Neurologia i neurofizjologia dziecięca w Uniwersytecie Jagiellońskim

Transkrypt

1 Neurologia i neurofizjologia dziecięca w Uniwersytecie Jagiellońskim 650 lat Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego ISBN

2 Neurologia dziecięca w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie Pediatric neurology in University Childrens Hospital in Krakow Maciej KOWALCZYK Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie Dyrektor: dr hab. n. med. Maciej Kowalczyk ul. Wielicka 265, Kraków tel/fax wewn. 1201, sekretariat@usdk.pl Streszczenie Autor przedstawił rozwój neurologii dziecięcej w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie, przed i po utworzeniu kliniki a następnie katedry. Przypomniał lekarzy, którzy na poszczególnych etapach brali udział w ich tworzeniu. Szczególną uwagę poświęcił działalności szpitalnej w ramach oddziału, poradni i pracowni. Zebrał publikacje naukowe, dokumentujące pracę naukową i dydaktyczną jednostek. Zestawił zasadnicze elementy codziennej dydaktyki przed i podyplomowej. Wskazał także na udział jednostek w ogólnopolskich i regionalnych zadaniach organizacyjnych. Słowa kluczowe: neurologia dziecięca, działalność kliniczna ambulatoryjna i laboratoryjna, opracowania naukowe, dydaktyka, działalność organizacyjna

3 Abstract The author presents the development of pediatric neurology at the University Children's Hospital in Krakow, before and after founding Department and later Chair of Child and Adolescent Neurology. He recalls doctors who at various stages were involved in its creation. Particular attention was devoted to the activities of the hospital department, clinic and laboratory. He collected scientific papers documenting research and didactic achievements of the units. He compiled the essential elements of daily pre-and postgraduate teaching. He also pointed to the participation of the unit in national and regional organizational tasks. Key words: pediatric neurology, clinical outpatient and laboratory activities, scientific papers, didactics, organization activity Wstęp Praca ta jest odzwierciedleniem 48-letniej aktywności leczniczej, naukowej i dydaktycznej neurologii dziecięcej, której jednostki pracują na codzień w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie. Dyrektor szpitala uniwersyteckiego, dbając o wysoką jakość udzielanych świadczeń, wspiera i docenia działalność jednostek przyczyniających się do wzrostu rangi szpitala. Jest to zawsze pochodna służby chorym dzieciom. Lata przedkliniczne Oddział Neurologiczny II Kliniki Chorób Dzieci Ordynatorzy: dr n. med. Zofia Gościńska, dr n. med. Jerzy Wyszkowski Lekarze: Ilona Piasecka, Maria Kusiak-Dadak (EEG), Bogumiła Bartoszewicz, Irena Löwenhof, Maciej Kowalczyk, Elżbieta Przywora, Marek Kaciński, Grażyna Gucwa- Piotrowska, Barbara Uhl (EMG) Dyżur w obrębie Kliniki Dydaktyka przeddyplomowa i podyplomowa Zainteresowania naukowe: padaczka, monitorowanie farmakoterapii, fakomatozy, SSPE, neuropatie nabyte, miastenia Zespół pielęgniarski: Oddziałowa Stanisława Imiołek Oddział Rehabilitacyjny Neurologii II Kliniki Chorób Dzieci Ordynator: dr n. med. Marek Kaciński Lekarze: Sławomir Kroczka, Bożena Bańdo, Elżbieta Wnęk Poradnia Neurologiczna dla Dzieci: Bohdan Hyla, Bogumiła Bartoszewicz Pracownia EEG: Maria Teresa Jaśkiewicz, Maria Kusiak-Dadak, Marek Garapich 3 zespoły pielęgniarskie, Oddziałowe: Teresa Bawół, Halina Sikora, Dorota Błoniarczyk

