Barbara Walkowicz. Historia. Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

Transkrypt

1 Barbara Walkowicz Historia Przewodnik metodyczny dla nauczyciela 4

2 Redaktor serii Wojciech Sygut Redaktor prowadzący Szymon Ciechanowski Redakcja merytoryczna Aleksandra Gotlib Redakcja językowa Anna Kołat Redakcja artystyczna Magdalena Sarnot-Wrzecionowska Projekt i koncepcja artystyczna Futu Creative / Kay Humelt i Rafał Kwiczor Skład komputerowy Oficyna Wydawnicza Pegaz / Rafał Kulig Karolina Połosak Fotoedycja Grzegorz Wrzecionowski Redakcja techniczna Paweł Kowalski Projekt okładki Futu Creative Ilustracje Kaisu Almonkari Wykaz dysponentów praw autorskich do obrazów i zdjęć zamieszczonych w publikacji: East News: s. 79: osierocone dziecko/laski Diffusion, wkroczenie Niemców/Stanisław Kowalczuk; Wikipedia: s. 79: zburzenie pomnika Mickiewicza. Wydawca oświadcza, że dołożył wszelkich starań, aby dotrzeć do wszystkich właścicieli i dysponentów praw autorskich. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie publikacji w całości lub we fragmentach bez zgody wydawnictwa zabronione. Grupa MAC S.A ISBN Grupa MAC S.A Kielce, ul. Witosa 76 tel , faks: kontakt@mac.pl,

3 Spis treści Rozkład materiału 4 Plan wynikowy Śladami historii 1.1 Historia nauka o przeszłości O źródłach historycznych Chronimy ślady przeszłości O czasie i mapie historycznej 2.1 Czas w historii Obliczamy czas Mapa w historii W małej i w dużej ojczyźnie 3.1 Historia mojej rodziny Moja mała ojczyzna Duża ojczyzna Polska Lekcja powtórzeniowa Polska Piastów 4.1 Początki państwa polskiego Pierwszy król Polski Ostatni z Piastów Polska Piastów powtórzenie wiadomości W czasach świetności i upadku 5.1 Zwycięski sojusz Mikołaj Kopernik i jego odkrycie Złoty wiek Stulecie wojen Upadek Rzeczypospolitej W czasach świetności i upadku powtórzenie wiadomości Wiek niewoli 6.1 Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech Powstańcze państwo Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie Wiek niewoli powtórzenie wiadomości Czasy wielkiej próby 7.1 Bój o niepodległą Polskę W Gdyni Wśród harcerzy z Szarych Szeregów Żołnierze niezłomni W czasach Solidarności Czasy wielkiej próby powtórzenie wiadomości 58 Załączniki 60 3

4 Rozkład materiału Temat Materiał nauczania Dział 1. Śladami historii 1. Historia nauka o przeszłości historia jako nauka zadania historii fakt historyczny opinia badacza 2. O źródłach historycznych źródła historyczne i ich rodzaje praca archeologa i historyka analiza źródeł historycznych i ocena ich wiarygodności nowoczesne metody badawcze w archeologii i historii legenda a historia * Chronimy ślady przeszłości zabytki i ich ochrona instytucje chroniące zabytki pamiątki rodzinne jako zabytki Dział 2. O czasie i mapie historycznej 3. Czas w historii główne pojęcia z zakresu chronologii stosowane w historii epoki w historii rodzaje kalendarzy Punkty podstawy programowej Cele kształcenia: I. 1, 5 II. 2, 3, 5 III. 2 Treści nauczania: III. 1 I. 1 Cele kształcenia: II. 1, 3 III. 1, 2 Treści nauczania: III. 1, 3, 4 Materiał spoza podstawy programowej Cele kształcenia: I. 1, 2, 3, 4 II. 5 Treści nauczania: III. 1, 2 Wymagania podstawowe. Uczeń: wyjaśnia, czym się zajmuje historia lokuje w czasie wydarzenia z przeszłości i teraźniejszości rozróżnia przyczyny i skutki wydarzeń podaje definicję źródła historycznego wymienia rodzaje źródeł historycznych opisuje pracę archeologa odróżnia legendę od historii wie, czym są zabytki rozumie potrzebę ich ochrony wymienia instytucje chroniące zabytki opisuje pracę konserwatora zabytków wymienia zabytki z najbliższej okolicy zna zasady zachowania w muzeum zna główne pojęcia z zakresu chronologii rozumie znaczenie pomiaru czasu w pracy historyka wie, jaka jest rola narodzin Chrystusa dla sposobu liczenia czasu podaje nazwy epok historycznych sporządza oś czasu, zaznacza okres przed naszą erą i okres naszej ery Wymagania ponadpodstawowe. Uczeń: rozumie, jaką rolę odgrywa historia jako nauka wyjaśnia, dlaczego historia jest nauczana w szkole rozróżnia fakty i opinie potrafi wskazać, co wpływa na wiarygodność źródła analizuje źródło historyczne rozróżnia w legendzie elementy fikcyjne i prawdopodobne wymienia nowoczesne techniki badawcze w zakresie archeologii i historii ocenia znaczenie pamiątek rodzinnych dla historii rodziny wyjaśnia, jaką rolę odgrywają zabytki dla kształtowania świadomości wspólnoty regionalnej i narodowej wie, czym jest skansen porządkuje chronologicznie epoki historyczne podaje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych charakterystycznych dla poszczególnych epok zaznacza epoki na osi czasu tłumaczy, jaką rolę odgrywa kalendarz w organizowaniu życia różnych grup społecznych Liczba godzin 4 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

5 1 4. Obliczamy czas jednostki czasu określanie wieku początek, koniec, połowa wieku obliczanie upływu lat Cele kształcenia: I. 1, 2, 3, 4 Treści nauczania: III. 1, 2 zna pojęcia: wiek, półwiecze, era, początek wieku, koniec wieku na podstawie daty określa wiek wydarzenia sporządza oś czasu zaznacza daty na osi czasu porządkuje chronologicznie wydarzenia na podstawie dat określa połowę, początek i koniec wieku, oblicza upływ czasu pomiędzy wydarzeniami 1 * Mapa w historii mapa i plan jako źródło wiedzy czytanie mapy historycznej źródła statystyczne Materiał spoza podstawy programowej wie, co przedstawia mapa historyczna, czym się różni od innych rodzajów map rozpoznaje główne elementy mapy: tytuł, zakres czasowy, legendę wie, co przedstawia plan odczytuje proste informacje z mapy i ze źródeł statystycznych odczytuje z mapy informacje w ujęciu dynamicznym, formułuje wnioski porównuje mapy wyciąga proste wnioski ze źródeł statystycznych Dział 3. W małej i w dużej ojczyźnie 1 5. Historia mojej rodziny pamiątki i tradycje rodzinne jako źródła wiedzy o historii rodziny genealogia jako nauka drzewo genealogiczne Cele kształcenia: I. 4 Treści nauczania: I. 1 III. 3 wie, co to są pamiątki i tradycje rodzinne, zna własne tradycje rodzinne wie, skąd można czerpać wiedzę o historii rodziny rozumie, dlaczego należy chronić rodzinne pamiątki opowiada historię rodziny tworzy drzewo genealogiczne wyjaśnia terminy: pokrewieństwo, ród odczytuje informacje z drzewa genealogicznego stosuje znaki graficzne charakterystyczne dla genealogii zna placówki muzealne, które pielęgnują historię znanych rodów 1 6. Moja mała ojczyzna elementy więzi z małą ojczyzną regiony Polski i elementy je wyróżniające wpływ znanych postaci na historię małych ojczyzn lokalne zabytki Cele kształcenia: II. 1, 4, 5 Treści nauczania: I. 2 II. 3 III. 4 definiuje termin mała ojczyzna wymienia elementy charakterystyczne dla jego małej ojczyzny wymienia regiony Polski sytuuje na mapie Polski swój region, wskazuje regiony sąsiednie przedstawia sylwetkę znanej postaci związanej z miejscowością lub regionem wymienia ważne zabytki miejscowości i regionu przedstawia różnicę między ojczyzną a małą ojczyzną na mapie Polski sytuuje regiony podaje elementy charakterystyczne dla różnych regionów przyporządkowuje znane zabytki regionom Polski sporządza album miejscowości lub regionu 1 7. Duża ojczyzna Polska naród jako wspólnota Polska i jej sąsiedzi symbole państwowe i narodowe ważniejsze święta państwowe patriotyzm Cele kształcenia: I. 5 II. 5 III. 1, 2 Treści nauczania: II. 1 zna pełną nazwę państwa wymienia sąsiadów Polski stosuje pojęcie narodu, państwa, ojczyzny rozpoznaje i wymienia symbole państwowe zna ważniejsze święta państwowe definiuje pojęcie patriotyzmu rozumie wpływ wspólnych dziejów, ważnych wydarzeń na kształtowanie się zbiorowej (narodowej) świadomości opisuje różne sposoby upamiętniania ważnych dla narodu wydarzeń i postaci przedstawia przykłady postaw patriotycznych dawniej i dzisiaj rozumie znaczenie symboli narodowych Powtórzenie wiadomości z działów 1, 2 i 3 1 Sprawdzian wiadomości z działów 1, 2 i 3 1 5

6 Temat Materiał nauczania Punkty podstawy programowej Wymagania podstawowe. Uczeń: Wymagania ponadpodstawowe. Uczeń: Dział 4. Polska Piastów Liczba godzin 1 8. Początki państwa polskiego plemiona polskie wśród Słowian legendarne i historyczne początki państwa Mieszko i Dobrawa decyzja władcy Polan o przyjęciu chrztu i jej skutki Cele kształcenia: I. 4, 5 II. 1, 3, 4 III. 1, 2 Treści nauczania: II. 3 IV. 1 lokalizuje na mapie państwo Polan, obszary zamieszkiwane przez Słowian, państwo Mieszka rozróżnia opowieści legendarne od wydarzeń historycznych, wymienia podstawowe fakty wyjaśnia terminy: plemię, państwo, chrystianizacja, dynastia, Piastowie opowiada o początkach państwa polskiego zna datę chrztu Polski: 966 r. zna przyczyny przyjęcia chrztu przez Mieszka wymienia skutki chrystianizacji wymienia plemiona polskie w X w., lokalizuje je na mapie wie, jakie plemię polskie zamieszkiwało region, w którym mieszka wymienia główne grody państwa Mieszka opowiada o skutkach przyjęcia chrztu 1 9. Pierwszy król Polski postać Bolesława Chrobrego misja świętego Wojciecha zjazd w Gnieźnie koronacja Bolesława Chrobrego Cele kształcenia: I. 3, 4, 5 II. 1, 3, 4, 5 III. 1, 2 Treści nauczania: II. 3 IV. 1, 2 wie, kim byli: Bolesław Chrobry, święty Wojciech, Otton III lokalizuje w czasie wydarzenia: chrzest Polski, misję św. Wojciecha, zjazd w Gnieźnie, koronację Bolesława Chrobrego wskazuje na mapie państwo Chrobrego, ziemie zamieszkiwane przez Prusów i Niemcy opisuje zjazd w Gnieźnie wie, jakie znaczenie dla Polski miała koronacja Bolesława Chrobrego zna pojęcia: arcybiskupstwo, cesarz, koronacja, misjonarz opowiada o życiu świętego Wojciecha dostrzega religijny i polityczny wymiar zjazdu w Gnieźnie wskazuje na mapie siedzibę arcybiskupstwa dostrzega wzrost znaczenia Polski za panowania Mieszka i Bolesława Chrobrego wie, co oznacza przydomek Chrobry dostrzega znaczenie wizyt dyplomatycznych dla zachowania poprawnych relacji z innymi krajami Ostatni z Piastów Kazimierz Wielki i jego osiągnięcia w dziele umocnienia państwa założenie Akademii Krakowskiej sytuacja międzynarodowa Polski za panowania Kazimierza Wielkiego Cele kształcenia: I. 4, 5 II. 2, 3, 4, 5 III. 1, 3 Treści nauczania: II. 3 III. 3 IV. 3 wie, kim był Kazimierz Wielki oraz lokalizuje w czasie jego panowanie (lata, wiek, epoka) oblicza, ile lat panował Kazimierz Wielki wskazuje na mapie państwo Kazimierza na początku i na końcu panowania wymienia dziedziny, w których nastąpił rozwój państwa podaje argumenty uzasadniające przydomek króla wyjaśnia powiedzenie: zastał Polskę drewnianą, zostawił murowaną zna pojęcia: żupnik, Akademia Krakowska, Ruś Halicka dostrzega znaczenie kultury, nauki i gospodarki w życiu państwa wymienia sąsiadów Polski w XIV w. przedstawia znaczenie utworzenia Akademii Krakowskiej dla państwa polskiego podejmuje próbę oceny działań Kazimierza Wielkiego porównuje pozycję państwa w 1333 i 1370 r. wymienia ziemie wchodzące w skład Polski w 1370 r. wie, czym jest Szlak Orlich Gniazd Powtórzenie wiadomości z działu 4 1 Sprawdzian wiadomości z działu Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

7 Dział 5. W czasach świetności i upadku 11. Zwycięski sojusz postaci Jadwigi, Władysława Jagiełły, Zawiszy Czarnego unia w Krewie znaczenie współpracy Polski i Litwy dla pokonania Krzyżaków bitwa pod Grunwaldem i jej znaczenie 12. Mikołaj Kopernik i jego odkrycie Mikołaj Kopernik nie tylko astronom życie Mikołaja Kopernika przełomowe odkrycie polskiego astronoma żacy a współcześni studenci 13. Złoty wiek XVI wiek jako czas rozwoju Rzeczypospolitej Jan Zamoyski wódz, mąż stanu, mecenas 14. Stulecie wojen wojny Polski w XVII w. bohaterowie potopu szwedzkiego: Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki Jan III Sobieski i odsiecz wiedeńska skutki XVII-wiecznych wojen Cele kształcenia: I. 1, 3, 4, 5 II. 1, 2, 4, 5 III. 1, 2, 3 Treści kształcenia: II. 3 IV. 4 Cele kształcenia: I. 1, 3, 4, 5 II. 2, 5 III. 2, 3 Treści nauczania: II. 3 IV. 5 Cele kształcenia: I. 1, 2, 3, 4, 5 II. 1, 2, 3, 5 III. 1, 2, 3 Treści nauczania: II. 3 IV. 6 Cele kształcenia: I. 1, 2, 3, 4, 5 II. 1, 2, 3, 4, 5 III. 2, 3 Treści nauczania: II. 3 IV. 7 podaje przyczyny zawarcia unii polsko- -litewskiej zna daty zawarcia unii w Krewie i bitwy pod Grunwaldem zaznacza te daty na osi czasu, określa wiek i połowę wieku, oblicza upływ czasu pomiędzy wydarzeniami wie, kim byli królowa Jadwiga i Władysław Jagiełło lokalizuje na mapie Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, państwo zakonu krzyżackiego oraz miejscowości: Krewo, Grunwald, Malbork zna terminy: unia, państwo krzyżackie, rycerz wie, dlaczego nazywamy Zawiszę Czarnego rycerzem bez skazy wie, czego dokonał Mikołaj Kopernik rozumie znaczenie odkrycia Kopernika dla światowej nauki opowiada o życiu i dokonaniach Kopernika, posługując się źródłami ikonograficznymi lokalizuje w czasie życie i działalność Kopernika zna terminy: żak, astronom, odkrycie naukowe lokalizuje w czasie złoty wiek wskazuje na mapie państwo polsko-litewskie, wymienia jego sąsiadów na podstawie tekstu źródłowego opisuje handel Polski z innymi krajami zna postać Jana Zamoyskiego i wymienia dziedziny jego działalności zna pojęcia: mieszczanin, szlachcic, mąż stanu, kanclerz, hetman, Akademia Zamojska, złoty wiek lokalizuje na mapie terytorium Polski w XVII w. i jej sąsiadów zna daty: 1655 i 1683 oraz lokalizuje wydarzenia w czasie wymienia bohaterów walk w XVII w. wie, jakie znaczenie dla pokonania Szwedów miała obrona Jasnej Góry wie, jakie znaczenie dla Europy miało zwycięstwo pod Wiedniem zna terminy: potop szwedzki, stulecie wojen, odsiecz, imperium osmańskie wyjaśnia związek pomiędzy unią w Krewie a zwycięstwem nad Krzyżakami opowiada o bitwie pod Grunwaldem rozumie znaczenie bitwy grunwaldzkiej dla historii narodu tłumaczy powiedzenie: polegać na kimś jak na Zawiszy wie, w jaki sposób upamiętnia się polsko- -litewskie zwycięstwo pod Grunwaldem wymienia miasta związane z Kopernikiem porównuje działalność polskiego astronoma z zasadami dzisiejszej nauki (wszechstronność i specjalizacja) wymienia podobieństwa i różnice między uniwersytetem średniowiecznym a współczesnym uzasadnia określenie złoty wiek wskazuje cechy męża stanu na przykładzie Zamoyskiego i porównuje go z innymi poznanymi postaciami wymienia cechy, które charakteryzują postawę patriotyczną wymienia zabytki renesansu w Polsce i lokalizuje je na mapie Rzeczypospolitej opisuje skutki potopu szwedzkiego dla gospodarki Polski wykorzystuje mapę jako źródło wiadomości zasięg zdobyczy szwedzkich w Polsce, wyprawa wiedeńska na podstawie różnych źródeł tworzy notatkę na temat wybranej postaci (A. Kordeckiego, S. Czarnieckiego, Jana III Sobieskiego) porównuje osiągnięcia Sobieskiego z dokonaniami poznanych wcześniej postaci

8 Temat Materiał nauczania Punkty podstawy programowej Wymagania podstawowe. Uczeń: Wymagania ponadpodstawowe. Uczeń: Liczba godzin Upadek Rzeczypospolitej kryzys państwa w XVIII w. postaci Tadeusza Kościuszki i Wojciecha Bartosa powstanie 1794 r. i bitwa pod Racławicami upadek państwa w 1795 r. Cele kształcenia: I. 1, 2, 3, 4, 5 II. 1, 2, 4, 5 III. 1, 2, 3 Treści nauczania: II. 3 IV. 8 wie, dlaczego Polacy zdecydowali się na walkę w 1794 r. przedstawia wydarzenia insurekcji kościuszkowskiej na podstawie źródeł charakteryzuje Tadeusza Kościuszkę lokalizuje wydarzenia w czasie i przestrzeni wymienia zaborców Polski wskazuje skutki rozbiorów Polski przyporządkowuje regiony Polski do poszczególnych zaborów, posługując się nazwami ważniejszych miast wie, w jakim zaborze znajdowała się jego miejscowość zna pojęcia: rozbiory, zaborcy, powstanie, kosynierzy rozumie, dlaczego w powstaniu wzięli udział chłopi i mieszczanie porządkuje chronologicznie wydarzenia z życia Kościuszki uzasadnia twierdzenie, że Tadeusz Kościuszko był patriotą i bohaterem dwóch narodów, ocenia taką postawę proponuje drogi postępowania dla Polaków po utracie niepodległości, wykorzystując przykłady postaw poznanych postaci Powtórzenie wiadomości z działu 5 1 Sprawdzian wiadomości z działu 5 1 Dział 6. Wiek niewoli Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech cele Polaków w okresie niewoli gen. Jan Henryk Dąbrowski i utworzenie Legionów Polskich Józef Wybicki i hymn Polski Cele kształcenia: I. 2, 3 II. 4, 5 III. 3 Treści nauczania: II. 1 IV. 9 wie, dlaczego Polacy podjęli walkę z zaborcami rozumie wkład gen. Jana Henryka Dąbrowskiego w tworzenie Legionów Polskich we Włoszech zna okoliczności powstania Legionów na podstawie tekstu Mazurka Dąbrowskiego przedstawia cele Polaków w okresie zaborów na podstawie różnych źródeł opowiada historię Legionów rozumie, w jakim celu Józef Wybicki umieścił w Pieśni Legionów Polskich we Włoszech nawiązania do historii Polski wie, dlaczego literacka wizja Wybickiego nie została zrealizowana w XVIII w Powstańcze państwo powstanie styczniowe 1863 r. jako jeden ze zrywów niepodległościowych charakter walk powstańczych postać Romualda Traugutta Cele kształcenia: I. 3, 4, 5 II. 1, 2, 4 III. 1, 2 Treści nauczania: I. 2 II. 1 III. 3 IV. 10 rozumie przyczyny walki Polaków lokalizuje na mapie tereny walk na podstawie różnych źródeł opisuje walki powstańcze i sposób funkcjonowania powstańczego państwa podziemnego zna zasługi R. Traugutta ocenia postać Traugutta posługuje się pojęciami: powstanie styczniowe, dyktator powstania, wojna partyzancka, Cytadela Warszawska, represje podaje kilka podobieństw i różnic między powstaniem kościuszkowskim a powstaniem styczniowym dostrzega rolę ludności cywilnej w powstaniu ocenia, czy Polacy poprzez powstanie realizowali program zawarty w Pieśni Legionów Polskich we Włoszech na podstawie źródeł podaje inne przykłady i formy walki o niepodległość 8 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

9 1 18. Maria Skłodowska- -Curie i jej odkrycie M. Skłodowska-Curie polska noblistka odkrycia uczonej w dziedzinie fizyki i chemii Cele kształcenia: I. 3, 4, 5 II. 1, 3, 4, 5 III. 1, 3 Treści nauczania: IV. 11 opowiada o życiu Marii Skłodowskiej-Curie wymienia jej odkrycia naukowe i rozumie ich znaczenie dla światowej nauki dostrzega znaczenie Nagrody Nobla wskazuje na związek wychowania w domu i postawę Marii Skłodowskiej-Curie ocenia wartość wspomnień jako źródła historycznego Podsumowanie wiadomości z działu 6 1 Sprawdzian wiadomości z działu 6 1 Dział 7. Czasy wielkiej próby Bój o niepodległą Polskę I wojna światowa i strony konfliktu Józef Piłsudski i jego żołnierze odzyskanie niepodległości i sposób upamiętnienia Bitwa Warszawska walka o granice Cele kształcenia: I. 2, 3, 4, 5 II. 1, 2, 4, 5 III. 1, 2, 3 Treści nauczania: II. 1 IV. 12 lokalizuje w czasie wydarzenia oblicza odstępy czasu pomiędzy wydarzeniami wie, kim był Józef Piłsudski rozumie znaczenie wydarzeń 1918 i 1920 r. wykorzystuje różne źródła informacji (tekst, mapę, fotografię) opisuje walkę Polaków o kształt terytorialny państwa zna pojęcia: niepodległość, Legiony Piłsudskiego, komendant, państwo, stolica, Bitwa Warszawska, bolszewicy rozumie związek między I wojną światową a odzyskaniem przez Polskę niepodległości ocenia działania Polaków podczas I wojny światowej rozumie, dlaczego dzień 11 listopada jest Narodowym Świętem Niepodległości W Gdyni postać Eugeniusza Kwiatkowskiego proces powstawania portu i miasta znaczenie wybudowania portu Cele kształcenia: I. 1, 3, 4, 5 II. 1, 2, 4, 5 III. 1, 2, 3 Treści nauczania: IV. 13 lokalizuje wydarzenia w czasie wie, kim był Eugeniusz Kwiatkowski wskazuje na mapie II Rzeczypospolitej Gdynię na podstawie ilustracji i tekstu z podręcznika opisuje proces budowy portu i miasta, cytuje fakty i opinie przedstawia sytuację państwa polskiego po I wojnie światowej ocenia decyzję sejmu o budowie portu rozumie znaczenie tego przedsięwzięcia dla młodego państwa opisuje życie i pracę w Gdyni w okresie międzywojennym Wśród harcerzy z Szarych Szeregów początek II wojny światowej Polska pod okupacją niemiecką i radziecką Polskie Państwo Podziemne Armia Krajowa i Szare Szeregi bohaterowie akcji pod Arsenałem powstanie warszawskie Cele kształcenia: I. 1, 3, 4, 5 II. 1, 2, 3, 4, 5 III. 1, 2, 3 Treści nauczania: I. 1, 2 II. 1 IV. 14 lokalizuje w czasie omawiane wydarzenia na mapie wskazuje obszary Polski znajdujące się pod okupacją niemiecką i radziecką wie, kim byli: Jan Bytnar Rudy, Aleksy Dawidowski Alek, Tadeusz Zawadzki Zośka wymienia formy walki stosowane przez AK i Szare Szeregi wykorzystuje fotografie jako źródło wiedzy zna terminy: II wojna światowa, okupacja, ruch oporu, Armia Krajowa, Szare Szeregi, Polskie Państwo Podziemne, konspiracja, gestapo dostrzega podobieństwa i różnice między formami oporu Polaków z XIX w. i z czasów II wojny światowej rozumie, jaki był cel akcji małego sabotażu wie, dlaczego bohaterowie ruchu oporu mogą być dzisiaj dla młodych ludzi wzorem do naśladowania podaje przyczyny i skutki powstania warszawskiego wie, jak i dlaczego Polacy upamiętniają powstanie warszawskie oraz postaci związane z ruchem oporu 9

