiecy większy i mnieyszy, i -,, i «,. o,oo O dawnieyszych i terażnieyszych Francuzkich [] miarach to co następuie przytaczam: Dawnieysza miara używana do wymiaru włości i kraiu Arpent royal y czyli legały miał w sobie Q perches czyli oo francuzkich Q stop zz, francuzkim teraźniejszym ares czyli [] decametres. Nowych francuzkich miar powierzchni następuiący iest podział: czém dokładnieyszą wiadomość w wymienionych tablicach JW. Hrabi Alexandra Chodkiewicza _powziąć można. myriare metres T. kiliometre carré kilare - hectometres carrés hectare ditto decare decametres carrés are ditto deciare métrés carrés centiare ditto milliare X is* ditto Porównanie szczególniey szych morgów Europeyskick i innych. Kraie i Miasta. Amszterdam mog m prętom [j Anglia \ide Londyn Anszpach morg ZZ o prętom [] stop Q francuzkich dawnych. o

65 $ Kraie i Miasta. Antwerpia bunder zz oo perches Q Austrva v. Wiedeń Auszpurg iauchert zr stop [j. Batavia morg zz hond :zr îoopret: Bawarya v Munich Bazylea iauchert zz io [] prętów. ; Berlin morgmagdeburgski ioprętom [] zzf* włóki morg duży czyli landhufe ZZ oo prę tom [, Berno iauchert lasu zz ooo stop Q mnieyszych pola zz oooo łąki zz ooo małyzz ooo naymnieyszy io stop Q Bononia tornatura zz io perches biolca zz Brunszwik morg zz prętów []. Chełmno morg zr oo prętom D dawnéy miary zz włóki morg zz oo prętom D nowéy miary ZZ włóki..... Curich iauchert pola zz ooo stop winnicy zz ; lasu zz oooo Dania pflug zz beczkom twardego zboża wysiewu beczka twardego zboża wysiemu. pręt o Drezno v. Lipsk Embda morg czyli dimt zz oo prętom Q Reńskim Erfort morg zz prętom o. Ferrara moggio Z^ i perches. biolca ^z staras zz oo perches o Francya arpent royal dawnéy miary zz perches D are nowéy miary stop O francuskich dawnych o oo ioi i ooo ioo oo IC

66 $ K r a i e i miasta. Fryzy a wschodnia morg czyli dimtoo prętom Reńskim..... Gdańsk morg oo prętom rz włóki. Genewa morg ~ io toises francuzkim Gotha acker ~ io prętom Hamburg morg prętom (Marsch ruthen) korzec Hamburski wysiewu = prę tom (geest ruthen) Hanowermorg prętom D ~ vorlingzz i drohn Hildeisheim morg ~ prętom Hiszpania v. Madryt Hollandya v. Amszterdam Irlandya v. Londyn Kalenberg morg ~ prętów, Kopenhaga v. Dania Lipsk morg oo prętom.... Litwa morg oo prętom = włóki Liworno saccata ~ perches Londyn acre ~ fardingdale ~ prętom Madryt fanego ~ varas D Magdeburg vide Berlin Meklenburg morg = prętom Modena biolca ~ cavazzi o. Munich iauchei't n: oooo stop Q... Neapol moggio passi D Norymberga morg prętom o. acker prętom po i stop Uleczko morg dawny = oo prętom ~ włóki Padua campo ~ o cavezzi D Polska morg ~ oo prętów nowey miary m włóki = oo prętom dawney miary Pomerania morg oo prutom o włóki Prussy v. Berlin top francuzkich dawnych. «! i i g o? zo

67 $ K raie miasta. Reński morg pola zz prętom lasu prętom iauchert prętom D Rossy a diesiatina sążniom. Rzym pezzo zz catanes D - T rubbio quarta zz catanes Cl Saxonia v. Lipsk Soldyn morg zz oo prętom Szkocya acre zz Szlązk morg zz oo prętom D włoki Szwecya beczka wysiewu zz iooo łokciom Turin giornata ~ oo trabucci Węgry v. Wiedeń Wenecya passo zz z stopom. Wiedeń ioch ~ sążniom Wirtemberg morg ~ prętom iuchart stop francuzkich dawnych. iii io oo R O Z D Z I A Ł III. O miarach o b ięiośc i czy li szesc iennych. Do wyrachowania i porównania miar obiętości służy (lak wiadomo) sześcian. Jeżeli boki sześcianu, trzymaią długości pręt i natenczas zowie się prętem sześciennym', ieżeli zaś i łokieć, stopę, cal, lub linię, zowie się tenże łokciem sześciennym, stopą sześcienną, calem sześciennym i linią sześcienną. Bardzo łatwo więc skoro kto zna stosunki miar długości różnych kraiów, może stosunki ich miar sześciennych wyrachować. Miary obiętości czyli sześcienne, w stosunkach handlowych bywaią używane tak do wymierzenia towarów stałych iako i płynnych. Te maia swoię wielkość i nazwiska, stosownie iak i do czego bywaiąużywane. W Polsce i Litwie <td niepamiętnych czasów exystuie przy mierzeniu tak stałych iako i płynnych towairów garniec; korzec zaś tylko używanym bywa do stałych towarów, «.

68 Podział miar obiętości czyli sześciennych nowych Polskich iest nastf puiący: I. P o d z i a ł łokcia sześciennego. łokieć sześcienny stop sześciennych. cwierci sześciennych- calów sześciennych. linii sześciennych milimetrów sześciennych i I i, i i i ' II. P o d z i a ł s. ą z n i a s z e i c i e n n e g. sąien sześciennnychściennych stop sześcien-. ralów sze- linii sześciennych sześciennych milimetrów Ś io Ś I Korzec pół korców. ćwierci. III. P o d z i a ł korca. garcy kwart. kwate-l rek szescłen -! nych. linii sze- ścien- nych. milimetrów sześciennych» ^ Ir *; oooooo I?» oooooo ooooo oooooo IO [» I Poró

69 A. Porównanie miar do towarów stałych iah np. zboże i t. d.. Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z dawnieyszemi koronno-polskiemi. Podział dawnieyszych Koronno-Polskich miar co do towarów stałych był następuiący: i łaszt trzymał o korcy i korzec ćwierci i ćwierć garcy «i garniec i kwarta kwarty kwaterki Podług P. Eytelweina, stosownie do dostatecznie powziętych obiaśnień znaleziono, le dawnieyszy garniec Warszawski trzymał cali sześciennych Paryzkich. Korzec zatem takichże cali trzymać powinien, litr es a przeto oii nowo Polskich korcy lub garcy zr starokoronnym korcom czyli garcom.

70 Tabella zamiany nowych Polskich miar do towarów stałych z dawnieyszemi Koronno Polskiemi. Redukcya kwaterek kwart i garcy znayduie się w. Miara dawno-koronna Miara Polska nowa. Miara Polska nowa. M c Miara dawno-koront, V " 'S*._ i* >> O u (a uioiuki o u C ) u n * a na. Ul «u a & Ci < " lokwa- M Wj ć S c & bo M b M tciki s M i Korzec czyni I Korzcc czyni o a Korce czynią a a Korce czynią _ a a. _, ~ a a i a. '. i a i > a a. lo v «a i a * ao SO i 'o i o a a o i l o o o o o ai a. J * o a o? a a JOO as a aoo a ia a aoo i oo i ia a oo aa oo a > ;, a oo o ai. oo I a a o oo a yoo a a» oo v, i a a,. looo iobi io a a i aa i i ooo i o a ooo a o ooo ; a a v)oo ao ooo ' u ooo a

71 .. Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z Lilewskiemi miarami. Podług koustytucyi roku maią bydź w Wielkiem Xięstwie Litewskiem beczki do zmierzenia zboża w następuiący sposób podzielone : [> beczka ćwierci osminów sześćnastków. garcy dużych garcy małych i i! Litewskie garce do szynku których 'na beczkę rachuie się, maią wewnętrznie wymierzone trzymać cali? i cala głębokości a w dyametrze cale i i -J cala miary Litewskiey. To postanowienie wielkości Litewskich miar przez namienioną kolisty tucyą tak iest wzorowem i pewnem, mówi Eytelwein że z powodu tak znaczney mięszaniny iaka dotychczas w nieiednem ieszcze państwie exystuie, życzyć należy, aby podobne iasne oznaczenie miar za pomocą dawnieyszych praw wszędzie wynalezione bydź mogło. Stosownie więc do podanych oznaczeń, chociażby i oryginalny cxemplarz zaginął, istotę Litewskiey miary dokładnie wykazać i na każde żądanie utracony przywrócić łatwo można. Jeżeli podług tych zasad garniec mnieyszy obrachowanym zostanie, ponieważ stopa Litewska zupełnie ieat równa dawney Frańcuzkiey, znaydziemy, że zawiera w sobie i,a calów sześciennych Paryzkich ~,i litres czyli nowo-polskim kwartom. Można bez znaczney różnicy oo beczek Litewskich na nowo-polskich korcy rachować. *

72 Tabella zamiany nowych Polskich miar do towarów stałych z Litewskiemi miarami. Redukcya kwaterek kwart i garcy znayduie się w. Miara Litewska Miara Polska nowa Miara Polska nowa V 'S u I* N V O S U -N ja M a ac ra S u >> u o bo mki a małe. Z. ra D C Miara Litewska M >> u u u t-cs *> ra Ł» M a bo A fc Ułomki lokwaterkt M i Korzec czyni, garniec mały korce czynią duży i garce duże». o J czyli szesnastka i ' i o lo i O '?. czyli ośmin o ośminy lub ćwie. o I ćwierci o ^ o czyli becrka. t i _ ' i czyli beczek i oo * i k o o - i > czyli beczek i oo _ i o o i o a. i ^ o. l i i ooo _ i Q O ooo I oo i i J i ooo I ii ooo o ioo

73 Tabellazamiany nowychpolskich miar do towarów stałych zdawnemi Francuzkiemimiarami. Rossyiska miara zbożowa iest nazwana czetwert. Jeden czetwert trzyma osminy czyli poioli lub czetwerików albo też garce, i zawiera w sobie cali sześciennych Francuzkich, lub, litres francuzkich, albo tez kwart Polskich W Petersburgu i czetwerti Angielskiem quarters. Wszelako te miary nie we wszystkich mieyscach maią bydź równe, ponieważ czetwerti w Moskwie czetwertom w Nowogrodzie a czetwert w Nowogrodzie = beczkom w Sztokholmie. Kul czyli wór trzyma czetwerików, i wazy co do razowey maju Jo w życie zaś, do pudów. Stosownie więc do powyższych zasad: czetwerti korcom i garcom nowey Polskiey miary.

74 Tabella zamiany nowych Polskich miar do towarów stałych z Rossyiskiemi miarami. Miara Polska nowa. «Miara Ros- Miara Polsyis-k a ska nowa. e w V M C Ułom- Miara Rossyiska. * Ułom- u ta ków u a ków too gavc> M C garc» garniec «zyni i garniec garce czynią... i *... _... o ł i i ćwierć czyni czyli czetwerik Q ćwierci czynią o czyli paiok i i. czyli i osmin i i korzec czyni j. czyli ozetwert korce czynią czelwerly i... l l o......»»... Z,,.... i... i ao i o o o... ' o o. o o s o o... i «-?.. o _ o... o i "... i i loo o -... ii i QOO ii a. l o i oo oo... i oo & oo... i éo oo a oo... i o oo. ' i o o... io i o a C)... i i cz... i ii i

75 » Porównanie nowych Po hic i cli miar do towarów stałych z uśustryackiemi miarami. Miara zbożowa i do stałych towarów w Austryi iest tak nazwany muth trzymaiący o metzen (mecow). Metze (Mec) bywa w > iy części podzielona i zawiera w sobie ioo sześciennych cali Francuzkich czyli, litres lub kwart Polskich. Przeto meców Austryackich ~ o korcom garcom. kwarcie Polskiey nowćy miary. Osma część meca dzieli się na duże miarki (macsse/), z tych zaś każda na mnieysze. Miara Austryacka do wapna tak nazwana kalkmittel trzyma a mecy Wiedeńskich. Miara zaś do węgli (Icohlenstibich) zawiera Wiedeńskie mece.

76 C> Tablica zamiany nowych Polskich miar do towarów stałych z Austryackiemi miarami. Miara Austryacka. Miara Polska newa. Miara Polska nowa. Miara Austryacka i metze + - a korcy garcy kwaterek & u V N AJ H Ułomków K a; Ł> ii " os & o! g s E B kwaterki»» M D"" i kwaterka czyni o s metze czyni a j a kwaterek czynią - i a a i kwarta czyni l i a kwarty czynią metzen czynią o * q i i garniec czyni a a a garce czynią o a " a» _ i a * i ćwierć czyni ' a ćwierci czynią I o czyli tnulh i i o ' a i korzec czyni a o ai a a a korce czynią o czyli a muth a a - * ao _ a o _ i czyli muth a ía ao i t a a o. ai oo raulh i oo i io lo ao _ a oo _ ao a ao i o muth ao o, a o o V _ a o ic, T o muth a o ia i o i aooo qo a lo ooo muth o -» ao ioo a ooo ao - oo ioo i muth i a o. a - IOOO - Po

77 Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z Wroctawskiemi miarami. Wrocławski dawny korzec (szefel) do zboża i stałych towarów, a których czynią tak zwany maltcr, trzyma' ćwierci czyli metzen y lub też miarki (maessel), i zawiera w sobie o sześciennych cali Francuzkich, lub bez znaczney różnicy litres, przeto nowo-polskich korcy zz szeflom Wrocławskim. * Miara do drzewa opałowego, tak zwany stoss, trzyma powszechnie łokci szerokości i łokci wysokości, a na królewskim targu drew, szczapowey długości Reńskich stop, czyni f sążni sześciennych takieyie miary Reńskie y. >

78 Tabella zamiany nowych Polskich miar do towarów stałych zdawnemi Francuzkiemi miarami. Miara Polska nowa lyliara Wrocławska szeffel I metzén raaessel "'S Q - > CJ = ir. < Z Miara W roclawska. korey Miara Polska nowa. garey fe M l kwaterka czyni niaessel i kwaterki czynią i kwarla czyni metze o a kwart czynią o i garnitc cayni czyli ćwierć garce czynią l cwierci i t i - czyi i szeffel szeffel i ćwierć czyni ćwierci czynią i i i -i- i korzec czyni i Ś korce czynią o _ i ezyli mal ter o, i lo i o _ i i, i o l O * o o * o. i i o " o, o i ' i o io o I o i IOO i oo i oo IOOO J a Z Ułomki kwaterki j

79 . o. Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z Berlińskiemi miarami. SzeJJel Berliński podług nowo zaprowadzoney organizacyi miar i wag, trzyma Pruskich, lub, Paryzkich cali sześciennych i zz, litres, lub nowo-polskim kwartom. Dawnieyszy szellel zawierał w sobie t Paryzkich cali sześciennych. Jeden łaszt zboża bywa do winsplow (winspeln) przy' owsie i ięczmieniu zaś tylko do winszplów liczony. Tf inspel trzyma maltry czyli ai szejjli\ Szejfel ma ćwierci czyli metzen * lub miarki ( maesschen). Podług powyższego więc oznaczenia nowo-polskich] korcy Berlińskim szeiylom. Do wymierzenia soli, wapna, gipsu, kamiennych i palonych węgli, popiołu i tem podobnych stałych towarów, maią bydź na przyszłość iedynie tylko beczki po szefłli Pruskich trzymaiące, używane. Beczka do siemienia lnianego tak nazwana leinsaattonne czyni w tey mierze wyiątek, ile iak dotychczas podobnychże beczek zawieraią szefłli Pruskich, a zatem każda trzyma! (mecy) metzen Kamienie, mury, faszyny, ziemia, torf i drzewo maią bydź obrachowane na sa/żnie, sześciennych stop, czyli stop długości i szerokości, a trzy stop wysokości trzymaiące, wyiąwszy przy budowli czyli fabrykach gdzie zwyczay używania miary Schachrutć zwaney, do i sześciennych stop trzymaiącey, zachowanym iest. *

80 Go Tabella zamiany nowych Polskich miar do towarów stałych z lierlińskiemi miarami. Miara Berlińska Miara Polska nowa. < Miara Polska nowa Miara Berlińska M c r* <V S T/I > ~ 'J! N (fi >> >> u u B --t GJ > u o> G «u ( efl «EI «E N U S - M tao M D" I kwaterka czyni maesschen A kwaterki czynią A -- A? - A A o I kwarta czyni I metze A kwarty czynią A A A A A A AA I garniec ciyni czyli ćwierć A M A garce czynią A I A cwierci A czyli szeffel I A a A szefile AA I I ćwierć czyni a A AA A ćwierci ciy nią A A A I korzec czyni A O I A A korce czynią A A A B I A AO A czyli malter A. a AO _ I I o czyli winspel A n, O A l. O malter I I A O AO I I O " A ŁO ^ A A WINSPEL AO A I AO o AI I. o. a A O A A O O I O A łaszt O I o g A I malter A A Śo»» A A winspel I OA IDO A.A I o * OO I oo a i AA LOOO AA I AG

81 i. Porównanie nowych Polskich miar do towarów stałych z dawne mi Prancu&kiemi miarami. Dawniejsza miara francuzka do zboża i soli, był zwany muid czyli tonneau setiers mines ~ minots. Przy zbożu (wyiąwszy owies), przy iarzynie i wapnie, trzyma muid i boisseaux po litrons, przy owsie boisseaux po picotins, przy soli boisseaux po mesures; przy palonych węglach, dla obywateli mieyskich, dla kupców boisseaux, przy kamiennych i ziemnych węgli, a przy gipsie boisseauy. Jeden boisseau trzyma wedle Cheliusza w skutek śledztw i ustanowień Kommissyi do uregulowania miar i wag w Departamencie Sekwany wyznaczonéy i,oib Francuzkich Litres, czyli Paryzkich sześciennych cali. Przeto, wypada że i nowo-polskich korcy zz boisseaux. Miara do drzewa opałowego corde zwana, trzyma stop długości stop wysokości, i stopy długości szczapowéy; gałęziowe drzewo zaś w wiązkach stop długości i do cali szerokości. Voie czyli fura drzewa opałowego, trzyma Francuzkich sześciennych stop = Francuzkich stères lub sześciennym métrés \ a bucher czyli stos drzewa trzyma stop wysokości i * stop długości.