4 Klinika Neurologii Dziecięcej Utworzona przez Rektora Uniwersytetu Jagillońskiego z dniem 1. października 1996 Ordynator: dr hab. n. med. Marek Kaciński Lekarze: Sławomir Kroczka, Marek Bodzioch, Bogusława Zelwiańska, Aleksandra Gergont, Małgorzata Steczkowska, Alicja Kubik, Barbara Skowronek-Bała, Ewa Wesołowska, Anna Zając Psycholodzy: Bogusława Liszka-Kisielewska, Barbara Prajsner, Urszula Weryńska-Stolarska Do 2001 roku 54-łóżkowa w Odcinkach XIX, XX i XXI Dyżur wielospecjalistyczny wraz z neurochirurgią, onko-hematologią i rehabilitacją W latach łóżkowa w Odcinkach XIX i XX (25 dziecka starszego i młodzieży i 23 dziecka małego) Całodobowy dyżur specjalistyczny Konsultanci we wszystkich klinikach i oddziałach USD Od 2010 roku 42-łóżkowa, w Odcinku XIX dziecka starszego 25 łóżek i XX dziecka młodszego 17 łóżek (w tym 5 łóżek Pododdziału Rehabilitacji Neurologicznej) Dyżur całodobowy, trudny wobec redukcji zadań doraźnych i intensywnego nadzoru oddziałów miejskich neurologii dziecięcej oraz rejonowych oddziałów pediatrycznych Hospitalizacje średnio 1860 rocznie 2 zespoły pielęgniarskie, Oddziałowe: Halina Sikora i Teresa Bawół Poradnie przykliniczne Poradnia Neurologiczna dla Dzieci W jej obrębie od 2001 roku również Poradnia Bólów Głowy i Poradnia Chorób Nerwowo- Mięśniowych Konsultacje w Poradniach 9600 rocznie Konsultacje wewnątrzszpitalne średnio 150 miesięcznie Konsultacje dyżurowe 1-4/dobę Lekarze: Grażyna Gucwa-Piotrowska, Anna Lis-Hille, Bogusława Zelwiańska, Sławomir Kroczka Wysokospecjalistyczne konsultacje dzieci z poradni rejonowych, poradni pediatrycznych i gabinetów specjalistycznych Konsultacje kliniczne Konsultacje w poliklinice

5 Inicjowanie pobytów jednodniowych Kontynuowanie leczenia po hospitalizacji w trudnych przypadkach Ciągłe kształcenie w Klinice Pracownie kliniczne Pracownia Videoelektroencefalografii (1999) Pracownia Elektromiografii i Potencjałów Wywołanych (1999) Pracownia Neuropsychologii (2003) Pracownia Neurorehabilitacji (2003) Pracownia Neurosonografii Dopplerowskiej (2004) Pracownia Polisomnografii i Wideoelektroencefalografii (2007) Katedra Neurologii Dzieci i Młodzieży Została utworzona przez Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniu 12. czerwca 2008 roku W jej skład weszły Klinika Neurologii Dziecięcej UJ CM i jej 2 Pracownie (Neurofizjologii i Elektrofizjologii Klinicznej, utworzone w 2004 roku) Kierownik prof. Marek Kaciński, adiunkt dr hab. Bogusława Budziszewska, 2 adiunktów i 2 asystentów Dydaktyka przeddyplomowa 1160 godzin na Wydziale Lekarskim i Kierunku Lekarsko-Dentystycznym rocznie 100 godzin w Szkole Medycznej dla Obcokrajowców UJ CM 60 godzin dla Ratownictwa Medycznego Ciągłe szkolenie licencyjne pielęgniarek na Wydziale Nauk o Zdrowiu Dydaktyka podyplomowa Staż specjalizacyjny z neurologii dziecięcej (3 lekarzy) Dotychczas specjalizację tą uzyskało 14 lekarzy Staż kierunkowy do specjalizacji z pediatrii, neurologii, psychiatrii dziecięcej, foniatrii i audiologii (5 lekarzy miesięcznie) Staż kierunkowy z rehabilitacji do specjalizacji z neurologii dziecięcej Szkolenie licencyjne z zakresu EEG, EMG i Potencjałów Wywołanych Publikacje naukowe 128 prac oryginalnych 2 książki Neuropediatria i Choroby zapalne układu nerwowego 111 rozdziałów w książkach i podręcznikach