10 Temat Materiał nauczania Punkty podstawy programowej Wymagania podstawowe. Uczeń: Wymagania ponadpodstawowe. Uczeń: 22. Żołnierze niezłomni rządy komunistów jako nowa forma okupacji stosunek komunistów do AK postaci: Witold Pilecki, Danuta Siedzikówna Inka sposoby upamiętnienia żołnierzy niezłomnych Cele kształcenia: I. 1, 3, 4, 5 II. 1, 2, 3, 4, 5 III. 1, 2, 3 Treści nauczania: I. 1, 2 II. 1 IV. 15 lokalizuje wydarzenia w czasie na mapie Polski wskazuje obszary walk po zakończeniu II wojny światowej wie, dlaczego bojowników polskiego podziemia niepodległościowego nazywamy niezłomnymi i wyklętymi rozumie, jaki był cel walki żołnierzy niezłomnych zna pojęcia: komuniści, żołnierze niezłomni/ wyklęci porównuje cele komunistów i żołnierzy niezłomnych charakteryzuje zmiany terytorialne po II wojnie światowej próbuje ocenić postawę Witolda Pileckiego oraz Inki dostrzega trudność podejmowanych wtedy decyzji ocenia postępowanie komunistów w Polsce podaje przykłady żołnierzy niezłomnych, którzy działali w jego regionie zamieszkania Liczba godzin W czasach Solidarności cele Solidarności ważniejsi członkowie ruchu rola Jana Pawła II w najnowszej historii Polski polska droga do wolności Cele kształcenia: I. 1, 2, 3, 4, 5 II. 1, 2, 3, 4, 5 III. 1, 2, 3 Treści nauczania: I. 1, 2 II. 1 IV. 16, 17 zna symbol i cele Solidarności wymienia członków Solidarności (Lecha Wałęsę, Annę Walentynowicz, Tadeusza Mazowieckiego) zna rolę Jana Pawła II w procesie obalania komunizmu rozumie znaczenie obrad Okrągłego Stołu zna pojęcia: Polska Rzeczpospolita Ludowa, NSZZ Solidarność, stan wojenny, obrady Okrągłego Stołu, demokracja dostrzega w celach Solidarności elementy walki o niepodległość państwa i prawa człowieka porównuje warunki życia w PRL-u i wolnej Polsce ocenia zmiany, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 r. Powtórzenie wiadomości z działu 7 1 Sprawdzian wiadomości z działu Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

11 Plan wynikowy Temat w podręczniku Wymagania na ocenę dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą Dział 1. Śladami historii 1.1. Historia nauka o przeszłości wyjaśnia, czym się zajmuje historia odróżnia przeszłość, teraźniejszość i przyszłość rozróżnia przyczyny i skutki wydarzeń rozumie, jaką rolę odgrywa historia jako nauka wyjaśnia, dlaczego w szkole uczymy się historii rozróżnia fakty i opinie potrafi wskazać, co wpływa na wiarygodność źródła historycznego opisuje dowolne odkrycie archeologiczne (na podstawie informacji znalezionych w internecie) 1.2. O źródłach historycznych podaje definicję źródła historycznego wymienia rodzaje źródeł historycznych podaje kilka informacji wynikających ze źródła historycznego wskazuje w legendzie elementy fikcyjne i prawdopodobne opisuje pracę archeologa analizuje źródło historyczne ocenia wartość legendy jako źródła historycznego wymienia nowoczesne techniki badawcze w zakresie archeologii i historii 1.3. Chronimy ślady przeszłości wie, co to są zabytki podaje przykłady zabytków ważnych dla kultury narodu rozumie potrzebę ochrony zabytków wymienia instytucje chroniące zabytki wymienia zabytki z najbliższej okolicy opisuje pracę konserwatora zabytków opisuje działalność instytucji chroniących zabytki zna zasady zachowania w muzeum wie, co to jest skansen wyjaśnia, jakie znaczenie mają zabytki dla kształtowania świadomości wspólnoty regionalnej i narodowej Dział 2. O czasie i mapie historycznej 2.1. Czas w historii wie, czym jest upływ czasu zna główne pojęcia z zakresu chronologii wie, że chrześcijanie zaczęli liczyć lata od narodzin Jezusa Chrystusa podaje nazwę epoki, w której żyje wie, jaką rolę odgrywa pomiar czasu w pracy historyka rozumie znaczenie kalendarzy w organizowaniu życia różnych grup społecznych zaznacza na osi czasu okres przed naszą erą i naszej ery porządkuje epoki historyczne w kolejności chronologicznej zaznacza epoki historyczne na osi czasu podaje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych charakterystycznych dla poszczególnych epok przedstawia historię kalendarza 11

12 Temat w podręczniku Wymagania na ocenę dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą 2.2. Obliczamy czas sporządza oś czasu zaznacza daty na osi czasu określa wiek wydarzenia na podstawie daty wyjaśnia pojęcia: wiek, półwiecze, era, początek wieku, koniec wieku oblicza upływ czasu między wydarzeniami z tej samej ery porządkuje wydarzenia w kolejności chronologicznej określa połowę, początek i koniec wieku oblicza upływ czasu między wydarzeniami z różnych er ustala wiek i połowę stulecia nadania praw miejskich swojej miejscowości 2.3. Mapa w historii rozpoznaje główne elementy mapy: tytuł, legendę, skalę wie, co przedstawia plan wie, co przedstawia mapa historyczna i czym się różni od innych rodzajów map odczytuje z mapy proste informacje (w ujęciu statycznym) odczytuje proste informacje ze źródeł statystycznych odczytuje z mapy informacje w ujęciu dynamicznym porównuje różne mapy tłumaczy, w jakim celu tworzy się mapy historyczne wyciąga proste wnioski ze źródeł statystycznych wskazuje na mapie Polski (lub województwa) swoją miejscowość formułuje wnioski na podstawie różnych źródeł statystycznych Dział 3. W małej i w dużej ojczyźnie 3.1. Historia mojej rodziny zna własne tradycje rodzinne opowiada historię rodziny wie, czym są pamiątki rodzinne i dlaczego należy je chronić rozumie, co to są tradycje rodzinne rozumie, co to jest pokrewieństwo wie, co to jest drzewo genealogiczne i odczytuje z niego potrzebne informacje wyjaśnia, skąd możemy czerpać wiedzę o historii swojej rodziny opowiada o tradycjach kultywowanych w swojej rodzinie tworzy wywód przodków lub drzewo genealogiczne swojej rodziny, stosuje znaki graficzne charakterystyczne dla genealogii zna placówki muzealne, które pielęgnują historię znanych rodów 3.2. Moja mała ojczyzna wie, czym jest mała ojczyzna wymienia regiony Polski, sytuuje na mapie Polski swój region, wskazuje regiony sąsiednie przedstawia sylwetkę znanej postaci związanej z rodzinną miejscowością lub regionem wymienia ważne zabytki ze swojej miejscowości i regionu przedstawia różnicę między małą ojczyzną a regionem wymienia elementy charakterystyczne dla jego małej ojczyzny sytuuje regiony na mapie Polski zna ważniejsze miasta i tradycje regionów wie, jakie informacje o historii rodziny zawierają herby sporządza album o swojej miejscowości lub dowolnym regionie 12 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

13 3.3. Duża ojczyzna Polska zna pełną nazwę państwa polskiego wymienia sąsiadów Polski rozpoznaje i wymienia symbole państwowe Dział 4. Polska Piastów 4.1. Początki państwa polskiego rozróżnia opowieści legendarne od wydarzeń historycznych opowiada o początkach państwa polskiego podaje nazwę pierwszej polskiej dynastii wie, kim byli: Mieszko I, Dobrawa zna pojęcia: plemiona polskie, chrystianizacja, dynastia 4.2. Pierwszy król Polski wie, kim byli: Bolesław Chrobry, św. Wojciech, Otton III wie, co się wydarzyło w 1000 i 1025 r. zna pojęcia: arcybiskupstwo, biskupstwo, diadem, cesarz, koronacja, misjonarz 4.3. Ostatni z Piastów wie, kim był Kazimierz Wielki zna datę założenia Akademii Krakowskiej wyjaśnia pojęcia: żupy solne, Akademia Krakowska, Ruś Halicka, Szlak Orlich Gniazd stosuje właściwie pojęcie narodu, państwa i ojczyzny wymienia ważniejsze święta państwowe wyjaśnia, co to jest patriotyzm wymienia ważne zabytki Polski opowiada legendy o początkach polskiej państwowości lokalizuje na mapie państwo Polan, tereny zamieszkiwane przez Słowian, państwo Mieszka zna okoliczności przyjęcia chrztu przez Mieszka I wymienia skutki chrystianizacji wskazuje na mapie państwo Bolesława Chrobrego, Prusy i Niemcy oblicza upływ czasu pomiędzy ważniejszymi wydarzeniami rozumie, jakie znaczenie dla Polski miała koronacja Chrobrego wymienia dziedziny, w jakich nastąpił rozwój państwa za panowania Kazimierza Wielkiego podaje niektóre argumenty, uzasadniając przydomek króla wyjaśnia znaczenie powiedzenia: zastał Polskę drewnianą, zostawił murowaną opisuje różne sposoby upamiętniania ważnych dla narodu wydarzeń i postaci przedstawia przykłady postaw patriotycznych wie, czym są miejsca pamięci narodowej wymienia plemiona polskie, lokalizuje je na mapie wie, które plemię polskie zamieszkiwało w X w. jego region zamieszkania wymienia główne grody państwa Mieszka opowiada o skutkach przyjęcia chrztu wskazuje na mapie siedzibę arcybiskupstwa porządkuje wydarzenia z życia św. Wojciecha i Bolesława Chrobrego w kolejności chronologicznej porównuje pozycję państwa w roku 1333 i 1370 wymienia ziemie wchodzące w skład Polski w 1370 r. podaje przykłady zabytków z czasów Kazimierza Wielkiego rozumie wpływ wspólnych dziejów na kształtowanie się zbiorowej (narodowej) świadomości przyporządkowuje znane zabytki regionom Polski wyjaśnia, na pamiątkę jakich wydarzeń obchodzimy ważne święta państwowe omawia rozwój chrześcijaństwa na ziemiach polskich ocenia panowanie Mieszka I dostrzega religijny i polityczny wymiar zjazdu w Gnieźnie podejmuje próbę oceny działań Bolesława Chrobrego uzasadnia, dlaczego Kazimierz uzyskał przydomek Wielki dostrzega znaczenie kultury, nauki i gospodarki w życiu państwa przedstawia znaczenie utworzenia Akademii Krakowskiej wie, czym jest Szlak Orlich Gniazd tworzy w grupie kalendarz polskich świąt państwowych zna inne święta państwowe niż te wymienione w podręczniku wskazuje zabytki związane z państwem pierwszych Piastów opisuje życie we wczesnopiastowskim grodzie opisuje życie we wczesnopiastowskim grodzie wie, kim byli wojowie podejmuje próbę oceny działań Kazimierza Wielkiego porównuje pozycję państwa polskiego w różnych okresach 13

14 Temat w podręczniku Wymagania na ocenę dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą Dział 5. W czasach świetności i upadku 5.1. Zwycięski sojusz zna datę zawarcia unii w Krewie i bitwy pod Grunwaldem wskazuje na mapie państwo polsko-litewskie, wymienia jego sąsiadów lokalizuje na mapie Kraków, Wilno, Malbork, Grunwald zna pojęcia: unia, państwo zakonu krzyżackiego, rycerstwo, herb, bitwa wie, kim była Jadwiga i czym się zasłużyła w historii Polski wie, kim był Jagiełło podaje przyczyny zawarcia unii polsko- -litewskiej tłumaczy związek pomiędzy zawarciem unii w Krewie a polsko- -litewskim zwycięstwem nad Krzyżakami opowiada o bitwie pod Grunwaldem wymienia skutki unii w Krewie przybliża sylwetkę Zawiszy Czarnego rozumie znaczenie bitwy grunwaldzkiej w historii naszego narodu wie, kim byli Jagiellonowie wymienia elementy uzbrojenia średniowiecznego rycerza opisuje herb rycerski wie, czym są rekonstrukcje historyczne wymienia dzieła sztuki nawiązujące do bitwy pod Grunwaldem (obraz J. Matejki, powieść H. Sienkiewicza, film A. Forda) 5.2. Mikołaj Kopernik i jego odkrycie zna tytuł dzieła Mikołaja Kopernika wyjaśnia pojęcia: żak, uniwersytet, astronom, odkrycie naukowe wyjaśnia, na czym polegało odkrycie naukowe Mikołaja Kopernika rozumie znaczenie powiedzenia: wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię rozumie znaczenie dokonań Mikołaja Kopernika dla polskiej i światowej nauki porównuje naukę na średniowiecznym i współczesnym uniwersytecie opowiada o życiu i dokonaniach Mikołaja Kopernika wymienia miasta, z którymi związany był Mikołaj Kopernik tworzy plan wycieczki Śladami Mikołaja Kopernika 5.3. Złoty wiek lokalizuje w czasie złoty wiek zna pojęcia: mąż stanu, hetman, szlachcic, Akademia Zamojska, złoty wiek opisuje życie portu gdańskiego w XVI i XVII w. na podstawie obrazu wymienia towary, które Polska eksportowała na zachód w XVI w. wie, co oznacza termin Rzeczpospolita Obojga Narodów tłumaczy, w jaki sposób rozwój gospodarczy państwa przyczynił się do rozkwitu w dziedzinie nauki, kultury i sztuki zna postać Jana Zamoyskiego i wymienia dziedziny jego działalności charakteryzuje postać Jana Zamoyskiego podaje cechy męża stanu na przykładzie Jana Zamoyskiego opisuje Zamość w epoce nowożytnej wymienia zabytki renesansu w Polsce i lokalizuje je na mapie Rzeczypospolitej opisuje jeden z renesansowych zabytków charakteryzuje Jana Zamoyskiego jako wybitnego mecenasa 5.4. Stulecie wojen wskazuje na mapie państwo Rzeczpospolitą, wymienia jej sąsiadów wymienia bohaterów walk w XVII w. lokalizuje na mapie Jasną Górę, Wiedeń zna pojęcia: potop szwedzki, stulecie wojen, odsiecz, wezyr, hetman, imperium osmańskie wie, jakie znaczenie dla pokonania Szwedów miała obrona Jasnej Góry rozumie znaczenie zwycięstwa sprzymierzonych w bitwie pod Wiedniem w 1683 r. wymienia skutki XVII- -wiecznych wojen wykorzystuje mapę jako źródło wiadomości (zasięg zdobyczy szwedzkich, wyprawa wiedeńska) tworzy notatkę na temat wybranej postaci (Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki, Jan III Sobieski) opisuje skutki XVII- -wiecznych wojen porównuje osiągnięcia Jana III Sobieskiego z dokonaniami poznanych wcześniej postaci historycznych wie, co znaczy określenie złoty wiek tworzy notatkę na temat dzieła sztuki nawiązującego do obrony Jasnej Góry i odsieczy wiedeńskiej 14 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

15 5.5. Upadek Rzeczypospolitej wskazuje na mapie Rzeczpospolitą, wymienia jej sąsiadów lokalizuje na mapie Racławice wymienia państwa, które wzięły udział w rozbiorach Rzeczypospolitej zna pojęcia: rozbiory, zaborcy, powstanie, niepodległość, kosynier Dział 6. Wiek niewoli 6.1. Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech wie, w jakim celu Polacy podjęli walkę z zaborcami zna datę utworzenia Legionów Polskich we Włoszech wie, do jakich wydarzeń nawiązuje Mazurek Dąbrowskiego zna nazwisko autora polskiego hymnu 6.2. Powstańcze państwo zna datę wybuchu powstania styczniowego zna pojęcia: dyktator, wojna partyzancka 6.3. Maria Skłodowska- Curie i jej odkrycie zna pojęcia: wykładowca, naukowiec, medycyna przedstawia wydarzenia powstania kościuszkowskiego na podstawie różnych źródeł charakteryzuje Tadeusza Kościuszkę omawia sposób walki w powstaniu przyporządkowuje regiony Polski do poszczególnych zaborców opisuje działania Jana Henryka Dąbrowskiego we Włoszech zna okoliczności powstania Legionów Dąbrowskiego na podstawie tekstu Pieśni Legionów Polskich we Włoszech przedstawia cele Polaków w okresie zaborów wie, przeciwko komu powstańcy styczniowi toczyli walkę lokalizuje na mapie obszary walk w powstaniu styczniowym oblicza, ile lat upłynęło pomiędzy poszczególnymi zrywami niepodległościowymi zna zasługi Romualda Traugutta opowiada o życiu i działalności Marii Skłodowskiej-Curie wymienia odkrycia naukowe Marii Skłodowskiej-Curie wie, że w medycynie wykorzystuje się rad wymienia przyczyny słabości Rzeczypospolitej w XVIII w. porządkuje wydarzenia z życia Tadeusza Kościuszki w kolejności chronologicznej wyjaśnia, dlaczego w powstaniu wzięli udział mieszczanie i chłopi opowiada historię Legionów Polskich rozumie konieczność współpracy Dąbrowskiego z Francją wie, dlaczego Mazurek Dąbrowskiego został hymnem Polski wymienia bohaterów polskiego hymnu podaje kilka podobieństw i różnic pomiędzy powstaniem kościuszkowskim a powstaniem styczniowym opisuje walki powstańcze i sposób funkcjonowania powstańczego państwa rozumie znaczenie odkryć Marii Skłodowskiej-Curie dla światowej nauki wskazuje na związek wychowania w domu i postawę Marii Skłodowskiej-Curie uzasadnia, że Maria Skłodowska-Curie była patriotką wie, jakie znaczenie miało dla Polaków zwycięstwo pod Racławicami ocenia dokonania Tadeusza Kościuszki dokonuje analizy i interpretacji słów polskiego hymnu rozumie znaczenie symboli narodowych w przeszłości i współcześnie ocenia postać Jana Henryka Dąbrowskiego wyjaśnia, dlaczego powstańcy podjęli przeciw Rosjanom walkę partyzancką podaje przykłady represji po powstaniu styczniowym wymienia zabytki związane z powstaniem styczniowym wie, jakie znaczenie ma Nagroda Nobla dla ludzi świata nauki wymienia formy upamiętnienia Marii Skłodowskiej-Curie opisuje zasługi Tadeusza Kościuszki w walkach o niepodległość Stanów Zjednoczonych redaguje miniprzewodnik geograficzny po miejscach związanych z Tadeuszem Kościuszką proponuje drogi postępowania dla Polaków po utracie niepodległości wymienia zabytki związane z Legionami Dąbrowskiego i polskim hymnem opisuje, jaką politykę zaborcy prowadzili wobec Polaków wymienia inne przykłady i formy walki o polskość, wykorzystując różne źródła wymienia innych wybitnych Polaków drugiej połowy XIX w.; wie, w jakich dziedzinach osiągali sukcesy 15

16 Temat w podręczniku Wymagania na ocenę dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą celującą Dział 7. Czasy wielkiej próby 7.1. Bój o niepodległą Polskę zna datę odzyskania przez Polskę niepodległości wyjaśnia pojęcia: niepodległość, Legiony Polskie, komendant wie, jakie święto obchodzimy 11 listopada wie, kim był Józef Piłsudski wskazuje na mapie II Rzeczpospolitą i ważniejsze miasta rozumie związek pomiędzy wybuchem I wojny światowej a odzyskaniem przez Polskę niepodległości rozumie, dlaczego 11 listopada obchodzimy Narodowe Święto Niepodległości opisuje zasługi Józefa Piłsudskiego dla odbudowy państwa polskiego tłumaczy, jakie znaczenie dla Polaków miało odzyskanie niepodległości w roku 1918 opisuje, jak w jego miejscu zamieszkania obchodzi się Narodowe Święto Niepodległości wymienia najważniejsze epizody z okresu walk o granice Polski w latach wie, jakie znaczenie w historii Polski miała Bitwa Warszawska 7.2. W Gdyni wie, kim był Eugeniusz Kwiatkowski lokalizuje na mapie Gdynię na podstawie ilustracji i tekstu źródłowego opowiada o budowie portu i miasta opisuje życie i pracę w międzywojennej Gdyni rozumie znaczenie budowy portu w Gdyni dla młodego państwa ocenia decyzję władz o budowie portu w Gdyni opowiada o innych sukcesach gospodarczych Polski w latach Wśród harcerzy z Szarych Szeregów zna datę wybuchu II wojny światowej i datę agresji ZSRR na Polskę wie, kiedy wybuchło powstanie warszawskie wyjaśnia pojęcia: II wojna światowa, ZSRR, okupacja, mały sabotaż, ruch oporu, Armia Krajowa, Szare Szeregi, Polskie Państwo Podziemne wskazuje na mapie Niemcy, ZSRR oraz zasięg okupacji niemieckiej i radzieckiej wymienia formy walki stosowane przez Armię Krajową i Szare Szeregi wyjaśnia, dlaczego harcerze Szarych Szeregów są dla młodych ludzi wzorem do naśladowania podaje przykłady konkretnych akcji bojowych przeprowadzonych z udziałem Szarych Szeregów opisuje życie Polaków w czasie II wojny światowej wymienia przyczyny i skutki powstania warszawskiego dostrzega podobieństwa i różnice pomiędzy formami oporu Polaków z XIX w. i z okresu okupacji opisuje formy upamiętniania powstania warszawskiego 7.4. Żołnierze niezłomni wie, w którym roku zakończyła się II wojna światowa zna pojęcia: żołnierze niezłomni, żołnierze wyklęci, komuniści wskazuje na mapie obszary walk przeciwko władzy komunistycznej wymienia cele walki komunistów i żołnierzy wyklętych opisuje życie w Polsce po 1945 r. porównuje cele walki komunistów i żołnierzy wyklętych ocenia działalność komunistów i żołnierzy wyklętych wie, jakie święto obchodzimy 1 marca wymienia formy upamiętniania żołnierzy wyklętych 16 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

17 7.5. W czasach Solidarności wie, kim byli Danuta Siedzikówna Inka i Witold Pilecki wie, kiedy utworzono NSZZ Solidarność zna datę upadku komunizmu wyjaśnia pojęcia: NSZZ Solidarność, Polska Rzeczpospolita Ludowa, strajk, związek zawodowy rozpoznaje logo Solidarności wie, dlaczego żołnierze niezłomni podjęli walkę z komunistami wyjaśnia przyczyny strajków sierpniowych wie, kim byli: Lech Wałęsa, Anna Walentynowicz, Tadeusz Mazowiecki, Jan Paweł II wyjaśnia znaczenie słowa solidarność wyjaśnia, dlaczego po 1945 r. Polska nie stała się wolnym krajem opisuje zmiany granic Polski po 1945 r. opowiada o losach Witolda Pileckiego w komunistycznej Polsce opisuje sytuację gospodarczą PRL wie, kiedy wprowadzono stan wojenny, na podstawie fotografii opisuje działania władzy podaje przykłady zmian, jakie były skutkiem okrągłego stołu dostrzega rolę Jana Pawła II w procesie obalania komunizmu porównuje stosunek do żołnierzy wyklętych dawniej i współcześnie ocenia postawę Inki i Witolda Pileckiego dostrzega w celach Solidarności elementy walki o niepodległość państwa i prawa człowieka porównuje warunki życia w komunistycznej i współczesnej Polsce opowiada o polskiej drodze do wolności na podstawie informacji zebranych od bliskich opowiada o tym, jakie zmiany zaszły w Polsce po 1989 r. ocenia zmiany, jakie nastąpiły w Polsce po upadku komunizmu 17