82 Tabella zamiany nowych Polskich miar do towarów stałych z dawnemi Francuzkiemi miarami. Miara Francuzka Miara Polska nowa. dawna. Miara Polska nowa X X Miara Francuzka dawna O _ M W «V ci u.z O Ł> S u S w u u al G w S o O - c «W) Ml! s % O w -a O B M i kwaterka czyni o litron kwaterki czynią litrons o A i kwarta czyni A kwarty czynią i i garniec czyni i garce czynią - i l. l czyli boisseau l o. _ l i o Boisseau* czyli minot _ i i ćwierć czyni. i a ćwierci czynią i o., czyli mine ' o i korzec czyni ł a korce czynią. o i a i l czyli setier ] o _ «oa i o _ Ś _ X o o _ o a a _ czyli setiers IOO ia o < o i. czyli tonneau i ' o io tonneaux a o i» < o i. i U i o i i o i i ioo ll Ś ÍOO Í _ KOD i o

83 . «y Porcwnanie nowych Pohl ich miar do towarów stałych z nouremi 'rancuzkiemi miarami. We Francyi do zmierzenia stałych i płynnych towarów, zaprowadzony iest tak zwany Hire, czyli decimetre sześcienny, który ~ o,i starym francuzkim sześciennym calom. Znayduia się przytym następuiace wyższe i niższe podziały: kilio litres he eto litres deca litres litres mirialitre decilitres centilitres milliliires * / IOOOOOO łoo Miara obiętości, czyli sześcienna, która do drzewa, węgli i t. p. artykułów używaną bywa, iest tak nazwany stère czyli sześcienny metre> i następuiące wyższe i niższe podziały zawiera: i Decastère trzyma io stères, i i stère trzyma decistères po cenlistères po millistères. Miara stère czyli liliolitre ześciennych stop. trzyma, starych Francuzkich

84 $ Tabel la zamiany nowych Polskich miar do towarów stałych z nowemi TYaneuzkiemi miarami. Vi i a ra Francuzka nowa Miara Polska nowa CR s se g <L> -Z -u In OT V u Miara Polska nowa Ul "o Miara Francuzka nowa >> w c u u u a C O.r a u V o a JJ M te Z M -S - B k - i kwaterka czyni ÓO litre albo millistex'e kwaterki czynią oo o i kwarta czyni a kwarty czynią X X i garniec czyni X garre czynią - X ooo X czyli deca litre ł albo cenli stóre a _ o _ o i ćwierć czyni o " ćwierci czynią x '» X korzec czyni X koyoe czynią» czyli hectolitre albo decistere X I X - O oo * X _ oo a I o i i JO - o xooo czyli kiliolitre o albo stere o i i _ o O ooo i Ho _ i ooo. o i o o X X o. ' loo i O o oo o O o czyli rairiolitre I o albo decastere B. Po

85 B. Porównanie miar do owa/ów płynnych. I $.. Porównanie nowych Polskich'miar do towarów płynnych z dawnieyszemi miarami Koronno-Polskiemi. Podział dawnieyszych miar Polskich do towarów płynnych wedle Konstytucyi roku iest następuiący: beczka półbeczek konwi garcy kwart kwaterek l i C Garniec do mierzenia płynnych towarów, równa się we wszystkióm co do obszerności garcowi do stałych towarów używanemu. Ponieważ w postanowieniu z dnia i. Czerwca roku nienadmieniono o wielkości beczek nowo-polskiey miary, przeto płynne towary obecnie tylko na garce, kwarty i kwaterki wymierzone zostaną, których podział. zawiera. Jednakowoż późniey ustanowiono, aby w przyszłości beczka. nowych garcy trzymała, t

86 TaLlica zamiany nowych Polskich miar do towarów płynnych z dawnieyszemi Koronno-Polskiemi. Miara Polska nowa Ko- Miara dawna ronna. Ci u re bc +J M C i» -i M «M «-) " 'c? i Miafa dawna Koronna Miara Polska nawa. ra ŁC ra -i OJ w ra i' -c «-i S * p i kwaterka czyni.,, kwaterka czyni. kwaterki czynią a kwaterki czynią ' i k war tar zynią kwarta czyni a kwarly czyni kwart czynią Ó i garniec czyni garniec czyni a garce czynią a garce czynią a i.. o. _i_ a a _ a /. Ś _ a a a a. i o i o o o o o o " o a _ Ú t a o.?». ło _ i oo _. B o oo a a a o a oo _. a a i oo, ' & a» a i a _>. a - -l z

87 , Porównanie nowych Polskich miar do towarów -płynnych z ZAtewakiemi miarami. Fodział miar Litewskich co do płynnych towarów podług konstytucyi roku jest następuiący: beczka czasek garcy małych półgarców kwart półkwart i Garniec mały czyli garniejc do szynku, iest połową większego garca, który do stałych towarów w Litwie używany bywa, i iakich na iednę beczkę rachuie się (..).

88 * Tabfclla zamiany nowych Polskich miar do towarów płynnych z Litewskiemu miarami. Miara Litewska. Miara Polska nowa Miara Polska nowa ra fcł c Ë -S a «N u * U i-. >> ŁC J t. i. M l p bo p - kwart Miara Litewska O u +J V garcy kwart a > omków kwaterki p PNH i kwarterka czyni półkwarly czyni i a kwaterki czynią I i kwarta a Ha a półgarnieć i kwarta czyni garniec mały a kwart czynią a garce m aie czynią a :J o a i garniec czyni a a garce czynią a a o a - ia czyli czaska i ia i io i a oa ao a o. ai a o. a o a a a ' o a o a o o a o : Ë a T i a o o loo» i «a oo a i a oo I oo ia Beczka a a oo io a B. JO o ia I o a ia o a îao

89 $. Porównanie nowych Polskich miar do towarów płynnych z Rossyiskiemi miarami. Pomiędzy Rossyiskiemi miarami do towarów płynnych, trzyma i wiedro czyli wembor czetweriki rachuiąc każdy po osmuszki. Osmuszek czyli kruszka trzyma o sześciennych cali Francuzkich ~, litres, tak nazwana sarukowaia boczka, czyli beczka trzymania o wiedr wódki lub oleiu konopiannego i lnianego, (a podług którey nawet owe towary przedawane bywaią) zastali, Francuzkich litres. Ankierok od wina trzyma o Paryzkich piritów, czyli, Francuzkich litres lub nowo Polskich kwart, rr garcom * kwartom.

90 Tabella zamiany nowych Polskich miar do towarów płynnych z Rossyiskiemi miarami. Miara Polska nowa s ł-o Miara R ossyiska Miara Polska nowa wiedr Miara Kossyiska M s v o - - = s c Ł Ć s u a N WJ O s-s P i kwaterka czyni i kruszka kwaterki czynią i kruszki lub czetwerek «- czetwerki q i kwarta czyni - kwarty czynią czyli wiedro wiedra i garniec czyni garce czynią o i. <f>. o -. i o j.. i o czyi beczka o I o i o o. o i o o. beczki ; * o o J. o i O - oo oo oo oo, i oo. i oo \l i igo " - aa. i. i l kwart Z V Ułomków kwaterki

91 $. Porównanie nowych Polskich miar do towarów płynnych z Austryackiemi miarami. Austrycka miara cło wina, iest. tak zwany fuder trzymaiący a wiader (eymer), czyli dreyliug trzymający takich wiader o. j. Pass (beczka) trzyma wiader, wiadro trzyma o maass (miarek), bywa że i, i wedle Cheliusza, sześciennych cali francuzkich wynosi, które,oi lilres. Miara (maass) czyli achtringy trzymaiąca sei-del czyni, sześciennych cali francuzkich, lub i,i litres. Pomieniona miara seidel która, sześciennych cali francuzkich liczy, bywa na połówki czyli p/ijf podzielona. Są też i większe miary seidely które się rownaią * seidel w pospolitem używaniu zostaia^cey. Beczka piwa w Wiedniu i w innych okolicach kraiu Austryackiego bywa do wiader (eymer zaś w Morawii, Czechach, Węgrach i niektórych mieyscach Srlązka, do wiader liczoną. > Wynika ztąd że wiader Auslryackich rr iio garcom kwarcie nowo-polskiey miary.

92 ? Tabella zamiany nowych Polskich miar do towarów płynnych z Austryaćkiemi miarami. Miara Austryacka. Miara Polska nowa Miara Polska nowa. eymer V) n ca "D "<D (C ta % s o to - a, ^H O ^ - Miara Austryacka garcy 'u ca s kwaterek or A\oi(uioj{i kwaterka czyni. i pfiff _ kwateiki czynią czyli seidel i seide kwarta czyni kwart czynią ' o czyi maass. ruaass garniec czyni a garce czynią I hi o. ' I X ' ' o l.' JO ' i o o czyli eymar I o o o ' o o tiji ' i o i i oo o. JO oo II o oo I o _ i I, $.. Po- *

93 $ Porównanie nowych Polskich miar do towarów płynnych z p? ro cła wsi cmi miarami. i.. ' Z Wrocławskich miar do trunku, wiadro dotychczas trzymało tak zwanych Tópfe rr kwart ~ kwaterek f i (kwartierlein). Kwart Wrocławskich rz:,o litrom francuskim czyli nowo-polskim kwartom. W nowey organizacyi miar i wag w państwie Pruskićm, z dnia. Maia roku postanowiono: ażeby kwarta Berlińska do sześciennych cali pruskich trzymaiąca, iako miara normalna używaną była. Nawet inne nastąpiło podzielenie względem miar do płynnych towarów; których bliżey rzecz obiaśnia. Następna zamieszczona tabella zamiany ściąga się tylko do owczasowych miar Wrocławskich, z powodu że w kraiu naszym znane używane były.

94 o TaLella zamiany nowych Polskich miar do towarów płynnych z Wrocławskie mi miarami. Miara Wrocławska Miara Polska nowa Miara Polska nowa topfe kwart a 'u Tí V b N» a V. a a Miar» Wrocławska >> u W kwart kwaterek Ułomki kwaterki l kwaterka czyni kwaterki ezy.ii _ i kwarta ezytii a kwarty czynią i garniec rsyni z garce czynią _ l BO ao o o o o s aoo oo oo oo _ I kwarlierlein a l a _ x _ czyli kwart» o a kwart _ i a czyli topf a a o a topfe a o a a a a la a i _ la o i a W a i a a o a o a V«' a o o i a a a czyli eymcr a - a i n oś a aoo iq! a oo ao' a j. I oo a o a!'> a,) io a iaq a - i a a

95 Prównanie nowych Polskich miar do towarów płynnych jberlińskierni miarami.. I Berlińskich dawnieyszych miar podział do towarów płynnych iest następuący : a. Miara do wina. i Fuder zz oxhoft ZZ ohm ZZ wiadrom (eymer) zz anker zz kwartom zz i tak zwanym oessel zz Bo,f) Brandeburskim sześciennym calom. Przeto kwarta zz,i sześciennym calom Brandeburskim zz sześciennym calom Paryzkim równa, litres. czyli nowo-polskim kwartom. b. Miara do piwa. Tak zwana gebraude zz kuflom (kuf en) ZZ fasom ZZ beczkom zz i<» oehmchen " kwartom zz oessel zz, sześciennym calom brandeburskim; przeto kwarta tak iak od wina zz, litres czyli nowo-polskim kwartom. Podług nowey organizacyi miar i wag z dnia. Maia, następuiące względem pomienionych miar zaszły odmiany, i te w całem państwie Pruskiem zaprowadzone zostały: a. Miara do wina Oxhoft ~ ii ohm zz wiadrom zz anker ZZ kwartom ii sześciennym calom Pruskim. b. Miara do piwa. Tak zwana gebraude ~ kuflom (ku fen) zz fasom zz beczkom ZZ oo kwartom zz ooo sześciennym calom Pru kim przeto kwarta zz mecy (metze) zz sześciennym calom Pruskim zz, sześciennym calóm Paryzkim zz, litres lub nowo-polskim kwartom. Przeto staro-berlińskich kwart zz nowo-polskim kwartom, a nowo-berlińskich kwart zz n nowo-polskim kwartom, niemniey uo staro-berlińskich kwart, zz teraźnieyszjm Berlińskim kwartom. Następuiąca tabella zamiany została obliczoną, podług lerażnieyszey miary Berlińskiey. *

96 Tabella zamiany nowych Polskich miar do towarów płynnych z Berlińskiemi miarami. Miara Berlińska Miara Polska nowa Miara Polska nowa Miara Berlińska M M V li S", ~ -i «u h U IB V Lá S ca fe ta E M J M fc S M D kwaterka czyni kwarta _ O a kwaterki czynią kwart a i kwarta czyni a a a kwarty czynią Z a i garniec czyni ^ a garce czynią * i -,» a «o czyli anker a i o o i _ ^ o i _ t a a lo o ao o o io o beczka (tonne) a a Z o? ohm o - oxhoft i a o a OO - fass o oo a a i i kufę loo oo «. oo io» a oo IQ i * oo a a «l oo a a * ooo. i gebraiude ioo a y oeo n

97 Porównanie nowych Polskich miar do towarów płynnych z dawnemi Francuzkiemi miarami. Z dawnieyszych Francuzkich miar od wina, trzyma muid % feuillettes ~ tierçons quartauts ~ veltes y verges czyli setierszz a pintes. Kwarta czyli pot, trzyma i pintes ZT setiers ~ chopineszz possons IZ roquilles. Paryzka pinte trzyma wedle Cheliusza stosownie do przedsięwziętych śledztw i ustanowień Kommissyi do uregulowania miar i wag w Departamencie Sekwany ustanowionéy,,i decilitres czyli,g sześciennych cali Francuzkich. liczona. Miara do wódki poinçon zwana, bywa do veltcs czyli setiers \

98 $ Tatella zamiany nowych Polskich miar do towarów płynnych z dawnieyszemi Francuzkiemi miarami. Miara Fi - ancuzka dawna Miara Polska nowa M m Miara Francuzka nowa rs a... ca S ' u «s a ~ c C" 'Ł n \ i kwaterka czyni _ a i pinte a kwaterek czynią a pintcs czyli pot - i kwarta czyni a kwarty czynią a aa setiers i garniec czyni a garce czyuią czyli setiers a. a ao r o _ - o a o ao a czyli (juertaut o o a o a czyli tieręon o T- aoo o ' a czyli muid _ a oo LOO - o aoo oo oo a _ oo oa oo I o < o aooo i ooo * ooo Miara Polska nowa u rs WO u CS fc M kwaterel Ułomki kwaterk _ i a» a a a a a a a a a o a a,i i a a Ol ao a i " l a a a o a a a as ao a a o q gi

99 Porownanie nowych Polskich miar do towarów -płynnych z nowemi Prancuzkiemi miarami. Podział i oznaczenie nowo-francuzkich miar do płynnych towarów iest tenże sam co do towarów stałych (zobacz.) Gdy iednakże w. tabella zamiany ściąga się do korców, przeto następuiąca wyrachowaną iest na garce, iako na Polską miarę towarów płynnych. x * ^

100 Tabelła zamiany nowych Polskich miar do towarów płynnych x nowemi Francuzkiemi miarami. Miara Francuzka nowa Miara Polska nowa Miara Polska nowa a «w h u «M w H u <U» Miara Francuzka nowa tu CA OJ - -t h. [O " w u Sri CS 'C i CS» S OJ S V BO M S "O - i kwaterka czyni,. litre a kwaterki czynią, a litres a - i kwarta czyni, I a kwart czynią I i i garniec czyni garce czynią a i i czyli decalitre a a decalitres a ' a i ' a lo o a 'i o czyli hectolitre a o a hectolitres o o. io i aoo _ oo I oo i czyli kiliolitre ao. oo a kiliolitres oo iao ioo. ijo. îooo aooo ooo O ooo i czyli œyrialitre i. Po

101 Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towarów stałych i płynnych. Nazwisko kraiów i miast. i. miary do towarów stniych miary do towarów płynnych cale frail- Ułoiiiki lojcale fraiv Ułamki to cii.kie fixetcieunescieuuego sci«uue cala ste- fcuzlue»ze-cala ne- cieunego Akwisgran. i fass (beczka) fass większy muedt kanne (konewka) kanne (kcuewka) wina Alexandrya. i kislor czyli quilot rebebe po liimt Algier, i caffise tarrie Alicante, i cahir. i canlaro Alkmar. i sak Altenbufg. i szeffel (korzec) g maller = kop a beczki piwa Allona. i sak == a szeffel fas = himten = spint tonne (beczka) a «tübchen. ; Amszterdam. i tonne =. ij tnudd J oi last mudd ij sak. sak szepel..... i szepel vierdevas a kops l ahm «auker = slekannen ai viertel = stoop = ia raingeln = pinlen ioa musies.... i oxhoft=:iomingeln. i tierzemaomingeln Anglia vide Londyn. Anhalt, i szeffel '. I Ankona. i rubbo = coppe = prowende boccali J soma.... Annaberg. i szeffel Anszpak. i kom simra IS metzen = a maass i hafer simian a metzen maass eymer = fuder = maass == ia seidel = a schoppen.. Antwerpia. last = aj vierlel po muken. viertel both ia"stoop. ahm :=,o stoop. atoop Archangel vide Rossya. Austrya vide Wiedeń. ia ioo a a iai o ioa n o I o xi a

102 Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towarów stałych i płynnych. Nazwiska kraiów i miast. miary do towarów stałych miary do towarów piynnych cale fran- I Utora io cale franenzkie sie- rala sie- jcuzkie sze- Cala fcze- Ułomki io ścienne ściennego scieanego Auszpurg. i schaff motzen vierling = viertel i maesstl..... wina: fuder ~ iez = muids = mass i seidel = quartel = >i achtel. maass Piwa: cyraer = tez i mass Badena v. Karlsruhe Hamberg. simra nr: metzen o gaissel. : eymer fuder rr: też i maass. Barcellona. salina = carga =quatera cortanes. quartera..... carga = arrobas = cortanes = quarteras quartos oleiu: carga = arrobas o cortanes quartos..... Bawarya v. Munich. Bazylea. sak =rmiidde kiipfly becher. sanm ohm slarym pott = nowym pott, i ohm.. Hergen iak Dania. Berlin. last winspel malter = Szeffel. scheflel =r viertel metzen. i last itjezmienia i owsa ma winspel wina: oxlioft = eymer anker kwart, i kwarta... piwa: i gebriiude kul'en = J fass = tonnen = tioo kwart. kwarta. Bern. miilt = Manss irumi = achtcrli ig sechzenerli. Maass landfass fass = saura i\eymer (bronie) = niaass (pinten). pinie. Bavreyt v. Anszpak. Bononia. corba stari quarteroni = quarticeni (cupi).... corba = quartarole =obaccali =o foglietti io o l o o o oa