6 48 prac poglądowych 123 streszczenia zjazdowe 20 prac popularno-naukowych Konferencje naukowe II Ogólnopolskie Dni Neurologii Dziecięcej (1996) Defekty cewy nerwowej, aspekty neurologiczne, psychologiczne i architektoniczne (1998 wraz z PAN) 600 lat Odnowienia Akademii Krakowskiej: Programy badawcze klinik neurologii dziecięcej w Polsce (2001 wraz z PAN) Elektroneurofizjologia dziecięca (2003 wraz z PAN) Cykl 8 konferencji naukowo-szkoleniowych Aktualne problemy neurologii dziecięcej i: psychiatrii dziecięcej, pediatrii, radiologii, otolaryngologii, neuroendokrynologii, narządów zmysłów, epileptologii, neurofizjologii ( ) Udział w ogólnopolskim życiu zawodowym i naukowym Państwowe komisje egzaminacyjne z pediatrii i neurologii dziecięcej Agencja Oceny Technologii Medycznych Funkcja Konsultanta wojewódzkiego ds. neurologii dziecięcej PAN (Komitet Nauk Neurologicznych prof. M. Kaciński, Komisja Neurologii Dziecięcej KNN PAN dr A. Kubik i dr A. Gergont, Zespół Zadaniowy ) Komitet Badań Naukowych i Narodowe Centrum Nauki (recenzje) Redakcje: Przeglądu Lekarskiego, Neurologii Dziecięcej, Medycyny Praktycznej (Pediatrii i Neurologii), Pediatrii po Dyplomie Pozyskiwanie środków finansowych na aparaturę Aparat Video-EEG, grant zwykły KBN Aparat Holter-EEG, grant zwykły KBN Moduł potencjałów wywołanych, działalność statutowa UJ CM Doppler przezczaszkowy, środki z Rezerwy Prac Własnych CM UJ Aparat do polisomnografii, środki z Rezerwy Prac Własnych CM UJ Aparat do oceny układu autonomicznego, działalność statutowa UJ CM Piśmiennictwo [1] Archiwum Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie. [2] Kronika Neuropediatrii Krakowskiej

7 Uniwersytecka neurofizjologia dziecięca w Krakowie University children s neurophysiology in Krakow Marek KACIŃSKI Katedra Neurologii Dzieci i Młodzieży, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Klinika Neurologii Dziecięcej, Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie Kierownik Katedry i Ordynator Kliniki: prof. zw. dr hab. n. med. Marek Kaciński ul. Wielicka 265, Kraków tel/fax: , neupedkr@cm-uj.krakow.pl Streszczenie W 50-letniej historii rozwoju neurologii dziecięcej w Krakowie, istotny udział ma również neurofizjologia. Autor przypomniał jej rozwój i ludzi, dzięki którym dokonywał się postęp w zakresie technik EEG, EMG, potencjałów wywołanych, biofeedbacku i badań układu autonomicznego. Wszystkie te dziedziny neurofizjologii są reprezentowane w działalności Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autor przedstawił składowe nowoczesnej neurofizjologii dziecięcej oraz jej zastosowania w działalności naukowej i dydaktycznej. Wskazał na udział neurofizjologii uniwersyteckiej w realizacji finansowanych projektów badawczych. Słowa kluczowe: neurofizjologia kliniczna, dzieci, publikacje naukowe, dydaktyka, projekty badawcze