18 Lekcja 1.1 Historia nauka o przeszłości Cele lekcji. Uczeń: definiuje pojęcie historia; układa ciągi przyczynowo-skutkowe; rozróżnia przyczyny pośrednie i bezpośrednie; odróżnia przeszłość od teraźniejszości i przyszłości; odróżnia fakty od opinii; opisuje pracę historyka. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 6 9 B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 4, 5 teksty do wykorzystania podczas ćwiczeń umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego (s. 60, 61 w przewodniku) pogadanka opowiadanie tekst przewodni Metody pracy indywidualna w parach Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat na s. 6. Uczniowie przypominają sobie podobne momenty ze swojego życia (jazda na nartach, kąpiel w morzu, wyprawa w góry) i na tej podstawie definiują, czym jest przeszłość. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel mówi, że badaniem przeszłości zajmuje się historia. Opowiada ona o tym, jak zmienił się świat na przestrzeni dziejów. Aby lepiej uwidocznić to, czym się zajmuje historia, nauczyciel może wykorzystać ćwiczenie ze s. 5 w podręczniku. Na przykładzie dwóch fotografii ul. Nowy Świat w Warszawie uczniowie podają zmiany, jakie zaszły w mieście w ciągu stu lat (brak powozów konnych, pojawienie się samochodów, budowa jezdni w miejscu linii tramwajowej). 2. Na podstawie infografiki ze s. 7 uczniowie odpowiadają, dlaczego historia jest kluczem do rozumienia teraźniejszości. 3. Nauczyciel opowiada o pracy historyka. Informuje, że bada on przyczyny i skutki wydarzeń. 4. Praca w parach. Nauczyciel rozdaje uczniom kartki z przedstawionymi wydarzeniami z życia codziennego (tak aby uczniowie nie mieli kłopotów z przedstawieniem potencjalnych przyczyn i skutków). Przykłady: wizyta Małgosi u dentysty, przeprowadzka Wojtka do innego miasta, wyjazd Pauliny do Wielkiej Brytanii, egzamin Marcina na kartę rowerową. Uczniowie przedstawiają swoje propozycje na forum klasy. Przy pomocy nauczyciela dzielą je na bezpośrednie i pośrednie. W tabeli spodziewane odpowiedzi uczniów. Przyczyny Wydarzenie Skutki Małgosię bolał ząb. Dziewczynka jadła zbyt dużo słodyczy. Małgosia była na przeglądzie stomatologicznym i zapisano ją na wizytę. Wizyta Małgosi u dentysty. Ząb Małgosi został wyleczony. Konieczna jest jeszcze jedna wizyta. Małgosia ma wszystkie zęby zdrowe. 18 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

19 5. Na podstawie infografiki z podręcznika na s. 8 uczniowie przy pomocy nauczyciela przedstawiają przyczyny i skutki na przykładzie wydarzenia historycznego (wynalezienie druku). Nauczyciel wyjaśnia, czym jest fakt i opinia. Wykonanie ćwiczenia 3 i 4 ze s. 5 w zeszycie ćwiczeń. 6. Ćwiczenie umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego. Praca w parach. Nauczyciel rozdaje uczniom fragmenty krótkich tekstów ze s. 60 i 61. Zadaniem uczniów jest przeczytanie tekstów i wskazanie na ich podstawie skutków wydarzeń oraz przytoczenie faktu i opinii. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie uczniom pracy domowej (ćwiczenie 2 ze s. 9 w podręczniku). Lekcja 1.2 O źródłach historycznych Cele lekcji. Uczeń: podaje definicję źródła historycznego; wymienia rodzaje źródeł historycznych; opisuje pracę archeologa; odróżnia historię od dziejów legendarnych; potrafi wskazać, co wpływa na wiarygodność źródła historycznego; dokonuje prostej analizy źródła historycznego; wskazuje w legendzie elementy fikcyjne i prawdopodobne; wymienia nowoczesne techniki badawcze w zakresie archeologii i historii. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 6, 7 źródła historyczne, np. szkolna chorągiew, puchar zdobyty przez klasę, żelazko na duszę, kronika klasowa (mogą być wyświetlane na slajdach) Metody pracy praca z różnymi tekstami kultury (teksty w podręczniku, ilustracje) burza mózgów pogadanka opowiadanie zespołowa indywidualna Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat na s. 10. Uczniowie odpowiadają, na jakiej postawie detektyw i historyk starają się odtworzyć przeszłość. Nauczyciel mówi o tym, jakie znaczenie w pracy historyka mają źródła historyczne. 3. Inny wariant wstępu: zamiast odwoływać się do modułu Podejmij temat, nauczyciel może przeprowadzić burzę mózgów. Uczniowie wymieniają skojarzenia ze słowem źródło, a nauczyciel zapisuje je na tablicy. Prawdopodobne odpowiedzi: czysta woda, zdrowie, początek rzeki. Wśród wypisanych skojarzeń uczniowie podkreślają te, które dotyczą czystości wody. Nauczyciel przedstawia rolę źródeł historycznych (przez analogię do czystej wody). O źródłach historycznych 19

20 Faza realizacyjna 1. Nauczyciel prezentuje uczniom kilka przykładów źródeł historycznych. Pyta, czym się one od siebie różnią. Prawdopodobne odpowiedzi: czasem powstania, stopniem zniszczenia, przeznaczeniem itp. Jeśli nie padnie odpowiedź, że niektóre źródła zawierają tekst, a inne go nie zawierają, należy to uczniom wskazać. 2. Wykonanie ćwiczenia 1 z zeszytu ćwiczeń. 3. Nauczyciel opowiada, czym się zajmuje archeologia. 4. Zabawa w archeologów. Nauczyciel wybiera jeden z przedmiotów (może to być również zdjęcie wazy z podręcznika na s. 12) i wspólnie z uczniami go analizuje. Uczniowie określają rodzaj źródła, czas jego powstania, przeznaczenie, umiejętności wytwórcy. Starają się też określić, czego na podstawie źródła można się dowiedzieć o przeszłości. 5. Wykonanie ćwiczenia 2 z zeszytu ćwiczeń uczniowie starają się samodzielnie określić, jakich informacji o życiu ludzi w dawnych wiekach dostarcza ukazane źródło historyczne. 6. Nauczyciel mówi, że ważnym i trudnym zadaniem archeologów i historyków jest określenie autentyczności źródeł. Pyta uczniów, dlaczego ten etap badań ma tak duże znaczenie. 7. Nauczyciel wyjaśnia, że oprócz źródeł materialnych istnieją również takie, których nie można dotknąć, to: relacje ustne, pieśni, zwyczaje. Poleca uczniom przeczytanie fragmentu podręcznika Legendy i obyczaje. Następnie pyta uczniów, czy legendy są dobrym źródłem historycznym. Wniosek: legendy zawierają jedynie ziarno prawy, nie można bezkrytycznie wierzyć w tego typu podania. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2 i 3 ze s. 13 w podręczniku. 2. Podsumowanie zajęć i ocena pracy uczniów. Lekcja 1.3 Chronimy ślady przeszłości Cele lekcji. Uczeń: wie, dlaczego zabytki podlegają ochronie; zna zadania instytucji chroniących zabytki; opisuje pracę konserwatora zabytków; podaje przykłady zabytków w swoim regionie i zabytków ważnych dla wszystkich Polaków; szanuje ślady przeszłości; zna pojęcia: zabytek, archiwum, muzeum, biblioteka, skansen, eksponat, konserwator zabytków. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 8 zdjęcia (slajdy) ważniejszych zabytków z Polski i regionu pogadanka opowiadanie praca z tekstem Metody pracy zbiorowa indywidualna Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania 20 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

21 Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat na s. 16. Na podstawie podręcznika uczniowie wymieniają widoczne na rysunku źródła historyczne: radio, zegar z kukułką, zabytkowy kredens, maszyna do pisania, żołnierski mundur, książki. Nauczyciel pyta, dla kogo te przedmioty mogą mieć wartość materialną, sentymentalną, naukową czy historyczną. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel mówi, że istnieją źródła historyczne, które mają szczególną wartość zabytki. Prosi uczniów o podanie najważniejszych polskich zabytków. 2. Uczniowie grupują wymienione zabytki w kategorie: budowle (zamki, pałace, kamienice, obiekty przemysłowe, kościoły, klasztory), dzieła sztuki (obrazy, rzeźby), militaria, przedmioty codziennego użytku itd. 3. Nauczyciel prezentuje zdjęcia ważnych polskich zabytków (np. Zamek Królewski na Wawelu, Zamek Królewski w Warszawie, kościół Mariacki w Krakowie, Żuraw w Gdańsku, ratusz w Poznaniu). Następnie zadaje uczniom pytania: Czy poznajecie te zabytki? Jakie znaczenie mają te zabytki dla narodu, regionu, waszej rodziny? Jaką historię opowiadają nam te zabytki? Dlaczego powinniśmy szanować i chronić zabytki? 4. Nauczyciel mówi o instytucjach, które zajmują się ochroną zabytków oraz ich udostępnianiem: bibliotekach, muzeach i archiwach. Następnie uczniowie wymieniają tego typu instytucje znajdujące się w najbliższej okolicy. Wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 8 w zeszycie ćwiczeń. 5. Aby przybliżyć uczniom, jak znaleziska archeologiczne stają się muzealnymi eksponatami, nauczyciel poleca uczniom zapoznanie się z infografiką na s Na podstawie fragmentu podręcznika ze s. 19 uczniowie sporządzają regulamin zachowywania się w muzeum. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: Odszukaj w najbliższej okolicy zabytek. Ustal czas jego powstania i opisz go. Jeśli to możliwe, do opisu dołącz samodzielnie wykonane zdjęcie zabytku. Lekcja 2.1 Czas w historii Cele lekcji. Uczeń: rozumie, jaką rolę odgrywa czas w pracy historyka; wie, od jakiego wydarzenia historycznego chrześcijanie zaczęli liczyć upływ czasu; rysuje uproszczoną oś czasu; wie, w jaki sposób historycy mierzą czas; charakteryzuje epoki w dziejach świata; porządkuje daty i epoki w kolejności chronologicznej; posługuje się pojęciami: oś czasu, wiek, półwiecze, epoka, era, okres naszej ery, okres przed naszą erą. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 10, 11 kilka rodzinnych zdjęć ukazujących ważne momenty z życia ucznia kartki A4 Czas w historii 21

22 Metody pracy Formy pracy pogadanka opowiadanie praca z tekstem i ilustracją zbiorowa indywidualna w grupie Rodzaj lekcji Czas trwania realizacja nowych treści programowych 45 minut Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Uczniowie porządkują przyniesione przez siebie zdjęcia w kolejności od najstarszego do najnowszego. Następnie ustalają, ile czasu upłynęło od ukazanych na nich wydarzeń. Ci uczniowie, który z jakichś powodów nie mogli przynieść zdjęć, pracują z modułem Podejmij temat (s. 22). Faza realizacyjna 1. Nauczyciel zadaje następujące pytania: Po czym można poznać upływ czasu? Możliwe odpowiedzi: po zmieniającym się wyglądzie (wzrost, rysy twarzy); po tym, że coraz więcej wiemy i umiemy; po tym, jak zmieniają się nasi bliscy. Jakich jednostek czasu użyliście, aby wykonać obliczenia? Jak liczymy czas, jakie przyrządy do tego służą? Nauczyciel informuje uczniów, że jeśli poukładali zdjęcia zgodnie z instrukcją, od najstarszego do najnowszego, to ułożyli je w kolejności chronologicznej. Następnie informuje, że w porządkowaniu wydarzeń pomaga nam oś czasu (nawiązanie do osi czasu na s. 22 i 23). 2. Na podstawie modułu Więcej na temat nauczyciel opowiada uczniom o używanych w przeszłości zegarach: słonecznym, wodnym, piaskowym. 3. Nauczyciel pyta uczniów, od jakiego momentu liczą lata swojego życia (oczekiwana odpowiedź: od roku swoich narodzin). Następnie nauczyciel dodaje, że dawniej ludzie również chcieli ustalić, od jakiego wydarzenia zaczną liczyć czas. Chrześcijanie za taki przełomowy moment uznali narodziny Jezusa Chrystusa najważniejszej postaci dla wyznawców chrześcijaństwa. 4. Następnie nauczyciel rysuje na tablicy oś czasu z podziałem na okres n.e. i okres p.n.e. Wyjaśnia termin era. 5. Nauczyciel mówi, że w dziejach świata przez tysiące lat zachodziły duże zmiany (zmieniał się wygląd ludzi, człowiek uczył się coraz to nowych umiejętności, zmienił się sposób budowania domów, pojawiały się nowe wynalazki). Na tej podstawie historycy wyodrębnili prehistorię i epoki historyczne, takie jak: starożytność, średniowiecze, nowożytność i współczesność. 6. Ćwiczenie grupowe. Nauczyciel dzieli klasę na cztery zespoły i każdemu z nich przydziela jedną epokę historyczną. Zadaniem uczniów jest sformułowanie krótkiej charakterystyki epoki (np. w punktach). Pytania pomocnicze: Jaki był czas trwania epoki? Które wydarzenie ją zapoczątkowało? Z jakimi innymi epokami graniczy ten okres? Jakie umiejętności mieli ludzie w tej epoce? (porównanie z epoką wcześniejszą) Jakie sławne osoby żyły w tej epoce? Które znane zabytki pochodzą z tej epoki? Na kartkach uczniowie, przy pomocy nauczyciela, mogą narysować piktogramy związane z daną epoką (np. prehistoria ogień, lepianka; starożytność grecka waza, świątynia). Poszczególne 22 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

23 zespoły przyczepiają na tablicy kartki i opisują epoki. Wnioski: Każda kolejna epoka trwała coraz krócej. Dowodzi to tego, że w dziejach ludzkości następowały coraz szybsze zmiany. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2 5 ze s. 10 i Ćwiczenie na szóstkę: Zapoznaj się z materiałem dodatkowym na s. 27. Następnie wyjaśnij, do czego ludziom służy kalendarz. Opracuj kalendarze dla ucznia, rolnika i pracownika biura podróży. Lekcja 2.2 Obliczamy czas Cele lekcji. Uczeń: porządkuje daty w kolejności chronologicznej; sporządza oś czasu; zaznacza na osi czasu daty, stulecia, przełom wieków; na podstawie daty określa wiek i połowę stulecia; posługuje się cyframi rzymskimi posługuje się pojęciami: era, wiek, półwiecze, przełom wieków, tysiąclecie, połowa wieku, koniec i początek wieku. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s karta pracy ze s. 62 w przewodniku pogadanka opowiadanie Metody pracy indywidualna zbiorowa Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 28). Uczniowie wymieniają jak najwięcej sytuacji z życia codziennego, w których stosowanie dat jest niezbędne (ustalenie terminu pracy klasowej, daty spotkania, początku roku szkolnego, terminu przedstawienia teatralnego itp.). 3. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: określanie wieku (stulecia) i obliczanie upływu czasu. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z podstawowymi jednostkami czasu, jakimi posługuje się historyk (tysiąclecie, wiek, półwiecze, rok). Następnie poleca wykonanie ćwiczenia 1 i 2 z karty pracy. 2. Nauczyciel informuje, że przy określaniu tysiącleci i wieków należy posługiwać się cyframi rzymskimi. 3. Nauczyciel informuje, jak na podstawie daty określić wiek wydarzenia. Wykonanie ćwiczenia 3 z karty pracy oraz zadań z zeszytu ćwiczeń. Obliczamy czas 23

24 4. Uczniowie, wykorzystując oś czasu, proponują definicję wyrażeń: pierwsza połowa wieku, druga połowa wieku, przełom wieków. Wykonanie ćwiczeń 4 i 5 z karty pracy. 5. Nauczyciel informuje, jak obliczamy upływ czasu pomiędzy różnymi wydarzeniami. Najpierw uczniowie obliczają upływ czasu między datami pochodzącymi z tej samej ery. Następnie ćwiczą obliczanie upływu czasu między wydarzeniami z różnych er (np. założenie Rzymu upadek cesarstwa zachodniorzymskiego). Wykonanie ćwiczenia 5 ze s. 13 w zeszycie ćwiczeń. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń. Lekcja 2.3 Mapa w historii Cele lekcji. Uczeń: rozumie, jaka jest różnica między mapą a planem; odczytuje informacje z mapy, planu i wykresu; wie, do czego służy legenda mapy i dlaczego należy się z nią zapoznać; sporządza prosty plan, tworzy legendę mapy. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 15 plan najbliższej okolicy (w formie elektronicznej lub papierowej) i jego kserokopie przykłady różnych map (historyczna, polityczna, administracyjna, gospodarcza), najlepiej tego samego obszaru projektor do wyświetlania mapy pogadanka opowiadanie praca z mapą projekt Metody pracy indywidualna zbiorowa w grupie Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 34) i odpowiedź na zadane pytanie. 3. Sformułowanie głównego celu lekcji: nauka czytania mapy. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel mówi, w jakim celu tworzy się mapy i plany. Definiuje pojęcia mapa i plan. 2. Nauczyciel wyświetla na projektorze mapę najbliższej okolicy (gminy, dzielnicy) lub przyczepia na tablicy plan. Następnie pyta, w jakich sytuacjach korzystamy z planu miasta lub nawigacji GPS. 24 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

25 Możliwe odpowiedzi: Gdy chcemy gdzieś dotrzeć, a nie znamy drogi; gdy szukamy najkrótszej trasy; kiedy chcemy sprawdzić, jaką trasą jedzie autobus; gdy szukamy najbliższej poczty itp. 3. Uczniowie zapoznają się z planem Warszawy zamieszczonym w podręczniku na s. 35 i opisują użyte w legendzie symbole. Następnie porównują plan miasta z lotniczym zdjęciem stolicy. 4. Nauczyciel prezentuje różne przykłady map (historyczną, polityczną, gospodarczą, administracyjną). Pyta uczniów, jakie informacje możemy z nich odczytać (zmiany granic, granice państw, granice województw itd.). 5. Na przykładzie mapy zamieszczonej w podręczniku na s. 36 uczniowie analizują mapę historyczną. Pytania pomocnicze: Jaki obszar został przedstawiony na mapie? Którego okresu historycznego ona dotyczy? O czym informuje tytuł mapy? Czego na temat historii naszego kraju możemy się dowiedzieć na podstawie mapy? (można wykorzystać ćwiczenie 3 ze s. 15 w zeszycie ćwiczeń) Gdzie podano informacje o skali mapy? Co ona oznacza? Czym jest nawigator i jaką funkcję spełnia? 6. Propozycja przeprowadzenia projektu Szlakiem zabytków z naszej okolicy. Nauczyciel dzieli klasę na grupy i rozdaje uczniom skserowany plan miasta. Uczniowie mają zaproponować nazwę szlaku po swojej okolicy, wytyczyć go na mapie, zaproponować czas trwania wycieczki, zebrać informacje o zabytkach, wykonać zdjęcia. 7. Nauczyciel informuje o różnych źródłach statystycznych: tabelach i wykresach. Pod jego kierunkiem uczniowie odczytują wykres ze s. 37 w podręczniku. Formułują też proste wnioski. Przykładowe wnioski: Największym polskim miastem jest Warszawa. Warszawa, jako jedyne miasto w Polsce, liczy ponad milion mieszkańców. W Polsce 5 miast liczy więcej niż pół miliona mieszkańców. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 1 i 2 ze s. 15 w zeszycie ćwiczeń. Lekcja 3.1 Historia mojej rodziny Cele lekcji. Uczeń: definiuje pojęcie rodziny; rozumie znaczenie pamiątek rodzinnych; zna tradycje rodzinne; wie, dlaczego należy chronić pamiątki rodzinne; opowiada historię rodziny; rysuje drzewo genealogiczne, stosuje znaki graficzne charakterystyczne dla genealogii. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 18, 19 pamiątki rodzinne przyniesione na lekcję (lub zdjęcia tych pamiątek wykonane za pomocą telefonu komórkowego) tekst O rodzinie Mikołaja Kopernika ze s. 63 w przewodniku film Jak odnaleźć własne korzenie? (podręcznik multimedialny, s. 42) pogadanka praca ze źródłem opowiadanie Metody pracy indywidualna zbiorowa Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Historia mojej rodziny 25

26 Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Sformułowanie celu zajęć: poznanie historii własnej rodziny. 3. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 40). Uczniowie odpowiadają, jakich informacji na temat przodków dostarczają zaprezentowane pamiątki. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel wyjaśnia termin pamiątka rodzinna. Następnie prosi kilku uczniów o zaprezentowanie przyniesionych pamiątek rodzinnych (lub ich zdjęć). Pytania pomocnicze: Do kogo należał/należy przyniesiony przedmiot? Jakich informacji na temat przodków nam dostarcza? Z jakim ważnym wydarzeniem, np. z historii Polski, jest związany? Jakie znaczenie dla twojej rodziny ma ten przedmiot? Jakie uczucia wywołuje w tobie ta pamiątka rodzinna? Jak powinniśmy się obchodzić z pamiątkami i dlaczego? 2. Na podstawie tekstu w podręczniku (s. 41) uczniowie wymieniają przykłady tradycji rodzinnych. Następnie oceniają wartość tego źródła historycznego dla poznawania dziejów rodzinnych. 3. Nauczyciel definiuje pojęcie ród i na podstawie filmu zamieszczonego w podręczniku multimedialnym wyjaśnia, czym zajmuje się genealogia. 4. Uczniowie wspólnie analizują drzewo genealogiczne (s. 42 w podręczniku). Jakie informacje przekazuje nam drzewo genealogiczne? W jaki sposób się je tworzy? Jaka jest wartość historyczna tego typu wykresów? 5. Uczniowie, pod kierunkiem nauczyciela, wykonują drzewo genealogiczne rodziny Mikołaja Kopernika (materiał do wykorzystania znajduje się na s. 63 nauczyciel kseruje teksty i rozdaje je uczniom) lub patrona swojej szkoły. 6. Klasa wybiera najlepsze prace. W ocenie prac należy uwzględnić przede wszystkim poprawność merytoryczną, dobór i sposób przedstawienia informacji, staranność wykonania i pomysłowość. Nie oceniamy pracy pod względem artystycznym. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 8 ze s. 43 w podręczniku. Lekcja 3.2 Moja mała ojczyzna 26 Cele lekcji. Uczeń: wyjaśnia, czym jest mała ojczyzna, region; wymienia elementy charakterystyczne dla jego małej ojczyzny; wymienia regiony Polski; sytuuje na mapie Polski swój region, wskazuje inne regiony; przedstawia sylwetkę znanej postaci związanej z jego miejscowością lub regionem; wymienia ważne zabytki znajdujące się w okolicy; podaje elementy charakterystyczne dla różnych regionów; przyporządkowuje znane zabytki regionom Polski; sporządza notatkę na temat ważnej postaci lub ważnego zabytku.. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 20, 21 mapa satelitarna GPS (wyświetlona na tablicy multimedialnej) mapa regionów Polski w atlasie historycznym herb miejscowości, gminy lub województwa oraz inne lokalne symbole (nagranie hejnału, ilustracje stroju ludowego, zdjęcia ważnych miejsc w regionie oraz znanych postaci związanych z miejscowością, regionem) Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

27 Metody pracy Formy pracy praca z różnymi tekstami kultury (teksty w podręczniku, ilustracje, mapa) burza mózgów pogadanka opowiadanie zespołowa indywidualna w parach Rodzaj lekcji Czas trwania realizacja nowych treści programowych 45 minut Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel wyświetla na tablicy multimedialnej satelitarną mapę świata. Stopniowo zawęża zakres mapy (świat > Europa > Polska > region > miejscowość > szkoła). 3. Następnie nauczyciel przechodzi do realizacji modułu Podejmij temat na s. 46. Uczniowie zastanawiają się, co czyni ich rodzinną miejscowość wyjątkową. 4. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: poznanie charakterystycznych cech naszej miejscowości i regionu, w którym mieszkamy. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel mówi, że każda miejscowość ma swoją historię, a każdy region jest odrębną całością geograficzną i kulturową. 2. Z pomocą nauczyciela uczniowie wypisują na tablicy elementy związane ze swoją miejscowością i regionem. Mogą to być: herb miasta/gminy/województwa, nazwiska lokalnych działaczy, nazwy zabytków, pomników, ważniejszych ulic, klubów sportowych, opisy lokalnych zwyczajów, potraw regionalnych i strojów ludowych, a także popularne elementy gwary itp. 3. Nauczyciel rysuje wokół podanych elementów pętlę i podpisuje zbiór: Moja mała ojczyzna. Następnie wyjaśnia to pojęcie. Wskazuje na różnicę między małą a dużą ojczyzną. 4. Na mapie regionów Polski (można wykorzystać mapę z podręcznika ze s. 48) uczniowie odnajdują swoją miejscowość. Podają nazwę regionu, w którym się ona znajduje. Następnie odczytują nazwy innych regionów. Zaczynają od sąsiadujących i przechodzą do najbardziej oddalonych. Nauczyciel omawia charakterystyczne elementy poszczególnych regionów kraju. 5. Wykonanie ćwiczenia 3 z zeszytu ćwiczeń. 6. Nauczyciel prezentuje uczniom herb miejscowości lub województwa. Kieruje do uczniów następujące pytania: Czy dostrzegacie w tych oficjalnych symbolach elementy historii i tradycji lokalnej? Gdzie można zobaczyć ten herb? Podczas jakich spotkań czy uroczystości używa się takich oficjalnych symboli? 7. Nauczyciel prezentuje uczniom ilustracje lokalnych zabytków i fotografie wybitnych postaci związanych z regionem. Zadaje pytania i prosi o uzasadnienie odpowiedzi: Rozpoznajecie obiekty i osoby ukazane na zdjęciach? Czy są one znane w całej Polsce? Znacie jeszcze jakieś osoby i zabytki, które powinni poznać uczniowie z innych części kraju? Faza podsumowująca 1. Nauczyciel pyta, jakie znaczenie ma pielęgnowanie lokalnej historii i tradycji. 2. Zadanie uczniom pracy domowej. Uczniowie mają przygotować krótką notatkę na temat lokalnego działacza lub ważnego zabytku. Nauczyciel poleca uczniom źródła, w których mogą znaleźć potrzebne informacje. Moja mała ojczyzna 27

28 Lekcja 3.3 Duża ojczyzna Polska Cele lekcji. Uczeń: zna oficjalną nazwę państwa; wymienia sąsiadów Polski; stosuje pojęcie narodu, państwa, ojczyzny; rozpoznaje i wymienia symbole państwowe; definiuje pojęcie patriotyzmu; przedstawia przykłady postaw patriotycznych dawniej i dzisiaj; rozumie wpływ wspólnych dziejów, ważnych wydarzeń na kształtowanie się zbiorowej (narodowej) świadomości; opisuje różne sposoby upamiętniania dla narodu ważnych wydarzeń i postaci. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s mapa polityczna Europy karta pracy Symbole narodowe ze s. 64 i 65 w przewodniku nagranie Mazurek Dąbrowskiego, pokaz slajdów Herb Polski na przestrzeni wieków i film Dlaczego polska flaga jest biało-czerwona? (podręcznik multimedialny, s. 53) Metody pracy praca z różnymi tekstami kultury (teksty w podręczniku, ilustracje, mapa) pogadanka elementy dramy pomnik projekt zespołowa indywidualna grupowa Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: uświadomienie sobie, czym jest dla nas Polska. 3. Prosi uczniów, aby na podstawie modułu Podejmij temat ze s. 51 odpowiedzieli na pytania: Co łączy zamieszczone ilustracje? Jakie znaczenie dla Polaków mają ukazane zabytki, wydarzenia, postacie, symbole? Jakie uczucia budzą w nas sukcesy sportowe naszych rodaków? Czy wszyscy Polacy mają podobne odczucia? Faza realizacyjna 1. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu z podręcznika na s. 52 Naród wspólnota, do której należę. Zdefiniowanie pojęcia naród. 2. Nauczyciel w krótkim wprowadzeniu mówi uczniom o tym, że dla każdego narodu ważne jest posiadanie własnego państwa. 3. Na mapie uczniowie wskazują Polskę i jej sąsiadów. Następnie odpowiadają na pytania postawione przez nauczyciela: Czy nazwy państw umieszczone na mapie są pełne, czy skrócone? Jak brzmi pełna nazwa naszego państwa? Gdzie znajduje się stolica naszego kraju? 4. Uczniowie przy pomocy nauczyciela wymieniają i opisują symbole państwowe (podczas ich omawiania nauczyciel może wykorzystać nagranie, film i pokaz slajdów z podręcznika multimedialnego). Uzupełniają kartę pracy dotyczącą symboli narodowych. Podają też przykłady uroczystości, podczas 28 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

29 których są one prezentowane. Wyjaśniają, dlaczego symbolom państwowym należy okazywać szacunek. Nauczyciel i dzieci wspólnie precyzują, na czym polega okazywanie szacunku fladze bądź hymnowi (zdejmowanie nakrycia głowy podczas odtwarzania hymnu narodowego, zachowanie powagi). 5. Nauczyciel mówi, że ważnym elementem łączącym naród jest historia i pamięć o wspólnych dziejach. Opowiada o znaczeniu świąt państwowych w życiu narodu. Mówi też o miejscach pamięci narodowej (moduł Warto zobaczyć na s. 55 w podręczniku) uczniowie podają przykłady takich miejsc w najbliższej okolicy i mówią, jakich informacji nam one dostarczają. 6. Nauczyciel dzieli klasę na kilkuosobowe zespoły i przedstawia zadanie dla grup (z wykorzystaniem elementów dramy): 1) Przeczytanie fragmentu z podręcznika Co to jest patriotyzm?. 2) Jedna lub dwie osoby w grupie są pomnikiem, pozostali rzeźbią pomnik pt. Jestem patriotą. 3) Rzeźbiarze prezentują swoje pomniki. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie uczniom pracy domowej: ćwiczenie 5 ze s. 55 w podręczniku. Zadaniem uczniów będzie wykonanie w grupach miniprojektu Kalendarz polskich świąt państwowych. Lekcja 3.4 Lekcja powtórzeniowa Cele lekcji. Uczeń: powtarza i utrwala wiadomości z działów 1 3; tworzy wypowiedź ustną. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s test kwalifikacyjny do teleturnieju ze s. 67 w przewodniku lista pytań (s. 68 i 69) 3 kartoniki symbolizujące szanse (jeden komplet szans dla każdego uczestnika) kartoniki z numerami dla uczestników Metody pracy Formy pracy quiz indywidualna Rodzaj lekcji Czas trwania powtórzenie wiadomości 45 minut Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Określenie celu lekcji: powtórzenie wiadomości z działów 1 3. Faza realizacyjna 1. Kwalifikacje do teleturnieju Jeden z dziesięciu. Nauczyciel wręcza uczniom test złożony z dwunastu pytań. Pierwsze dziesięć osób, które odpowiedzą bezbłędnie na wszystkie pytania i dostarczą nauczycielowi rozwiązany test, zakwalifikowuje się do teleturnieju. Lekcja powtórzeniowa 29

30 2. Każdy uczestnik teleturnieju otrzymuje 3 kartoniki symbolizujące szanse (potrzebny materiał znajduje się na s. 66). Uczestnicy losują numery stanowisk i stają w szeregu pod tablicą. 3. Pierwsza runda teleturnieju. Uczestnicy odpowiadają na pytania nauczyciela. Jako pierwszy do odpowiedzi zostaje wywołany uczeń, który wylosował nr 1. Po poprawnej odpowiedzi wskazuje on do odpowiedzi wybranego uczestnika. Błędna odpowiedź oznacza utratę szansy. Po utracie wszystkich szans uczestnik odpada z gry i wraca na miejsce. Do drugiej rundy przechodzi troje uczestników, którzy zachowali swoje szanse. 4. Druga runda teleturnieju. Uczestnicy mają na koncie tyle punktów, ile zachowali szans z poprzedniego etapu. Każdy finalista otrzymuje nowy komplet szans. Za każdą poprawną odpowiedź uczestnik otrzymuje 10 punktów. Może wywołać do odpowiedzi konkurenta lub wyznaczyć siebie do odpowiedzi. W tym drugim przypadku za poprawną odpowiedź otrzymuje 20 punktów. 5. Wygrywa uczestnik, który po 25 pytaniach ma największą liczbę punktów lub/i zachował szanse. Faza podsumowująca 1. Nauczyciel przyznaje nagrody zwycięzcy i finalistom. Lekcja 4.1 Początki państwa polskiego Cele lekcji. Uczeń: lokalizuje na mapie: plemiona polskie, państwo Polan, tereny zamieszkiwane przez Słowian, państwo Mieszka; rozróżnia opowieści legendarne od wydarzeń historycznych, wymienia podstawowe fakty; opowiada o początkach państwa polskiego; zna okoliczności przyjęcia chrztu przez Mieszka I; wymienia skutki chrystianizacji; wie, jakie plemię polskie zamieszkiwało region, w którym mieszka; wymienia główne grody państwa Mieszka; zna pojęcia: gród, plemię, dynastia, Piastowie; lokalizuje wydarzenia w czasie, oblicza upływ czasu. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s , B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 26, 27 atlas historyczny legenda o Piaście i Popielu, według Galla Anonima oś czasu film Stara baśń w reżyserii Jerzego Hoffmana komiks Legenda o Lechu, Czechu i Rusie (podręcznik multimedialny, s. 58) Metody pracy praca z różnymi tekstami kultury (teksty z podręcznika, tekst źródłowy, ilustracje, mapa, film, źródła ikonograficzne) pogadanka elementy dramy pomnik zespołowa indywidualna grupowa Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: początki państwa polskiego. 30 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

31 3. Uczniowie odpowiadają na pytanie zamieszczone w module Podejmij temat na s. 58. Mówią o legendarnych początkach Polski. Na tym etapie lekcji nauczyciel może również wykorzystać komiks zamieszczony w podręczniku multimedialnym. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel wyjaśnia, jakie informacje o początkach państwa polskiego pozyskujemy dzięki źródłom historycznym. Mówi o przybyciu Słowian na ziemie polskie oraz o sile i znaczeniu plemienia Polan. Wymienia pozostałe plemiona zamieszkujące ziemie polskie i wskazuje je na mapie (podręcznik, s. 60). 2. Uczniowie poznają legendarne początki dynastii Piastów. Nauczyciel wykorzystuje w tym celu tekst źródłowy fragment kroniki Galla Anonima (podręcznik, s. 59) oraz fragment filmu Stara baśń w reżyserii Jerzego Hoffmana (obrady wiecu). Na podstawie tekstu źródłowego i materiału filmowego uczniowie odpowiadają na pytania: Jak wobec wędrowców zachował się Piast, a jak Popiel? Jakie było nastawienie ludności do Popiela? 3. W krótkim opowiadaniu nauczyciel przedstawia postać Mieszka I jako przedstawiciela dynastii Piastów. Uczniowie lokalizują na mapie jego państwo oraz główne grody. Na osi czasu zaznaczają okres jego panowania. 4. Nauczyciel analizuje z uczniami infografikę zamieszczoną na s. 61 w podręczniku. Mówi o powodach i skutkach przyjęcia chrześcijaństwa przez Polskę. Wyjaśnia też rolę Dobrawy w procesie chrystianizacji państwa. Uczniowie wykonują ćwiczenie 4 z zeszytu ćwiczeń. Faza podsumowująca 1. Uczniowie odpowiadają na pytania: Ile lat temu powstało nasze państwo? Jakie postaci historyczne możemy uznać za twórców państwa? Dlaczego decyzję Mieszka I nazywa się historyczną? Czy skutki tej decyzji odczuwamy dzisiaj? Jakie to są skutki? (wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 62) 2. Inny wariant podsumowania: uczniowie odgrywają w grupach scenki przedstawiające wydarzenia i postaci z polskich legend (ćwiczenie 5 ze s. 62). Nauczyciel może również włączyć do zabawy wydarzenia z czasów pierwszych Piastów (np. chrzest Polski). 3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 4 ze s. 62. Lekcja 4.2 Pierwszy król Polski Cele lekcji. Uczeń: wie, kim byli: Bolesław Chrobry, św. Wojciech, Otton III; lokalizuje w czasie wydarzenia, oblicza upływ czasu pomiędzy wydarzeniami chrzest, misja św. Wojciecha, zjazd w Gnieźnie, koronacja; wskazuje na mapie państwo Bolesława Chrobrego, Niemcy i ziemie zamieszkane przez Prusów; porządkuje wydarzenia w kolejności chronologicznej; opisuje zjazd gnieźnieński, wskazuje na mapie siedzibę arcybiskupstwa; wie, jakie znaczenie dla Polski miała koronacja Chrobrego w 1025 r.; dostrzega zmianę pozycji Polski w Europie za panowania Mieszka I i Bolesława Chrobrego; uzasadnia przydomek Chrobry ; zna pojęcia: arcybiskupstwo, biskupstwo, diadem, cesarz, koronacja, misjonarz. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s , B. Walkowicz, S. Ciechanowski Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 28, 29 atlas historyczny fragment kroniki Galla Anonima (opis zjazdu gnieźnieńskiego) oś czasu instrukcja dla aktorów występujących w inscenizacji ze s. 70 i 71 w przewodniku rekwizyty mające przedstawiać średniowieczną księgę, diadem, włócznię św. Maurycego, gwóźdź z Krzyża Pańskiego, szkatułę z ramieniem św. Wojciecha oraz dokument z pieczęcią Pierwszy król Polski 31

32 Metody pracy Formy pracy praca z różnymi tekstami kultury (tekst podręcznika, tekst źródłowy, ilustracje, mapa, film, źródła ikonograficzne) pogadanka opowiadanie drama zespołowa indywidualna grupowa Rodzaj lekcji Czas trwania realizacja nowych treści programowych 45 minut Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel wyjaśnia, że głównym celem zajęć będzie szukanie odpowiedzi na pytanie: Kiedy Polska stała się królestwem i jakie to miało znaczenie dla naszego państwa? 3. W nawiązaniu do modułu Podejmij temat na s. 63 nauczyciel pyta uczniów o to, jacy przywódcy odwiedzili w ostatnim czasie Polskę (na wcześniejszej lekcji może też poprosić uczniów, by sami poszukali takich informacji). Pytanie do uczniów: Jaką rolę w relacjach między państwami odrywają tego typu wizyty? Faza realizacyjna 1. Nauczyciel mówi, że wizyty dyplomatyczne mają długie korzenie historyczne. Przykładem takiego zdarzenia jest zjazd gnieźnieński z 1000 roku. 2. Wyjaśnia, jak doszło do zjazdu gnieźnieńskiego. W formie pogadanki lub opowiadania przedstawia osobę i misję św. Wojciecha. Na mapie ściennej pokazuje terytoria zamieszkiwane przez Prusów. Wykonanie ćwiczenia 4 z zeszytu ćwiczeń. 3. Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zjazdu gnieźnieńskiego. Informuje, że jednym ze źródeł, które dostarcza nam informacji o tym wydarzeniu, jest kronika Galla Anonima, napisana około sto lat po zjeździe. 4. Nauczyciel wyznacza aktorów do odegrania scenki. Zanim wyznaczone osoby wcielą się w role Galla Anonima, Bolesława Chrobrego oraz cesarza Ottona III i wojów, zapoznają się z instrukcją. 5. Po odegraniu scenki nauczyciel zadaje uczniom następujące pytania: Co było celem wizyty cesarza Ottona III? Jak Bolesław przyjął dostojnego gościa? Jakie korzyści odniosła Polska podczas zjazdu gnieźnieńskiego? Czy w inscenizacji dobrze oddano przekaz kronikarza? Jakiej postaci historycznej zabrakło w inscenizacji? Dlaczego? Czy podobała się wam taka forma przekazywania wiedzy o przeszłości? 6. Nauczyciel w krótkim opowiadaniu informuje uczniów o koronacji królewskiej z 1025 r. Na podstawie reprodukcji obrazu Jana Matejki uczniowie opisują charakter uroczystości. Określają znaczenie tego wydarzenia dla państwa polskiego. Faza podsumowująca 1. Zaznaczenie na osi czasu najważniejszych wydarzeń z czasów panowania Bolesława Chrobrego. 2. Podyktowanie notatki (na podstawie modułu W skrócie). 3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 3 z zeszytu ćwiczeń. 32 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

33 Lekcja 4.3 Ostatni z Piastów Cele lekcji. Uczeń: wie, kim był Kazimierz Wielki i lokalizuje w czasie jego panowanie (lata, wiek, epoka); wskazuje na mapie państwo Kazimierza na początku i na końcu panowania; wymienia sąsiadów Polski; wymienia dziedziny, w jakich nastąpił rozwój państwa polskiego; uzasadnia, dlaczego Kazimierz otrzymał przydomek Wielki. rozumie znaczenie utworzenia Akademii Krakowskiej; porównuje pozycję państwa polskiego w 1333 i 1370 r.; wyjaśnia sens powiedzenia: zastał Polskę drewnianą, zostawił murowaną ; zna pojęcia: dyplomata, żupy solne, Akademia Krakowska, Ruś Halicka, Szlak Orlich Gniazd. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s atlas historyczny kartoniki do przeprowadzenia rankingu diamentowego ze s. 72 i 73 w przewodniku, magnesy Metody pracy pogadanka praca z różnymi tekstami kultury ranking diamentowy zbiorowa indywidualna w grupach Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel mówi uczniom, że w życiu państwa ogromne znaczenie odgrywają dziedziny takie jak: polityka zagraniczna, obronność, gospodarka, kultura i nauka. Następnie informuje, że w średniowieczu w Polsce panował monarcha, który dbał o rozwój państwa w tych wszystkich dziedzinach Kazimierz Wielki. Jako przykład jego działalności nauczyciel przedstawia uczniom budowle ukazane w module Podejmij temat. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel podaje podstawowe informacje na temat władcy. Uczniowie wykonują ćwiczenie 1 ze s. 30 w zeszycie ćwiczeń. 2. Uczniowie zapoznają się z portretem Kazimierza Wielkiego autorstwa Jana Matejki (podręcznik, s. 68). Następnie odpowiadają na postawione przez nauczyciela pytania: W jaki sposób malarz, żyjący 500 lat później, ukazał władcę? Jakie król miał cechy charakteru? Czym się wyróżniał? Co możemy wywnioskować z obrazu? 3. Nauczyciel informuje, że Kazimierz jako jedyny władca w dziejach Polski otrzymał przydomek Wielki. Następnie informuje uczniów, że na dzisiejszej lekcji wcielą się w role ekspertów, którzy mają ustalić, jakie były tego powody. 4. Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe grupy eksperckie i przedstawia zespołom zasady rankingu diamentowego. Każdy zespół otrzymuje 9 kartoników na każdym z nich zapisany jest jeden powód, dla którego Kazimierz otrzymał przydomek Wielki. Zadaniem każdego zespołu jest ustalenie Ostatni z Piastów 33

34 hierarchii tych powodów poprzez ułożenie kart w taki sposób, aby kartonik z najważniejszym ich zdaniem argumentem został umieszczony na szczycie rankingu. Pozostałe kartoniki uczniowie rozkładają według hierarchii ważności, tak aby ostatecznie uzyskać kształt rombu. 5. Uczniowie tworzą ranking diamentowy w grupach na podstawie tekstu podręcznika. Przykładowe warianty rankingu diamentowego: Po upływie kilkunastu minut każda grupa za pomocą magnesów przytwierdza swój ranking do tablicy i uzasadnia, dlaczego zastosowała akurat taką hierarchię ważności. 7. Po skończonych prezentacjach uczniowie z pomocą nauczyciela formułują ogólne wnioski. Przykładowe wnioski: Najważniejszym dokonaniem Kazimierza Wielkiego było zapewnienie Królestwu Polskiemu pokoju. Tylko w takich warunkach można było poprawić sytuację gospodarczą kraju. Szczególnie należy docenić zwiększenie dochodów do skarbu królewskiego. Dzięki temu można było przeznaczyć więcej pieniędzy na obronność, rozwój nauki i sztuki. Faza podsumowująca 1. Wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 71 w podręczniku. Pytania pomocnicze: Czy zgadzacie się z powiedzeniem, że Kazimierz Wielki zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną? Co oznaczają słowa drewniana i murowana? (zwrócenie uczniom uwagi również na przenośny sens tych słów) 2. Podyktowanie notatki przez nauczyciela (na podstawie modułu W skrócie). 3. Zadanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń. Lekcja 4.4 Polska Piastów powtórzenie wiadomości Cele lekcji. Uczeń: powtarza i utrwala wiadomości o ważnych postaciach i ich dokonaniach dla państwa w X XIV w.; definiuje hasła krzyżówki, dba o poprawność merytoryczną opisów; współpracuje z kolegami z grupy; samodzielnie wyszukuje potrzebne informacje; obiektywnie ocenia pracę innych uczniów. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s kartki A4 karteczki dla poszczególnych grup z informacją, jakie słowo ma być hasłem głównym przygotowywanej krzyżówki 34 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

35 Metody pracy Formy pracy praca z podręcznikiem quiz w grupie zbiorowa Rodzaj lekcji Czas trwania lekcja powtórzeniowa 45 minut Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów i sprawdzenie obecności. 2. Określenie celu lekcji: powtórzenie wiadomości o Polsce Piastów. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel dzieli klasę na sześć grup. Każda grupa ma za zadanie opracować krzyżówkę, którą wypełnią i ocenią członkowie z pozostałych grup. Nauczyciel rozdaje karteczki z informacją, jakie słowo ma być hasłem głównym przygotowywanej krzyżówki. Grupy 1 i 2 opracowują krzyżówkę, w której hasłem głównym będzie słowo MIESZKO, grupy 3 i 4 CHROBRY, a grupy 5 i 6 WIELKI. 2. Opracowanie krzyżówki polega na przygotowaniu opisów do haseł związanych z danym władcą i narysowaniu diagramu. Grupy otrzymują na to zadanie 15 minut. Uwaga: każdy członek zespołu przygotowuje jeden egzemplarz krzyżówki. Nauczyciel stara się kontrolować prace, by przygotowane przez uczniów opisy do haseł były poprawne pod względem merytorycznym i zrozumiałe dla innych. 3. Egzemplarze krzyżówki wykonanej przez grupy 1 i 2 otrzymują członkowie grup 3 i 4. Diagramy wykonane przez zespoły 3 i 4 wędrują do członków grup 5 i 6. Krzyżówki z hasłem WIELKI otrzymują członkowie 1 i 2 zespołu. Każdy uczeń zapisuje na kartce z krzyżówką swoje imię i nazwisko, a następnie rozwiązuje krzyżówkę. 4. Po skończonej pracy uczniowie ponownie wymieniają się krzyżówkami. Uczniowie z grup 5 i 6 sprawdzają i oceniają krzyżówki wykonane przez uczniów z zespołów 3 i 4 (z hasłem MIESZKO). Krzyżówki z hasłem CHROBRY trafiają do członków grup 1 i 2, natomiast te z hasłem WIELKI do zespołów 3 i 4. Hasło główne Grupa odpowiedzialna za MIESZKO CHROBRY WIELKI opracowanie krzyżówki 1, 2 3, 4 5, 6 rozwiązanie diagramu 3, 4 5, 6 1, 2 sprawdzenie krzyżówki 5, 6 1, 2 3, 4 5. Ćwiczenie można wykonać bez konieczności podziału na grupy. Uczniowie mogą przygotować krzyżówki indywidualnie i wymienić się nimi z kolegami, a potem losowo wytypować sprawdzających. Faza podsumowująca 1. Sprawdzający typują uczniów, którzy rozwiązali wszystkie hasła. 2. Nauczyciel weryfikuje oceny i nagradza najlepszych uczniów oceną bardzo dobrą. Polska Piastów powtórzenie wiadomości 35

36 Lekcja 5.1 Zwycięski sojusz Cele lekcji. Uczeń: podaje przyczyny zawarcia unii polsko-litewskiej; zna daty zawarcia unii w Krewie i bitwy grunwaldzkiej, zaznacza je na osi czasu, określa wiek i połowę wieku, oblicza upływ czasu pomiędzy unią w Krewie a bitwą pod Grunwaldem; rozumie związek między unią w Krewie a zwycięstwem grunwaldzkim; wymienia najważniejsze postaci związane z tematem lekcji i je ocenia; lokalizuje na mapie Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, państwo zakonu krzyżackiego, Krewo, Grunwald, Malbork; wymienia części uzbrojenia rycerzy; zna pojęcia: unia, państwo zakonu krzyżackiego, rycerstwo, herb, bitwa. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s atlas historyczny instrukcja do przeprowadzenia inscenizacji historycznej zawierająca fragment kroniki Jana Długosza (ze s. 74 w przewodniku) rekwizyty przypominające: średniowieczną księgę, miecze, hełmy, białe płaszcze fragment filmu Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda (bitwa pod Grunwaldem lub początek pojedynku Zbyszka na mazowieckim dworze) nagranie Bogurodzicy (podręcznik multimedialny, s. 76) opowiadanie pogadanka praca ze źródłami inscenizacja historyczna Metody pracy zbiorowa indywidualna Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 74) i odpowiedź na pytania: Kim są bohaterowie rzeźby? Dlaczego z całą pewnością możemy stwierdzić, że pomnik upamiętnia władców? Jakie przedmioty są widoczne na pomniku? Co symbolizują? (np. korona, jabłko władza królewska, krzyż religia chrześcijańska, miecz waleczność) Jaki gest wykonuje Jagiełło? (ujmuje dłoń Jadwigi w opiekuńczym geście) Jaki był cel twórców pomnika? (upamiętnienie wybitnych postaci z historii Polski i ważnego wydarzenia) Faza realizacyjna 1. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie fragmentu podręcznika Panowanie królowej Jadwigi (s. 74), a następnie zadaje pytania: Skąd pochodziła Jadwiga? Kiedy została królem Polski? Jakie cechy charakteru miała Jadwiga? Czy te cechy zostały ukazane przez malarza (na obrazie ze s. 74) i twórców pomnika na Plantach? 2. Nauczyciel mówi o zagrożeniu krzyżackim i zawarciu unii w Krewie. 3. Praca z mapą (podręcznik, s. 76). Uczniowie wskazują: Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Litewskie, państwo polsko-litewskie i państwo zakonu krzyżackiego. 36 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

37 4. Uczniowie zaznaczają na osi czasu (narysowanej na tablicy) datę zawarcia unii w Krewie. Na podstawie fragmentu z podręcznika i infografiki (ze s. 75) wymieniają skutki związku między obydwoma państwami. Wykonanie ćwiczenia 2 i 3 (a i b) ze s. 35 w zeszycie ćwiczeń. 5. Nauczyciel opowiada o wybuchu wojny polsko-krzyżackiej i bitwie pod Grunwaldem. 6. Opcjonalnie: na podstawie fragmentu kroniki Jana Długosza (instrukcja z tekstem źródłowym znajduje się na s. 74) ochotnicy odgrywają scenę z udziałem króla Władysława Jagiełły i krzyżackich heroldów. Podczas inscenizacji można wykorzystać nagranie Bogurodzicy zamieszczone w podręczniku multimedialnym. Po odegraniu scenki nauczyciel zadaje następujące pytania: Jakie były motywacje posłów krzyżackich? Jak się zachował król Władysław Jagiełło wobec zniewagi posłów krzyżackich? Czy postąpił właściwie? Co mogły czuć osoby w przedstawionej sytuacji? 7. Na podstawie ilustracji ze s. 77 w podręczniku i fragmentu filmu Krzyżacy uczniowie opisują uzbrojenie rycerstwa i charakteryzują sposób walki w średniowieczu. Nauczyciel mówi, że średniowiecznych rycerzy można spotkać na żywo podczas rekonstrukcji historycznych (nawiązanie do modułu Warto zobaczyć ze s. 78 w podręczniku). 8. Nauczyciel nawiązuje do zamieszczonego na s. 78 rycerskiego herbu i postaci Zawiszy Czarnego. W krótkim opowiadaniu charakteryzuje tę postać. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń. Lekcja 5.2 Mikołaj Kopernik i jego odkrycie Cele lekcji. Uczeń: wie, czego dokonał Mikołaj Kopernik; rozumie powiedzenie: wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię; lokalizuje w czasie życie i działalność Kopernika; opowiada o życiu i dokonaniach polskiego astronoma, posługując się źródłami ikonograficznymi; wymienia podobieństwa i różnice w sposobie zdobywania wiedzy w XV w. i obecnie; wymienia dziedziny, w których zasłużył się Kopernik; zna pojęcia: żak, uniwersytet, astronom, odkrycie naukowe. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 38 film Kim był Mikołaj Kopernik? (podręcznik multimedialny, s. 79) Metody pracy pogadanka praca ze źródłami burza pytań drama (wywiad historyczny) w grupie zbiorowa w parach indywidualna Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Mikołaj Kopernik i jego odkrycie 37

38 Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel wyjaśnia, że głównym celem zajęć będzie odpowiedź na pytanie: Jak wyglądało życie studenta i naukowca w czasach Mikołaja Kopernika? Faza realizacyjna 1. Burza pytań. Nauczyciel prosi, by uczniowie obejrzeli reprodukcję obrazu Jana Matejki pt. Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem (moduł Podejmij temat na s. 79 w podręczniku). Po obejrzeniu go uczniowie sami przygotowują pytania do analizy obrazu obowiązują tu analogiczne zasady jak w przypadku burzy mózgów (należy zapisać wszystkie pytania, a następnie dokonać analizy i oceny zgłoszonych propozycji). Sformułowane przez uczniów pytania nauczyciel wykorzystuje w dalszej pracy na lekcji. 2. Nauczyciel opowiada, na czym polegało przełomowe odkrycie Mikołaja Kopernika. Wykonanie ćwiczenia ze s. 38 podręcznika. 3. Nauczyciel prosi uczniów o analizę infografiki przedstawiającej życie Kopernika (s. 80 w podręczniku). Wykorzystuje również film zamieszczony w podręczniku multimedialnym. 4. Uczniowie przeprowadzają w parach improwizowaną rozmowę w rolach. Jeden z uczniów wciela się w rolę Mikołaja Kopernika, drugi zaś w rolę dziennikarza. Pytania powinny dotyczyć różnych okresów życia astronoma, jego odkrycia naukowego i życia osobistego. Potem role się odwracają. Uczniowie zapisują treść przeprowadzonego wywiadu w zeszytach. Inny wariant wywiadu historycznego: nauczyciel wciela się w postać Mikołaja Kopernika, a pozostali uczniowie odgrywają role dziennikarzy. Po zakończonej konferencji prasowej otrzymują polecenie przygotowania relacji prasowej. 5. Nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli sobie wiadomości na temat najstarszej polskiej uczelni: Kto i kiedy ją założył? Czego można się było na niej nauczyć? Jakie znaczenie miało utworzenie tej uczelni dla naszego państwa? W jaki sposób do rozwoju uczelni przyczynili się Jadwiga i Władysław Jagiełło? 6. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Dawniej Współcześnie (podręcznik, s. 81). Zadaniem uczniów jest porównanie nauki na średniowiecznym i współczesnym uniwersytecie. Rezultatem może być narysowanie i wypełnienie tabelki. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki. 2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 3 ze s. 38 w zeszycie ćwiczeń. Nauczyciel może rozbudować to zadanie i poprosić uczniów, by na podstawie informacji wyszukanych w internecie opisali zabytki związane z Mikołajem Kopernikiem (na podobnej zasadzie jak opisano zamek w Olsztynie w module Warto zobaczyć na s. 81). Lekcja 5.3 Złoty wiek Cele lekcji. Uczeń: zna postać Jana Zamoyskiego; wymienia dziedziny jego działalności, wskazuje cechy męża stanu; Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 39, Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

39 Cele lekcji. Uczeń: wyjaśnia, dlaczego Jana Zamoyskiego można uznać za polskiego patriotę; lokalizuje w czasie złoty wiek, uzasadnia to określenie; wskazuje na mapie państwo polsko-litewskie, wymienia jego sąsiadów; opisuje handel Polski z Europą w XVI w. (na podstawie tekstu źródłowego); wyjaśnia pojęcia: mąż stanu, hetman, szlachcic, mieszczanin, Akademia Zamojska, złoty wiek, Rzeczpospolita Obojga Narodów; wymienia zabytki renesansu w Polsce i lokalizuje je na mapie Rzeczypospolitej. Środki dydaktyczne mapa Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVI wieku (atlas historyczny) zdjęcie Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu (można wykorzystać zdjęcie ze s. 16) burza mózgów opowiadanie pogadanka praca ze źródłami Metody pracy zbiorowa indywidualna w grupach Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel przeprowadza burzę mózgów. Prosi uczniów o podanie skojarzeń związanych z hasłem złoty wiek. Możliwe odpowiedzi: złoto, bogactwo, pomyślność, sukces, dostatek. 3. Opcjonalnie: Nauczyciel prezentuje uczniom zdjęcie Kaplicy Zygmuntowskiej i arrasu ze s. 73 w podręczniku. Zwraca uwagę na pokrytą złotą blachą kopułę kaplicy. Podczas opisywania arrasu przybliża postać Cerery. Wyjaśnia też symbolikę poszczególnych przedmiotów (sierp w dłoni Cerery, wieniec z kłosów na głowie urodzaj, pora żniw, lato; róg obfitości, pęki owoców i płodów ziemi dobrobyt, bogactwo; herby Polski i Litwy państwo polsko-litewskie). Nauczyciel zmierza do konkluzji pytania, czy te dzieła sztuki nawiązują do czasów świetności, czy upadku państwa polskiego. 4. Zapisanie tematu lekcji: Polska w czasach złotego wieku. Faza realizacyjna 1. Uczniowie z pomocą nauczyciela lokalizują Rzeczpospolitą Obojga Narodów na mapie w atlasie historycznym (lub na mapie zamieszczonej w podręczniku na s. 87) i opisują zasięg terytorialny naszego państwa w XVI wieku. 2. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela starają się ustalić przyczyny rozkwitu gospodarczego w okresie złotego wieku (zapotrzebowanie na polskie towary w Europie, handel polskim zbożem, odzyskanie Pomorza Gdańskiego). W tym celu analizują tekst z podręcznika (s. 82, 83), obraz Wojciecha Gersona (moduł Podejmij temat na s. 82) i tekst źródłowy (podręcznik, s. 83). Pytania pomocnicze: Jak wyglądało życie gdańskiego portu w końcu XVI i na początku XVII stulecia? Z jakimi krajami Polska prowadziła handel w XVI wieku? Jakimi towarami handlowano? Jakie grupy społeczne skorzystały na rozwoju handlu? Które miasta bogaciły się na handlu polskim zbożem? Jakie znaczenie miał Gdańsk dla rozwoju polskiej gospodarki? Jak rozkwit gospodarczy państwa wpłynął na rozwój naukowy i kulturalny państwa? Wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 39 w zeszycie ćwiczeń. Złoty wiek 39

40 3. W nawiązaniu do ostatniego pytania nauczyciel mówi, że bogacący się władcy, szlachta i mieszczanie dbali o rozwój kulturalny i naukowy Rzeczypospolitej. Jako przykład takiej postawy nauczyciel wskazuje działalność Jana Zamoyskiego (założenie Zamościa i uczynienie go jednym z najpiękniejszych miast w Europie, założenie Akademii Zamojskiej). 4. Na podstawie tekstu głównego ze s. 84 i portretu uczniowie charakteryzują postać Jana Zamoyskiego. Pytania pomocnicze: Czy Jan Zamoyski to postać godna naśladowania? Czego moglibyśmy się nauczyć od tej postaci? Wykonanie ćwiczenia 4 ze s Na podstawie zdjęcia ze s uczniowie opisują Zamość. Następnie, korzystając z Linku do wiedzy (s. 86 i 87), wymieniają inne zabytki złotego wieku (Wawel, Kaplica Zygmuntowska, zamek w Krasiczynie, kamienice w Kazimierzu Dolnym, ratusz w Poznaniu) oraz polskie osiągnięcia kulturalne tego okresu (twórczość Jana Kochanowskiego i Mikołaja Reja, odkrycie Mikołaja Kopernika). Faza podsumowująca 1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na podstawie wiedzy zdobytej podczas lekcji uzupełnili skojarzenia związane z hasłem złoty wiek. Prawdopodobne odpowiedzi: XVI stulecie, Polska, Gdańsk, handel zbożem, Jan Zamoyski, mecenat, Kaplica Zygmuntowska, ratusz w Zamościu, rozkwit gospodarczy. 2. Zadanie pracy domowej: polecenie ze s. 86 w podręczniku (Link do wiedzy). Lekcja 5.4 Stulecie wojen Cele lekcji. Uczeń: lokalizuje na mapie Polskę i jej sąsiadów; umiejscawia wydarzenia w czasie; na podstawie różnych źródeł opowiada o sposobach walki w XVII w.; wymienia bohaterów walk w XVII w.; wie, jakie znaczenie dla pokonania Szwedów miała obrona Jasnej Góry; wie, jakie znaczenie miało zwycięstwo pod Wiedniem; zna pojęcia: potop szwedzki, stulecie wojen, odsiecz wiedeńska, wezyr, hetman, imperium osmańskie; opisuje skutki wojen dla gospodarki Rzeczypospolitej; wykorzystuje mapę jako źródło wiadomości (zasięg zdobyczy szwedzkich, wyprawa wiedeńska); tworzy notatkę na temat Augustyna Kordeckiego, Stefana Czarnieckiego i Jana III Sobieskiego; porównuje osiągnięcia Jana III Sobieskiego z dokonaniami poznanych wcześniej postaci. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 41, 42 atlas historyczny fragmenty filmu Potop w reżyserii Jerzego Hoffmana (wkroczenie wojsk szwedzkich i rozmowa Hieronima Radziejowskiego z feldmarszałkiem Arvidem Wittenbergiem) galeria zdjęć Stefan Czarniecki oraz słuchowisko Jan III Sobieski i jego husaria (podręcznik multimedialny, s. 89 i 90) opowiadanie pogadanka praca ze źródłami Metody pracy zbiorowa indywidualna Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania 40 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

41 Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie, jak w dziejach naszego państwa określany jest wiek XVI. Następnie informuje o tym, że kolejny wiek zyskał miano wieku srebrnego lub też nazywany jest stuleciem wojen. Faza realizacyjna 1. Uczniowie zapoznają się z mapą Rzeczypospolitej w XVII wieku. Następnie lokalizują na niej Rzeczpospolitą i sąsiadów Polski. Nauczyciel krótko opowiada o wojnach polsko-szwedzkich. 2. Nauczyciel wyświetla fragment filmu Potop ukazujący wkroczenie wojsk szwedzkich do Polski (na zaprezentowanym fragmencie szwedzki dowódca Arvid Wittenberg wypowiada następujące słowa: Z tego mogę mniemać, że to już nasza ziemia, co też potwierdza zdrajca Hieronim Radziejowski). Po wyświetleniu fragmentu filmu nauczyciel zadaje uczniom następujące pytania: Jaki moment został ukazany w filmie? Jaką siłą dysponowały wojska szwedzkie? Z jakim zamiarem Szwedzi wkroczyli do Polski? Jakie uczucia wywołała w was zaprezentowana scena? Jak w zaistniałej sytuacji powinni postąpić Polacy? 3. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na mapie Rzeczypospolitej w XVII wieku (podręcznik, s. 90 lub mapa w atlasie historycznym) zlokalizowali obszar zajęty przez Szwedów. Pytania związane z mapą: Czy nasza rodzinna miejscowość była zajęta przez Szwedów? Jakie miejscowości zdobyli Szwedzi, a które próbowali zdobyć? Które terytoria Rzeczypospolitej znalazły się pod panowaniem najeźdźców? Gdzie doszło do bitew z wojskami szwedzkimi? W jakiej miejscowości podpisano pokój polsko-szwedzki? 4. Nauczyciel opowiada o obronie Jasnej Góry i opisuje postawy Polaków w czasie wojny polsko- -szwedzkiej (na zasadzie zestawienia: Hieronim Radziejowski zdrajca, Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki bohaterowie). Następnie nauczyciel zapoznaje uczniów z sylwetką Stefana Czarnieckiego (z wykorzystaniem galerii zdjęć zamieszczonej w podręczniku multimedialnym). 5. Na podstawie informacji zaczerpniętych ze s. 89 w podręczniku uczniowie wymieniają skutki najazdu Szwedów. Wykonanie ćwiczenia 6 ze s Nauczyciel informuje uczniów o wojnach Polski z Turcją i sojuszu z Austrią. Na mapie uczniowie lokalizują te kraje i wskazują przebieg wyprawy wiedeńskiej. 7. Analiza tekstu źródłowego i obrazu Jana Matejki ze s. 91 w podręczniku. Uczniowie przedstawiają skutek bitwy i opisują nastroje w obozie zwycięzców oraz omawiają znaczenie bitwy pod Wiedniem dla Austrii, Polski i Europy. 8. Opcjonalnie: zamiast analizy tekstu źródłowego i obrazu Matejki nauczyciel odtwarza uczniom słuchowisko Jan III Sobieski i jego husaria, zamieszczone w podręczniku multimedialnym. Faza podsumowująca 1. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat: Czy stulecie XVII słusznie jest określane w historii Polski srebrnym wiekiem? 2. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2 i 5 ze s. 41 i 42 w zeszycie ćwiczeń. Stulecie wojen 41

42 Lekcja 5.5 Upadek Rzeczypospolitej Cele lekcji. Uczeń: wie, dlaczego Polacy zorganizowali powstanie kościuszkowskie; na podstawie różnych źródeł charakteryzuje Tadeusza Kościuszkę oraz sposób walki w powstaniu; lokalizuje wydarzenia w czasie i przestrzeni; wymienia zaborców Polski; rozumie, dlaczego w powstaniu wzięli udział chłopi; uzasadnia twierdzenie, że Tadeusz Kościuszko był patriotą i obywatelem świata, ocenia taką postawę; proponuje drogi postępowania dla Polaków po utracie niepodległości, wykorzystując przykłady postaw poznanych postaci; przyporządkowuje regiony Polski do poszczególnych zaborów; zna pojęcia: rozbiory, zaborcy, powstanie, niepodległość, kosynierzy. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 43, 44 atlas historyczny mapy Europy sprzed rozbiorów i po rozbiorach Polski (lub mapa interaktywna ukazująca znikanie Polski) słuchowisko Sprzedawcy marzeń historia Tadeusza Kościuszki (podręcznik multimedialny, s. 93) opowiadanie pogadanka praca ze źródłami inscenizacja historyczna Metody pracy zbiorowa indywidualna Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Określenie celu zajęć odpowiedź na pytanie: Jak doszło do upadku Rzeczypospolitej? Faza realizacyjna 1. Nauczyciel nakreśla krótko sytuację Rzeczypospolitej w XVIII wieku (zależność od Rosji, brak silnej armii, rywalizacja bogatych rodów). 2. Opcjonalnie: nauczyciel pokazuje uczniom dwie mapy Rzeczypospolitej: z początku XVIII wieku i z 1793 roku (po II rozbiorze). Na ich podstawie uczniowie wyciągają wnioski. Przykładowy wniosek: W ciągu XVIII stulecia terytorium Polski znacznie się zmniejszyło. Rzeczpospolita utraciła Pomorze Gdańskie, Wielkopolskę, część Małopolski i ziemie na wschodzie. Był to przejaw słabości naszego państwa, którą wykorzystali silni sąsiedzi: Austria, Rosja i Prusy. 3. Realizacja modułu Podejmij temat ze s. 93. Jeden z uczniów wciela się w postać Tadeusza Kościuszki. Staje na środku klasy i odczytuje tekst przysięgi złożonej przez naczelnika na krakowskim rynku. 4. Po odczytaniu przysięgi nauczyciel stawia następujące pytania: Do czego się zobowiązał Tadeusz Kościuszko? Dlaczego przejął najwyższą władzę w państwie? Jakie wydarzenie zostało zapoczątkowane przez złożenie przysięgi przez Kościuszkę? Jaka była sytuacja Rzeczypospolitej? 42 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

43 5. Nauczyciel informuje o wybuchu powstania kościuszkowskiego. Następnie prezentuje słuchowisko Sprzedawcy marzeń historia Tadeusza Kościuszki, zamieszczone w podręczniku multimedialnym. 6. Uczniowie na podstawie mapy i informacji zawartych w podręczniku wymieniają najważniejsze wydarzenia powstania. Opisują też bitwę pod Racławicami (wykorzystanie obrazu Panorama Racławicka z podręcznika). Pytania pomocnicze: Kto wygrał bitwę? Jakie rodzaje wojsk brały udział w walce pod Racławicami? Kim byli kosynierzy i w jaki sposób przyczynili się do zwycięstwa w bitwie? Dlaczego ludność cywilna stanowiła główny trzon wojsk powstańczych? 7. Nauczyciel informuje uczniów o klęsce pod Maciejowicami, niewoli Kościuszki i upadku powstania. 8. Uczniowie na podstawie mapy przedstawiają skutki trzeciego rozbioru. Lokalizują swoją miejscowość i ustalają, na terytorium którego państwa znajdowała się pod koniec XVIII wieku. Wykonanie ćwiczenia 6 ze s. 44 w zeszycie ćwiczeń. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń. Lekcja 5.6 W czasach świetności i upadku powtórzenie wiadomości Cele lekcji. Uczeń: powtarza i utrwala wiadomości z działu 5; współpracuje w grupie; tworzy kompozycję artystyczną na zadany temat (metodą kolażu); łączy treści z zakresu różnych dziedzin wiedzy (historii, sztuki, języka polskiego). Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s pięć średniej wielkości kartonów zdjęcia, gazety i czasopisma historyczne dostarczone przez nauczyciela (skserowane materiały do wycięcia dla uczniów) kartki, wycinanki i materiały plastyczne: plastelina, flamastry, taśma klejąca, nożyczki Metody pracy Formy pracy kolaż w grupach Rodzaj lekcji Czas trwania lekcja powtórzeniowa 45 minut Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel informuje uczniów, że na dzisiejszej lekcji każda grupa przygotuje kolaż na zadany temat. Następnie wyjaśnia uczniom, że kolaż to kompozycja artystyczna utworzona z różnych materiałów (zdjęć, wycinków z gazet) naklejonych na kartonie, połączonych z rysunkami i napisami. W czasach świetności i upadku powtórzenie wiadomości 43

44 Faza realizacyjna 1. Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe grupy. Następnie przydziela uczniom tematy prac (mogą się one pokrywać z tematami w podręczniku): 1) Unia Polski z Litwą i zwycięstwo grunwaldzkie 2) Mikołaj Kopernik życie i osiągnięcia naukowe 3) Rzeczpospolita w czasach złotego wieku 4) Stulecie wojen 5) Powstanie kościuszkowskie i upadek Rzeczypospolitej Uczniowie otrzymują od nauczyciela kartony, kartki A4 oraz materiały plastyczne. Na jednej z ławek nauczyciel tworzy bank materiałów. Jest to miejsce, w którym rozkłada przygotowane wycinki gazet, skserowane portrety władców, zdjęcia zabytków, reprodukcje dzieł malarskich. Przedstawiciele poszczególnych grup podchodzą do ławki i sami wybierają materiały, których będą używać w swojej pracy. Uczniowie, poinformowani o tym odpowiednio wcześniej, mogą też samodzielnie zebrać tego typu materiały i przynieść je na lekcje. 2. Nauczyciel informuje, że zadaniem uczniów jest zobrazowanie ich wyobrażenia na dany temat. Uczniowie mogą wykonać swoje prace w dowolny sposób i różnymi technikami, które dobierają sami. Nauczyciel mówi też, że podczas oceniania prac będzie zwracał uwagę na elementy wiążące się z zaprezentowanym zagadnieniem historycznym czy dobrano je właściwie, czy nie pominięto ważnych wydarzeń, postaci. 3. Każda grupa ma minut na przygotowanie kolażu. W trakcie przygotowań uczniowie mogą jeden raz skonsultować swoje pomysły z nauczycielem. 4. Uczniowie prezentują swoje prace na forum klasy. Nauczyciel poprzez pytania do członków grup i pozostałych uczniów kieruje dyskusją. Może ona dotyczyć hierarchii ukazanych elementów, sposobu przedstawienia tematu, ewentualnych braków. Faza podsumowująca 1. Wybór przez uczniów (w drodze głosowania) najlepszego kolażu. 2. Ocena pracy uczniów na lekcji. Lekcja 6.1 Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech Cele lekcji. Uczeń: wie, dlaczego Polacy podjęli walkę z zaborcami; opisuje działania gen. Jana Henryka Dąbrowskiego; zna okoliczności powstania Legionów Polskich we Włoszech i Pieśni Legionów; na podstawie tekstu Pieśni Legionów Polskich we Włoszech przedstawia cele Polaków w okresie zaborów; lokalizuje wydarzenia w czasie i w przestrzeni; rozumie, dlaczego istniała konieczność współpracy Polaków z Napoleonem; rozumie, w jakim celu Wybicki umieścił w Pieśni Legionów Polskich we Włoszech nawiązania do historii Polski rozumie znaczenie symboli narodowych w przeszłości i współcześnie; rozumie, dlaczego Mazurek Dąbrowskiego został hymnem Polski; zna pojęcia: legiony, hymn, zaborcy, okres zaborów. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 46, 47 atlas historyczny galeria zdjęć Jan Henryk Dąbrowski (podręcznik multimedialny, s. 101) 44 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

45 opowiadanie pogadanka praca ze źródłami drama (stop-klatka) Metody pracy Formy pracy zbiorowa, indywidualna, w grupach Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 100) i odpowiedź na zadane pytanie. Uczniowie interpretują pierwsze słowa Pieśni Legionów Polskich we Włoszech. Odpowiadają też (na podstawie tekstu z podręcznika ze s. 100) na zadawane przez nauczyciela pytania: Czy utrata państwa oznaczała koniec istnienia narodu? Co Polacy mogli zrobić, aby Polska nie umarła? Oczekiwane odpowiedzi: Dbać o polską mowę, kultywować rodzime tradycje, pielęgnować pamięć o wspólnej historii. Nauczyciel mówi, że Polacy nie porzucili też myśli o wolności. Dla niepodległości postanowili ponieść ofiary, czego przykładem jest postawa żołnierzy Legionów Polskich we Włoszech i ich twórcy gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel w formie krótkiego opowiadania informuje uczniów o okolicznościach powstania Legionów Polskich we Włoszech. Uczniowie lokalizują na mapie w atlasie historycznym Francję, Włochy i ziemie polskie. Następnie nauczyciel prezentuje galerię zdjęć pt. Jan Henryk Dąbrowski, zamieszczoną w podręczniku multimedialnym. 2. Analiza tekstu źródłowego (podręcznik, s. 101). Uczniowie odpowiadają na pytania postawione do fragmentu odezwy Jana Henryka Dąbrowskiego do Polaków. Uczniowie zaznaczają na osi czasu datę Zabawa w stop-klatkę. Nauczyciel dzieli klasę na pięć grup. Uczniowie mają przedstawić epizod (zdarzenie) nawiązujący do słów Mazurka Dąbrowskiego (każda z czterech grup scenę z innej zwrotki hymnu, a piąta z refrenu). Nauczyciel informuje, że zdarzenie ma być zatrzymane jak na fotografii. Istotne w tej metodzie jest wyrażanie uczuć, ekspresja. Gdy uczniowie zamierają w bezruchu, nauczyciel zadaje pytania określonej osobie: Kim jesteś? Czym się zajmujesz? Dokąd zmierzasz?. Uczniowie w ukazywaniu scenek mogą wzorować się na ilustracjach ze s. 102 i Nauczyciel, nawiązując do piątej zwrotki hymnu, w krótkim opowiadaniu informuje o dalszych losach Legionów. 5. Zapoznanie uczniów z modułem Warto zobaczyć (Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie). Faza podsumowująca 1. Wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 104 w podręczniku. Uczniowie odpowiadają, czy postawę gen. Dąbrowskiego i legionistów można nazwać patriotyczną. 2. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 2 i 3 ze s. 47. Szlakiem Legionów Polskich we Włoszech 45

46 Lekcja 6.2 Powstańcze państwo Cele lekcji. Uczeń: rozumie przyczyny walki Polaków; wie, jaki był cel walki powstańców styczniowych; lokalizuje na mapie obszary walk; oblicza, ile lat upłynęło pomiędzy poszczególnymi zrywami niepodległościowymi; opisuje walki powstańcze i sposób funkcjonowania powstańczego państwa, wykorzystując różne źródła historyczne; zna zasługi Romualda Traugutta; podaje kilka podobieństw i różnic pomiędzy powstaniem kościuszkowskim a powstaniem styczniowym; dostrzega dużą rolę ludności cywilnej w powstaniu; podaje inne przykłady i formy walki o niepodległość, wykorzystując różne źródła; ocenia postać dyktatora powstania; posługuje się pojęciami: powstanie, dyktator, wojna partyzancka, zaborcy, Cytadela Warszawska. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 48, 49 atlas historyczny schemat metaplanu, karteczki samoprzylepne obraz Kucie kos z opisami (podręcznik multimedialny, s. 105) film Każde pokolenie w Polsce zwykło oczekiwać powstania (podręcznik multimedialny, s. 105) opowiadanie pogadanka praca ze źródłami burza mózgów uproszczony metaplan Metody pracy zbiorowa indywidualna w grupach Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. W nawiązaniu do zdjęcia sztandaru zamieszczonego na s. 99 uczniowie starają się określić cel walki Polaków w XIX wieku (odzyskanie wolności, przywrócenie państwa polskiego). Nauczyciel mówi, że ten cel próbowali zrealizować powstańcy styczniowi. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel informuje o wybuchu powstania styczniowego. Wykonanie ćwiczenia 1 ze s. 48 w zeszycie ćwiczeń. Uczniowie zaznaczają na osi czasu daty 1794 i 1863 oraz obliczają upływ czasu między powstaniem kościuszkowskim a wybuchem powstania styczniowego. 2. Uczniowie analizują z pomocą nauczyciela ilustrację zamieszczoną w module Podejmij temat na s Nauczyciel wykorzystuje podręcznik multimedialny (obraz Kucie kos z opisami). Pytania pomocnicze: Kto jest autorem obrazu? Jaki jest nastrój dzieła? Na jakiej podstawie można wywnioskować, że bohaterami obrazu są powstańcy? Dlaczego armię z 1863 roku możemy nazywać ochotniczą? Co mogli czuć powstańcy obecni w kuźni? 46 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

47 3. Nauczyciel w formie pogadanki informuje uczniów o konieczności prowadzenia przez powstańców walki partyzanckiej. Nawiązuje przy tym do obrazu Patrol powstańczy Maksymiliana Gierymskiego. 4. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z mapą (podręcznik, s. 108) i odpowiedź na pytania: Gdzie powstańcy styczniowi stoczyli ważniejsze bitwy? Na jakich obszarach toczyły się walki? W którym zaborze? W jakich regionach? 5. Uczniowie zapoznają się z ramką pt. Powstańcze państwo. Nauczyciel opowiada o powstańczych władzach i szczególnej roli dyktatora Romualda Traugutta. Na zakończenie tej fazy lekcji uczniowie czytają fragment Upadek i skutki powstania styczniowego (podręcznik, s. 108). Aby uporządkować wiedzę uczniów na temat wydarzeń z 1863 roku, nauczyciel wyświetla film Każde pokolenie w Polsce zwykło oczekiwać powstania (podręcznik multimedialny). Faza podsumowująca 1. Uczniowie z pomocą nauczyciela przygotowują notatkę z lekcji w formie metaplanu. Nauczyciel określa temat: Powstanie styczniowe i jego klęska. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na następujące problemy: Jaki sposób walki przyjęli Polacy? Na czym polegała przewaga Rosjan w stosunku do powstańców? Jak zakończyło się powstanie? Jakie były skutki powstania dla Polaków? Zamiast stosować klasyczny metaplan, nauczyciel może nieco uprościć schemat i wskazać uczniom problemy do rozważenia: Jak było? Jak być powinno? Dlaczego nie było tak, jak być powinno? Powstańcy prowadzili z Rosją walkę partyzancką. Zryw nie miał szans powodzenia. Po zakończeniu powstania Rosjanie stosowali represje wobec powstańców. 2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenia 3 i 4 ze s. 48 i 49 w zeszycie ćwiczeń. 3. Zadanie dodatkowe: Opisz inny, niż walka zbrojna, sposób walki Polaków o wolność w XIX wieku. Skorzystaj z informacji zawartych w Linku do wiedzy na s. 110, 111. Lekcja 6.3 Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie Cele lekcji. Uczeń: opowiada o życiu i działalności naukowej Marii Skłodowskiej-Curie; wymienia jej odkrycia; lokalizuje w czasie życie i działalność Marii Skłodowskiej-Curie; wskazuje na związek wychowania w domu i postawę uczonej; podaje argumenty za stwierdzeniem, że Maria Skłodowska-Curie była patriotką; zna pojęcia: naukowiec, wykładowca, uniwersytet, medycyna. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 50 przykładowa mapa mentalna ze s. 75 w przewodniku Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie 47

48 Metody pracy Formy pracy pogadanka praca ze źródłami mapa mentalna zbiorowa indywidualna w grupie Rodzaj lekcji Czas trwania realizacja nowych treści programowych 45 minut Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 112) i wykonanie polecenia. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel podaje uczniom najważniejsze informacje na temat Marii Skłodowskiej-Curie. Następnie prosi uczniów o przeczytanie fragmentu wspomnień uczonej (podręcznik, s. 113). Pytania pomocnicze: Jakie były zainteresowania małej Marysi? Czy rodzice jej pomagali w rozwijaniu zainteresowań? Jakie cechy charakteru widać u młodej Marii Skłodowskiej? Jakie znaczenie miało wychowanie patriotyczne w czasach niewoli? 2. Nauczyciel dzieli klasę na trzy rzędy. Uczniowie z każdego rzędu czytają te same fragmenty podręcznika (Z Warszawy do Paryża i Wielka uczona). Każda grupa ma jednak inne zadanie, tworzący je uczniowie przedstawiają noblistkę z innej perspektywy jako osobę będącą wzorem do naśladowania (rząd I), wybitną uczoną (rząd II), wielką patriotkę (rząd III). 3. Podsumowaniem informacji zebranych przez uczniów jest wykonanie mapy mentalnej. Faza podsumowująca 1. Nauczyciel stawia pytanie: Czy na podstawie zebranych informacji Marię Skłodowską-Curie możemy uznać za obywatelkę świata? 2. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 3. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 2 ze s. 50 w zeszycie ćwiczeń. Lekcja 6.4 Wiek niewoli powtórzenie wiadomości Cele lekcji. Uczeń: powtarza wiadomości z działu 6; samodzielnie wyszukuje informacje; wykorzystuje zdobytą wiedzę w praktyce; współdziała w grupie; planuje, organizuje i ocenia własną pracę. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 51 atlas historyczny kartoniki z numerkami do losowania 48 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

49 Metody pracy Formy pracy praca z różnymi tekstami kultury (tekst, mapa, ilustracja) jigsaw ( układanka ) indywidualna w grupie Rodzaj lekcji Czas trwania lekcja powtórzeniowa 45 minut Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel przedstawia najważniejszy cel lekcji: powtórzenie wiadomości z działu 6. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe zespoły i formułuje temat, nad którym będzie pracować każda grupa: Polska i Polacy pod koniec XVIII wieku i w XIX stuleciu. 2. Następnie członkowie grup losują numerki od 1 do Każdy członek danej grupy, w zależności od numeru który wylosował, otrzymuje inną część materiału do przeanalizowania: Uczeń nr 1 Legiony Polskie we Włoszech Uczeń nr 2 Wielcy Polacy żyjący w XIX wieku Uczeń nr 3 Powstanie styczniowe Uczeń nr 4 Walka o polskość w XIX wieku Uczeń nr 5 Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie 4. Uczniowie, którzy otrzymali do opracowania ten sam materiał spotykają się w grupach eksperckich. Dyskutują na temat zagadnienia, które zostało im przydzielone, wyjaśniają swoje wątpliwości, porządkują najważniejsze fakty. Planują, jak skutecznie przekazać swoją wiedzę pozostałym kolegom. 5. Po upływie wyznaczonego czasu eksperci wracają do swoich macierzystych grup. Każdy uczeń, kolejno, przekazuje wiedzę członkom swojego zespołu. Kontrolę wyników pracy poszczególnych grup i uczniów może ułatwić sporządzanie przez uczniów notatek. Faza podsumowująca 1. Pracę metodą jigsaw kończy omówienie poznanych zagadnień na forum klasy. 2. Ocena pracy uczniów. Lekcja 7.1 Bój o niepodległą Polskę Cele lekcji. Uczeń: lokalizuje w czasie wydarzenia; oblicza upływ czasu pomiędzy wydarzeniami; lokalizuje na mapie Rzeczpospolitą i ważniejsze miasta; Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 52, 53 Bój o niepodległą Polskę 49

50 Cele lekcji. Uczeń: rozumie znaczenie odzyskania niepodległości dla Polski; wie, kim był Józef Piłsudski; rozumie związek pomiędzy I wojną światową a odzyskaniem niepodległości przez Polskę; ocenia działania Polaków podczas I wojny światowej; rozumie, dlaczego 11 listopada obchodzimy Narodowe Święto Niepodległości; wykorzystuje różne źródła informacji (tekst, mapa, fotografie); zna pojęcia: niepodległość, Legiony Polskie, komendant. Środki dydaktyczne atlas historyczny nagranie Marsz Pierwszej Brygady (podręcznik multimedialny, s. 120) opowiadanie pogadanka praca ze źródłami Metody pracy zbiorowa indywidualna Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (s. 118) i wykonanie polecenia. Następnie wyjaśnia, że Narodowe Święto Niepodległości jedno z najważniejszych świąt dla Polaków upamiętnia wydarzenia, które rozegrały się w 1918 roku. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel przedstawia uczniom mapę Europy w czasie I wojnie światowej. Określa strony konfliktu w wojnie i pokazuje obszary poszczególnych mocarstw. Pytania pomocnicze: Jakie nadzieje żywili Polacy wraz z wybuchem wojny między zaborcami? Jak powinni się zachować w tej sytuacji? 2. Po uzyskaniu odpowiedzi na te pytania nauczyciel mówi, że postawy Polaków w czasie wojny były różne. Część opowiedziała się po stronie Rosji, a część poparła Austro-Węgry i Niemcy. W krótkim opowiadaniu informuje uczniów o powstaniu Legionów Polskich. Nakreśla rolę, jaką odegrał Józef Piłsudski. 3. Nauczyciel zleca obejrzenie obrazu Bitwa pod Laskami oraz odsłuchanie pieśni Marsz Pierwszej Brygady (podręcznik multimedialny, s. 120). Czy tematyka obrazu Kossaka i tekst pieśni jest taka sama (podobna)? Dlaczego legioniści tak dzielnie walczyli w czasie wojny? 4. Na podstawie fragmentu podręcznika ze s. 120 i 121 uczniowie wymieniają skutki I wojny światowej i kolejno wypisują je na tablicy (osłabienie państw zaborczych, przegrana Austro-Węgier i Niemiec, wycofywanie się Niemców z ziem polskich, przybycie Józefa Piłsudskiego do Warszawy i objęcie przez niego tymczasowej władzy, formownie polskiej władzy na wyzwolonych obszarach). Nauczyciel mówi, że te wszystkie czynniki doprowadziły do odzyskania przez Polskę niepodległości. Następnie uczniowie, przy jego pomocy, dzielą wypisane czynniki na przyczyny zewnętrzne (niezależne od Polaków) i wewnętrzne (te, na które Polacy mieli wpływ). 5. Nauczyciel zleca wykonanie ćwiczenia 3 ze s. 53. Uczniowie mają porównać reprodukcję obrazu Stanisława Bagieńskiego i przeczytać relację Mieczysława Jankowskiego. 50 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

51 6. Nauczyciel mówi, że w listopadzie 1918 roku Polacy przystąpili do odbudowy państwa. Jako jeden z przykładów tych działań opisuje walkę o granice w latach Praca z infografiką ze s. 122 i 123. Polecenia kierowane do uczniów: Wskażcie terytorium Polski jesienią 1918 r. Wymieńcie sąsiadów Polski. Wskażcie obszary, o które toczono walki. Podajcie nazwy państw, z którymi walczono o przyłączenie poszczególnych ziem. Faza podsumowująca 1. Nauczyciel pyta, czy 1918 rok był ważnym momentem w historii naszego narodu. Prosi o uzasadnienie odpowiedzi. 2. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 3. Praca domowa: Opisz, jak twoja rodzina obchodzi Narodowe Święto Niepodległości. Lekcja 7.2 W Gdyni Cele lekcji. Uczeń: lokalizuje wydarzenia w czasie; wskazuje Gdynię na mapie II Rzeczypospolitej; na podstawie ilustracji i tekstu z podręcznika opisuje proces budowy portu i miasta, wskazuje fakty i opinie; ocenia decyzję władz państwowych o budowie portu w Gdyni; rozumie znaczenie tego przedsięwzięcia dla państwa polskiego; opisuje życie i pracę w Gdyni. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 54 atlas historyczny materiały pomocnicze ze s w przewodniku galeria zdjęć Eugeniusz Kwiatkowski (podręcznik multimedialny, s. 125) tekst przewodni pogadanka praca ze źródłami Metody pracy w grupach zbiorowa Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel przedstawia główny cel zajęć: zredagowanie wydania Gazety Gdyńskiej z 1933 roku. Faza realizacyjna 1. Uczniowie wskazują na mapie granice Polski po 1921 r. Na podstawie mapy wymieniają ważniejsze miejscowości na polskim wybrzeżu. Pytania pomocnicze: Jaką rolę gospodarczą odgrywał we wcześniejszych wiekach Gdańsk? Czy Gdańsk po 1918 r. znalazł się w granicach naszego państwa? Jak ta sytuacja wpływała na gospodarkę Polski? W Gdyni 51

52 2. Wprowadzenie uczniów do tematu lekcji. Nauczyciel opowiada o budowie portu w Gdyni i początkach miasta. Prezentuje też sylwetkę Eugeniusza Kwiatkowskiego (na podstawie galerii zdjęć zamieszczonej w podręczniku multimedialnym). 3. Nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każda grupa reprezentuje inny dział Gazety Gdyńskiej: Grupa nr 1 Redakcja aktualności Grupa nr 2 Dział wywiadów Grupa nr 3 Redakcja historyczna Grupa nr 4 Dział gospodarczy Grupa nr 5 Dział reklamy Grupa nr 6 Dział rozrywki Zadaniem każdej grupy jest przygotowanie krótkiego artykułu z dziedziny, w której specjalizuje się dany zespół. Szczegółowe instrukcje dla poszczególnych grup i materiały pomocnicze (wskazówki, teksty źródłowe, wykresy) zamieszczono na s w przewodniku. 4. Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele poszczególnych grup rozwieszają swoje strony na tablicy lub przyklejają na arkusz brystolu. Jako kolegium redakcyjne uczniowie omawiają swoją pracę i wymieniają się doświadczeniami. Faza podsumowująca 1. Podsumowanie wiadomości zdobytych na lekcji. Punktem wyjścia może być pytanie: Czy budowa portu w Gdyni była słuszną decyzją? Czy Polska na tym skorzystała, czy straciła? 2. Ocena pracy najaktywniejszych uczniów. Lekcja 7.3 Wśród harcerzy z Szarych Szeregów Cele lekcji. Uczeń: lokalizuje w czasie omawiane wydarzenia; wskazuje zasięg okupacji niemieckiej i radzieckiej na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej; zna postaci Jana Bytnara, Tadeusza Zawadzkiego i Aleksego Dawidowskiego; wymienia formy walki stosowane przez Armię Krajową i Szare Szeregi; dostrzega podobieństwa i różnice pomiędzy formami oporu Polaków z XIX w. i z okresu okupacji wie, dlaczego bohaterowie ruchu oporu są dla młodych ludzi wzorem do naśladowania; wykorzystuje fotografie jako źródło wiedzy; wie, dlaczego Polacy upamiętniają postaci związane z ruchem oporu i wydarzenia powstania warszawskiego; zna pojęcia: II wojna światowa, konspiracja, okupacja, ruch oporu, Armia Krajowa, Szare Szeregi, Polskie Państwo Podziemne. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 55, 56 atlas historyczny karta pracy ze s. 79 i 80 w przewodniku komunikat radiowy z 1 września 1939 roku i galeria zdjęć Kampania wrześniowa (podręcznik multimedialny, s. 128) nagranie piosenki Pałacyk Michla (podręcznik multimedialny, s. 131) opowiadanie pogadanka praca ze źródłami Metody pracy zbiorowa indywidualna Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania 52 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

53 Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z modułem Podejmij temat (podręcznik, s. 128) i odsłuchanie komunikatu Polskiego Radia z 1 września 1939 roku (podręcznik multimedialny, s. 128). Następnie zadaje pytania: Co wydarzyło się 1 września 1939 roku? Jakie uczucia wywołują w was obejrzane zdjęcia i odsłuchany komunikat Polskiego Radia? Faza realizacyjna 1. Nauczyciel informuje o agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę i opowiada o czasach okupacji (z wykorzystaniem zasobów zamieszczonych w podręczniku multimedialnym). Uczniowie, z pomocą nauczyciela, wskazują na mapie Niemcy i Związek Radziecki, wybrane punkty oporu oraz zasięg okupacji ziem polskich. Wykonanie ćwiczeń 1 i 2 z karty pracy. 2. Nauczyciel zadaje pytanie: Do jakich poznanych wcześniej wydarzeń można porównać sytuację Polski we wrześniu 1939 r.? Prawdopodobna odpowiedź: Do czasów zaborów. 3. Nauczyciel zleca uczniom przeczytanie fragmentu z podręcznika Polskie Państwo Podziemne. Następnie zadaje pytania: Jakie były cele Polskiego Państwa Podziemnego? Który z nich był najważniejszy? 4. Na podstawie informacji zawartych w podręczniku uczniowie opowiadają o sposobach walki z okupantem. Wykonanie ćwiczenia 3 z karty pracy oraz 4 ze s. 56 w zeszycie ćwiczeń. 5. Nauczyciel informuje uczniów o powstaniu warszawskim. Uczniowie zaznaczają to wydarzenie na osi czasu. Nauczyciel zleca uczniom zapoznanie się z modułem Przyczyna Wydarzenie Skutek. 6. Odsłuchanie piosenki pt. Pałacyk Michla (podręcznik multimedialny, s. 131). Wykonanie ćwiczenia 4 z karty pracy. 7. Nauczyciel opowiada o sposobach upamiętniania wydarzeń z czasów II wojny światowej. Omówienie fragmentu Powstanie warszawskie upamiętnienie i modułu Warto zobaczyć ze s. 132 w podręczniku. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Podanie pracy domowej: wybrane ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń. Lekcja 7.4 Żołnierze niezłomni Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne lokalizuje w czasie wydarzenia; wskazuje na mapie Polski obszary dłuższego utrzymywania się partyzantki antykomunistycznej; wie, kim byli żołnierze niezłomni/wyklęci; wymienia bohaterów polskiego podziemia niepodległościowego, również tych, którzy byli związanie z jego regionem zamieszkania; wie, dlaczego żołnierze niezłomni prowadzili walkę z komunistami; S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 57, 58 atlas historyczny schemat drzewa decyzyjnego do wypełnienia dla uczniów galeria zdjęć Rotmistrz Pilecki (podręcznik multimedialny, s. 135) Żołnierze niezłomni 53

54 Cele lekcji. Uczeń: Środki dydaktyczne porównuje granice Polski sprzed wojny i po II wojnie światowej; ocenia postawę Inki i Witolda Pileckiego oraz postępowanie polskich komunistów; zna pojęcia: żołnierze niezłomni, żołnierze wyklęci, komuniści, Armia Czerwona. Metody pracy Formy pracy opowiadanie pogadanka opowiadanie praca ze źródłami drzewo decyzyjne zbiorowa indywidualna Rodzaj lekcji Czas trwania realizacja nowych treści programowych 45 minut Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Uczniowie zapoznają się z modułem Podejmij temat (s. 133) i wykonują polecenie. Nauczyciel tłumaczy znaczenie przedstawionego święta. 3. Następnie nauczyciel informuje, że tematem dzisiejszej lekcji będą ci, którzy stali się bohaterami święta z 1 marca żołnierze niezłomni/wyklęci. Uczniowie starają się wyjaśnić, co oznaczają te przymiotniki (z pomocą nauczyciela). Faza realizacyjna 1. Nauczyciel w krótkim opowiadaniu informuje uczniów o zakończeniu wojny i nowej okupacji Polski. Porusza również kwestię zmian terytorialnych po wojnie. Wykonanie ćwiczenia 4 ze s. 58 w zeszycie ćwiczeń. 2. Uczniowie na podstawie fragmentu podręcznika ze s. 134 i infografiki ze strony kolejnej odpowiadają na pytania: Czyje interesy realizowali w Polsce komuniści? Dlaczego udało im się przejąć władzę w Polsce? Jak nowa władza odnosiła się do żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego? W jaki sposób żołnierze podziemia niepodległościowego odnosili się do władzy komunistycznej? Z czego wynikał taki, a nie inny stosunek? Jakie widzicie podobieństwa i różnice między okupacją z czasów II wojny światowej i tą, która nastąpiła po 1945 roku? 3. Przedstawienie postaci Danuty Siedzikówny Inki i Witolda Pileckiego (z wykorzystaniem materiałów zamieszczonych w podręczniku multimedialnym). 4. Wypełnienie drzewa decyzyjnego. Nauczyciel rozdaje uczniom po jednym schemacie na parę, ale drzewo jest wypełniane zbiorowo, z pomocą nauczyciela. Etapy pracy: a) Sformułowanie problemu: Jakie stanowisko mogli zająć żołnierze niezłomni po 1945 roku? (pień drzewa) b) Określenie celów i wartości, do których dążyli żołnierze niezłomni, oraz wartości, jakie uznawali (korona drzewa) c) Określenie możliwych rozwiązań. 54 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

55 d) Wskazanie następstw pozytywnych i negatywnych każdego rozwiązania (według kryterium przyjętych wartości). e) Wybranie najwłaściwszego rozwiązania. Przykładowy schemat drzewa decyzyjnego i propozycja rozwiązań znajduje się poniżej. 5. Nauczyciel opowiada o formach upamiętniania żołnierzy niezłomnych (moduł Warto zobaczyć ze s. 136 w podręczniku). Wspomina też o planach stworzenia Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL w byłym areszcie przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: ćwiczenie 3 ze s. 136 w podręczniku oraz ćwiczenie 2 ze s. 57 w zeszycie ćwiczeń. Przykładowy schemat drzewa decyzyjnego Cele i wartości wolna i niepodległa Polska życie rodzina Skutki pozytywne zachowanie życia koniec walki powrót do rodziny po kilku latach walki partyzanckiej i ukrywania się w lasach możliwość odniesienia zwycięstwa, którego skutkiem będzie wolna i demokratyczna Polska wywarcie wpływu na to, co się dzieje w kraju wierność zasadom, w które żołnierze niezłomni wierzyli Skutki negatywne zdrada ideałów, w które żołnierze niezłomni wierzyli brak wpływu na to, co się dzieje w państwie konieczność podporządkowania się znienawidzonemu wrogowi niepewność losu (nie wiadomo, jak wobec żołnierzy niezłomnych zachowają się komuniści, gdy ci złożą broń) ryzyko klęski wobec przeważających sił wroga ryzyko kary więzienia lub utraty życia niepewność losu Możliwe rozwiązania zaakceptować rządy komunistyczne w Polsce i zaprzestać walki z komunistami podjąć walkę z komunistami Sytuacja wymagająca podjęcia decyzji Jakie stanowisko mogli zająć żołnierze niezłomni po 1945 roku? Twoja decyzja: Żołnierze niezłomni powinni kontynuować walkę z komunistami. Tylko w ten sposób będą mogli być wierni swoim ideałom. / lub: Dla żołnierzy niezłomnych najwyższą wartością było życie. Aby je zachować i dalej służyć Polsce, powinni się poddać. Żołnierze niezłomni 55

56 Drzewo decyzyjne Cele i wartości Skutki pozytywne Skutki negatywne Możliwe rozwiązania Sytuacja wymagająca podjęcia decyzji Twoja decyzja: 56 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

57 Lekcja 7.5 W czasach Solidarności Cele lekcji. Uczeń: lokalizuje wydarzenia w czasie; rozpoznaje symbol Solidarności; wymienia cele Solidarności; zna osoby tworzące Solidarność (Lech Wałęsa, Anna Walentynowicz, Tadeusz Mazowiecki); opisuje działania władz komunistycznych wobec opozycji demokratycznej; dostrzega rolę Jana Pawła II w procesie obalania komunizmu; podaje przykłady zmian, jakie były skutkiem porozumień Okrągłego Stołu; dostrzega w celach Solidarności elementy walki o niepodległość państwa i prawa człowieka; ocenia zmiany, jakie nastąpiły w Polsce po 1989 r.; zna pojęcia: NSZZ Solidarność, stan wojenny, Okrągły Stół, demokracja, Pokojowa Nagroda Nobla. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 59, 60 prezentacje uczniów sylwetki przywódców Solidarności (L. Wałęsa, A. Walentynowicz, T. Mazowiecki lub inni) opowiadanie pogadanka praca ze źródłami prezentacja uczniowska drama (rzeźba) Metody pracy zbiorowa w parach indywidualna Formy pracy Rodzaj lekcji realizacja nowych treści programowych 45 minut Czas trwania Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z logotypem Solidarności (moduł Podejmij temat, s. 137). Wyjaśnia symbolikę znaku (ludzie maszerujący z biało-czerwoną flagą i wspierający się wzajemnie) i prosi uczniów o wykonanie polecenia. Uczniowie wymieniają przykłady solidarnego zachowania, najpierw na podstawie własnych doświadczeń. Następnie odwołują się do przykładów z historii Polski np.: Polska i Litwa solidarnie walczyły pod Grunwaldem. Jan III Sobieski okazał solidarność z Austrią i wyruszył pod oblężony przez Turków Wiedeń. Legiony Polskie solidarnie walczyły u boku Napoleona Bonaparte i Francuzów. Faza realizacyjna 1. Nauczyciel mówi, że solidarność szczególnego znaczenia nabiera w momentach trudnych dla narodu. Następnie wyjaśnia, że takim momentem w historii Polski były rządy komunistyczne. 2. Przedstawienie przez nauczyciela sytuacji Polaków w czasach PRL. 3. Uczniowie czytają fragment podręcznika ze s Następnie odpowiadają na pytania postawione przez nauczyciela: Na czym polegało porozumienie podpisane przez strajkujących robotników Stoczni Gdańskiej z władzami komunistycznymi? W czasach Solidarności 57

58 Co oznacza skrót NSZZ Solidarność? Co oznaczają słowa tworzące ten skrót? Które z nich były niebezpieczne dla komunistów? Jakie znaczenie miało zawarte porozumienie? 4. Wykonanie ćwiczenia 2 ze s. 59 w zeszycie ćwiczeń. 5. Uczniowie opisują atmosferę z sierpnia 1980 (na podstawie materiału ilustracyjnego zamieszczonego w podręczniku na s. 138). Nauczyciel mówi, że robotnicy odnieśli sukces, dzięki wsparciu Kościoła katolickiego (msza na terenie stoczni) i zwykłych mieszkańców (gdańszczanie zebrani pod bramą zakładu). 6. Nauczyciel mówi, że na czele strajków sierpniowych stały wybitne indywidualności. Omawia rolę Lecha Wałęsy, Anny Walentynowicz i Tadeusza Mazowieckiego. W przypadku tej ostatniej postaci nauczyciel zwraca uwagę na szczególną rolę, jaką odegrał sojusz robotniczo-inteligencki w 1980 r. 7. Opcjonalnie: uczniowie (w grupach lub w parach) przedstawiają sylwetki wybranych członków Solidarności (o tym zadaniu muszą zostać poinformowani odpowiednio wcześniej). Każda osoba (grupa) koncentruje się na trzech najważniejszych zagadnieniach: a) sytuacja zawodowa i rodzinna b) rola danej osoby podczas strajków c) działalność (funkcje) w niepodległej Polsce (lata 80. i 90. XX w.). 8. Na podstawie infografiki ze s. 140 uczniowie wypisują na tablicy ważniejsze wydarzenia z lat (nauczyciel może wzbogacić kalendarium o wydarzenia niewymienione w infografice: pielgrzymki papieża do Polski, przyznanie Pokojowej Nagrody Nobla Lechowi Wałęsie, objęcie władzy w ZSRR przez Michaiła Gorbaczowa, upadek muru berlińskiego). Po wypisaniu wydarzeń uczniowie dorysowują obok nich emotikony symbolizujące uczucia Polaków na wieść o danym wydarzeniu np. powstanie Solidarności, wprowadzenie stanu wojennego, pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w 1983 r. itd. 9. Opcjonalnie: nauczyciel może rozbudować punkt 8 i zaproponować pracę techniką dramową (rzeźba). Dwaj ochotnicy kreują rolę określoną przez nauczyciela. Jeden z uczniów odgrywa rolę rzeźbiarza, drugi jest posągiem. Rzeźbiarz za pomocą rąk lub poleceń wykonuje swoje dzieło. Z kolei uczeń będący rzeźbą zastyga w określonej pozie ciała. Stworzone pozy mogą np. informować o reakcji członków Solidarności, komunistów i zwykłych Polaków na wieść o poszczególnych wydarzeniach. W kreowaniu postaci mogą brać również udział pozostali uczniowie poprzez udzielanie wskazówek. Faza podsumowująca 1. Podyktowanie krótkiej notatki (na podstawie modułu W skrócie). 2. Zadanie pracy domowej: wykonanie ćwiczenia 5 ze s. 141 w podręczniku. Lekcja 7.6 Czasy wielkiej próby powtórzenie wiadomości Cele lekcji. Uczeń: uczeń powtarza i utrwala wiadomości z działu 7; rozumie, jak ważną wartością dla Polaków jest wolność. Środki dydaktyczne S. Ciechanowski, Historia. Podręcznik dla klasy 4 szkoły podstawowej, s B. Walkowicz, S. Ciechanowski, Historia. Zeszyt ćwiczeń dla klasy 4 szkoły podstawowej, s. 61 kilka arkuszy brystolu materiały plastyczne plakat podsumowujący prezentacja uczniowska Metody pracy grupowa Formy pracy lekcja powtórzeniowa Rodzaj lekcji 45 minut Czas trwania 58 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

59 Przebieg lekcji Faza wprowadzająca 1. Powitanie uczniów, sprawdzenie obecności. 2. Nauczyciel informuje o celach zajęć, a następnie przedstawia zasady pracy i oceniania. Zadaniem uczniów będzie stworzenie plakatu podsumowującego na dany temat. Faza realizacyjna 1. Na wcześniejszych zajęciach nauczyciel dzieli klasę na trzy- i czteroosobowe grupy i przydziela każdemu zespołowi arkusze brystolu. Każda grupa otrzymuje inny materiał do opracowania jest to zadanie domowe dla uczniów. Grupa nr 1 Polacy w czasie I wojny światowej Grupa nr 2 Józef Piłsudski polski bohater narodowy Grupa nr 3 W Gdyni Grupa nr 4 Polska w czasie II wojny światowej Grupa nr 5 Bohaterowie Szarych Szeregów Grupa nr 6 Danuta Siedzikówna Inka i Witold Pilecki żołnierze niezłomni Grupa nr 7 W czasach Solidarności Grupa nr 8 Polska droga do wolności 2. Nauczyciel instruuje grupy, jak wykonać plakat. Pomaga w określeniu myśli przewodniej plakatu, doborze środków. Omawia z uczniami sposób przedstawienia informacji. 3. W czasie lekcji powtórzeniowej poszczególne grupy prezentują swoje plakaty. Zaprezentowany materiał jest przedmiotem dyskusji dla całej klasy. Faza podsumowująca 1. Wybór najlepszego plakatu. 2. Nauczyciel wspólnie z uczniami ocenia pracę grup. Czasy wielkiej próby powtórzenie wiadomości 59

60 Załączniki Teksty do wykorzystania na lekcji Historia nauka o przeszłości (1.1) Tekst nr 1 Ludzie podróżowali od najdawniejszych czasów. Najpierw wędrowali w poszukiwaniu pożywienia. Z czasem, gdy nauczyli się uprawiać ziemię, zaczęli prowadzić osiadły tryb życia. Nie przestali się jednak przemieszczać. Podróże były konieczne, aby zasiedlać coraz to nowe obszary, handlować różnymi towarami i prowadzić wojny. Początkowo ludzie poruszali się pieszo. Dopiero z czasem zaczęli do transportu wykorzystywać zwierzęta, takie jak woły i konie. Gdy wynaleziono koło, zwierzęta te zaczęto zaprzęgać do wozów. Koło było jednym z najważniejszych wynalazków w historii ludzkości. Wymyślili je Sumerowie ponad pięć tysięcy lat temu. Wywarło ono ogromny wpływ na rozwój transportu dzięki wykorzystaniu koła skrócił się czas podróży. Poza tym na wozach można było transportować znacznie cięższe przedmioty niż do tej pory. Ćwiczenia 1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij. Wydarzenie Skutki wynalezienie koła 2. Podkreśl w tekście: fakt kolorem niebieskim, opinię kolorem czerwonym. Tekst nr 2 Tysiące lat temu informacje przesyłano za pośrednictwem posłańców. Byli to ludzie, którzy pieszo lub konno przemierzali drogi, aby dostarczyć list od nadawcy do adresata. Dopiero z czasem zaczęły powstawać pierwsze regularne linie pocztowe. Pierwsza taka linia powstała w Polsce ponad 400 lat temu, w czasach panowania króla Zygmunta Augusta. Wiodła ona z Krakowa do Wenecji we Włoszech. Ogromny wpływ na przyspieszenie wymiany informacji wywarło wynalezienie telefonu i telegrafu ponad sto lat temu. Od tego czasu można się było porozumiewać z niespotykaną dotąd prędkością. Nadawana informacja w tej samej chwili trafiała do odbiorcy oddalonego o setki kilometrów. Ćwiczenia 1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij Wydarzenie Skutki wynalezienie telefonu i telegrafu 2. Podkreśl w tekście: fakt kolorem niebieskim, opinię kolorem czerwonym. 60 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

61 Tekst nr 3 Od najdawniejszych czasów ludzie interesowali się kosmosem. Astronomowie od tysięcy lat obserwowali niebo. Marzenia człowieka o odbyciu podróży kosmicznej spełniły się jednak stosunkowo późno w 1961 roku. Wówczas radziecki kosmonauta Jurij Gagarin, jako pierwszy człowiek w historii, odbył lot kosmiczny, podczas którego okrążył Ziemię. Osiem lat później amerykańscy astronauci wylądowali na powierzchni Księżyca. Było to jedno z najważniejszych dokonań w historii ludzkości. Podbój kosmosu miał ogromny wpływ na codzienne życie ludzi. Dzięki umieszczanym w kosmosie satelitom, czyli statkom kosmicznym, możemy tworzyć prognozy pogody czy określać miejsce swojego położenia (za pomocą nawigacji GPS). Ćwiczenia 1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij. Wydarzenie Skutki podbój kosmosu, rozwój badań kosmicznych 2. Podkreśl w tekście: fakt kolorem niebieskim, opinię kolorem czerwonym. Tekst nr 4 Ludzie od tysięcy lat marzyli o lataniu. Przełomowym momentem w historii podniebnych podróży był jednak dopiero lot braci Wright [czyt. łrajt] amerykańscy konstruktorzy w 1903 roku odbyli pierwszy lot samolotem własnej konstrukcji. Trwał on zaledwie 12 sekund, ale był wielkim osiągnięciem ludzie udowodnili, że są w stanie wznieść się ponad ziemię. Od tamtego czasu samoloty bardzo się zmieniły. Obecnie podróżuje się odrzutowcami, niektóre z nich przekraczają nawet prędkość dźwięku! Dzięki zastosowaniu takich nowoczesnych maszyn w lotnictwie podróże stały się o wiele wygodniejsze i szybsze. Drogę z Warszawy do Paryża, stolicy Francji, można pokonać już w ciągu 2 godzin. Przebycie tej drogi samochodem trwa znacznie dłużej. Ćwiczenia 1. Przerysuj tabelę do zeszytu i uzupełnij. Wydarzenie Skutki produkcja nowoczesnych samolotów w lotnictwie pasażerskim 2. Podkreśl w tekście: fakt kolorem niebieskim, opinię kolorem czerwonym. Załączniki 61

62 Załączniki Karta pracy do lekcji Obliczamy czas (2.2) 1. Zaznacz kolorem niebieskim odcinek odpowiadający jednemu stuleciu, a kolorem czerwonym odcinek symbolizujący półwiecze. = 10 lat 2. Podziel oś czasu na dziesięć równych odcinków. Zamaluj odcinek odpowiadający jednemu stuleciu. Zaznacz i podpisz punkt oznaczający rok Określ wiek podanych dat. a) 1374 rok c) 390 rok b) 1872 rok d) 1200 rok 4. Podziel oś czasu na sześć równych odcinków. Następnie zaznacz następujące daty: rok 1750, 1800, 1850, 1900 i Zamaluj na niebiesko pierwszą połowę, a na czerwono drugą połowę każdego stulecia Określ, która to połowa wieku. Połącz każdą datę z odpowiednim polem rok 1621 rok 1653 rok 91 rok 1888 rok 2000 rok I połowa wieku II połowa wieku 352 rok 776 rok 1101 rok 1734 rok 1364 rok 1945 rok 62 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

63 Załączniki Tekst do wykorzystania na lekcji Historia mojej rodziny (3.1) O rodzinie Mikołaja Kopernika Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu. Był najstarszym synem Mikołaja (który żył w latach ok ) i Barbary Watzenrode (ok ). Przodkowie Kopernika ze strony ojca wywodzili się ze Śląska i z czasem przenieśli się do Krakowa. Dziadek słynnego astronoma, Jan, był aktywnym kupcem 1 krakowskim. Synem Jana, a ojcem astronoma, był znany nam już Mikołaj Kopernik, który pojawił się w aktach krakowskich w 1447 roku. Handlował miedzią z gdańskimi kupcami, dzięki czemu znacznie się wzbogacił. Mikołaj sprowadził się do Torunia przed 1458 rokiem. Prawdopodobnie w tym samym roku poślubił Barbarę Watzenrode, córkę bogatego mieszczanina 2 Łukasza Watzenrodego (który zmarł ok. 1462). Z Barbarą Mikołaj miał czworo dzieci: Barbarę, Katarzynę, Mikołaja i Jana. Rodzina matki Mikołaja Kopernika Watzenrodowie, była związana z Toruniem znacznie dłużej. Pierwsze wzmianki o członkach tej rodziny w Toruniu pochodzą z 1369 roku. Matką Barbary była Katarzyna Russe, która zmarła w 1476 roku. Watzenrodowie zawarli małżeństwo przed rokiem 1439 i oprócz Barbary mieli jeszcze córkę Krystynę i syna Łukasza. Łukasz został biskupem warmińskim, czyli wysokim dostojnikiem kościelnym. Po przedwczesnej śmierci ojca Mikołaja brat matki zajął się edukacją przyszłego astronoma sfinansował np. jego studia na Akademii Krakowskiej. Na podstawie tekstów autorstwa Teresy Borawskiej i Krzysztofa Mikulskiego zamieszczonych na stronie internetowej [ ] 1. Kupiec osoba, która trudni się handlem. 2. Mieszczanie w średniowieczu i epoce nowożytnej mieszkańcy miast, którzy trudnili się głównie rzemiosłem i handlem. Notatki Imię ojca Mikołaja Kopernika Imię i nazwisko rodowe matki Kopernika Przodkowie Mikołaja Kopernika ze strony ojca matki Rodzeństwo Mikołaja Kopernika Pozostali krewni Załączniki 63

64 Załączniki Karta pracy Symbole narodowe do lekcji Duża ojczyzna Polska (3.3) 1. Pokoloruj flagę Polski. Następnie uzupełnij informacje na jej temat. Opis flagi Polską flagę tworzą dwa poziome pasy, jeden w kolorze, a drugi w. Wiek ustanowienia barw narodowych:. Symbolika flagi państwowej: biel. czerwień. 2. Pokoloruj herb Polski. Wpisz brakujące informacje. Opis godła Godłem Polski jest w koronie, umieszczony w czerwonym polu tarczy herbowej. Wiek, z którego pochodzą najstarsze wizerunki Orła Białego:. Symbolika godła: Orzeł Biały korona 64 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

65 3. Uzupełnij słowa polskiego hymnu. Następnie zapisz ważne informacje na temat pieśni. Jeszcze Polska nie, Kiedy my. Co nam wzięła,. Marsz, marsz, Z ziemi do Polski. Za Złączym się z. Przejdziem, przejdziem Wartę, Będziem Polakami. Dał nam przykład, Jak mamy. Marsz, marsz Dąbrowski... Jak do Po zaborze, Dla ratowania Wrócim się przez. Marsz, marsz Dąbrowski... Już tam ojciec do swej Mówi jeno, pono nasi w tarabany. Marsz, marsz Dąbrowski... Tytuł polskiego hymnu narodowego:. Autor słów:. Wiek powstania hymnu:. Załączniki 65

66 Załączniki Materiały do lekcji powtórzeniowej 3.4 SZANSA SZANSA SZANSA Numery dla uczestników Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

67 Imię i nazwisko Test kwalifikacyjny do teleturnieju Jeden z dziesięciu Klasa Data Wskaż właściwe dokończenie każdego zdania. Otocz kółkiem wybraną literę. 1. Podczas zwiedzania muzeum na pewno nie wolno A. spożywać posiłków. B. oglądać zabytków. C. rozmawiać. 2. Do ustnych źródeł historycznych zaliczamy A. budowle i obrazy. B. monety i listy. C. legendy i wspomnienia. 3. Cenny obraz to przykład A. ceramiki. B. militariów. C. dzieła sztuki. 4. Rok 1100 należy do A. pierwszej połowy XII wieku. B. drugiej połowy XII wieku. C. drugiej połowy XI wieku. 5. Na mapach kierunki wypraw wojskowych oznacza się za pomocą A. strzałek. B. skrzyżowanych mieczy. C. przerywanych linii. 6. Wiek to inaczej A. półwiecze. B. stulecie. C. tysiąclecie. 7. Do wieku XVIII nie należy rok A B C Autorem słów hymnu Polski jest A. Jan Henryk Dąbrowski. B. Józef Wybicki. C. Stefan Czarniecki. 9. Na pamiątkę zwycięstwa Polaków pod Warszawą w 1920 roku ustanowiono A. Święto Wojska Polskiego. B. Narodowe Święto Niepodległości. C. Święto Narodowe Trzeciego Maja. 10. Aby odwiedzić Kaszubów, należy się wybrać A. na Warmię. B. na Mazury. C. na Pomorze Gdańskie. 11. Chrześcijanie zaczęli liczyć lata od roku A. wynalezienia pisma. B. odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. C. narodzin Jezusa Chrystusa. 12. Rok 1789 to wiek A. XVII. B. XVIII. C. XIX. Liczba punktów: Załączniki 67

68 Lista pytań do pierwszej rundy teleturnieju 1. Jaka nauka zajmuje się badaniem przeszłości? 2. Czy starożytność trwała dłużej niż średniowiecze? 3. Szewczyk Dratewka czy Mikołaj Kopernik? Która z tych postaci to bohater legendarny? 4. Polska graniczy z Niemcami od zachodu czy od południa? 5. Sąd jakiejś osoby na dany temat to fakt czy opinia? 6. W której epoce wynaleziono internet? 7. Rok 1410 która to połowa XV wieku? 8. Ile lat obejmuje stulecie? rok p.n.e. czy 476 rok n.e. która z tych dat jest wcześniejsza? 10. Co to są źródła historyczne? 11. Czy data 1234 należy do wieku XII? 12. Jakie miasto jest stolicą Małopolski? 13. Ile lat upłynęło między 1800 a 2000 rokiem? 14. Moneta, list, obraz. Które z tych źródeł zaliczymy do źródeł pisanych? 15. Ile mieszkańców liczy Polska? Można się pomylić o milion. 16. Do jakiego wieku zaliczymy rok 1622? 17. Proszę podać nazwę regionu, w którym znajduje się nasza miejscowość. 18. Jakie wydarzenie zapoczątkowało epokę nowożytną? 19. Jak nazywamy opowieść nawiązującą do prawdziwych wydarzeń, ale zawierającą elementy fantastyczne? 20. Jak się nazywa instytucja, która zajmuje się gromadzeniem i udostępnianiem książek czytelnikom? 21. Czy muzea mogą prowadzić badania naukowe? 22. Jak się nazywa grupa rodzin, które wywodzą swoje pochodzenie od wspólnego przodka? 23. Który rok zapoczątkował wiek VIII? 24. Gdzie zamieszcza się objaśnienia symboli i oznaczeń występujących na mapie? 25. Kto odtwarza wygląd zniszczonych zabytków? 26. Proszę wymienić przynajmniej trzy jednostki czasu. 27. Kiedy obchodzimy Święto Wojska Polskiego: 15 sierpnia czy 11 listopada? 28. Jak nazywamy czasy przed wynalezieniem pisma? 29. Jaka litera oznacza rzymską liczbę 5 X czy V? 30. Rok 776 rok p.n.e. który to wiek? 31. Jak brzmi oficjalna nazwa naszego państwa? 32. Nowożytność czy średniowiecze? Która epoka była wcześniej? 33. Rok 1683 która to połowa XVII wieku? 34. Co miało miejsce później: odkrycie Ameryki czy upadek cesarstwa zachodniorzymskiego? 35. Czy Józef Wybicki występuje w tekście polskiego hymnu? 36. Rok 2000 które to stulecie? 37. Jak się nazywa nauka, która zajmuje się badaniem historii rodzin i rodów? 38. Jaki region Polski zamieszkują Kaszubi? 39. Który polski symbol narodowy ukształtował się najwcześniej? 40. Z jakimi państwami Polska graniczy od południa? 41. Jakie lata obejmuje wiek XIX? 42. Do jakiego regionu trzeba się udać, żeby zwiedzić Sukiennice? 43. W którym wieku ukształtowały się polskie barwy narodowe? 44. Od którego roku Mazurek Dąbrowskiego jest hymnem Polski? 45. W którym wieku Jan Gutenberg wynalazł druk? 46. Jak się nazywa impreza kulturalna, podczas której zwiedzający mogą nieodpłatnie zwiedzać muzea w całym kraju? 47. Które miasto jest stolicą Warmii? 48. Lekarz, społecznik, pisarz; w 1912 roku założył w Warszawie dom dla osieroconych dzieci. O kim mowa? 49. W którym wieku uchwalono Konstytucję 3 maja? 50. W której zwrotce Mazurka Dąbrowskiego znajduje się nawiązanie do bohaterskich czynów Stefana Czarnieckiego? 68 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

69 Lista pytań do rundy finałowej 1. Kiedy obchodzimy Święto Narodowe Trzeciego Maja? 2. Starożytność, nowożytność, średniowiecze która z tych epok była najwcześniej? 3. Jakie lata obejmuje pierwsza połowa XIII wieku? 4. Upowszechnienie książek to przyczyna czy skutek opracowania przez Gutenberga metody powielania tekstu? 5. Jak się nazywa urządzenie, które dzięki wytwarzaniu fal elektromagnetycznych pomaga zlokalizować, czy jakiś przedmiot znajduje się pod ziemią? 6. Do jakich źródeł, pisanych czy niepisanych, zaliczymy miecz? 7. Jak się nazywa przedmiot wystawiony w muzeum? 8. Gdzie znajduje się Muzeum Kultury Kurpiowskiej? 9. Chronologia czy genealogia? Jak się nazywa nauka o mierzeniu czasu? 10. W jakiej epoce wynaleziono samochód i telefon? 11. Jaką nazwę nosi kalendarz używamy dziś niemal na całym świecie? 12. Matka męża to stryjenka czy teściowa? 13. Jakich liter potrzebujemy, żeby zapisać w systemie rzymskim arabską cyfrę 9? 14. W którym wieku Józef Wybicki napisał słowa Mazurka Dąbrowskiego? 15. Jaką nazwę nosi muzeum pod gołym niebem? 16. Z jakiej epoki pochodzą pierwsze źródła pisane? 17. W jaki sposób na mapie oznacza się terytoria zależne? 18. Które miasto jest stolicą Podlasia? 19. Jakie wydarzenie z historii Polski upamiętnia Święto Wojska Polskiego? 20. Która z tych dat nie należy do XVI wieku: rok 1525, 1500 czy 1507? 21. W którym mieście można zwiedzić Muzeum zegarów wieżowych? 22. Zbroja, legenda, obraz które z tych źródeł zaliczymy do ustnych źródeł historycznych? 23. Proszę podać nazwę przynajmniej jednej epoki, w której żyła Maria Skłodowska-Curie? 24. Jak nazywamy więzy łączące ludzi pochodzących od wspólnego przodka? 25. Wuj czy zięć jak nazywamy męża córki? Załączniki 69

70 Załączniki Instrukcja dla aktorów występujących w inscenizacji zjazdu gnieźnieńskiego na lekcji Pierwszy król Polski (4.2) Kto jest kim? 1. Gall Anonim zakonnik, autor najstarszej polskiej kroniki. Żył około sto lat po zjeździe gnieźnieńskim. W ręku trzyma księgę symbolizującą kronikę. 2. Bolesław Chrobry władca państwa polskiego, gospodarz zjazdu gnieźnieńskiego. 3. Otton III cesarz rzymski i król Niemiec, gość Bolesława Chrobrego w 1000 r. Na głowie ma diadem ozdobną opaskę będącą oznaką władzy. 4. Wojowie wojownicy Bolesława Chrobrego. Stoją pod tablicą i przyglądają się rozgrywanej scenie. Dumnie prezentują się władcom. Jeden z wojów trzyma szkatułę z ramieniem św. Wojciecha dar Bolesława dla Ottona. 5. Członkowie orszaku Ottona III rycerze z dworu cesarza. Dwóch, trzech uczniów towarzyszy Ottonowi, nie odstępując go na krok. W dłoniach trzymają dary, które Otton przekaże Bolesławowi: włócznię św. Maurycego i gwóźdź z Krzyża Pańskiego. Potrzebne rekwizyty: średniowieczna księga, diadem, włócznia św. Maurycego, gwóźdź z Krzyża Pańskiego, szkatuła z ramieniem św. Wojciecha, dokument z pieczęcią. Przebieg inscenizacji Fragmenty kroniki Galla Anonima do przeczytania przez odtwórcę roli kronikarza Zachowania, gesty aktorów wcielających się w pozostałe role Również i to uważamy za godne przekazania pamięci, że za jego czasów cesarz Otto Rudy przybył do [grobu] św. Wojciecha dla modlitwy i pojednania, a zarazem w celu poznania sławnego Bolesława, jak o tym można dokładniej wyczytać w księdze o męczeństwie [tego] świętego. Otton III z orszakiem zmierza w kierunku Bolesława Chrobrego. Bolesław przyjął go tak zaszczytnie i okazale, jak wypadło przyjąć króla, cesarza rzymskiego i dostojnego gościa. Albowiem na przybycie cesarza przygotował przedziwne [wprost] cuda; najpierw hufce przeróżne rycerstwa, następnie dostojników rozstawił, jak chóry, na obszernej równinie, a poszczególne, z osobna stojące hufce wyróżniała odmienna barwa strojów. A nie była to [tania] pstrokacizna byle jakich ozdób, lecz najkosztowniejsze rzeczy, jakie można znaleźć gdziekolwiek na świecie. Otton III i Bolesław Chrobry wymieniają między sobą serdeczne uściski na znak powitania. Bolesław Chrobry pokazuje Ottonowi III swoje rycerstwo. Otton III jest pod wrażeniem tego, co widzi. Zważywszy jego chwałę, potęgę i bogactwo, cesarz rzymski zawołał w podziwie: I za radą swych magnatów dodał wobec wszystkich: Po słowach kronikarza Otton III wypowiada swoją kwestię: Na koronę mego cesarstwa! to, co widzę, większe jest, niż wieść głosiła! Po słowach kronikarza Otton III wypowiada swoją kwestię: Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią, lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną. 70 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

71 Fragmenty kroniki Galla Anonima do przeczytania przez odtwórcę roli kronikarza A zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski, włożył go na głowę Bolesława na [zadatek] przymierza i przyjaźni, i za chorągiew tryumfalną dał mu w darze gwóźdź z Krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego, w zamian za co Bolesław ofiarował mu ramię św. Wojciecha. I tak wielką owego dnia złączyli się miłością, że cesarz mianował go bratem i współpracownikiem cesarstwa i nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego. Ponadto zaś przekazał na rzecz jego oraz jego następców wszelką władzę, jaka w zakresie [udzielania] godności kościelnych przysługiwała cesarstwu w królestwie polskim, [ ]. Zachowania, gesty aktorów wcielających się w pozostałe role Otton III nakłada na głowę Bolesława swój diadem. Następnie ofiarowuje polskiemu władcy gwóźdź z Krzyża Pańskiego i włócznię św. Maurycego. Bolesław jest wzruszony i sam sięga po szkatułę z ramieniem św. Wojciecha (trzyma ją jeden z wojów). Po słowach kronikarza Bolesław wypowiada krótką kwestię: Przyjmij ode mnie wyrazy wdzięczności za te wspaniałe dary, które pomnożą bogactwo mojego państwa. Sam zaś zechciej przyjąć ramię świętego Wojciecha, do grobu którego przebyłeś tak daleką drogę. Otton III i Bolesław ściskają się serdecznie w geście przyjaźni. Otton III uroczyście składa na ręce Bolesława dokument, w którym ustanawia arcybiskupstwo w Gnieźnie. Tekst z kroniki Galla Anonima w przekładzie R. Grodeckiego pochodzi ze strony internetowej: [ ] Załączniki 71

72 Załączniki Kartoniki do przeprowadzenia rankingu diamentowego na lekcji Ostatni z Piastów (4.3) Budowa nowych wsi i miast Rozwój sztuki Budowa kościołów i klasztorów Zwiększenie wpływów do skarbca 72 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

73 Wzmocnienie obronności kraju Poprawa stosunków z sąsiadami Założenie Akademii Krakowskiej Organizacja zjazdu krakowskiego Rozwój terytorialny Królestwa Polskiego Załączniki 73

74 Załączniki Instrukcja dla osób występujących w inscenizacji na lekcji Zwycięski sojusz (5.1) Kto jest kim? 1. Jan Długosz żył w latach ; najwybitniejszy średniowieczny historyk polski; autor dzieła Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, w którym opisał dzieje Polski od czasów najdawniejszych do roku W ręku trzyma księgę symbolizującą kronikę. 2. Król Władysław Jagiełło król Polski, dowódca wojsk polsko-litewskich pod Grunwaldem. Może mieć na głowie hełm. 3. Dwaj posłańcy krzyżaccy posłowie nieprzyjaciela, którzy przybyli do polskiego obozu i w obraźliwych słowach oświadczyli królowi Władysławowi Jagielle, że wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen wzywa króla do stoczenia bitwy. W rękach trzymają dwa miecze, na plecach mogą mieć białe płaszcze, a na głowach hełmy. 4. Rycerz ze straży przybocznej króla Władysława Jagiełły przyprowadza przed oblicze króla dwóch posłańców. Rekwizyty: średniowieczna księga, miecze, hełmy, białe płaszcze. Przebieg inscenizacji Fragmenty kroniki Jana Długosza do przeczytania przez odtwórcę roli kronikarza Całe wojsko królewskie zaśpiewało donośnym głosem ojczystą pieśń Bogurodzica, a potem, potrząsając kopiami, rzuciło się do walki. [ ] Król pragnął włożyć hełm i ruszyć do boju, kiedy nagle przychodzi wiadomość, że przed królem stanęło dwu heroldów. [ ] Wyszli oni z wojska wrogów, niosąc w rękach dwa obnażone miecze [ ] A król Władysław, wysłuchawszy pełnych pychy i zuchwalstwa słów posłów krzyżackich, przyjął miecze z ich rąk i bez gniewu, i jakiejkolwiek niechęci, lecz zalany łzami odpowiada posłom bez namysłu [ ] Zachowania, gesty aktorów wcielających się w pozostałe role Przed królem staje dwóch krzyżackich heroldów przyprowadzonych przez rycerza ze straży przybocznej Władysława Jagiełły. Po słowach kronikarza jeden z krzyżackich heroldów przemawia: Najjaśniejszy królu! Wielki mistrz pruski Ulryk posyła tobie i twojemu bratu [ ] przez nas tu obecnych posłów dwa miecze, byś się starł z nim i z jego wojskiem bez ociągania się i odważniej, niż się tym chwalisz, żebyś się dłużej nie chował w lasach i gajach, zwodząc go, i byś nie odsuwał walki na potem. Król Władysław podchodzi do posłów i odbiera z ich rąk dwa miecze. Po tych słowach kronikarza Jagiełło mówi: Chociaż nie potrzebuję mieczów mych wrogów, bo mam w mym wojsku wystarczającą ich liczbę, w imię Boga jednak dla uzyskania większej pomocy, opieki i obrony w mej słusznej sprawie, przyjmuję także dwa miecze przyniesione przez was, a przysłane przez wrogów pragnących krwi i zguby mojej oraz mego wojska. Źródło: K. Bogucka-Krenz, T. Małkowski, K. Stawiarz, Labirynty historii Książka dla ucznia klasy VI, Gdańsk Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

75 Załączniki Mapa mentalna do wykorzystania na lekcji Maria Skłodowska-Curie i jej odkrycie (6.3) pracowita (studia na paryskiej Sorbonie) nieśmiała (w szkole nie lubiła być wywoływana do odpowiedzi) poświęciła się dla nauki (badania nad promieniotwórczością przypłaciła zdrowiem) osoba godna naśladowania wybitna uczona Maria Skłodowska-Curie jako... bezinteresowna (upubliczniła metodę wytwarzania radu, pomagała leczyć żołnierzy w czasie I wojny światowej) wielka patriotka ceniona w świecie nauki (Nagroda Nobla w dziedzinie chemii i fizyki) miłośniczka polskiej literatury i kultury (ceniła twórczość A. Mickiewicza, Z. Krasińskiego i J. Słowackiego) była zainteresowana tym, co dzieje się w kraju (założenie Instytutu Radowego w Warszawie) Załączniki 75

76 Załączniki Zadania dla poszczególnych grup do wykorzystania na lekcji W Gdyni (7.2) Grupa nr 1 Redakcja aktualności 1. Jako członkowie redakcji aktualności zajmujecie się tym, co dzieje się w mieście w chwili obecnej. 2. Jest rok Wielkimi krokami zbliża się pierwsze Święto Morza w Gdyni. Na podstawie poniższego opisu stwórzcie program imprezy, który ma być zamieszczony w gazecie. Materiał pomocniczy: Święto Morza w Gdyni, 31 lipca 1932 r. Pomysłodawcą obchodów Dni Morza był członek Zarządu Ligi Morskiej i Kolonialnej pan Andrzej Wachowiak. To on podpatrzył, jak na wybrzeżach Francji i Belgii przy wesołej zabawie święci się łodzie i kutry rybackie. Dni Morza miały zaprezentować korzyści płynące z powrotu Polski nad Bałtyk oraz stać się atrakcją dla wczasowiczów i mieszkańców Gdyni. Datę obchodów Dni Morza ustalono na 29 czerwca 1932 r., w święto apostołów Piotra i Pawła. Gdyńskie ulice zostały udekorowane, w całym mieście panował uroczysty i odświętny nastrój. Specjalny pociąg przywiózł z Warszawy prezydenta RP Ignacego Mościckiego i członków rządu. Dla oficjalnych gości ustawiono trybunę honorową, przedefilowały oddziały wojskowe, reprezentacje organizacji społecznych oraz poczty sztandarowe. Zaprezentowane zostały nowe nabytki Marynarki Wojennej, łodzie podwodne i torpedowce. Nad głowami krążyły eskadry samolotów, były pokazy na stadionie, zawody konne na Polance Redłowskiej, koncerty, a wieczorem sztuczne ognie. Do liczącej 38 tys. ludzi Gdyni zjechało ponad 100 tys. osób z całej Polski. Źródło: Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Infrastruktury w sprawie organizacji i znaczenia centralnych obchodów święta Dni Morza w dniach czerwca 2008 r. we Władysławowie w woj. pomorskim, [ ] Grupa nr 2 Dział wywiadów 1. Jesteście pracownikami działu wywiadów i odpowiadacie za przeprowadzanie rozmów ze znanymi osobami. Tym razem waszym gościem jest minister Eugeniusz Kwiatkowski. 2. Zapiszcie wywiad z Eugeniuszem Kwiatkowskim. Nawiążcie w nim do fragmentu książki jego autorstwa. 3. Sformułujcie odpowiednie pytania i możliwe odpowiedzi Eugeniusza Kwiatkowskiego. Materiał pomocniczy Promienna radość ogarnia na widok, jak ten [ ] malec, Gdynia, nauczył się już wymawiać i rozumieć słowo business [czyt. biznes], jak wpatruje się w całą Polskę od morza do Karpat, czy nie zamierza ona czegoś przywieźć lub wyeksportować [wywieźć za granicę], [ ], byle tylko pobić rekord przeładunkowy jednego roku w roku następnym. [ ]. [Gdynia to] wolny wodospad, czyniący jeszcze różne błędy i pomyłki, ale związany żywiołowo, każdym nerwem z całym organizmem Polski, z jej prawem, jej polityką handlową, jej walutą, jej celami i potrzebami. Czyż w tych warunkach można uczciwie obwiniać Polskę, że Gdynia rośnie jak na drożdżach, że dziś wykazuje zdolność przeładunkową 3-krotnie większą niż Gdańsk w okresie przedwojennym? Źródło: Eugeniusz Kwiatkowski, Rzecz najważniejsza Polska. Wybór myśli politycznych i społecznych, wybrał i wstępem opatrzył M.M. Drozdowski, Kraków Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

77 Grupa nr 3 Redakcja historyczna 1. Napiszcie krótki tekst o powstaniu Gdyni. Wasza praca może przyjąć formę artykułu lub infografiki. Zamieśćcie w nim informacje o początkach Gdyni. Wymieńcie osoby, którym zawdzięczamy powstanie portu i miasta (Tadeusz Wenda, Eugeniusz Kwiatkowski). 2. Nadajcie swojemu artykułowi atrakcyjny tytuł. Materiał pomocniczy: Kalendarium początków Gdyni 1253 pierwsza zachowana wzmianka o wsi Gdynia 1870 budowa linii kolejowej Gdańsk Szczecin oraz dworca kolejowego w Chyloni (wówczas wieś) 1904 zawiązanie przez mieszkańców Gdyni spółki Kąpielisko Bałtyckie Gdynia 1918 utworzenie Marynarki Wojennej (dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego) 1919 podpisanie traktatu pokojowego z Niemcami kończącego I wojnę światową (na jego mocy Pomorze Gdańskie bez Gdańska zostało przyznane Polsce) 1920 wkroczenie na Pomorze Gdańskie wojsk polskich pod dowództwem gen. Józefa Hallera 1920 polski inżynier Tadeusz Wenda wskazuje Gdynię jako miejsce budowy przyszłego portu 1922 przyjęcie ustawy sejmowej o budowie portu w Gdyni 1923 otwarcie tymczasowego portu wojennego i przystani dla rybaków w Gdyni 1923 wpłynięcie do gdyńskiego portu pierwszego pełnomorskiego statku (okręt o nazwie Kentucky ) 1924 przeniesienie do Gdyni polskiego Dowództwa Floty Marynarki Wojennej 10 lutego 1926 nadanie Gdyni praw miejskich 1928 początek budowy magistrali węglowej Gdynia Śląsk 1930 uruchomienie regularnej linii pasażerskiej przez Atlantyk na trasie Gdynia Nowy Jork Źródło: [ ] Załączniki 77

78 Grupa nr 4 Dział gospodarczy Waszym zadaniem jest przedstawienie wniosków z dwóch tabel. Zapoznajcie się z nimi i sformułujcie odpowiednie wnioski. Zawrzyjcie je w krótkim artykule prasowym. Materiał pomocniczy: Liczba mieszkańców Gdyni w latach 1921 i 1931 Rok Liczba mieszkańców Gdyni Rozwój portu w Gdyni w dwudziestoleciu międzywojennym Rok Liczba statków przybijających do portu w Gdyni Źródło: C. Brzoza, A.L. Sowa, Historia Polski , Kraków 2006 Grupa nr 5 Dział reklamy 1. Jako przedstawiciele działu reklamy zaprojektujcie reklamę prasową Gdyni jako doskonałego miejsca na wypoczynek. 2. Wymyślcie slogan, czyli krótkie hasło reklamowe. 3. Zadbajcie o atrakcyjną formę graficzną reklamy. Grupa nr 6 Dział rozrywki 1. Wymyślcie łamigłówki, które będą mogli rozwiązać czytelnicy gazety. Może to być np. krzyżówka z hasłem GDYNIA lub rebus. 2. Możecie skorzystać z informacji zawartych w podręczniku lub pozapodręcznikowych źródeł informacji (opracowania, internet). 78 Przewodnik metodyczny dla nauczyciela

79 Załączniki Karta pracy Polska i Polacy w czasie II wojny światowej do lekcji Wśród harcerzy z Szarych Szeregów (7.3) 1. Narysuj oś czasu i zaznacz na niej daty agresji niemieckiej i radzieckiej na Polskę w czasie II wojny światowej. Otocz czerwonym kółkiem datę, która jest uznawana za początek II wojny światowej. 2. Jakie uczucia towarzyszyły Polakom w czasie II wojny światowej? Zapoznaj się ze zdjęciami i zakreśl odpowiednie wyrazy. strach radość niepewność jutra rozpacz gniew nieustępliwość ulga złość Wkroczenie Niemców do Warszawy w 1939 roku Zburzenie przez Niemców pomnika Mickiewicza w Krakowie Dziecko na ruinach zniszczonego domu w 1939 roku Załączniki 79