103 Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towarów stałych i płynnych. miary do towarów miary do Iowaslaïsch. I rów płynnych. Nazwiska kraiów i miast. Botsen. i staar. i Tyrolski kom staar i eyrner i maass... Brema, i last = quart o scheffel =r ertel vi o spint. i acheffel.... * piwa: i tomie = stühchen. tronu: i tonne _^stechkanneu = gmengel. wódki: i qua\ł mengtjl. i stübchen = kwart.... Brunswik, i wispel szefli I nr o himten vierfass o löcher i liimt. wina: i f der = oxhoft = ahm z= o stübchen gfjo quartier nos-- sel. quartier..... piwa: fass = tonnen = stübchen = a quartier po nössel łass piwa mumme zwanego=: stübchen Bruxella iak Antwerpia. i sak. : Budissin. schellel dawny Chełmno, korzec dawny wina: dawny fuder = ohm = a anker = piwa: beczka slof = slof. stof Chyny. dan Curich: maller = miitt = viertel = a vierling = massie immi. i säumig eymer= viertel po i i po maass. maass.... Cypr. moose * medimno.... V. Cofłine Coriche albo sonu. Czechy v. Praga Dania V. Kopenhaga. DarmszlaJ. simmer Wim: maass piwa i gorzałki: maass. cale fran- Ułomki cale frau- Ułomki enzkie s z e -! cala sześcienne I ściennego s'cienne cu/.skie sze- cala szes'cicunego ii l o o I-! i* O o *!o

104 Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towarów stałych i płynnych. Miary do towarów stałych rów Miary do towa- płynnych Nazwiska kraiów i miast. cal«fran-ułomkeuzkie aze- cala axe- ciizkie aze- cala aze- o calefran- Ułomki scieuhc icieuuego ścienne a'cianuego Dorlrecht. hoed sak duży maiy : Drezno v. Lipsk. lublin v. Irlandya. Dudersztad. szeffel ; Dunkierka iak Francya. razier wassermaass ; ; : landmaass..... pot dawny Elbląg iak Królewiec. Emda. i last =r i tonnen = o sak == verps scheifel = krues. scheifel Erfort. înalter viertel=io eymer=ia scheffel z= metzen = masschen. schcfiel. wina: fuder ohm = cymer. eymer noessel. noessel., piwa: i eymer i noessel, noessel ; Ferrara. ruoggio = stagiie (slari). i siaro. mastello = sccchi.... Florencya. barillo = } staio = fraschi = o bo. cali = mezzele = quarlucci oleiu: barillo r= fiaschi = a bocali = funtom nowym Polskim i sacco staie laquarti =r mcladelli = mezzete (quarlucci). staie. Francya. dawna miara: muid (tonneau) = setiers = mines = minois = i boisseaux = o picotins. Boisseau mnid feuilletes = tievçons = quailauts = o sctiers pintes pinie Nowa miara : Kiliolitre czyli stère Hectolitre Litre. : Decilitre. ^.. : : goo o ii OI oi o o I i iai oia ao a a

105 Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towarów stałych i płynnych. Nazwiska kraiów i miast. Frankfort nadmenem. i malter = simmer metzen m sechter = gerichfcid a maaschen ioa schrott ohm = g fuder = viertel = dawnym = to nowym maass po schoppen. sztiik wina = ohm nad Odrą. dawny scheffel.... Fulda. malter maass =r a motzen == küpchen ohm eymer = omaass = ao schoppen maass Gallicya Austryacka. korzec.. Gdańsk. last słodu go, last piekarski, last zboża szeffel. i Sziflel dawny. wina: i last = fass both oxhoft = ahm anker ao viertel =, stof Stof.... piwa: last fass = tonnen = stof. Stof. Geldrya. viertelscheffel. salzscheffel kanne... Genewa. coup czyli sak i char a sellers quarterons = -] pots. Quarteron. Gent, sac halster ; Genua. mina = quarti cambette. barillo = { mezzarole = pintcs. oleiu: barillo =. quarti = quarteroni. Giessen. mette. zapfmaass aichmaass iak Frankfort nad Menem Gothenburg vide Szwecya. Groninga. mudd Haga. sak Hala nad Salą. szeffel dawny. :... Hilbersztad iak Magdeburg- Hamburg. szeffel ={ sakz=a fass =:himt löspint fuder = ahm anker =o eynier = viertel ~~ o stiihchen o kannen = quartier = oessei. Quartier. Miary do towarów slatycó eale francu*/. ie *ze- i e nu fi oi ai ao oo ia Ułomki Cala sześciennego i Miary ilo towarów płynnych. cale frnncuzkie sześcienne a ao Utymki cala SMscieunego a!>

106 Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towai'ów stałych i płynnych. Naz-wiska kraiów i miast. Miary do towarów- Jliitjcll Miary do towarów płynnych cale fran- I Ułomki jo] cale fran- Ułomki cuzkie sze- cala sze- cuzkie sze- cala»z ścienne ściennego. cieu II e ścienuego Haram, szefie!, Ilanau. i mailer = simmer == metzen = secliter gescheid. i Siinmer i ohm viertel o maass = ao schopen. i maass duży» maiy.. :.. Hannower. i last = winspel = malter = hiraten liimten..,...., wina: tu der == oxhoft ahm = i fiymer anker = <io stiibchen = o kannen (maass) = quartier = nóssel. Quartier.... piwa: brau = fass = tonnen= stiibchen. Stiibchen Heidelberg. malter = viernsel = simmer = kiimpfe = miissel. yiernsel '. mailer owsa = viernsel wina: olim duży = viertel x olnn maiy = viertel a v erlel aichmaass = zapfmaass ł aichmaass = schoppen... ] zapfmaass = sclioppen innieyszych Helsingór v. IJania. Hildesheirn. fuder ij malter o scheffel = liimten. scheffel... : Miara,do wina iak Hannower. Hiszpania v. Madryt. Hol' metza Holsztyn iak Hamburg. Hollatidya v Amsslerdam. Inflanty v. Ryga. Irlandya. quarter.,.. ' Miara do towarów płynnych iak Anglia Kadyx v Madryt. Kalabrya. fomolo..... Salina czyli stai Kalisz, kwart dawny.... Kanaryjskie wyspy, fanego = almudes pipa..... ogo lg io io oo I «L io l

107 Porównanie szczególniejszych EurOpeyskich i innych miar do towarów stałych i płynnych. Miary do lowarów stał)< h Miary do towarów płynnych Nazwiska kraiów i miast. c.'e fran- Ułomki lo cale fran- Ułomki cuzkie sze-; cala szc~ cuzkie sze- cala szescieane s'eiennego ścienne ściennego Kandya i Katiea. charga..., : mistalo r,... okka. '...,., Karlsruhe, i maller = simri a vierling. i simri. Oil i inaller owsa simri i obin la viertel = - i aichmaoss schoppen = schent- maass. Aichmaaass Kassel. viertel = sehe fi el t\ himlen = metzen wina: fuder = ohm = viertel = o rnaass. Maass, s a Piwa: maass..... Kiel. tonne = scheffel * Kliwia. x last i malter = scheffel = ao viertel kannen. malter iio wina: ohm = anker = kannen oh;n iak Kolonia Koburg. simmer......, Kolonia. fass m malter. v io wina: ohm viertel = io maass = i Pintger tonne ^= viertel =ro maass. maaśs. ii Kopenhaga, i last = a tonnen. ' tonne = scheffel = a viertel. wina*. fuder = ahm = anker = o stiibchen = kannnen go polt = pöle. Pott ( krug) Korsyka, staia = bacino.. >. Kotbus. scheffel dawny. :.. > ^ Kraków, korzec podfug Hube.... c)i> Królewiec, scheffel naydawnieyszy.... i dawny. ( wina: both = ij pipe = oxhoft = ahm = anker = viertel = o stoof. stoof.... piwa: i last fux tonnen = z stoof.. stoof.. a teraz iak Berlin. Leodyum. last = setiers. Setier : IO ioq lrtlł.łrf fi * \X fllt W»

108 Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towai'ów stałych i płynnych. Nazwiska kraiów i miast. Miary do towarów stałych. Miary ilo towarów płynnych cale fran- Ułomki to cale fran- Ułomki cuikie Sie- cala S.e- ciizkie sxc- cala sies'cicnue ściennego s'cieoue acienoe^o Leyda. sak dilło Lilia (Ryssel) iak Francy a. Line iak Wiedeń. Lipsk, i winspel a malter = a sclieftel metzen i? inasohen. i Scheffel. wina: i fuder ę lass = eymers=ó kannen = iia noesscl o quarlier. i Kanne Lipska,.. Drezdeńska piwa: i Gcbraudfc = fass = a viertel s= lonncn oo kannen. w Dreźnie i gebraiude a fass a viertel = tonnen = ao kannen. Liabona. i mayo i fanegas = o alquieres = no roeyos ao quartos sr o selemis mequias. Alqueire lonelada pipas (bo(as) a almudas = io alqueiras (potas) s= a canłiados = ago quartilos Litwa. x beczka = ćwierciom osminom szesnastkom dużym garcom ~ mnieyszym garcom. duzy garniec. czaska s: ia gajcom mnieyszym Liworno v. Florencya. Londyn. last = a weys (tuns) to quarters combs (cornocks) sr o strikes =: bushels» pecks s o gallons = iao pottles =r ayo quarts l pintes. bushel. wina: i wódki tun =: a pipes (butts) punchions hogsheads = tierces barrels rs i run diets (kilderkins' ~ aa gallons = ot pottles sr quart aoi points. galion.. piwa (ale): i last = hogsheads= barrels =, kilderkins = firkins = gallons ^ pottles = i quarts = a pints. gallon. ag a i a a Poró-

109 Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towai'ów stałych i płynnych. Nazwiska kraiów i miast. miary do towarów slalj ch. j miary do towa«rów płynnych. cale francuzkie sze- ca!* si«- cuzskiesze- cala»xe- Ułomki cale fra li- Ułomki ciernie cienutigo «ciernie eci en riego J Londyn, piwa r. chmielem: i tun = a pipos (butts) ~ hogsheads = barells = ia kilderkins = a firkiugs ~ a gallons =: a pottles = quarts pintes. gallon. :... Oleili: beczka a galllons. Lowanium. madde halstcr C Lubeka. J last dromt a tonnen q sztlfel s= fasser. scheifel wina: fuder = a lim ^ ao viertel = ao stiibchen =o kannen auartiers = planken =oort. quaitier. piwa: beczka quartier. Luka. staia copi ditto Luneburg. winspel = scheflel =o himlen = spint. himten. miara do towarów piynnych iak Hannower. Luxemburg iak Antwerpia. Madryt. fanega = cahíz = celemines (almuds) quartillos wina: botta = arrobas maj. (cantaro) acumbres = quartillos. pipa... oleiu: arroba menor ss quarterons.. Magdeburg iak Berlin. Maiorka. quartera wina. quartan oleiu Malaga, fanega arroba = azumbres Malta. salina.. t aoa a > ia i ai i iag i o aoa a

110 Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towarów stałych i płynnych. Nazwiska kraiów i miast. miary do towarów stałych cale frmeuzkie aze- cala aze- Ułomki To acieuue acienuego / miary do towarów piynoych cale fra-ncuzkie sześcienne Ułomki «cala szescienu ego Manasler. i. scheftel Manheim iak Heidelberg Mantua, i staro i moegio do oleiu Mastrycht iak Leodyum. Mechlin, i viertel ; ditto Mediolan, i mina = i rubbi moggi (sacri) = i staii (stari) = starelli = quartari. staro, brenta rr stara = mines quartari pintes s= boccali. pinte rubbio oleiu waży funtów Polskich nowych. Meklenburg Schwerin y. Rosztok. Meklenburg Strelitz. szelfel.... Memel iak Królewiec. Messyna r. Sycylia. Minda. scheffll Minorca, barillo ~ Modena. staia Moguncya. malter:= simmer (virnsel) s=i kumpf =r gescheid = a masschen ioa Schoot. simmer... ohm maass wina ditto piwa Morawia iak Wiedeń. dawny metze : :.... dawny maass.... ;. Muhlhausen. szeffel eymer. ;....,. maass wina piwa i. ao a ag i _ I oo f ao - ia i aa o / f

111 Porównanie szczególnieyszych Európeyskich i innych miar do towarów stałych i płynnych. Nazwiska kraiów i miast. miary do towarów staiych cale fraacuzkie sze- cienue Ułomki calasłc- cienuego miary do towarów płynnych cale francuzliie»ze- cienue Ułomki lo cala izeícieuuegf) Munich. i schafft (scheffel ) = metzen = viertel. i schafft owsa = metzen. i metze. wina: i eymer z: o kannen (maass) rs ao quarts. i maass. piwa: i fass a eymer po maass Narwa, i last zs tonnen zz viertel = kapp. tonne wina i wódki: oxhoft = i{ ahm = anker = stof = quartier. stof. piwa - becika =: stof Naumburg iak Lipsk. Nawarra iak Hiszpania; Neapol. carro = tomoli po i\ maass. tomolo carro =: a botti =r a barilli ss io ca raffe. barrillo.... Neuszatel. miara do towarów stałych iak Bern muid ~ gerle setiersmga pots. pot Nicca. sacco = staii (stari) mensinali. staio Nimega. moccore Nordhausen, scheffel Nordlingen. maller żyta ss scheffel. Norwegia iak Dania. beczka smoły. Norymberga, siramer = malter, wina: fuder = la eymer po visirmaass albo schenkmaass. eymer Oldenburg. last = a mott = tonnen s= i scheffel. scheffel wina: kanne.... piwa: kanne.... Osnabrug. last = fuder =s J malter s= scheffel. scheffel a a a no» i* Q i & a

112 «Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towarów stałych i płynnych. Nazwiska kraiów i miast. miary do towarów stałych cale fran- Ułomki cuzkie sze- cala sześcienne ściennego. miary do towarów płynnych cale fran- Ułomki cuzkie sze- cala sześcienne ściennego Osnabrug. wina: i fuder = ahm=i viertel = kannen =: ort ~ helfchen kanne piwa: beczka = viertel = kannen. Palermo v. Sycylia Paryż v. Francya. Petersburg v. Rossya. Piotrków kwart dawny Polska v Warszawa. Porto, alqueira soli: raza i miara do towarów płynnych v. Lisbona. Praga Czeska teraz iak Wiedeń. strych dawny viertel ~ maassel = seidel..... dawna beczka czeska =r eymer iai pintun i seidel. pinte Prussy v. Berlin. Ratysbona. schaff = meess. "meess ; : wina: eymer duży = viertel = köpfel, evmer maiy = köpfel. köpfel sr seidel.. : piwa: eymer = köpfel Rawa. kwart dawny Rawenna. rubbo Rewal. last = tonnen = lof= aikulmet = g stof. lof wina: oxlioft = i i ahm = anker=io stof quartier. stof. piwa i wódki: beczka do io stof. stoi Rossya. czetwert =r osminy poiok = cze twerików garcom.... wedrą = czetwerików Osmuszków ( kruszków ) kruszka o iao io i

113 Porównanie szczególnieyszych Europeyskich i innych miar do towai'ów stałych i płynnych. Nazwiska kraiów i miast. Miary do towarów stałych Miary do towarów płynnych cale fran- Ułomki cale francuzkie sze- cala sze- Ułomki Guzkie sze- cala sześciennegścienne cienae ściennego Rosztok. i fuder = oxlioft = ahm = anker =o eymer = i viertel = ao stiibchen o kannen = quartier (pot) po oessel. pot powinien trzymać. last ~ dromt = seht fiel = fass (viertel) po metzen (spint). scheiłel. Rotterdam. last = sak po arhtendelen. boedt = io sak. sak. wina: stoop Ryga. last żyta = Jof, pszenicy i ięczmienia = lof; słodu, grochu i owsa lof. loi = tonne, i lof = kulmet fuder rs ahm = anker = wedrą =: viertel = stoi. stof Rzym. rubbio = scorzi. botta = brente = barilli. barillo = ^ rubbi = bocali = fogliette ~ cartocci. oleiu: bocale = cortocci = barillo. Sandomierz garniec dawny Sardynia. resliere = starelli == imbuti. starello. Sieradz, kwarta dawna Stambuł. fertin = kisloz. kisloz alraa :. Stralsund. last = drümt =r a tonnen =^ scheffel = fehrt (viertel) = i metzen. schetfel wina: oxlioft ='{ ohm= anker = kannen =x polt pegel. pott. piwa: beczka = pot. Sycylia. salma grossa = tomoli po quarti salina generale tomoli po do modelli: i oo a i igo > v

114 Porównanie szczególnieyszych Euröpeyskich i innych miar do towarów stałych i płynnych. Nazwisko kraiów i miast. miary do towarów stałych cale francuzkie sze- cienue. Ułomki i o cale francala sze- CUIkie sześciennego s'cienue miary do towarów płynnych Ułomki lo cala sześciennego Sycylia, i tonna ia salme po quarteri czyli quartuci.» i salma w ivfessynie w Syrakuzie Szafauzya. i malter = miitt viertel = ' vierlein ss müssei. i miitt i maass Szczecin iak Berlin. scheffel dawny. Szkorya. quarter firlot pszenicy.... ięczmienia pinte Szlązk Austryacki. scheffel.... kwarta = eymer Pruski v. Wrocław. Sztokholm v Szwecya. Sztutgard v. Wirtemberg. Szwecya. i tonne = a span zs halbspan = viertel zs kappor ss kannen = na stoop = quarter ort wina: fuder = a pipen oxhoft ahm = is eyiner = a anker o kannen po a stoop. stoop. i tonne słodu... '.. tonne soli i wapna... tonne do towarów płynnych ale ido mąki miksaji ryb używana = kannen = stoop quartier = i junfern. Toruń scheffel dawny Trewir. malter.... ; Tripoli Bar. caffise.... tibero mataro do oleiu. a io a o o ga

115 Porównanie szczególniey szych Europeyskich i innych miar clo ' towarów stałych i płynnych. Nazwiska kraiów i miast. miary do towarów stałych cale francuz kie sześcienne Ułomki cala sześciennego miary do towarów płynnych! cale francuzkie sześcienne ^łomki la cala sześciennego Tryest. i staro poloniki.... wina: i orna = bocali. i bocal oleiu: i orna..... Tunis, caffisse mataro do oleiu..... do wina..... Tury*, i saccho = staie = mine = copelle = emine = io quartier! TT o coupes, wina: i carro = brente. i brento = rubbi zz pinte rr boceali = io quartini. pinta Tyrol v. Botsen Ulma. imy = mittlen = a metzen = vierthelen. mitlle. Walencya. cahiz = barsellas sz celemines = quarterons. wina. carga = i arrobas (cantaros). arroba = acumbras.. Warszawa. korzec dawny..... nowy. beczka dawna = garcom ;. garniec dawny garniec nowy..... Weclar. meste maass Węgry iak Wiedeń, używaią iednak następuiących miar do wina : eymer..... ; Węgry wyższe, anta!..... nizsze.... anta! tokay..... ioi * io t* I i io oo a

116 Porównanie szczególnieyszych Europ eyski eh i innych miar do towarów stałych i płynnych. Nazwiska kraiów i miast. miary do towa- w stałych cale francuzkie sześcienne Ułomki cala sześciennego miary do towarów płynnych cale francuzkie sześcienne Ułomki cala sześciennego Wenecya. i sacco~ij stari = quarti quartier! wino: i bigoncia amphora = quarti. Werona i mirello wina: i brenta =r basse = botta Wiedeń. i muth = o metzen. i metze i fuder = cyiner. i dreyling o «ymer. i fass sr eymer. i eymer o maass = seidel.. Wirtemberg. i Simri = srheifcl i hellaichmaass = { ia ąymer triibaichmaass = hellaichmaass = eymer (ohm) = J fuder Wirtzburg. kornmetze..... hafermetze eymer po triibaich maass. friibaichmaass a hellaichmaass. W izm ar. scheflel Wrocław. scheifel dawny..... eymer =r topf ~ quart =z quatierlein, Zeeland. sak l, a o a * o

117 R O Z D Z I A Ł IV. O wagach czyli miarach ciężkości. io Podział i oznaczenie wag, różni się prawie we wszystkich kraiach; równie lak miary długości, powierzchni i obiętości. W naywiększey części kraiów ulega dotąd nieiednostayriości waga handlowa, waga medycynalna, waga pieniędzy, srebra i kleynotów, niemniey waga menniczna. Ponieważ zaś waga handlowa naywięcey publiczność interessuie, przeto następnie zamieszczone tabelle, powiększey części do takowey zastosowano, wszelako nieprzepomniano dotyczyć z innych gatunków wag co iest naypotrzebnieyszem. o wagi menniczney przyięta iest Kolotiska mark (marka) w Polsce, Niemczech i Państwie Pruskiem, iako waga normalna, i iest też używana iako waga złota i srebra. Waga zaś medycynalna iedynie tylko po aptekach używaną bywa. Przy ustanowieniu nowo-polskich miar ciężkości czyli wa<r, w stosunkach handlowych, wzięto za podstawę nowo-'rancuzkie, z powodu spostrzeżoney w nich akuratności, a nawet nazwisko i ciężkość mil/igratnów francuzkich, przy nowo-polskiey wadze zamieszczono. Podział nowo polskiey wagi handlowey iest następuiący: cen tnar P o d z i a ł uncyi łutów drachm Centnara. kamieni funtów Skrupułów granów gramków miligramów i ltioo & oo piooj OOO oo'ioo i oo»oo ' qboo OCO Ql ob OO* i. I i H i t). io a i»

118 io i. Gramme nowo-francuzkiey wagi " trzyma wedle Eytelweina,^ Hollenderskh h assow, o Angielskim irojgran, Kolońskich tak zwanym richtpfenige Przeto funt nowo-poh*ki\ równa się,f > Hollender.-kim ansom ~,^* Angielskim troygran ~ :iio,iio Kolońskim ric/up/enigom. Do wagi aptekarskiey Polskiey siuiy podług Pharmacopoeia Regni Połoninę, P ursoviae fi funt Noryąiberski, rat hubo o funtów JNorymberskich zz markom Kolońskim,\czy li funt aptekarski ma się równać z ioo, ricfrtpje unikami Kplońskiemi. Podział iest taki: \. Funt liczy uncyi, uncya drachm, drachma skru-. puły, skrupuł granów. Ponieważ nowy Polski fant handlowy zz no,i rlchtpfennikom Kolońskim, więc bez znacznego chybienia ioo funtów Polskich nowych noi funtom Polskim aptekarskim czyli funt nowy Polski funtowi, uncyi, drachmom, i skrupułowi,,o granom wagi aptekarskićy Polskiey. Funt aptekarski Polski łutom drachmie granom, miligramom wagi handlowey Polskiey... Porównanie nowych Polskich wag z dawnieyszemi Koronna- Polskiemi wagami. Dawnieysza waga Polska, i iey podział został przez konstytucyą roku ustanowiony, podług ktorey kamień funtów, funt łutów Wrocławskich trzymać ma; daley centnar kamieni, funt okrętowy i kamieni, marka łutów. Ztad wynika, że dawnieyszy funt Polski równał się we wszystkim Wrocławskiemu, lecz podział wag różnił się od Wrocławskiego. Podług Eytelweina funt Wrocławski trzyma, francuzkich granimów, przeto funtów nowo-polskich zz ooioo dawnieyszym funtom Koronno-Polskim.

119 Tabella zamiany nowych Polskich wag handlowych z dawnieyszemi Koronnemi Polskiemi wagami i wzaiemnie. Waga dawna Koronna lutów imieni Waga nowa Polska Waga nowa O Waga dawna e. u 's Polska w a> -o a u E s cc 'E Koronna CS " * v St o fc a S w c fcc s O -< c co a V M»T< ca - y V -Si 'n bo U a jsl lut czyni I łut czym luty czynią łuty czynią S, q _ oo, Z #fi On i ' " q o "> czyli funt i > o o funty X i ' J czyli i funt - i funty o i o i x o i i io i i ia i I o - i ' i l o i lub ikamień x r X cz^li ikamień kamienie i o a kamienie a. czyli icentnar - lub centnar i i i centnary l c) centnary i i i x. i i i i ii» «. " U o ' i i o i. i, i io

120 io $., Porównanie nowych Polskich wag z Litewskiemi wagami. Wielkość i podział Litewskiey wagi iest przez konstytucyą z roku ustanowiona, podług którey funt Litewski o piątą część mnieyszy być ma, niż owczasowy Berliński. Podział iest następuiący: centnar albo berkowiec kamieni funtów łutów oo o Funt rzeiniczy Litewski trzyma o łutów nr funtowi łutom wagi handlowey. Funt handlowy równa się, francuzkim grammes, przeto funtów nowo-polskich zz funtom Litewskim.

121 i Tabella zamiany nowych Polskich wag handlowych z Litewskiemi wagami i wzaiemnie. Waga Polska nowa Waga Litewska W aga Polska nowa i O H u u * - "s v o u -o w a Waga Litewska ffl o C c feh E * * Ol ) u O kamień funtów Ułomki luta i lut czyni a łut czyni a łuty czynią łuty czynią - Si,. l -? - i. i, i a czyli l funt funty i czyli funt *> funty i '? i J» - i o s ' q o i o czyli kamięń» a czyli i kamień kamieni a o kamienie i i i i ) czyli i centnar czyli centnar centnary centnary f. V i > I i i i i i i ' '» i o o () - i» kamień» "V«

122 ios. Porównanie nowych Polskich wag z Rossyiskiemi wagami, W Rossyi ma tak zwany ber ko wiec pudów zz oo fantom, i Fant trzyma łutów, każdy zaś łut zawiera trzy zolotniki, i zastępuie zarazem wagę złota, srebra i menniczną i Funt trzyma, milligrammów Hollenderskim assom n Kolońskim tak zwanym richtpfennięom, co się zgadza % z funtem Rossyiskim który się znayduie w mennicy tuteyszey. Przy probowaniu złota i srebra, bywa zolotnik, których, funt czynią, ieszcze na części podzielony. Funtów nowo-polskich ~ funtom Rossyiskim.

123 log Tabtlla zamiany nowych Polskich wag handlowych z Rossyiskieml wagami i wzaicmnie. Waga Polska nowa tu S o Waga Rossyiska s -o»o a. -o i»rl ' «E > O Waga Rossyiska Waga is»s u «a kamieni olska nowa funtów > łutów Ułomki łuta i lut czyni łut czyni a luty łuty czynią, o r - o c t o n fi o, ^ l ^ i _ < ' ai ] o a o o czyli i funt. czyli funt a funty i a funty? i. o «_ o o a oa o L o i a ^ a i czyli i kamień o a kamienie i o czyli pud i i, * pudy a 'i czyli i centnar a i a V centnary a i a l i i, a, << i fi i l-!. i i czyli berkowiec,. a berkowce...! i ia U) i i, o i j, a

124 to S-. Porównanie nowych Polskich wag z jdustryackiemi wagami. W państwie Austryackiém przy wadze handlowćy trzyma i tak zwany saum funtów; przy odważeniu stali, bywa po tak zwanych lágel liczony, z których każdy funtów, a zalérn saum stali ogólnie tylko bo funtów wazy. Centnar trzyma kamieni (stein), rachuiąc każdy po funtów, tak zwany karch oo funtom, funt ma tak zwanych vicrling czyli uncyi albo łuty, każdy łut po kwent. Funt wazy o,oi Francuzkich^raw/wes m n, Hollenderskim assom ~, Kolońskim ricktpfennigom. Wiedeńska waga do złota i srebra iako też menniczna iest tak zwana mark zawieraiąca w sobie łutów kwent o dukatom fennigom zz. tau zwanym rndndel gewic/its-gran ricktpfennigtheile i waży i, ílollenderskich assow, czyli, Francuzkich grammes. Pięć Wiedeńskich mark czynią sześć Kolońskich mark Funt aptekarski skłaclaiący się z uncyi po drachm, dra chma po trzy skrupuły każdy po granów czyni podług Vega Hollenderskich assow zz, Francuzkim grammes, a przeto do $ procentu cięższy niż zwyczajna aptekarska waga niemiecka. Cztery funty wagi aptekarskiéy zz funtom wagi Wiedeńskiey handlowćy. Do ważenia kleynotów, waży tak zwany karat grany, zawiera iący, iak Vega twierdzi richtpfennigvw Wiedeńskiey vagi menni cznéy, więc Kolońskich richtpfennigów albo Hollenderskicli assow ZZ,o Francuzkim milligrammom. iooo Nowych Polskich funtów równe są funtom Wiedeńskim. Tabeli

125 Tabella zamiany nowych Polskich wag handlowych z Anslryackiemi wagami i wzaiemnie. Waga Austryacka Waga Polska nowa» - c - fe ^ rt < a a a 'l O S <B U Waga Austryacka u 'a V H 'e ni V Waga Polska nowa fc ft " a " a E»-H D lut czyni i Jut czyni luty czynią lutów czynią * i a > _ a o i _ i _ o ao i a» a i o ai o i czyli x funt _ czyli funt funty i funty _ a i a a - _ i a l z g i i i * ao i i a czyli kamień a czyli kamiań kamienie a kamienie h a i i cyyli centnar la i czyli centnar i centnary a a centnary a ll ' i _ a i i _ a i _ i J «l _» o, la Q J i S

126 s.. Porównanie nowych Polskich wag z PFrocławskiemi wagami. W Wrocławiu aż do czasu zaprowadzenia nowych miar i wag w Państwie Pruskiem w roku trzymał tak zwany szijffiind, centnar i, a kamień, (stein) czyli laep funtów. Funt każdy po uncyi, łuty albo kwint rachuia c, trzyma podług Eylelweina, Francuzkich grammes zz. u Kolońskim richtpfennigom rz o Holenderskim ąssom. Do ważenia złota i srebra służy tak zwana mark zawieraiąca uncyi, łutów, kwint, denarów, i helłerów. W Wrocławiu rachuią marków mieyscowey wagi na mark Kolońskich. Z powyższych przeto podań wypada, że funtów nowopolskich równe są oooo funtom Wrocławskim.

127 Tabella zamiany nówych Polskich wag handlowych z Wrócławskiemi wagami i wzaiemnie. n Waga Wrocławska Waga olska nowa Waga Polska nowa ss Waga Wrocławska is -i o ^ ta 'O w S a v SE o UJ OH c. fch D»«pi łut czyni D ( łut czyni a łuty czynią łuty czynią a centnarów l ~ i i» $ a OL a a o o o _ a czyli funt a czyli funt I? funty o a funty i a i _ i i _ i. i a i i» i i i a czyli kanreń i czyli kamień a kamienie i aa o q a kamienie o ai o czyli centnar a ' czyli centnar centnary a centnary a a i a a _ l a ao io «a > a i i o i a a Ó > a a la a, i > a * centnarów kamieni B* Q ***

128 n. Porównanie nowych Polskich wag z Berlińskiemi wagami. Funt Pruski ma się równać stosownie do nowey organizacyi miar i wag, z ciężarem sześćdziesiątey szóstey części stopy sześcienney pruskie y wody przedystyllowaney w próżni ważoney w temperaturze i stopnia termometra Raumura. Następuiąca tabella zawiera podział wagi handlowey menniczney, złota i srebra. centnar funtów mark łutów kwentchen gran ioo o * Centnary, funty łuty, i kwentchen, stosuią się do wagi handlowey, *aś mark i gran, do wagi menniczney, złota i srebra. Laszt okrętowy tak zwany schifslasi, trzyma oo funtów. Centnar bywa ieszcze prócz tego na ciężkich kamieni (stein) pó funtów, i na letkich kamieni po ii funtów podzielony. Funt medycynalny trzymać ma Pruskich łutów, uncya łuty, drachma i łuta, skrupuł łuta, a gran łuta.

129 Do ważenia kleynotów służy karat który się dzieli na \ i \aratów równać się maią Pruskim kwentchen> więc karat o,oioa Pruskim łutom. Według twierdzenia Eytelweina, trzyma funt, Pruski wagi handlowcy? menniczney, złota i srebra, ii grammów ~ ) Hollenderskim assom. Funt medycynalny Pruski trzyma o, grammówzz, Hollenderskim assom. Gwicht do kleynotów karat trzyma o,o grammów ZZ >i Hollenderskim assom nowo-polskich zz oooo funtom Berlińskim. Przeto funtów Przed zaprowadzeniem nowey organizacyi miar i wag trzymał handlowy funt Berliński, grammów. Funt menniczny, grammów Funt aptekarski,o grammów. Przy podziale dawnieyszey handlowey wagi Berlińskiey łrzymal centnar ciężkich, a letkich kamieni, czyli funtów, funt trzymał dwa mark mark uncye, uncya łuty, lut kwent y \kwent pfennige, pfennig heller, heller * richtpfcnnige. Tak zwana schijfslast (łaszt okrętowy) trzymała schifpfund zi o licsspfund ~ o funtom wagi handlowey. Podział wagi medycynalney dawney był ten sam co teraz; dawny karat Pruski do ważenia pereł i dyamentów, równał się karatom Angielskim.

130 u Tabella zamiany nowych Polskich wag handlowych z Berlinskiemi wagami i wzaiemnie. Waga Berlińska Waga Polska nowa Waga Polska nowa» la Waga Berlińska 'O u s U CS w B a 'O ; M a C a i c a i ~ c c V <D D lut czyni lut czyni i luty czynią Z a luty czynią a o _ a q lo _ IS i ao ao a o. o czyli funt czyli t funt funty funty a a ' a i a _ i l _ a ao a.. Q - lo > ao J czyli letki kamień ta a» a czyli kamień ciężki o kamieni a «o? ai _ i czyli centnar aa czyli centnar a a centnary la a centnary a. a a o i _ a i _ io i.. «i? i * i la

131 $. g. Porównanie nowych Polskich wag z dawnieyszemi Francuz/cierni ii wagami. Podług dawnieyszéy wagi handlowéy Francuzkiéy trzyma i millier f charges po quintaux, i każdy quintau funtów (livres wagi markowéy (poid de marc) czyli gwicht francuzki troy zwany. Funt ma następuiący podział livre marcs onces gros deniers grains Ql iq Co { - Funt wagi markowéy {livre) trzyma Hollenderskich assow c(,o francuzkim grammom. Funt wagi do iedwaliu zawiera tylko i uncyi wagi markowéy. Waga Aptekarska czyli medycynalna iest funt markowy, który się składa z onces po drachmes, drachme po scrupules, scrupule po grains.

132 i IB Waga do złota, do srebra i menniczna iest pół funta markowego czyli marc, zawieraia^cy w sobie onces, gros, deniers, o grains. Waga probierska iest ten sam marc zz carats pó parts, każdy part po i prims czystego złota, a po deniers każdy po grains dobrego srebra liczona. * Kleynoty i perły bywaią na onces trzymaiące i carats po grains wagi markowey ważone. Carat który też w w i i w i podzielony bywa, waży, assy Hollenderskie. Funtów nowo-polskich zz o funtom Francuzkiey wagi markowey. Tabella

133 Tabella zamiany nowych Polskich wag handlowych z dawnemi Francuzkicmi wagami i wzaiemnie. > Waga Polska nowa a C Waga Francuzka dawna ', C" livres onces il Ù a è Waga Francuzka dawna Waga S w a V * - Polska łut czyni. once i łuly czynią a H.. ' r- i g i czyli marc t ' q - T i i. r. i i? i : o i czyli i funt i czyli livre funty i o livres i i _ i i i o _ o o ' V ; czvli i kamień o kamienie i o i o czyli i centnar i i centnary S «i. i i czyli quintan > - i oo czyli charge, i o i millier a - ** c O ' a fg - C M O

134 . o. Porównanie nowych Polskich wag z nowemi Trancuzliemi wagami. Przy nowo francuzkiey wadze gramme staie się iednością, i ma następuiące wyższe i niższe podziały. myriagramme decagrammes grammes *,» too Gramme bywa na decigrammes, na centigrammes, na milligrammes dzielona. Gramme która się równa ciężarowi i sześciennego centimetre maymocniey -przedystyllowaney wody w próżni ważoney, mianowicie przy stopniu termometra na części podzielonego,, lub przy kilogrammes hectogrammes stopniu termometra Raumura, trzyma dawnieyszey wagi Francuzkiey markowey, granów czyli,i Hollenderskich assów. Przeto z naymocniey przedystyllowaney wody waży: Sześcienny metre myriagrammes granom wagi markowey Paryzkiey.

135 loo Sześciennych decimetres myriagrammes ~. sześciennych decimetres i,. Sześcienny decimetre kilogramme,*. sześciennych centimetres hectogramme,. sześciennych centimetres decagramme,. sześcienny centimetre ~ gramme ZZ, sześciennych millimetres ~ decigramme, sześciennych millimetres rr centigramme zz, sześcieny millimetre ~ i milligramme, granom dawnym Paryzkim. Z resztą źadney niema różnicy między wagą handlową, do złota, srebra, kleynotów, aptekarską i innemi, lecz Wszystko bez wyiątku równemi wagami odważone bywa. Przy nowo francnzkiey wadze do próby złota, srebra i menniczney, iedność czyli ogół, do którego,,, grammów i t. d. rozumieć można, bywa podzielony na decimes, centimes, i millimes czyli w, i części. Z powyższych przeto wskazówek oo francuzkich grammes funtom nowo-polskim. *

136 Tabeïla zamiany nowych Polskich wag handlowych z nowerni Fi'âncu'/kiemi wagami i wzaiemnie..waga Polska nowa Efl <U. S.B S be kiliogram- mes Waga nowa Francuzka * ' a er. Ot <U u a> decagram- j mes i grammes i s? S u ) centigrammes i g Waga nowa Francuzka J&^ra Polska nowa 'I i łut czyni - a a milligramme luty czynią a czyli centigram ' centigrammes lub decigr.! decigrammes (gramme) >- grammes. a. o n i. ig a ao O a a (decagramme) ia o a decagra mes - a czyli funt i! a io a funty i i. a i a a ' ' f a a i'o o, a (hectogramme). - - a a hectogrammes i ao V i lti o -czyli ;kaoiień l lsi as a kamieni a X i -rży Ii i centn. ô i centnary a a ( kiliogramme) i ' a kiliogramm&s o a -- l a > io (myriagramme) o a myriagrammes S. o. i centnarów > c J granów a U I s

137 $. i. Porównanie nowych Polskich wag z Kolońskicmi. Pomiędzy wagami handlowemi w Kolonii trzyma centnar funtów; funt ieden zawiera marki, i podług Eytelweina, Francuzkich gramnies ~ Hollenderskim assom. Mark (marka) która tak w Polsce iako i w Niemczech zastępuie mieysce wagi menniczney, a nawet w bardzo wielu miastach niemieckich, clo ważenia złota i srebra używaną bywa, trzyma, grammes. Pomieniona marka mówi Eytelwein dla tego pewnieysza niż inne dawnieysze wagi Niemieckie utrzymana, bydź może, że w Kolonii nad Renem exemplarz oryginalny znayduie się i że marka ta iako istotnie Niemiecka waga, z starannością w mennicach zachowaną, zostaie. Waga o którey T mowa, iest iedną z naydawnieyszych w Niemczech, ile że około połowy wieku dwunastego iuż użytą była. Piozmaite, chociaż nie wiele różniące się podania wielkości Kolońskiey marki menniczney, w niektórych mennicach kraiów Niemie

138 ckich czynią potrzebę zebrania tych porównań, które się do wielkości pierwiastkowéy wagi w Kolonii nad Renem ściągaią. Do naydawnieyszych i nay lepszych podań, należy Eisenszmita (de pondéré p..) podług którego marka Kolońska o granów Paryzkiéy wagi markowéy zawiera. Póżniey zaś Tillet (me/noires de Vacad, de Paris année ijbj pag: o) zważywszy przesłaną mu kopią Kolońskiey marki znalazł, że takowa o Paryzkich granów waży. Owe ostatnie porównanie wagi markowéy uzupełniła Konimissya nad miarami i wagami w Departamencie jruhr zwanym ustanowiona dnia Stycznia. Przy odważeniu znalazło się, że waga Kolońskiey marki, gramów prowi- orskich zawiera, ponieważ natenczas nieznano ieszcze terażnieyszych > grammów. Obecnie stosuie się waga gramme prowizorskiéy do teraźnieyszey iak i,i do,. Zmieniwszy więc podług tego owe, prowizorskie gearnmy na teraźnieysze (grammes definitives) natenczas wykaże się, takichże grammów na wagę Kolońskiey marki. Podług Tilleta znaydziemy w teyźe,, a podług Eisenszmita,ii grammów. Nay większą więc iaka między ow r ą wagą różnica zachodzi % iest ieden gran Paryzki, czyli około milligrammes, a ponieważ owa wielka skrupulatność Eisenszmita w odw r ażaniu, ró

139 wnież z porównań innych wag wypływa i oprócz tego tai waga równa się z wagą marki Kolońskiey która w mennicy Berlińskiey się znayduie, przeto istotną wagę marki Kolońskiey, grammea ~ Hollenderskim assom cenić można. Podział Kolońsktćy wagi srebra. funt mark uncyi łutów quent granów fenników richtfenników oc to i - ił &! Oprócz- tego bywa, że czasem fennig na dwa hellery dzieli się.

140 Podział FLolońskiey wagi złota. niark uncyi karat gra en richtfenników!» Marla Kolońsla zwykle bywa w sposób następuiący podzielona. mark j uncyi łutów engels assów richtfenników, l >» o n I V Przeto funtów nowych Polskich równa się zupełnie oooo markom Kolońskim. quentów Poró

141 Waga Polska nowa X S Porównanie nowych Polskich wag handlowych z Kolońskiemi wagami do złota, srebra i mennicznemi. Waga Kotońska Waga Polska nowa m* "'c fc < s -o L r ^r -o Waga Kolońska * = 'O -a r O. U f i i? ^ - * J--C M w la D S granów a U.spa l miligram cryni i i richlfennik ^" mil igra mó w czy«i ą i 'o o Ooi i i i- i oi _ i _ oo. -i- i czy li grani k i i graniići i ~ { czyli gran l sg i? ( ass) i - a grany q o ' o."o _ ; o - _ i o _? oo - o a ii no ^, i i _ i.o _ gg oo I oii ceyli skrupuł a oo ' skrupuły? (engcl) oa czyli drachma engei(quent) drachmy i i quent _ I czyli łut i (łut) łuty czyli uncya i łuty (uncya) Ś uncye. uncye jśooo _ i isoa _ i oooo _ ->- oo _ OOO. o» so» czyli { funta. io (mark) czyli funt i i ii I io marki (fnnt) >

142 Tabeli» zamiany nowych Polskich wag handlowych z Kolońskiemi wagami handlowemi. Waga K dońska* Waga Polska nowa O 'O & ' w fe > /C Waga Polska nowa a a OJ 'O c c s = Waga Kolońska 'O Ö ' s a w S S J C ^ C CD ^ ch ** a> V o u M i łut czyni łut czyni. i łuty czynią z łuty' czynią o _» ~ io i. czyli i funt o. funty cayli funt fio funty i. > J _ i -J - i i * i a ~ JO io o roi - io o» is - o ' o a czyli kamień a czyli centnara kamienie I '.. ] i czyli centnar l ' czyli centnar ^ l centnary l l centnary ' i ' l i o o i o? i io» ' i

143 $., Porównanie nowych Polskich wag z NorymberskiemL Przy wadze handlowcy w Norymbergii trzyma tak zwany sz'ffund (funt okrętowy ) oo fantów, centnar zaś funtów. Funt i trzyma marki czyli łutów po kwenty każdy kuent po fcninge. Funt handlowy wedle Eytelweina trzyma o,g Francuzkich grammes. Przeto funtów nowo-polskich z= oo funtom handlowym Norymberskim. Funt aptekarski uncyi iest J częścią funta mennicznego. Przy wadze menniczney, złota i srebra trzyma funt ieden markiy marka piertung uncyi =Z łutom zz kwent, fennikom ZZ no dukatowym assom. Przy próbowaniu złota marka bywa podzieloną na i karatów po granów.; przy srebrze zaś na łutów po kwent, 'każdy kwent po fenników. A Przeto nowych Polskich funtów iioo funtom wagi Norymberskiey do złota, srebra i menniczney. *

144 io Tabella porównania nowych Polskich wag handlowych z Norymberskie.mi waeami do złota srebra i mentiicznerni. V'\ aga Norymberska Waga Polska nowa o > -w o H CS c - Waga Norym- J S v ** o - E U Waga Polska nowa "O r> a -o a s s s ' berska - O v O ps «a. c E u l' i-t-i a CS -O «> 'e fe «p( a ra ś ~ or. s D E i inilligrarn fennik - niilligrammów fenników i s OO i oi OO i czyli quent J oo quent ggo oo i i oo czyli łut ' czyli granik oo łuty (uncya) graniki Ś a IO «o _ ' i oo i J czyli gran grany czyli yiertung o goo '. >oi _ i i o i i r a i ezyli maik - > ooo ii I» tó O a czyli skrupiił r i ii skrupuły' -. czyli drachma ' o drachmy O - i a < & czyli lut i oq i a i łutów czyli uncya, i o uncye ' I a!. a og! IO - i o ' o i a czyli i funta i czyli ftmt czyli funt i - u ; oa a funty, oooo

145 ix Tabella zamiany nowych Polskich wag handlowych z Norymhers\iemi wagami handuwcmi. Waga Polska nowa ( S łul: czyni łuty czynią l = is czyli funt» funty Si ~ ~ j - _ czyli kamień i kamieni czyli centnar centnary W aganorymberska Waga Polska nowa O O rh & w u!s s 'O»J Ł Waga Norymberska <B 'O _ ys S a C O m-t c «** o»^ O»TH *H ) o O i i fut czyni qi luty czynią ii z ' Ś l Xi ia gi i ii! «o i czyli funt i funty ' i u) i o l ^ V U i i ' i J -! ~ «,«- o - czjli centnar centnary ~ l i i i * i o ' o * o i qi go ' ^

146 S. Porównanie nowych Polskich wag z Angielskiemi wagami. Przy wagach handlowych w Anglii, i tun trzyma hundreds czyli centnarów; centnar ieden quarters czyli funtów, wagi zwaney avoir du pois. Taki funt trzyma uncyi ~ drams ~ ii quarters, i zawiera wedle doświadczenia Eytelweina,oi Francuzkich grammes czyli Hollenderskich assów. Przeto nowych funtów Polskich równe są funtowa Angielskim avoir du pois. Przy wełnie łaszt bywa do tak zwanych sacks ~ weys zz tods i stones cloves albo nails zz funtom avoir du pois liczony. Bella wełny trzyma o funtów. Tun czyli fudder ołowiu w Londynie i w Hull trzyma I $ w rolach hundreds, w Newcastel, w Sztokton. A Seam szkła trzyma stones po funtów, kamień mięsa funtów, łaszt prochu beczek po funtów. Funt do ważenia iedwabiu zwany królewski trzyma uncyi czyli i funta wagi a,voir du pois. Przeto funtów nowych Polskich równe są Angielskim funtom Królewskim. Złoto, srebro, pieniądze, chleb, zboże i różnych gatunków likwory bywaią odważone na wagę Iroy zwaną (troywheight) do którey posłuży podział następuiący:

147 i pound Ounces penny wheights grains Mites i o o,. o a periot Nawet i mi ta bywa ieszcze w droits ieden droit w w blanks podzielony. periots Funt troy trzyma wedle Eytelweina, grammes czyli - Hollenderskich assów. Przy próbie dzieli się funt troy na karatów po grains, każdy grain po quarts czystego złota, przy czystem srebrze n»a uncyi po pennywheights. Kleynoty i perły ważą się na karaty trzymaiące grains lub (eż na całkowite, lub na f, i, karata. Wedle Eytelweina trzyma Angielski karat do kłeynotów ^ Kolońskich richtfenników co czyni o,o, Francuzkich grammes ~,. Hollenderskim assoni. Waga aptekarska iest również tak zwany funt troy trzymaiący iz uncyi, drachmo w, skrupułów, grains. J powyższych podań wynika, że nowych Polskich funtów równe są oooo funtom Angielskiey wagi troy zwaney.

148 Tabeli«zamiany nowych Polskich wag handlowych, z Angielskiem! wagami złota i srebra (troygwicht) zwane mi. Waga Angielska Ml Ja CD <H M > i) >- a E B 'i R E V a. D I pound ounces grains j Waga Polska nowa» ; drachm j skrupułów +J Waga Polska nowa Waga Angielska c -o '. CSj >> u -o U a «a a ć l i a ^rt Z 'i & s i milligram o mite a milligramów a - i i - _ i _ czyli granik a a gra ni ki l czyli grain q i a a - i czyli gran. grains L a grany * % a Y' i i i I i o i ~ : i i i i JO O a czyli penny wheight i ii a a czyli skrupuł ~ r,jo pennywheights 'O i o a skrupuły czyli drachma a drachmy i l -» i go czyli łut. i i a łuty (uncya) -, a uncye i ib ^ czyli ounce a i i a ounces a i i i i i ł U i o lo a ii io i io a a czyli funt i i aa i a czyli pound i ia oo konty- - S

149 i Kontynuocya tabelli zamiany nowych Polskich wag handlowych z Angielskiemi wagami zfota i srebra, (troygwichł) zwaneiui. Waga Angielska Waga Polska nowa - tn V w ffl Waga Angielska & I ND '>> t s «h t - ~ i u u Waga Polska nowa c < p* C B S <D u 'l a a h w u fi t-» O oc ^ J' MS c B.* u O. ** S u: *o h t> V "W tsc s E M E~ E u E i * i funt czyni _ U s pound i I ia a funty czynią a I i a '»! i IO ' l I i i i - li i I, i V ' o o a o a. a czyli kamień i a i ia o o a o. i o a o o i a a o o i». a a q i i i o i la czyli centnar i i I a centnary i i. i. i!. I oo i i ' oo i. oo * g i. ) i i i Q i oo i _ OO «o». a. '

150 i TabelTa zamiany nowych Polskich rra> handlowych z Anpielskiemi kandlowemi avoir du poid gwiclit zwanem Waga Angielska Waga Polska nowa te z* S V ce u «O "Waga Polska nowa T E s- E s O a Waga Angielska "O w u E E i s E CU H E «H a-h *** a. OJ D O i lut czyni «dram! a luty czynią i o» ai i a ' l o aa ~ Q ix czyli ounce a ao i ounces a a czyli i funt * a funty aoi» * l czyli pound a pounds i i i i )o a». i la i o o ' ai o. a - -» iai - n ao aa i o» ao o a i a czyli i kamień aa, o a kamienie - ao i» * czyli i centnar a Czyli hundred I centnary i" a hundreds a o o - ' - x a i x i ' a a.»! < la

151 I I Tabella zamiany nowych Polskich wag handlowych z Angielskiemi karatowemi do perłów i dyamcntów. Waga Angielska Waga Polska nowa a Waga Polska nowa -J a rt Ł. C ht Hto «. _ es n e E rt* Waga Angielska ' >v. O E '' ~ i O. sl u J VI So l t - «- S C cs jf E s a ~ S, g K E fe w miligram miligramy czyli granik a graniki czyli gran grany H _ czyli strupuł skrupuły czyli drafchma drachmy czyli lut l i o i W * W o no io O o karata ji r czyli grain _ karat ~ o o o ~ oo oo oo ] w-*». _ 'J I i \l > I» > i i " i p % (>c>

152 i Tebella zamiany nowych Polłkich wag handlowych z Angiclskleini liandlowerai Królewski-gwicht zwanemi. V\ aga Angielska Waga Polska nowa _ CO * Waga Polska nowa Waga Angielska -» c - i - jr" & ' " tfi łut c/.yni ounce "" łuty czynią. q i i - q i _ '. io lo? ia czyli funf i czyli pound lunty pounds q» >^ Q l punod! ounces < i f, i i i» i i JO o i i ł czyli kamień i o o, i o o o o o J I o o l i ' i fro i i io i j-zyli centnar i oo oo o i oo a B V i too, " I oo O -» I I i io XOOO, b l

153 . Porównanie nowych Polskich wag z Ilollenderskiemi. ig Przy wadze handlowéy Hollenderskíéy trzyma tak zwany szijfund centnary liespfund ~?r \ kamieni zz oo funtom. Funt trzyma wedle Eytelweina i Vega, Frencuzkich grammes Hollenderskim assom. Przeto nowo-polskich funtów ~ funtom handlowym Hollenderskim. Funt Hollenderski menniczny czyli troy trzyma podług dastecznieyszego wyśledzenia Eytelweina,, Francuzkich grammes. Podział iego iest następujący: funt mark uncyi engels assów l Przeto funtów nowo-polskich = oooo Hollenderskim 'royfunt.

154 Waga medycynalna whandluhurtowym,iesttensam funt troy zwany, zawieraiący uncyi drachmo w, skrupułów, czyli granów. zyiska, Mustenbrokska oo, zwyczayna Hollenderska funtów,»o Właściwa aptekarska waga iest f funta troy, i trzyma assow Holenderskich, i bywa na uncyi po drachmow, skrupułów, o gran podzieloną. Waga złota, srebra i pieniędzy iest tak zwany troymark zawieraiąca uncyi, engel o vierting troisken o deursken czyli assów. Przy probowaniu marka czystego złota zawiera karatów po granów, srebra zaś fęnników po granów, każdy gran części (theilchen). " Przy wadze kleynotów i pereł, mark troy rachuie się karatów każdy karat podzielony na \ -J i t. d. aż do karata czynią assów. Masło sprzedaie się na beczki, beczka Leydeyska waży, Frie- wszelako ostatnia łącznie z drzewem. W Amszterdamie również iest wużywaniu funt wagi Antwerpskiéy czyli Brabanckiéy, i podług takowego w handlu hurtowym sprzedaią żywe srebro, koszenille, iedwab i przędze.

155 Tabella zamiany nowych Polskich' wag handlowych z Ilollenderskiemi wagami mennicznemi roy-gwicht zwanemi. Waga Polska nowa W aga Hol lederska o - c i mark Ułomki assa Waga Ilollenderska > * - Waga Polska nowa > O > -s S l miiigramme S, as i a miligrammy oi assy i I iy. i. i oa! l f)! ioo _!_»! ł. _ i i czyli granik 'i o i a graniki i i ' l! o i i o czyli gran^ i i grany i o i i Û» oa _., _» a g o In i M O o czyli engei (), engel i a! o u»! _! i a ia i o _ a ł a o czyli skrupuf i a io skrupuły i» a l l f) czyli drachma' l,o i a a drachmy! i O i - _! ( czyli łut. ' i! a łuty ( uncya ) i a czyli uncya a ; a uncye i o uncye """" t a i ioi ; -I a! ]. ao i Si >! ' s i s k)i _ czyli mark czyli funt» i a maik (funt) II IL Ci - skrupuły * c I L *>o > y i t "O w. ; E cn ce milligramów ab SI

156 Tabella zamiany nowych Polskich wig handlowych z Hollenderskiemi wagami handlowemi. Waga Polska nowa Waga Hollenderska centnarów i funtów lutów * es = O & Waga Hollenderska Waga Polska nowa łat czyni lut czyni ł łuty czynią L luty czynią a J a i _ y i. _ o» i > ao i'i a - ' ( a o o. a czyli funt czyli funt Q fuuty U U J i i funty a i ' i o ' a Z i - o la G o i. IO i i? S ia>, i i» a czyli kamień * o i a kamienie i o i > _ g czyli centnar czyli centnar o centnary i a a certnary a o i Ś centnarów -o a łutów Ułomki łuta '-. a i o i i ii l ~~ i O l ol - ao ' Poro

157 . i Porównanie szczególniejszych wag Europeyskich i innych. NB. Skoro gatunek wag nie został wyrażony, ma się rozumieć ie iest wagą handlową. Nazwiska kraiów i miast. Assy Holenderskie Agra. i funt ciężki».. ;... i lżeyszy Akwisgran. i funt = centnara = siiffunt Aleppo, i rottol po,, drachm oka oo drachm metical do złota i dyamentów = drachm. i drachma czyli dromme Alexandrette iak Aleppo. Alexandrya. i rotol zauri :. '.... '... rotol zaidino forfori mine ; :.. :.... do złota i srebra drachma = quirat po grün Algier. rotol. mitigal menniczny do złota, srebra i dyamentów Alikante. funt ciężki do migdalo'w, anyżu, wełny = S uncyom funt lżeyszy Jo towarów kosztownieyszych r= uncyom cargo, aj quintal. quintal ~ görfuntom ciężki m = iżeysr.ym Altona iak Hamburg. Arnberg. funt '. -. Amszterdam. (..). sziffunt =z centnarom = ao liesfunt = J kamieni = oo flintom po troyfunt menniczny. funt aptekarski funt do dyamentów i pereł. mar'troy karatom., karata ;.... : Anglia vide Londyn. Ankona.' funt a oncom : Anszpak. funt nao iao S ioo a

158 i Nazwiska kraiów i miast. Assy Holenderskie Antwerpia, i charge = bailen oo funtom. siiffunt oo funtom. centnar funtom, t chariot funtom. x kamień funtom. funt.. waga do złota i srebra iak Amszterdam Archangel v. Rossya. Auslrya y. Wiedeń. Auszpurg. centnar funtom ciężkim. ï funt ciężki ; funt lżeyszy. mark menniczna = łutów = quent fennikom Bsdena v. Karlsruhe. Bamberg. centnar funtom, i funt Bauiermassing. do złota i srebro: «taił markom.... do dyamentów i poi łów karat gran Bantam. nil =:! real do złota i srebra Barcellona. quintal arrobom ~ io funtom. funt = unryom do złota i srebra i mark = uncyora ~ a quartes argi nuos 'o granos Bassora. chaqui miscal po drctmme do złota i srebra Batawia, do złota i srebra: i marktroy real...., real = steiver. do dyamentów i pereï ï karat grćin.... Hawarya v. Munich. Bazylea. i centnar = funtom. funt.... r. Bcngal tola złota srebra ;» pakka j katia. do dyamentów i pereł, palka relty.... Bergen iak Dania. Berli ( (jj. ). centnar ~ funtom, funt funt aptekarski mark menniczna grćin do dyamentów karatów quent Beru. centnar = funtom. funt do złota, srebra, iedwabiu i sóli i mark= łutom.. i funt aptekarski = uucyom Beyreyt v Ans/.pak. Biel. funt.... Bon.bay. do złota i srebra: tola = tyowaal po ^ gran po siouw. Bonu. do złota i srebra i mark a ioio, ls i y *, i a ^ a,,^ o,i og, ÍO

159 i Nazwiska kraiów i miast. Assy Holenderskie Bononia. i peso ~ Lire czyli funtom, i funt = oncie ;. do złota, srebra i przy mennicy ten sam funt, który się dzieli na oncie. ósmych części, carati, grani do dyamentów : oncici ferlini = carati o grani t funt aptekarski = oncye Borneo, do ziota i srebra: taił mntti Botsen. saum = centnarom po luntów. funt... : marł menniczna Brema. centnar = funtom. funt ciężki =: oo funtom. funt : waga do złota i srebra iak Kolonia. Brunswik. szijjunt =: iolie*funt po i funtów. centnar = funtom. kamień = do funtom, j funt -= lutom :. funt menniczny iak w Kolonii. Bruxella iak Antwerpia. Budissin. i funt.. ^ Chiny. catti taił. do złota i srebra : lail po części Curich. funt ciężki = łutom... :. lżeyszy = łutom : Cypr. rotole.,.,., oka waga do złota i srebra iak w Stambule Czechy v. Praga. Damaszek. I rotol.,,.»., Dania v. Kopenhaga. Delft.. funt.. i..... Delhy. do złota i srebra: tola a waala. do dyamentów i perłow: retty. Delmenhorst. funt iak w Bremie. Dortrecht. funt Drezno v. Lipsk. Dublin. funt = uncyom Dunkierka iak Francya. Edinburg. funt... i... Elbląg, dawny funt Embda. sziffunt = centnarom po funtów. funt Erfurt. centnar = i uniom. funt waga do złota i siebra iak w Kolonii. Falmouth. funt : ;?. Ferrara. lira oncie = ferlini = carati.. : Fez. rotoli i * o } ioi ioo goao, t)oo o, i 's *

160 Nazwiska kraiów i miast. Assy Holenderskie Florencya, i funt handlowy, menniczny, do Îota i srebra = oncie V denari grani < funt aptekarski iest ten sarn, tak podzielony : denara handlowy = \ scrupel, denari handlowych = drachma. Do dyamentów: carat = grani Francya. dawne wagi ( ) millier, charges po quintaux po funtów (livres), i livre. : nowe wagi ( o): myriagramrtie ~ hiliogrammes = hectogrammes decagrammes = grammes. gramme Frankfort nad Menem. centnar = funtom ciężkim =r funtom lżeyszym. funt ciężki.. lżeyszy..... v waga do złota i srebra iak w Kolonii. nad Odrą iak Berlin. Fulda iak Norymberga. Gdańik. szijjund łiesfund = funtom. centnar = funtom. duży kamień rr funtom. mały kamień funtom. funt do złota i srebra: mark =. uncyom = łutom szottom czyli karatom quent = gran = ferinilom gran..... Geldrya. Genewa. funt i funt ciężki = onces funt lżeyszy mark menniczna funt..... derniers Gent. Georgia. Perski misent do złota i srebi drachma Genua. peso cantari o rubbi oo rottoli oncie. fu ot funt menniczny Gothenbnrg v. Szwecya jo libras Granada. fnnt ciężki : : lżeyszy Groninga. i funt.... Guinea. rottol... Haarburg. funt.... Haga. i funt j., Halbersztod iak Magdeburg. Hamburg. szjfunt liesfunt po i funtów. centnar na funtom. funt waga do złota i srebra iak w Kolonii, waga aptekarska iak w Berlinie S ioi o,oio IOI > I i O j >

161 i Nazwiska kraiów i miast. Assy Holenderskie Hamm. i sziffunt centnarom, i centnar ~ i funtom, i funt * Hannau iak Frankfort nad Menem. Hannower. łasi szijfunt po liesfunł po i funtów. centnar rr funtom. funt waga do złota iak w Kolonii. funt aptekarski Harlem. fuut, Heidelberg. centnar = ciężkim czyli lżeyszym funtom. funt lżeyszy Helsingor iak Dania. Hildesheitn. funt waga do złota i srebra iak w Kolonii: Hiszpania v. Madryt. Hof. ciężki funt * ". I x lżeyszy funt kramarski funt Holsztyn. funt Hollandya v. Amszterdam. Ja tuby. taił markom do złota i srebra ; ; i Japonia. taił -=. miarkom mennicznym du złota i srebra catti Jarosław. funt : Jawa. catti.... ;.... Inflanty v. Ryga. Irlandyą. funt \ Kadyx v. Madryt. Kair. do złota i srebra: drachma..... mina... ;..... rottol,,. ;..... hersela '. Kalenberg. funt Kalikut. seyra Kanaryiskie wyspy, i funt..'. T Kaudya. rottol ciężki..... ;.. lżeyszy Kapua. i funt Kailsruhe. centnar = io funtom. x funt ; i Knrtagena. funt Kassel. centnar = funtom po. : kramarski funt i waga do złota i srebra iak w Kolonii Kiel. funt Kii wia. centnar = funtom. funt.... Koburg funt» Ü ^ lfio, a,g a oo O Ti Ś a o l

162 i Nazwiska kraiów i miast. Assy Holenderskie Kolonia (. i). i centnar = funtom. funt =? markom handlowym i mennicznym Kopenhaga. last = szi[funtom a centnarom. szi (funt liesfunt po funtów. j. centnar = funtom. funt &.Q zf ta i srebra: mark x funt aptekarski iak w Bątiinie. Korfu. funt Koromandel. seyra do złota i srebra. pagode Korsyka. funt. Kraków. funt mark tnenniczna.... Królewiec.. sziffunt centnarom = dużym = J mnieyszym ka- njieuiom lienfuntom o luntom. dawny funt waga do zíola i srebra iak w Kolonii. Lacedemona. rottol......,. ; Leodyum. funt. «.... ;... Łęczyce, dawny funt ,..,. Leyda. funt.... Lilia iak Fraricya. Line iak Wiedeń. Lipsk. centnar kamieniom = no funtom. funt, " x mark mennicza = assom dukatowym; ta nazwana mark Kotońska, trzyma w Lipsku. Lisbona. a quintal arrobas po Libras po marcas. funt {libra) Portugalska marca menniczna do złota i srebra == oncas = cuła.ęos escrúpulos = o granos.,,... do dyamentów: quilat czyli carat granos, Litwa ( ). centnar = funtom. funt... Liworno v. Florencya. Londyn ( ). lun = hundreds (centnarów) ~ quarters o funtom ( avoir du pois). funt avoir du. pois złoto, srebro, pieniądze, dyamenty, perły, lekarstwa w aptekach chleb, zboże i likiery, ważą się na troygwicht.. funt troygwicht...., funt królewski używany iest przy iedwabiu Lowanium. funt Lubeka, podział wagi iak w Hamburgu, funt. waga do złota srebra iak w Kolonii. Lublin. funt dawny....» I S oo y 'ł i a go,,,

163 Nazwiska kraiów i miast. Assy Holenderskie Luka. i fuut do wszystkich towarów i do'żłota i srebra = uncom denar i grani podług innych przy iedwabiu brocci funtom uncyom. Luneburg. szijfunt liesfunl po funtów. funt Luxemburg iak Antwerpia. Madras. Madryt. bis quintal macho arrobai == io libras (funtom). quintal zwyczayny = arrobas libras po marcos. fnní. do złota i srebra: marca oncas = ochavos = adarmes tomines = o granos do kleynotów: onca = io quilalns po granos. [quilat (karat) mark aptekarski = oncas r= drachmas a escrúpulos. - =r obole* na car aderes s= granos «. : Maiorka. l quintal funtom po' oncas. funt Malabar. bis v ^. do złota i srebra: í seyra.... rupie.... pagado j. < Malaga. arroba = a funtom. funt.. Malaka. I catti. v * Malta, x ciężki quintal = ni rotloli po lire (funt). x lżeyszy quintal o tottoli po í lire. lire, ; do złota i srebra: ten sam funt = xa uncom = trapasi a gfani. Manaster. - x funt ( } Manheim iak Heidelberg. Mantua, x rublo a funtom. funt. ;. ; «. ; ; waga do złota i srebra v. Medyolan. Mastrycht iak Leodyum. Mechlin. x funt i i i Medina iak Meka. Medyolan. x peso grosso = quarti uncy peso sollile xa uncy do złota i srebra: marca = uncy = a denari Meka. i rotol. /. ' Meklenburg v. Rosztok.- Mtmel iak Królewiec. o Messyna v. Sycylia. Minorka. cantara =. arrobas = } ciężkim io lzeyszym funtom. funt ciąaki.... : : lźeyszy.... grani. a Ó x *, a axj V* g a l a oo

164 ío Nazwisko kraiów i miast. Assy Holenderski Modena. i quintal zr funtom, i funt. : do złota i srebra: y. Bononia. Moguncya. i funt i do srebra używany = a łutom Podług Vega Morawia v. Praga. Morea. i olea Munich, i centnar = kamieni po funtów- lfuatczyli if do złota i srebra: mark..... 'unt aptekarski, Narwa, sziffund pudom liesfurit po funtów. i funt Naumburg iak Lipsk. Nawarra iak Hiszpania. Neapol. cantaro grosso stari mo rottoli po y oncie. staro J rotoli. \ rotolo ~ -J libra..... do złota srebra, pieniędzy i jedwabiu: libra = oncie o trapcie acini iiaoo szesnastych cząstków NeuszaLel. i poid de fer. ;. poid de marc :... Nicca. funt, :. Nimega. funt Niremberg v. Norymberga. Nordhausen. i funt Nordlingcn. i funt :... t Norwegia iak Dania. Norymberga (. ). sziffunt = oo funtom. centnar = fuutom. funt do zśota, srebra i pieniędzy: funt = markom funt aptekarski i Oldenburg. fuut ciężki r=oo funtom. sziffunt = liesfunt po funtów. centnar = funtom. funt iak w Hamburgu. Osnabruk ciężki funt = oo funtom. centnar = funtom. kamień ~ funtom. funt Palermo v. Sycylia. Paryż v. Francya. Pekin. catti Persya. rotol..... do złota i srebra: derhem = miscal. mitical ('miscal) = dungs Petersburg v. Rossya. Piotrków. funt dawny ". Z Polska v. Warszawa. Poznań. dawny funt.' i też.! ag, i ' l\ i, Prags

165 i. Nazwiska kraiów i miast. Assy Holenderskie Praga Czeska iak Wiedeń. i dawny centnar rr kamieniom po funtów. dawny funt Czeski dawny funt Morawski *. * Presburg. funt Prusy v. Berlin. Ratysbona. centnar = funtom. funt do złota i srebra: mark = łutom po quent po fenników. Rawa. dawny funt Rawenna. funt :.. Rewel. sziffunt lietfunt po ao funtów. tonne = a centnarom po funtów. funt. :.. Rossya (). berkowiec pudom oo funtom. funt który też do mennicy, do złota i srebra używany iest Rod. rolol Roszlok. sziffunt ~ J centnarom liesfunt po i funtów. centnar = liesfunt = funtom, i funt funt wage-gewicht zwany.. funt wagi kramarskiźy. waga do złota i srebra iak w Kolonii. Rotterdam. ciężki funt lżeyszy funt Ryga. last =z sziffunt lof o liesfunt po funtów. funt do złota i srebra: mark J funt. Rzym. i cantaro grosso cantari sottile decine lire. quintal ciężki = o, lżeyszy, naylżeyszy funtom. lira (funt) do złota, srebra i pieniędzy ten sam funt = oncie denar i =. grani Sardynia. cantarello lire. lire. : Smirna. oka oo dramme..... c.equi o dramme.... rotol =i dramme.... Stambuł. canlaar (quintal) ciężkiego albo! lżeyszego batmana ciężki batman okai. lżeyszy batman okas i oka roltels po cheky. rottel.... do złota i srebra: cheky = dram kara oogran Stralsund iak Lubeka. Sumatra, catti.. i.... do złota i srebra: tail rachin. Suraste. seyra funt królewski..... i zwyczayny : ii, a ia ioó. '.!,»

166 s Assy Nazwiska kraiów i miast. Holenderskie Sycylia, i cantaro.grosso = loorotoli grossi po uncyi albo rololi otile po o uncyi albo hbras po uncyi. rantaro sotile rotoli sottili po o uncyi albo o funtom po uncyi. rottillo grosso. libra = oncie po o trapesi.. waga do złota i srebra iak Neapol. Syrakuza. funt..... :. ; Syrya. x funt ; Saafauzya. Szczecin iak Berlin. Szkocya iak Anglia. funt ciężki lźeyszy dawny funt : T : Szlązk Austryacki. funt Pruski v. Wrocław. Sztokholm v Szwecya. Szlutgard v. Wirtemberg. Szwecya, x sziffunt liesfunt po funtów (schaal-gwir.ht zwanych ) schaalfunt sziffunt (eisengewicht zwany) = mark-funt po mark mark marh gwicht górniczy..... mark zwany mieyski....» do złota i srebra: mark = łutom = ąuentin =assom, funt aptekarski..... Toruń. dawny funt Tripcli Barb. rotol do złota i srebra: metical Syr. rotol.. "... : i oka Tryest iak Wiedeń. Tunis. rotol dito do złota, srebra i dyamentów : unca..... Turyn. rubbo = lire. lira do złota i srebra: marca = oncie = denari o gra ni po grannottini funt aptekarski =, uncyi = drachma = scrupulom = granom Tyrol v. Botsen. Ulma. centnar = funtom. funt «io t Ś l oo

167 Nazwiska kraiów i miast. Assy Holenderskie Walencya. i carga (carica) quintal, i quintal = arrobas = ciężkim = i lźeyszym funtom. ciężki funt = uncyom lżeyszy funt = uncyom... ; zwyczayny funt = uncyom.. ' ; do złota i srebra: mark oncas = quartos adarrnes o granos Warszawa ( s i ). centnar nowy = funtom, i funt funt dawny : , funt aptekarski marka menniczna iak w Kolonii. Weclar iak Frankfort nad Menem. Węgry iak Wiedeń. oka dawny = funtom Wiedeńskim. Wenecya, migliajo =o mir i po a lire albo = funtom peso grosso. carico quintal po funtów = oo funtom peso sot' tile. funt peso grosso uncyom i funt peso sottile uncyom do ziota i srebra: x marco oncie quarti a denari ii carati o grani.... uicya aptek&rska = drachma po skrupuli Werona. lira peso grosso oncie po mezette. i lira peso sottile oncie po mezette. waga do ziota i srebra iak Wenecya. Wiedeń (. ) centnar = kamieniom po funtów. funt do ziota i srebra: mark funt aptekarski.. do dyamentow: i i karat Wirtemberg. funt rr markom Wirtzburg. funt...., Wizmar podział wagi iak Rosztok. funt Wrocław ( ). centnar = i funtom. funt ecland. funt i I t, o,i,, g,, ii, i,a, o *

168 Ciężar stopy sześcienney nowey Polskiey, wody w róznsy temperaturze podług Reaumura i w próżni -wazoney. Gdy ieden sześcienny millimetre dystyllowaney wody w temperaturze stopnia podług termometru Reaumura, i milligram ważyć powinien, (. o) zaś Polska sześcienna stopa sześciennych millimetrów w sobie zawiera, przeto takowa równie tyleż milligramów czyli, nowych polskich funtów ważyć musi. Jeżeli przyimiemy za zasadę tabelle ciężaru Pruskie y sześcienney stopy dystyllowaney wody w różney temperaturze, przez Eytelweina wyrachowane, podług termometru Reaumura, w ten czas otrzymamy do ciężaru nowey sześcienney Polskiey stopy dystyllowaney wody następuiące tabelle: Stopnie podług termometru Reaumura. Stopa Polska nowa sześcienna waży. Funtów Polskich nowych. Grammes Francuzkich. \ ' i.,, >o,,ooiio,,^,^,oo,,,o*ioo, io,,oo,,,., i,i -,,,.,,,

169 . i Ciężar iednego do dziewięciu cali sześciennych nowych Polslich wody w rózney temperaturze Reaumura w próżni waioney "Ważą Polskich lutów nowych przy tempera turze. Cale sześcienne. Stopni. Stopni. la Stopni. %,,lll&,,,,,,,,,,,,io,,io,,,,,,,o',,,, Ważą Polskich łutów nowych przy temperaturze. Cale sześcienne. i Stopni. i Stopni. Stopni. ',,,afc,o,o,,,,oo,,,,,,,,io,o,,,,,,,,,

170

171 POROWNANIE terażiiieyszycli i dawniejszych miar i wag w Królestwie Polskiem używanych z dodaniem waznieyszych Europeyskich i innych, z potrzebniejszemu tablicami zamiany iednych na drugie p r z e z J U L L S Z A C O L B E R G Professora zwyczaynego Jeodezyi w Uniwersytecie Królewsko-Warszawskim. C Z Ę S C D R U G A w W A R S Z A W I E w Drukarni J. C. K. Mości Rządowey roku.

172

173 C Z Ę SC D R V G A. T A B E L L E Z A M I A N Y teraźnieyszych i dawniejszych miar jeometrycznych długości i powierzchni w Królestwie Polskiem w z y w a n y c h.

174 Z A S A D Y li Pręt nowąr miary Polskiey ifs łokci nowych milimetrów ~ igi,oa dawne'y linii Francuzkie'y,. Pręt dawnieyszey Poliko-Koronney miary / łokci dawnych dawnej linii Francnzkiiy.. Pręt Litewskiej miary / łokci Litewskich aigo dawne'y linii Frsncnzkie'y., Pręt»tariy Chełmińskie'y miary J łokci starych Chełmińakich igi, dawne'y linii Frinctizkie'y. Pręt nowiy Ckełmińskify miary l/i łokci nowych Chełmińskich, dawn 'y linii Fransuzkty.. Pręt Reński stop Keńskich dciodecimalnych, dawne'y linii Francuzki^/, a. Sąźen Wiedeński»top Wiedeńskich, dawne'y linii Francazkie'y.

175 TABELLE Zamiany następujących jeometrycznycłi miar długości, t o i e s t :. Nowey Polskiey Miary.. Dawnieyszey Polsko-Koronney miary.. Litewskiey miary.. Starey Chełmińskiey miary.. Nowey Chełmińskiey miary.. Reńskiey miary.. Wiedeńskiey miary.

176 TABLIC A L Miara Polska nowa. Miara Polska dawna. 'Sznury. _ z a >> "S» & c s CC a. u i z r; JO ao. o o o o i a _ c < I í o L i! i!_ i- i - l a» i J '! V u a* l (i Zamiana nowéy Polskiéy miary długości na inne miary. Miara Litewska. O mt CO S. ~ l g o oi o. o * i i o ' i i X a N co Miara Chełmińska siara Miara mińska Chełnowa. Miara Reńska, I J C L «._ «J* 'C J D» 'u S h i i i? c ( E y s ' ' l * &.' C i Ł Ł u a. P" o- -.-J [ I ">» g a ^ ( -i t a f< I a / io a io, i o * o i l J ^ J o Ul i i a o» * a o io a S ii. oi i o C) go ; io o a t o a ia i ' a o l' ii i J» T cu! Miara Wiedeńska..J 'E nf CO O O a i i Z i ig () ic) oq» «E Zr D M ij og g o i i i a

177 TABLICA II. Sznury. Zamiana dawnieyszéy Polsko-koronnéy miary długości na inne miary. MiiraPol-l Miara Polska Miara Litew-IMiaro Chei Miai a Ullei- IMia -a Keń J\liar a VA LI-»ka itaw(u, nowa. ska. mińska siara. mińska nowa. skn. denska. ci **. H r*.- <ś M rí _b u U -U: C.i 'C 'C S V C «" c ^ u a 's 'C C L'* I B» U N CU O. V N J S" 'tb i > X I JcC s Ü I* i & 'C E 'S 'C E «V c Ł" gr 'S s u 'N!Ł o. s nf CO D li o O I o i O o i O o O. i - i O g - * O _ - io i - i / oi io - o oi i. - q I- I ] q - a. l oo o o, Z o i i o oi i ś l Í / oi i o q g I Í * i oo o i i o o i o _ i li l ' o» O Í i io ' io o io oo <) a ooo ao io oo o o i. o O ^ o i o oo o o o (? ii uo II i «i O oo gi o, o io i ; io & n l g mf O

178 b TABLICA III. Zamiana starey Chełmińskiey miary długości na inne miary. Miara Chełmińska stara. nowa. stara. ska. deńska. Miara Polska, Miara Polska Miara Litewska.! M.'> r, a CJ,' ei - Miara Reń- Miara Wie-, **. -. r* «r. <... ra ra > u u X w ' u V <v s >> «' S» -» >> H 'G u -a Iw 'C j > U ' a CL, O. N Ł. " U " e <U' O C aj. 'G s «CL GL. -o. N N - g* 'G S & J " ki ii ha u x> O. -. a. S - CL, CL. Ł HJ».Ú. 'G U V 'E S a u N "S. ra* CU a. a "... O O H " '. ig Ułomki pręcika. o oa ' oo ' oo oo oo.. ^ q, Ś '. o.. i I i o o a Ś. oo H.» Ś o» a o i i o o i ii o i i * io ig o o l i io o loo o «u <> ' oo o i ^ oo o «i i oo o oo a. ii n oo i i o i o * lo fl OO J, I

179 TABLICA IV. Zamiana nowey Chełmińskiey miary długości na inne miary Miara Cheł-I Miara Polska [Miara Polska Miara Litew- Miara CIÍ- Miara Reń- Miara Wie mińska uowaj nowa. dawna. I ska. mińska stara. ska. dońska. M. - a._ a >> >> J* u - >> C "o >> JÜ M <i u M s 'S '< C' V O S" ' a'«f " y 'C(U» a 's. T «N ' Ba V to* O *N> NF r* 'E. fi N ttf* U n > srt CC CL Ł U CL CL S CL CL D & CL CL * cn CL CL! W D w i i Ol a oi. i X f\ U Ji T O I. oi o». _ o o q - o. - o, _ o _ l Z o O _ o. Pręciki. Sznury. Pręciki. xs x X a ; _. _. o Q o o oi i. a aoo o > oo. o ; oo o oo o q iq»» I o i i i ii '. t, io. I I t,. l o l O s oo O o i o ' o i x o xx o a / ao o oo o ix o a a x o V? o ^ i x i Ś oo io q. «i x iik Q o y o oo II o :I, x I» ŁSFII I O io S a IOI io ij ii b

180 TABLTCA Y. Zamiana Litewskiéy miary długości na inne miary. II «I i» I II JII ininm IIW ' 'Ml Aliara Li- Miara Polaka lewska. t nowa. - P N CO u a. ' f CL Sinury. V -» j* J S 'o» Miara Polska dawna. h c frj n 'S E S' Od Ułomki pręcika. Miara Chei- Miara Chei- Miara Heń jmińska siara mińska nowa.} ska. m._ <ś Ai <B> W CL, 'C - * fi s- ^ ŁT u CU 'C i"" Ułomki ioi pręcika. X' u Q-i [Pręciki. : t w J* -w 'u " S a. Mi«ra Wie deńska. l O %j O. o. O ii o o i L. o g i o. l o o Q ii y i. ^,, ^ i o n o jo o i i» g oo o i o y i 't «Ś i o o i. og i oi i. / n Z o l / / / io oo a i. i. ri i]. o i o v % o i o. o i o. i o o i.. io O o I ioi n i i - I. I o S o <u 'S «N <" CO M -"N. A! a 'N S-rl itf "

181 TABLICA VL Zamiana Reńskiey miary długości na inne miary. Miara Reńska. ti CU Pręciki. Miara Polska nowa. a N w f CL - ' Uiomki pręcika. Miar«Polska dawna. Sznury. >> w ). Pręciki. Miara Chełmińska stara ^Pręciki. V a. ŁH CL ^ u <U" Ł" <D«" K Ł U t U Y CL O CL CL CL CL «_. S Sznury. '.u W ' Miara Litewska. Imińskanowaj deńska. Miara Chet- Miara YVie- -. E?R O. i X x O x x x O a O * - O O og x «xoo - O ^ _ x q - X i -X o X X X xx i I x * A ' _ o.. X X i _ X o x X I & x - S x J X»xi o X. o _ o 'i ox o x " i X o _ X o x _ x X _ I o X _ o x X I f oo _ q X oo o X * oo. X x '-» oo o.í 'a -N cś S" O "N IWH TTF D " x x X, X xo X * x o i a x ^ J X X i I Z I

182 TABLICA VIL Miara Wiedeńska,. " S "M CO Miara Polska nowa. u a N CO >> ' )" h ' Ou u a, Zamiana Wiedeńskiey miary długości na inne miary. Miara Polska dawna. I «AI r S ' u u S a M CO Miara Litewska. rh M «J AS Ai S Ö ' C " Bu s ^ ITS- CO znie. à M Ai ' S B'" <U* a/* g* h u * Miara Che! mińska stara î A <v ' ««C ( h Ou a. fh S ' S * Miara Che! mińskanowa >> M V S CL u a. F* trm à M A! a s é u CL ' C» a. P & H Miara Reńska. r-* 'C ar i* fc. A! Z. CL a _ o I s X - X ^ X x X ]. I a i C). X a X X o X x X Î X i X x o.. o z Ï O O _ X X o x o x i x X o x»» X o X i o X o. o. o x o o o x o i X X o o x X o o o o i x o g a o o X o o o o i i i x x o o o o» o i x x X l  o X o o o o x g X noo o» X. X. q o s o o ï ń X o tl x Q. o X o o o i i X J o o i x x x o jo o. i O i-j. x o x o o o i X i o o o O X i x. o o x x X g o x q x o o o x o í í X g o n x o X X o o o ^ g q i n o o o a o i o j X o o o

183 T ABELLE Zamiany następuiącycłi jeometrycznych miar powierzchni, to iest: :. Nowey Polskiey Miary.. Dawnieyszey floronno-polskiey miary.. Litewskiey miary.. Starey hełmińskiey miary.. Nowey Chełmińskiey miary.. Reńskiey miary.. Wicdeńskiey miary.

184 i TABLICA í. wierzchnéy na inne miary. Miara Polska nowa. Miara Polska dawna. Miara Litewska. IM "> «a LZJ >> u a cn M _ - i i M O U krh O «fe >> s* B C en H i o o o a S a a >> j» CÜ a i t i o 'G <v u SU o i? i «J & Ł i» I io I o M a no i I 'b u t l >> u S m W > >» i i i i? $ i o * 'G U SU - i ( e^ > & su oqo i i o o i o o oo io o o I ii o oi oi goo o * oa io i O i og Miara Chełmińska siara. r-ń Hh **t >> IM JÍ - S i ł z _ i l ln Cu I i» Ś A Í U a o " u su crá aj* «- D ł io ii iog i i g ogg «i * iz on Zamiana nowéy Polskiéy miary po- <D- Miara Cliełmińska nowa. Miara Reńska. Miara "Wiedeńska. r-h Ofi - r-i, L ł r\ i M rt 'é M -) 'u a >» <" V g. 'u b b OJ* CU" u - S ST S. 's? U 'c "N g' s O-i Oh ł s CU CU s. raco ST i i f ICJ l l Z Ą l S' oi io o o i io Z lfc o io o o oo o io l oj ś ii l O I I» I i io ii io i I > L i S i i o i i o! i. i go o o l i i i i io i n i i iia l ii I N a IS O ii oo I go II oo ^ gioa o oi

185 i TABLICA L fronty- n u a c y a. i í M a M Miara Polska nowa. 'b i* s l o o o o oo oo oo ooo ooo > > u C N <Jj CU ff> u o. M "So a a H i i Miara Wiedeńska. - - Miara Polska dawna. Miara I litewska. Miara Chełmińska Miara Chełmińska stara. J nowa. J Miara Reńska. - r~? >> Ha O R R JMS &» r RN a u H-J "S S* M, u M u S C " " & t -- N SH.«Ou u 'S Bü.M S -O «OH Ł N & M t» u OH Oh Ł M 'G E ^ 'S " " o TÍ - u m s Cu CL P. 'So >> fe vj «J >> u s i a--a txi ríí ",ri u ' u J & C" O" U CL & u s CU Oh I '- < o l os * i ii i a a ai Í a - i ) a i oi a a a, a a a a a gó s a L I I 'L i ' i f i a gi o a i ia O io o i '.. i i a,i ai. o ' S ; o i jiogi i i i. a l i a a a a a a ao g " «ae a o i ao lí a iai S i i a» gi a i V O F Í» = FC '» ÍO 'E a I i 'g ig I i aa '? i a % a s ao ia a > II e J a J J a. O a o } J. ' i i ^ i i i i a i a a a i i o i oi? ii l aa i i i '! ai? i i > ii i i», a } og '!» i IO J ii? l i i V «- r & Ł io o n l t no i io oi I oo l o "EL u A i, ig igo n V 'S nf tn IO i n i i io io io B-S "N a P S" io o ' g io g O io

186 i TABLICA II. Zamiana dawnćy Koronno-Polsfciéy miary powierzchnéy na inne miary. Miara Polska dawna.» -o "Sa * o : i i lo ao J >> TH C N CO» h Oh o o o o So -O Miara Polska nowa. 'Sc 'M O s,m t*. u C N CM a > F* QÜ i i i i ; ' u CU i ru s C g- 'Sb & Ł i i o 'i - i i i ia E oo : Miara Litewska. r~ t>~, u B N ł l l f * f a o a i f ' CU- o x i i «Jí " ^ a. o oi i i «aj z ) S J G i /? O Miara Chełmińska Miara Chełmińska stara. nowa. o rn Ć m ^ LU >>.j M w 'g» J> ó' r u Oh i o i i J ' u«u Oh i ' U I S" Ł H o o i o,o l IÍ I - 'Sb -j hh C ooo oo :o oo t _ X r 'mmmm r i i i io i É I <C i» i O,L. " ~PS ' & Ł i a o V IO LO ~o 'Sb Sh O s Miara Reńska. > oi oo ;io. o oi '* o a i r-ń *-> <u«u CU i io i l l i r 'Sc 's. th OH o O.rł h ' B g.-s w D Oh 'iab i io i i V j io g ' I i o ' Miara Wiedeńska.. "Sb u l 'a "N CC i og s-s nf Ś iłi i o i i og

187 * TABLICA II. n t y- n u a c y a. t -o Miara Polska Ajr. u... I Miara Polska nowa. dawna. io o o o o o loo oo oo oo oo ooo ooo 'Sb ta O U a M Vj ii >> an m» u Cu Lu: - 'Sb u io Ú l ł ' i u N cw a g S «" V ta - -a va* ra S I b. Q I o i IÍ - L> Ł ^ ' O s! Ś /»i - *ra o Ú o o S Miara Litewska. 'Sb u t l ' >> ta O N «> ta Oa o *o g:* S- 'J. Oa t-j a oo oa -» a - - ooo ooo a OOOfr oooo Miara Chełmińska stara. O s? i. s a ai ao a O otis i lá n i Miara Wiedeńska. IH ^. ta O O aj Cita Oa a-í ta CD- OH I io ii ' i o io o 'S dita Oa IO o o o i i o > - ) o. O ooo o IOO ao ooo OO ooo OO OOO ooo ooo ooo ooo oowo Miara Chełmińska nowa. r- 'Sb - ta a-ł 'S i i O <U" V ta CL OH u p. I < i! i i i io io i io io ia S l i iq ii f i! U i o O I io. g Miara Reńska. ** - 'Sb teh i io i i io io i a aj > W Oa ta io i i i l i a < O M I --» «" J & CE- Oa CH. D B. t l oi o i i IÍ o 'l O(I ii io I IO X io i i g n i g ' g i i g i o 'a >N ar co l II I I I O II IO! IO * S!T og og ig oi O

188 TABLICA III. Zamiana slaréy Chełmińskićy miary po- wierzchnćy na inne miary. Miar»! Chełmińska siara MMI 'b o MMI I I I I i a lo >> > f o o o o «i? Miara Polska nowa Miara Polska dawna. Miara Litewska. ri 'j - r a r' >> 'S. u ja «>> T' 'C E - - '; u /C B N CJ" " J & C aj" 'u 'Sb V *** w ri c 'C V N rr u ft u u» N u V u CO CL CO CL CL i? _ CL l _ o Jo o i» = i oi i o I O I q i., Í, I Z - i i a Ü J. u Ł 'a o! ' I.. ; ' : * ooo > ooa oio g i a i a a a a I I l i H M W )J, o o oo! j I O Q I i "i, M - J - Miara Chełmińska nowa. "Sb <«n S» r t u CL l I LIIJ 'C P D! «i g! t D.I «' s g o >, ;O g o *, ' oo i Ś ' Miara Reńska. t* O s i i i 'S» >> u CL i io ii io io I o i V CL i li o o i i-t L_J Íz Miara 'Sb O u u ł, c- D al Ż o o n S? o ng q o l wiedeńska. V 'S / lico I r-* M - E a S D "" a i i, io a i «i g i go io I ii io i g q io, ' Ś, I

189 TABLICA III. R o n t y - n u a c y a. Misra Chełmińska siara ri "Eó s j ao o o o o % >> já- LOO oo oo oo oo ooo ooo l - "En a o o o» oo oo oo Miai a Polska nowa. i >, I ^ N c/ i i >> y CU i i o i I 'C D' ta OH i i a S * > «S g- ' S * o» *** * *?, Miara Polska dawna. "Sń. i i a i i a s CO L i >> V» o o o a ' * -a SU i i i s ga P CL O IO I~ I 'a o ig ^ o gśoi g o a og oi -o i i I. g o I O i 'En t-» I I Miara Litewska. r >> ta N <n >> y CL o i I i «i 'S ajta CL a» % ' C-i. ^ S^ y ' o II o ł ii O oq i» Miara Chełmińska nowa. J V s l " * ig bc u s a i»» i i rł >> aja ta Ch o L i i io io aż ' OJ. Oa ta o Ą 'l o o - CJ CO sris S Ł O oo oi og ii - t i» & i. i ii i i ' q Miara Reńska. S, «i i l t' O" ta O. n I O & i i lbo io i LA IO r- ' y CL o i ai I I» i n, c. ^ S: C - } & Oa ih g i o i g o o qu oo ao! oo oo ooo j Miara Wiedeńska. < 'En E. u 'a a 'N ofa CO D jr i I io O i I O ii q ii i i ii o o oio. y og l i i-o i g o ÓiOy.

190 TABLICA IY. Zamiana Chełmińskiey nowéy miary po- wierzehnéy na inne miary. Miara mińska Chet-.l Miara Polska nowa. Miara Polska dawna. j Miara Litewska. nowa.j Miara Chełmińska Miara R p/isbíi. Miara v "icderi- ) ^ siai a. ~ n ska. ii ll cu * >> ~ ec -o - 'b 'G ao u r o p <B»» EH 'G r. / CQ y CZ y u 'O O a P'» y 'Eb Srl N s S - e S IT & Ł Ł»» 'G i * - "b >> - ti 'G o 'S V u H V E ' '? 'S T O (Vpl «N a í-h S; i lo I * iu a. a. Q. > S Od o. D a. sr "í _ I i «l. o i joo o o o io i u i i Ś ' l o ioo i 'g m o a i Ś o i io o o» i i igi... o _ i " o o ooi _ o i o o o o i o 'i o i.? o o i x l _. l o l o i _ i : l l io «o i oi ioo i i o oo i io i i ^oi o _ oi, ' i J oi oi y go o? o o i oo J l go go. o I o i o i io go Q ' ( ia i 'J ÍI» io " io io l io,oi ono i ii g! oi J. o gtí I I i i i Sznury [ luíomki i [pręcika [ Pręciki [ Sznury [ Ułomki pręcika

191 TABLICA IV. fronty- n u a c y a. Misra Chełmińska nowa. i Włóki. 'EĆ i. i a ao o o o o f Z aoo oo oo oo oo j oo ooo ooo i - a o i i a ' io og l I IO O Miai a Polska, nowa. Miara Polska dawna. Miara Litewska. rt 'Sc a l a Ł i >v g n i <D» U Ł, l» i i L. S l', ' V -- Ł, i i L o ^cd P 'g. S t- ) a. ioi o O oi oo o óio ooo - ii ' «I oi io a SC u s» >Y U fi M C/ l i a fi! i. o o o J C L Á» G. ' 'EL i o o i o o ii 't «ao I o oi o o Í o go n 'i i i I >» i Ñ x> a - a a T >> 'S' Ł. CL. i» ' i CJ" u Cb i. i i i, i* i ' al o io in i o o u o??? og Miara Chełmińska stara. - Miara Reńska. Miara Wiedeńska. O ^ O r-l O t-i, vic. ' E ~ U" u E rí & o i i * IO l i ioi og i t ^ i i i >> V l» i i i i i i i. i ii ig ^ g ' o l *** i i i i ao go ni i i «o i».» i ai a i» -J y i. ii n i io I I i. l I n io i 'C th V O, & i li & t' l', Ł go io go oqo i o i a g i 'Sb u s o io O oi go IO og oi O iog IO ogg oi og o iaog <U ' "N nr CO g * ' ig ig ig a S-S "N ST o o o ioj o igo ii o i io ii I J io. o, oo igoo. o i *

192 TABLICA V. Zamiana Litewslíiéy miary po- wierzchnéy na inne miary Yliava Litewska. Miara Polska nowa. Miara Polska dawna. r» { j i r - > > u t", >> t>~> ^ w 'b u >> > O a N " u a 'S» 'S Vj o. a N <u» fe» -o 'b u J CO u Ł, 'S» 'C B.-S <w O, o- Ł s X CG u u & cu o> Ł i L, ol 'O i l ÍO o o o o o. ' i x i «i o lo g O. O gi i o V i l i o i o o o. «! O fm r-, og o os i g. g o. O Miara Chełmińska Miara Chełmińska «tara. j nowa. Miara Reńska. Miara Wiedeńska. r-h O ^ da r-ł O j j, O < r-,» C... - w t >> 'G -O b *M PS. s» 'G o, ti u i & y S-G»TH ' b u gris SC.! a* a. sr c ffi» <u» U 'a s»s u O «N D Q. a. CL, nf»*< «N s s CO D w,» i o ' ' i i «' o o ia l» s? O i i,, Sí ig s a. V i o a i I o g i ga gi ' i» i o i io, i IO ia.? V i i a g og ig. g q i I m a - a ii g iig iig i' iog ig " i go ' Ś

193 o i T A B L I C A V, łl o n t y- n u a c y a* j Miara Litewska. Miara Polska nowa. Miara Polska dawna. 'O i lo o o o o Ż loo oo oo oo oo ooo ooo 'Sb u f. t^ N t/ u ll» IV H CU 'O o n i o n i o "ć u i i» i >> u M CO fcl O,. ii! ' S ay u S u cu D o. V i i g ioo l ii oo ii O o x. i ' ' g g iqo O O u ' i i J >> u ( </; a >>» Ł- i i " J 'G <U" u Ok» c ~ - a. > - a. o oq oos n oi oo Oq ' i-j o ' i o o g ub imiara Chełmińska Miara Chełmińska stara. nowa. Miara Reńska. ( i O ^ * r» RI J «>> s. >> -U: " 'O Łf U» u U l' - O (U" ' B-- 'Sb '- JS a> SJ. ' O, CU o. s u u CU SU Ł. a. ' l ' >, i ', I ll i i «O o I u o o ' i O I I ^ io n O i n l ii i i i 'ł i O b ii i a o go i iq i g. I r g i g O L o ' i i, % " i,i > a r «. '!, «g O go g go q I rg l G in i l i l J ig! i l» I i i i ' i I o g I o o. O Miara Wiedeńska. r > ' 'o u l' i i g g i i Í ig iii igg 'N nf V) ii ÍSRT "N P S" > " ig ig y I gi i I i IO ig I ig o is IG. gyo. gi. Í.

194 TABLICA VI. wierzchnéy na inne miary. Zamiana Reńsfciey miary po- miera reńska. j miara polska nowa. miara polska dawna. fi - włóki. «wo u O > > (V!h cl r* -o ł et u o u :>> u s N CC V U Cu ' aj. y CO E*. & P o. ol oi oog 'Sc u >> s- si CW rn >> OJ" Ł. ' a» ł i - ca e.-s u s " P Ł o o - miara - 'Se chełmińska siara. ri, >>» " U cu ii 's <u" u cl i i a j s - P ł. M m miara 'f? s N cc litewska. )" U n. a ' a?. u OH l -! Ł i fil r miara wiedeń- miara chełmińska nowa.j sk a * 'é> a 'S» fc. CU " CU" s c i * a;- es <- Pa. ogi "sd s m V 's "N ar cc i» ' i-i»rl >n p? ll gi i l i l i! o o o o _ - - i o o o og Tl og i i og d o ol o og i o i o og io. o o» V» i i i i» oi I i go g h ' i g i o loo o o g o oi og o i o h i? og ig go i i a i < g gogb o i lo? o m fi gi o o i o i o oi V o > o iig ig io og o> i i 'i o oi oo ii i z o i o i? & i oi g oi ioo óoi i «o c " g i of l i o > ig og g: ijiooi

195 Miara Reń- ka. Włóki. 'té e _ - l IO o o o o o oo G i oo n CU ooo G ooo ooo _ TABLICA VI. RH o n t y - n u a c y a. -O Miara Polska nowa. Miara Polska dawna. Miara Chełmińska siara. : u c i! i') i i » io i. CO _ i _ I I ł I i X «U» u X i» o o Ii >? ł r~ł H " rt «E* E UJ». - X O Ł oo qii z oo? I o o? 'S» ii oqq SoiJ I ' Ü O - ih bo Vi O a» a «a i i '» >> u c N ca a ł w V u - i o I? Ui 'S- EL u o» l» i? S r-f \ «C fc. O. qo I a o l O o» o z qq o -o s w i i K i ia > io «i i U O s»»o i l IO a u ao»o I II a i > '» i» I 'C L. CL o i x a» o o c g J» & i a o Ś ; a o g i a * ai Wióki. i ł ' i > ai ao a» i > Miara Litewska Miara Chełmińska nowa. Miara Wiedeńska. J >> t b >.. «a r* ^ < c» h i a r-t m n j>> aj. ' J M _w CS co N u <D«'s» é-i 'S EŁ W (H Ü U Ł CU P a. s u CU" O "N 'c CL u,, CU u? u ar»< -a a "N czj Ü r ii a. soo gi aa I» o ia I oi n oigo o i i i ag a o o O o ia oi ioosg o oog a? ao a, a a a a ;? o o» o» og g o o o no o o ' [ i i l o a og i. i i» i i ł iq a j a a o ai i i > ago o i ia ag go ago, > i, I " io a o ogg l oi o " io ai oog a s ig o g io i OO i ig oiyi *

196 TABLICA VIL Zamiana Wiedeńskiey miary po- wierzcliney na inne miary Mi,ira Wiedeńska. "Eo O a I l l l í! I I i «) ' w cace o o o o oo oo oo Miara Polska nowa. Miara Polska dawna. Miara Litewska! > l - C i O rh >> r kj 'Se u, 'C -O O c V ^rh N U u S CG CU. P a. *b C > u u >> " s * * 'c u i ' a N r y V «<D» N u V P S. a o, u Ph» oi i,p ii Ł ^ o oi l _ i i l T? f i + i o io o o i oi i i o i ig ig i > g i o i i o o i on nl o i ll og»» Jut»Tł Miara Chełmińska Miara Chełmińska stara. j nowa. Miara Reńska. r-ń r-h ^! " r-ń On r-^n >> jal c & O ' S* - <v S J? (U" u a Ok p Ł w > «o <u» ' p " H & i w <u» a CU V E Łi O h <- P S. a CU CU Pcu CU > i i n i i o i ', g So I Sl I io ll o & i ' g o oi g i ig ai o» i o o i o o, g a o.o y ag Q l ( g o I I a i i o ido i i o oo OO i i? i i? go g go q l' i i o goo o II ll i g i o

197 TABLICA YIL front y- n u a c y a. Mi»ra Wiedeński. Miara Poska nowo. Miara Polska [dawna. Miara Litewska. nia a rł CD ^ ^.' i] a C it V t-» -- ri "M c D' 'o fc u >-> P cc Tf N h )«U w E-T CC. O, Ł o 'S 'Sb t >> a u -Í N fct IW S S" s "O c '). CC CU M U t. u CC Ot Cu CU i i qo «o Si a Morgi. ao o o l o : oo oo oo ooo ooo ooo _ i o. ay " a ^ a i % % o o o aao i Ś o i io yoo K oi Ł uoi a $» a».i l a i I X Ú o a o J a i. Ü iqa * Ś i Ś bno» o i a i ai i a a i a a i fi «i a i o o o a J & S Ł oo oo ooo ooo ooo ooo» Miara Chełmińska stara. M hri -O t S» * o i ao ag i r >> CU o fi i a i ai ii t' ł > '; _ I «B' S O S M VI T CL. W Q- oi o a g oi, i o g O - i oi i g r i i a Miara Chełmińska ** '«u a a i a ia i ' > a ' a» a > a Miara Reńska. nowa. * R- I ' i m r~j R I \á ca M Si «I ' B " 'So >> «'u <U» <u- u. I: CU O u V < C. s O.. u t CL o. fi aga g i oo ago i io g o a Ś o I io i o i il i 'l i ą. U i. gsoa goo o I i oa oo oo i I O o I J o io oo o i i ' > a i i o i >g» i i o ii I i il a o i ^ o ai io o» o g I i g O go ia

198

199 D O D A T E K. Potrzeba dla zapobieżenia pomyłkom leszcze nieco dodać o Reńskich Magdeburskich morgach. Morgi Magdeburskie albo Reńskie po między miarami powierzchni w tablicach giéy części zawarte, (ponieważ wiele rozmiarów w Polsce podług tychże uskutecznienio), maią za podstawę iak iuż w íszéy części wspomnioném iest, stopę Reńską o,i liniach Francuzkiéy dawnéy miary, i pręt o takieyże stopy. Lecz oprócz tych Magdeburskich miar powierzchni stopa Reńska służy ieszcze za podstawę innym morgom także Reńskim nazwanym, o których niekiedy pisma nadmieniaią. Znaydziemy n. p. w tablicach porównania przez Vega, wielkości Reńskiego morgu polnego prętów = iii Francuzkim [J stopom, wielkość Reńskiego morgu leśnego prętów = io Francuzkim O stopom, które także w tabellach porównania w iszey części pag, przyiąłem. 'L podanych przez Yega wielkości tych mor-

200 gów polnych i leśnych okazuie się, że długość pręta na stop Reńskich przyiętą była, lak przy tych miarach Reńskich» które Magdeburskim miarom powierzchni za podstawę służyły. W innych iednakże dziełach, n. p; Nauka dla Leśniczych przez O. L. Hartig, Tom. Edycya, pag. i. iest wzmianka o Reńskim morgu zawieraiącym prętów, któremu iednak pręt o Reńskich stopach długości za podstawę służy, i który pręt zatem od wyżey wymienionego o stop dłuższym iest. Z tych powodów, i ponieważ w różnych dziełach znayduie się wzmianka o tey miarze długości i powiei^zchni, byłoby dla wielu z pożytkiem, mieć tabelle porównania tey miary, którą dla różnicy Heń' ską Lasową podług Hartyg nazywamy, z nowemi Polskiemi, i dawniey tu w Polsce używanemi Reńskiemi i Magdeburskiemi miarami. Takowe więc Tabelle przyłączam, w których dla wygody, zamiana miary Polskiey nowey na Reńskie długości i na Magdeburskiey powierzchni Tabeli części drugiey tegoż dzieła powtórzone zostały.

201 Tabella zamiany prętów nowych Polskich, Reńskich. stopowych i Reńskich. stopowych. P r ę t y l P r ę t ó w P r ę t ó w n o w e R e ń s k i c h R e ń s k i c h P o l - s t o p o - s t o p o - s k i e w y c h w y c h. P r ę t y R fińs k i e l a s t o p o - w e P r ę t ó w P r ę t ó w R e ń s k i c h P r ę t y j R e ń - P r ę t ó w s k i e P r ę t ó w R e ń s k i c h n o w y c h s t o - i sto- n o w y c h s t o p o «P o l s k i c h p o w y c h p o - P o l s k i c h w y c h w e,,, o, o o,,,,,,,,,,,,.,» I,,,,,, i,,,,,,,, o,,,,,,,,,,,,, >,,,,,, i, o n o o,,, i i,,,,,,, e o,,,,,,,,,. I O,,,,, i,,, o o o, i i o,, i, i,,,,,,,, o o o,,,,,, >,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, i, i,,, -», o o,,,,,,,,,,,,, },,,,,,!,,,,,,, o o, n o o o looo,,, >,, *

202 Tabella zamiany morgów nowych Polskich, Magdeburskich i Reńskich lasowych. Tabella zamiany morgów nowych Polskich, Magdeburskich i Reńskich lasowych. Miara Polska nowa Magdeburska miara Reńska lasowa miara podług H artig Magdeburska miara Miara nowa Polska Reńska lasowa miara Reńska lasowa miara po- Miara nowa Polska podług Hartig dług Hartig Magdeburska miara morgi morgów prętowa morgów prętów a morgi morgów prętów morgi. prętów morgów morgi prętów morgów prętów i i,, i,,.,,,, no,,,,,,,,,,.,, ),,.,,, i,,»,,,,. o,,,»,,,,,,., i,»,,,,, i,,,,,, i ',» -,,,,,,,,,, ),, U,,, -, ;,,,,,,,,,,,,,,,,,, ',,,,,,, ',, i,i»,,,, i,, ^, o,,,,,, o,,,,,,,,,,, *,,,, J,,,,,,,,,,,,,,?. uo,,,,,,,',, o,,, Ijg,

203 O M Y Ł K I w D R U K U. P i e r w s z a C z ę ś Ł Strona wic raz z <lołu zamiast Hewichte czytay Gewićhte z góry N. J. J. O. i na końcu ]. dodać. łokieć dawny Berliński trzymał sg linii Francuskich. zamiast Liworno perche, stop, czytay: Liworno perche f/o/j Florencyiskich. pod Loudyn zamiast: -hands, czytay. hands, zamiast Modena braccio ij, czytay : Modena braccio sy,. Modena stopa, czytay : Modena stopa ~ lf eavezzo. na końcu f). to dodać: Lachtry Polskie dzielą sip na /o stop, stopa na to, ca,li cal na to prim. wiersz i z gory zamiast; włóki morgi czytay: włoki morgi -- J morgom czytay: morgom. ^ *, L], czytay: /So prętów []. 'i*?» o z dołu zamiast mog, czytay: morg / " " g i zamiast mirialitre i miriolitre, czytay: myrialitre w rubryce decilitres zamiast.o, oo, jo, czytay:,,o..,. ^. wiersz z dołu zamiast ówczasowyęh, czytay: dawniejszych i z góry miara Francuzka nowa czytay: miara Francuzka dawna go pod Floren;ya, zamiast: mezzete, czytay: g mezzete g wiersz z dołu zamiast : fux czytay : fass g pod Londyn zamiast:.o quarts czytay :.o quarts i galion.. czytay y galion g pod Madryt, zamiast: arrobas mai acumbres quart illos czytay: Ja arrobas maj aeumbres g(?o quartillos wiersz z dołu zamiast: wedrą ezytay: wedro łoo miksa mięsa ao l z góry wymazać te słowa: w Państwie Pruskiem -- z dołu zamiast: n'g, ezytay:, z góry zamiest: ij,i czytay t<,ji > miara Polska nowa czytay waga Polska nowa io w rubryce. Waga Polska nowa, zamiast gramów ezytay granbw D r u g a Częśe Od pag. li do pag. g zamiast: Reńska miara czytay: Magdeburska miara Pag. i w rubryce. Miara Litewska włóki, zamiast: m czytay < i N Miara Magdeburska, włóki, zamiast go ezytay NJB. W niektórych exemplarzach iedne z pomyłek iui poprawione zostały.

204

205

206

207

208