8 Abstract In a 50-year history of pediatric neurology development in Krakow, neurophysiology has a significant share.the author recalls her development and the people thanks to whom the progress has been achieved in the techniques of EEG, EMG, evoked potentials, autonomic research and biofeedback. All these areas of neurophysiology are represented in the activities of the Jagiellonian University. The author presents the components of modern neurophysiology of children and their use in research and teaching. He pointed to the participation of neurophysiology in funded research projects. Key words: clinical neurophysiology, childrens, scientific papers, didactics, projects Neurofizjologia Neurofizjologia jest dyscypliną kliniczną, dzięki której rozpoznaje się i leczy wiele chorób ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. W oparciu o tą działalność podstawową realizowane są również obowiązki dydaktyczne (przed i podyplomowe) oraz praca naukowa. Zgodnie z uchwałami Polskiego Towarzystwa Neurofizjologii Klinicznej dyscyplinę tą tworzą obecnie: *elektroencefalografia (EEG, wideoeeg, holtereeg, polisomnografia), *elektromiografia, *potencjały wywołane, *badania autonomicznego układu nerwowego i *biofeedback. Neurofizjologia dziecięca Realizowanie codziennych zadań neurofizjologicznych w wieku rozwojowym wiąże się ze znaczną specyfiką kształcenia zawodowego. Dlatego też istnieją np. obecnie 2 licencje EEG, dorosłych i dzieci a wykonywanie EMG u małych dzieci wymaga ponadstandardowych kwalifikacji. Licencjonowani pracownicy innych trzech specjalności neurofizjologicznych muszą również nabyć stosowne umiejętności do pracy z dziećmi i młodzieżą. I dlatego Polskie Towarzystwo Neurofizjologii Klinicznej powołało Sekcję Rozwojową, która od 2012 roku ma adres krakowski (strona PTND/PTNK). Lata przedkliniczne neurofizjologii dziecięcej w Krakowie Neurofizjologia dziecięca ustawicznie znajduje elementy dla swojego istnienia i rozwoju w dorobku neurofizjologii krakowskiej, która w innych czasach należała do wiodących ośrodków na świecie. Napoleon Cybulski i Aleksander Beck prowadzili bowiem oryginalne badania, które istotnie wzbogaciły naukę.

9 Dzieci z chorobami układu nerwowego w Krakowie hospitalizowane były najpierw w pierwszej w Polsce Klinice Pediatrii Uniwersytetu Jagiellońskiego, utworzonej przez prof. Macieja Leona Jakubowskiego w 1864 roku. Siedzibą Kliniki był dzisiejszy Szpital im. Św. Ludwika przy ulicy Strzeleckiej. Pierwszy specjalista neurologii dziecięcej (dr Bohdan Hyla), wykształcony w Oddziale Neurologii Dziecięcej w Gdańsku, rozpoczął swoją praktykę w Krakowie w 1964 roku, a zaraz potem kolejny (dr Bogumiła Bartoszewicz). Oddział Neurologii Dziecięcej został utworzony w 1961 roku, w ramach II Kliniki Pediatrii kierowanej przez profesora Bogusława Halikowskiego, którą zlokalizowano przy ulicy Krasnoludków (obecnie Aleja Pokoju). Tam zagadnieniami elektroencefalografii zajmowała się dr n. med. Zofia Gościńska i dr Maria Piasecka. Zapisy EEG wykonywano jednak nadal w Klinice Psychiatrycznej przy ul. Kopernika. Wtedy też pojawiła się dydaktyka przeddyplomowa a następnie publikacje naukowe z tego zakresu. W 1965 roku II Klinika Pediatryczna, wraz z Oddziałem Neurologii, została przeniesiona do Instytutu Pediatrii w Krakowie-Prokocimiu. W 16-łóżkowym Oddziale prowadzono kliniczne zajęcia dydaktyczne przeddyplomowe i podyplomowe (dr n. med. Zofia Gościńska i dr n. med. Jerzy Wyszkowski), w tym również z zakresu neurofizjologii. Pracownia Elektroencefalografii, wyposażona w analogowy aparat firmy Grass, wykonywała przede wszystkim rejestracje o znaczeniu szpitalnym, jednak z pierwszymi próbami opracowań naukowych (dr n. med. Marek Garapich, dr Teresa Jaśkiewicz-Woźniakowska i dr Maria Kusiak-Dadak). W 1979 roku Fundacja Project HOPE zakupiła pierwszy aparat do elektromiografii firmy TECA. Wykonywano z jego użyciem badania EMG dla potrzeb Oddziału i Poradni Neurologicznej (dr n. med. Barbara Uhl). W 1993 roku Fundacja ta zakupiła kolejny aparat KEYPOINT firmy MedtronicDantec, doposażony następnie w zakresie potencjałów wywołanych z projektu badawczego. Służy on chorym dzieciom do dnia dzisiejszego. W roku 1996 Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego utworzył Klinikę Neurologii Dziecięcej w Krakowie, po pierwszej habilitacji w Uniwersytecie Jagiellońskim z zakresu neurologii dziecięcej. Od tego wydarzenia zarówno neurologia jak i neurofizjologia dziecięca uzyskały status uniwersytecki. Dziecięca neurofizjologia kliniczna w Krakowie Obok działalności Pracowni Elektroencefalografii Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie o charakterze usługowym, nastąpił intensywny rozwój dziecięcej neurofizjologii klinicznej. Najpierw w 1999 roku Dyrektor Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie utworzył 2 pracownie szpitalne (Videoelektroencefalografii oraz Elektromiografii i Potencjałów Wywołanych). Obie te Pracownie uzyskały akredytację Polskiego Towarzystwa Neurofizjologii Klinicznej (videoelektroencefalograficzna w 2002 roku a elektromiograficzna w 2003 roku). Wtedy też rozpoczął się formalny udział kliniki krakowskiej w kształceniu polskiej kadry neurofizjologicznej. Prowadzi ją

10 obecnie 4 licencjonowanych lekarzy i 3 licencjonowanych techników neurofizjologii. 3 kolejne osoby ubiegają się o licencje, odbywając przepisane przez PTNK szkolenia. Obok działalności dydaktycznej rozwijała się także szybko działalność naukowa, co jest wynikiem systematycznej pracy dr n. med. Alicji Kubik (wideoeeg), dr n. med. Sławomira Kroczka (EMG) i dr Małgorzaty Steczkowskiej (PW). Po udokumentowaniu znaczącego dorobku naukowego i dydaktycznego Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w 2004 roku utworzył dwie pracownie uniwersyteckie (Elektrofizjologii Klinicznej i Neurofizjologii) na bazie ww. pracowni szpitalnych. W 2007 roku Pracownia Videoelektroencefalografii została przekszałcona w Pracownię Wideoelektroencefalografii i Polisomnografii (dr n. med. Alicja Kubik, dr Barbara Skowronek-Bała i dr Ewa Wesołowska), po wyposażeniu jej w aparat cyfrowy firmy Grass. Pracownia ta prowadzi obok ustawicznego szkolenia studentów także indywidualne szkolenia licencyjne z zakresu EEG. Rocznie wykonuje się w poszczególnych pracowniach: 540 badań wideoeeg/polisomnograficznych z próbą placebo, 130 badań elektromiograficznych, elektroneurograficznych i prób stymulacyjnych oraz 420 badań potencjałów wywołanych egzogennych i endogennych. Doktoraty z zakresu neurofizjologii dziecięcej w Uniwersytecie Jagiellońskim Anna Zając: Ocena klinicznej wartości metod obrazowych i czynnościowych w diagnostyce padaczki częściowej u dzieci (2006). Magdalena Jaworek: Ocena znaczenia klinicznego wideoelektroencefalografii w stanach napadowych wieku rozwojowego (2008). Agnieszka Biedroń: Wpływ bodźca wzrokowego na przepływ mózgowy oraz wzrokowe potencjały wywołane u dzieci z migreną z aurą i bez aury w okresie między bólowym (2012). Publikacje naukowe W liczbie 24 można je znaleźć w innych częściach tego wydawnictwa: Publikacje naukowe Katedry Neurologii Dzieci i Młodzieży oraz Publikacje dydaktyczne Katedry Neurologii Dzieci i Młodzieży. Finansowane badania naukowe W czasie ostatnich 10 lat w Katedrze i Klinice Neurologii Dziecięcej UJ CM zrealizowano 8 finansowanych projektów badawczych z zakresu neurofizjologii: 1. 4 P05E Badania neuropsychologiczne i elektrofizjologiczne czynności półkul mózgowych u dzieci z torbielą przegrody przeźroczystej. Projekt zwykły /NKL/590/L Praca statutowa UJ CM Ocena neurofizjologiczna okolic skroniowych u dzieci z niepadaczkowymi stanami napadowymi

11 3. 501/NKL/206/L Praca statutowa UJ CM. Neurofizjologiczne następstwa ostrej białaczki limfoblastycznej u wyleczonych dzieci WŁ/570/KL/L Praca własna UJ CM. Ocena elektromiograficzna następstw leczenia ostrej białaczki limfoblastycznej u dzieci CR-148/2006 Centralna Rezerwa Środków Badań Własnych UJ CM. Ilościowa i jakościowa ocena czynności bioelektrycznej mózgu u dzieci z napadami rzeko-mopadaczkowymi. 6. K/ZDS/ Praca statutowa UJ CM Poszukiwanie obwodowych biochemicznych markerów zaburzeń snu o różnej etiologii u dzieci K/ZDS/ Praca statutowa UJ CM. Poszukiwanie markerów neuroendokrynologicznych w napadowych zaburzeniach snu u dzieci K/ZDS/ Praca statutowa UJ CM. Jakość życia i ocena neurofizjologiczna pacjentów po przebytej ostrej nabytej polineuropatii zapalnej w wieku rozwojowym Obecnie realizowane dwa kolejne projekty badawcze, które podobnie jak już zrealizowane, powinny przyczynić się do dalszego poznania sposobów diagnosyki i leczenia zespołów chorobowych. 9. K/ZDS/ Praca statutowa UJ CM. Dynamika zmian przepływu mózgowego krwi i równowagi wegetatywnego układu nerwowego podczas biernej pionizacji u dzieci z migreną K/ZDS/ Praca statutowa UJ CM. Wpływ terapii poznawczo-behawioralnej na wybrane parametry psychologiczne i neurofizjologiczne u dzieci z napadami rzekomopadaczkowymi i napięciowymi bólami głowy Książki i podręczniki 13 spośród 62 rozdziałów w książce Neuropediatria (Kaciński M, red), wydanej przez Wydawnictwo Lekarskie PZWL w 2007 roku, obejmowało zagadnienia EEG, wideoeeg, EMG, ENG, potencjałów wywołanych, biofeedbacku i badań snu. 4 rozdziały o badaniach neurofizjologicznych znalazły się także w książce Choroby zapalne układu nerwowego u dzieci (Kaciński M, red), wydanej przez Wydawnictwo Lekarskie PZWL w 2005 roku. Ponadto 20 rozdziałów w podręczniku dla studentów Pediatria rozwojowa (Pietrzyk JJ, red) wydanym przez Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego w 2004 roku, zawiera omówienie licznych zagadnień z zakresu neurofizjologii. Konferencje naukowo-szkoleniowe

12 W latach , w czasie 8 konferencji naukowo-szkoleniowych o aktualnych problemach neurologii dziecięcej oraz: psychiatrii dziecięcej, pediatrii, otolaryngologii, radiologii, epileptologii i narządów zmysłów, endokrynologii i neurofizjologii, omawiano wielokrotnie zagadnienia z zakresu neurofizjologii. Udział kadry krakowskiej neurofizjologii dziecięcej w pracach Polskiego Towarzystwa Neurofizjologii Klinicznej Od 2008 roku dr n. med. Alicja Kubik jest przewodniczącą Sekcji Biofeedback PTNK a od 2012 prof. Marek Kaciński jest przewodniczącym Sekcji Rozwojowej PTNK. Od 2006 roku dr n. med. Alicja Kubik jest zastępcą Prezesa Oddziału Krakowskiego PTNK. Dr n. med. Sławomir Kroczka, dr Małgorzata Steczkowska i starszy technik Janina Kulesa byli członkami Zarządu Oddziału Krakowskiego PTNK w latach Na kadencję zostali wybrani: prof. Marek Kaciński przewodniczący, dr n. med. Sławomir Kroczka sekretarz, starszy technik Krystyna Fiederer skarbnik, lek. med. Małgorzata Steczkowska członek Zarządu Oddziału Krakowskiego PTNK. Lek. med. Barbara Skowronek-Bała i starszy technik Janina Kulesa zostały wybrane na członków Komisji Rewizyjnej OK PTNK. Piśmiennictwo [1] Gościńska Z: Kronika Neuropediatrii Krakowskiej [2] Wyszkowski J: Kronika Neuropediatrii Krakowskiej [3] Kaciński M: Kronika Neuropediatrii Krakowskiej [4] Kaciński M: Neurologia dziecięca w Krakowie. Alma Mater 2001, 29, [5] Kaciński M: Kliniczna neurofizjologia dziecięca w Krakowie. Przegl Lek 2010; 67: [6] Kochanowski J, Puczyńska A, Cegielska J: Neurofizjologia kliniczna w Polsce. Przegl Lek 2011; 68: [7] Zyss T, Banach M: Historia krakowskiej neurofizjologii: Przegl Lek 2010; 67: