Awifauna użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic na Ziemi Lubuskiej

Transkrypt

1 Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (6): 49 62, Awifauna użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic na Ziemi Lubuskiej PAWEŁ CZECHOWSKI 1, MARCIN BOCHEŃSKI 2 1 Instytut Turystyki i Rekreacji Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie Sulechów, ul. Armii Krajowej 51 paczech@wp.pl 2 Katedra Ochrony Przyrody, Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytet Zielonogórski Zielona Góra, ul. Szafrana 1 m.bochenski@wnb.uz.zgora.pl Wstęp Dolina Odry jest ważnym obszarem dla ptaków, zarówno lęgowych jak i przelotnych oraz zimujących (Gromadzki i in. 1994, Sidło i in. 2004). Województwo lubuskie obejmuje ponad 200 km biegu tej rzeki (od 412 do 620 kilometra szlaku żeglugowego) wraz z jej doliną. Jak dowiodły liczne badania, teren ten należy do najcenniejszych pod względem bogactwa i znaczenia dla awifauny w lubuskiem (Jerzak i in. 2001, Czechowski i in. 2002, Czechowski 2004, Bocheński 2006, Bocheński i in. 2006a, 2006b, Czechowski, Bocheński 2006). Mimo wielu publikacji, nie cały obszar doliny scharakteryzowano wystarczająco dokładnie. Większość wyżej cytowanych prac opierała się na danych zebranych dla odcinka rzeki o długości 155 km, pomiędzy miejscowościami Bytom Odrzański (pow. nowosolski) i Kunice (pow. słubicki; od 417 do 571 kilometra szlaku żeglugowego). Jednym z miejsc w dolinie, które do tej pory nie było prawie w ogóle ornitologicznie opisane jest obszar błoni nadrzecznych 49

2 P. Czechowski i M. Bocheński na południe od miasta Słubice. W 1998 r. powołano tam użytek ekologiczny Łąki zalewowe koło Słubic w celu ochrony tej lokalnej ostoi ptaków wodnych i błotnych (Stańko, Jermaczek 1998). Od 2007 r., na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska (Rozporządzenie 2007), teren ten jest częścią Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Środkowej Odry. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie składu awifauny omawianego użytku ekologicznego oraz ocena liczebności najcenniejszych populacji lęgowych ptaków wodno-błotnych. Stanowi ona uzupełnienie już wcześniej opisanych fragmentów doliny (Jerzak i in. 2001, Czechowski i in. 2002, Czechowski 2004, Bocheński 2006, Bocheński i in. 2006a, 2006b, Czechowski, Bocheński 2006). Poza tym, podjęto próbę oceny roli tego użytku ekologicznego w systemie form ochrony przyrody obowiązujących na tym obszarze. Teren badań Słubice są miastem powiatowym leżącym przy granicy z Niemcami. Obszar gminy położony jest między Pradoliną Warszawsko-Berlińską a Pradoliną Toruńsko-Eberswaldzką. Wchodzi w skład makroregionu Pojezierze Lubuskie, mezoregionu Lubuski Przełom Odry (Kondracki 1988). Słubice należą do najcieplejszych regionów w Polsce, a średnia roczna temperatura wynosi +8 C. Łagodny i bardziej wilgotny klimat w okolicy powoduje, że okres wegetacyjny roślin jest dłuższy niż w innych regionach kraju (Kondracki 1988). Opisywany użytek ekologiczny obejmuje fragment doliny Odry przylegający od południa do miasta Słubice ( N, E; ryc. 1). Jego powierzchnia wynosi około 42 ha. Jest to kompleks środowisk zwanych błoniami nadrzecznymi, które wykształciły się pod wpływem regularnego zalewania i długotrwałego podtapiania terenu. W centralnej części obszaru znajduje się płytki zbiornik wodny (ryc. 2). Użytek znajduje się w międzywalu i jest ściśle uzależniony od reżimu hydrologicznego Odry. Długo utrzymująca się woda, a zimą zlodzenie, powstrzymują ekspansję drzew i krzewów (Stańko, Jermaczek 1998). 50

3 Awifauna użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic 54 Słubice Frankfurt Odra m Ryc. 1. Położenie użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic : 1 użytek ekologiczny, 2 obszary o charakterze łąkowym, 3 obszary leśne, 4 obszary zabudowane, 5 rzeki i zbiorniki wodne, 6 drogi główne i linie kolejowe. Fig. 1. Location of the site of ecological interest Flooded meadows near Słubice : 1 the site of ecological interest, 2 meadows, 3 forest, 4 built-up area, 5 rivers and water reservoirs, 6 main roads and railway. 51

4 P. Czechowski i M. Bocheński Ryc. 2. Użytek ekologiczny Łąki zalewowe koło Słubic. W tle widoczny jest Frankfurt nad Odrą (fot. Paweł Czechowski; 12.V 2008). Fig. 2. The site of ecological interest Flooded meadows near Słubice. The city of Frankfurt at the Oder can be seen at the background (phot. Paweł Czechowski, 12 May 2008). Materiał i metody Obserwacje prowadzono każdej wiosny w latach przeprowadzając łącznie 38 kontroli terenowych. Skład i liczebność awifauny lęgowej ustalono w latach 2002, W każdym sezonie od marca do czerwca przeprowadzono od 2 do 6 cenzusów. W czasie każdej kontroli, prowadzonej w godzinach porannych i trwającej od 2 do 4 godzin, obszar użytku penetrowano pieszo. Przy obserwacjach posługiwano się lornetkami i lunetą Zawsze starano się uzyskać dowody gniazdowania ptaków (zajęte gniazda, młode ptaki, zaniepokojone dorosłe ptaki). Nie stosowano stymulacji głosowej i nie prowadzono kontroli nocnych, przez co liczebność, np. perkozka Tachybaptus ruficollis, może być zaniżona. Możliwe jest także, 52

5 Awifauna użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic że nie wykryto niektórych gatunków chruścieli (Rallidae), np. kropiatki Porzana porzana, która obserwowana była przed i po sezonie lęgowym. Jesienią, gdy przy niskich stanach wody Odry teren nie był atrakcyjny dla ptaków wodno-błotnych, kontroli nie prowadzono. Obserwacje gatunków podlegające weryfikacji przez Komisję Faunistyczną uzyskały jej akceptacje. Wyniki W omawianym okresie na terenie użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic stwierdzono 105 gatunków ptaków. Z tej liczby 42 gatunki gniazdowały lub były prawdopodobnie lęgowe. Pozostałe wykazane gatunki żerowały lub odpoczywały tam w okresie wędrówek i/lub zimą. Liczebności par lęgowych najważniejszych gatunków wodno-błotnych zawarto w tabeli 1. Przegląd gatunków 1. Łabędź krzykliwy Cygnus cygnus. Odnotowany dziewięć razy w styczniu-marcu w latach 1998, 1999, 2002, 2005 i Maksymalnie obserwowano 71 ( ) i 66 osobników ( ). 2. Gęgawa Anser anser. 1 2 pary podejmowały próby lęgu, jednak nie każdego roku (tab. 1). Parę z młodymi obserwowano w sezonie Ponadto notowana była tylko od stycznia do czerwca, maksymalnie 20 ptaków ( ). W pełni zimy dwa stwierdzenia: , a gęgawy. 4. Świstun Anas penelope. Obserwowany głównie wiosną. Maksymalnie widziano 330 ptaków ( ). Najpóźniej jednego samca stwierdzono W jesieni tylko jedna obserwacja 60 osobników ( ). 5. Krakwa Anas strepera. Pojedyncze pary prawdopodobnie gniazdowały w niektóre lata (tab. 1). Ponadto do 7 ptaków widywano tylko wiosną. Najwcześniej, 2 ptaki, obserwowano Cyraneczka Anas crecca. Powtarzające się obserwacje w sezonie lęgowym wskazują na próby gniazdowania (tab. 1). Liczniej i regularnie obserwowana wczesną wiosną, do 30 53

6 P. Czechowski i M. Bocheński Tab. 1. Liczebność par lęgowych najważniejszych gatunków ptaków wodno-błotnych gniazdujących na terenie użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic w latach 2002, : * znaleziono gniazda lub młode, + nie ustalono dokładnej liczebności. Table 1. The abundance of breeding pairs of the most important wetland bird species nesting on the site of ecological interest Flooded meadows near Słubice in the years 2002, : * nests or young were found, + the exact abundance was not obtained. Gatunek Cygnus olor 1* - 1* - - Anser anser 1* Anas strepera Anas crecca Anas platyrhynchos + 5* Anas querquedula Anas clypeata Aythya ferina Bucephala clangula Tachybaptus ruficollis * Podiceps cristatus Podiceps grisegena 1-1* 3 3* Podiceps nigricollis 15-16* 0-2 7* 5 12* Circus aeruginosus Crex crex Fulica atra + ca 1* + + 3* Grus grus Vanellus vanellus Gallinago gallinago Larus ridibundus - - 5* - - Chlidonias hybrida * Chlidonias niger 12* 10-11* 1 10* 8* Chlidonias leucopterus * 54

7 Awifauna użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic osobników ( ). Jesienią jedno stwierdzenie 110 ptaków ( ). 7. Rożeniec Anas acuta. Obserwowany głównie wiosną. Najwcześniej, 5 ptaków, widziano Maksymalnie zanotowano 80 osobników ( ). Z jesieni pochodzi tylko jedna obserwacja 10 ptaków ( ). 8. Gągoł Bucephala clangula. Obserwacje samicy lub pary ptaków w sezonie lęgowym sugerują możliwość gniazdowania pojedynczej pary w najbliższej okolicy w latach: 2002, 2006 i 2007 (tab. 1). Ponadto notowany od stycznia do maja. Najwięcej 20 gągołów stwierdzono Bielaczek Merrgus albellus. Obserwowany dwukrotnie: osobników i ptaków. 10. Nurogęś Merrgus merganser. W 2007 roku odnotowany trzykrotnie ( samiec, para oraz osobniki w upierzeniu samic), co może wskazywać na próbę lęgu. 11. Przepiórka Coturnix coturnix. Jednego odzywającego się samca słyszano na suchych nieużytkach w najbliższym otoczeniu rozlewisk w roku Perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena. W zależności od roku, stwierdzano gniazdowanie 1 3 par (tab. 1). Wiosną najwcześniej 11 perkozów obserwowano Zausznik Podiceps nigrocollis. Gniazdował każdego roku w liczbie 2 15 par (tab. 1). Najwcześniej pojedynczego ptaka stwierdzono Bocian czarny Ciconia nigra. Dwa żerujące ptaki spotkano Błotniak stawowy Circus aeruginosus. Jedna para prawdopodobnie gniazdowała w latach 2002, (tab. 1). Poza sezonem tylko jedna obserwacja: juv. 16. Błotniak zbożowy Circus cyaneus. Dwie obserwacje ptaków w upierzeniu samic: osobnik i ptaki. 17. Kropiatka Porzana porzana. Dwie obserwacje pojedynczych ptaków w roku 2007: i Derkacz Crex crex. Prawdopodobnie lęgowy w latach 2002 (słyszano 1 samca) i 2007 (2 odzywające się samce). 19. Żuraw Grus grus. Jedna para prawdopodobnie gniazdowała w latach 2002 i 2007 (tab. 1). 55

8 P. Czechowski i M. Bocheński 20. Sieweczka rzeczna Charadrius dubius. Spotkana jeden raz ad. i 1 juv. 21. Sieweczka obrożna Charadius hiaticula. Jednego dorosłego ptaka stwierdzono Bekasik Lymnocryptes minimus. Jednego ptaka obserwowano Dubelt Gallinago media. Pojedynczego ptaka widziano Rycyk Limosa limosa. Jednego osobnika obserwowano Brodziec śniady Tringa erythropus. Obserwowany tylko raz ad. 26. Krwawodziób Tringa totanus. Tokującego ptaka widziano Mewa mała Larus minutus. Dwukrotnie widziano młodociane ptaki: i Rybitwa białowąsa Chlidonias hybrida. W 2007 roku znaleziono 3 gniazda z jajami. Ptaki jednak nie wyprowadziły młodych. Poza tym, w maju 2002 roku obserwowano 9 dorosłych ptaków budujących gniazda ( ). W czasie kolejnych kontroli w tym sezonie nie stwierdzono obecności ptaków (Komisja Faunistyczna, orzeczenie nr 9780) 29. Rybitwa czarna Chlidonias niger. Corocznie gniazdowało 1 12 par (tab. 1). Wiosną pierwsze ptaki 18 osobników obserwowano Najwięcej 32 ptaki stwierdzono Rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus. Lęgowa w 2007 roku, kiedy policzono 60 dorosłych ptaków i znaleziono 26 gniazd z jajami (ryc. 3) obserwowano jeszcze 40 ptaków w tym 15 młodych (Komisja Faunistyczna, orzeczenie nr 9781) Ponadto na terenie użytku zanotowano następujące gatunki lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe: Phasianus colchicus, Cuculus canorus, Alauda arvensis, Anthus pratensis, Motacilla flava, Luscinia megarhynchos, Saxicola rubetra, Turdus merula, Locustella naevia, Acrocephalus schoenobaenus, A. palustris, A. scirpaceus, A. arundinaceus, Sylvia curruca, S. communis, Lanius collurio, Emberiza schoeniclus, E. calandra. 56

9 Awifauna użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic Ryc. 3. Rybitwy białoskrzydłe Chlidonias leucopterus gniazdujące na obszarze użytku (fot. Paweł Czechowski, 23.VI 2008). Fig. 3. White-winged Terns Chlidonias lecopterus nesting in the site of ecological interest (phot. Paweł Czechowski, 23 June 2008). Pozostałe gatunki przelotne lub zalatujące: Anser fabalis, A. albifrons, Aythya fuligula, Phalacrocorax carbo, Ardea cinerea, Ciconia ciconia, Milvus migrans, M. milvus, Haliaeetus albicilla, Accipiter gentilis, A. nisus, Buteo buteo, Pandion haliaetus, Falco subbuteo, F. tinnunculus, Gallinula chloropus, Calidris temminckii, Philomachus pugnax, Gallinago gallinago, Tringa nebularia, T. glareola, Larus canus, L. argentatus, L. cachinnans, Columba livia f. urbana, C. palumbus, Apus apus, Alcedo atthis, Lullula arborea, Riparia riparia, Hirundo rustica, Delichon urbica, Motacilla alba, Turdus pilaris, T. philomelos, Parus major, Cyanistes caeruleus, Garrulus glandarius, Pica pica, Corvus monedula, C. frugilegus, C. cornix, C. corax, Sturnus vulgaris, Fringilla coelebs, Carduelis chloris, C. carduelis, C. spinus, C. cannabina, Emberiza citrinella. 57

10 P. Czechowski i M. Bocheński Dyskusja Znaczna frakcja ptaków (59 gatunków) odnotowanych na obszarze użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic to gatunki wodno-błotne uznane za zagrożone w ostatnich latach z powodu zaniku odpowiednich siedlisk. Na terenie tym stwierdzono 19 gatunków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa 1979), w tym 6 lęgowych (błotniak stawowy, derkacz, żuraw, rybitwa białowąsa, r. czarna i gąsiorek). Ponadto, 14 spośród obserwowanych gatunków wpisanych jest do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (Głowaciński 2001), a 2 z nich gniazdowały (rybitwa białowąsa i r. białoskrzydła). W badanym okresie na omawianym użytku ekologicznym lęgi podejmowało kilka cennych (z ochroniarskiego punktu widzenia) i rzadkich gatunków ptaków zarówno w skali regionu, jak i kraju. Odnotowano tu nowe stanowiska lęgowe na Ziemi Lubuskiej perkoza rdzawoszyjego i zausznika. Okazało się, iż są to jedyne stanowiska lęgowe tych gatunków w tej części doliny Odry (Jermaczek i in. 1995, Czechowski i in. 2002, Czechowski, Bocheński 2006). Jest to szczególnie ważne dla zmniejszającego liczebność perkoza rdzawoszyjego, zarówno w regionie (Czechowski i in. 2006), jak i w kraju (Tomiałojć, Stawarczyk 2003). Łąki zalewowe koło Słubic to pierwsze na Ziemi Lubuskiej stanowiska lęgowe rybitw: białowąsej i białoskrzydłej zlokalizowane poza Parkiem Narodowym Ujście Warty (Jermaczek i in. 1995, Tomiałojć, Stawarczyk 2003). Teren ten jest także jednym z niewielu regularnych miejsc gniazdowania rybitwy czarnej w województwie (Jermaczek i in. 1995, Czapulak i in. 2002, Czechowski i in. 2006). Rybitwy czarne gniazdowały tu już w latach 20. XX wieku (Becker 2000). Takie gatunki, jak: cyranka, płaskonos, rycyk i krwawodziób, które na omawianym terenie gniazdowały lub prawdopodobnie gniazdowały w badanym okresie, obserwowano tutaj jako lęgowe już w latach 80. XX wieku (Jermaczek i in. 1995). Próba podjęcia lęgów przez śmieszki, jaką zanotowano w 2005 roku (dane własne autorów), to rzadkość w środkowej dolinie Odry. Ostatnie efemeryczne kolonie tego gatunku (pojawiające się przy wysokich wiosennych stanach rzeki) stwierdzono w latach 80. XX wieku (Jermaczek i in. 1995). Jedyną kolonię śmieszek 58

11 Awifauna użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic stwierdzono w roku 2006 koło Krosna Odrzańskiego (dane własne autorów). Obszar Łąk zalewowych koło Słubic, mimo niewielkiej powierzchni, jest cennym i znaczącym ornitologicznie obszarem, zarówno w skali środkowej doliny Odry, jak i województwa lubuskiego. Te cechy zadecydowały o powołaniu tam użytku ekologicznego. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o ochronie przyrody z 1991 r., która po raz pierwszy wprowadziła tą formę ochrony przyrody (Ustawa 1991) oraz z obecnie obowiązującą ustawą z 2004 r. (Ustawa 2004), użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej. Przynajmniej z dwóch powodów użytki zdają się być najważniejszą formą ochrony przyrody na poziomie lokalnym. Po pierwsze, mogą być powoływane przez samorządy lokalne (Rady Gmin), często przy zaangażowaniu społeczności lokalnych. Po drugie, stanowią one uzupełnienie innych form obszarowej ochrony przyrody (rezerwatów, parków krajobrazowych i narodowych). Użytek ekologiczny Łąki zalewowe koło Słubic został utworzony w 1998 r. jako ostoja, przez członków Lubuskiego Klubu Przyrodników (obecnie Klubu Przyrodników) i Urząd Miasta w Słubicach (Stańko, Jermaczek 1998). Proces powoływania tego użytku mógłby być modelowym przykładem dobrej współpracy organizacji pozarządowej i samorządu lokalnego na rzecz ochrony przyrody (Stańko, Jermaczek 1998). Ponadto, wraz z kilkudziesięcioma innymi użytkami podobnego typu oraz obszarami chronionego krajobrazu, użytek Łąki zalewowe koło Słubic służy zachowaniu siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt w środkowej dolinie Odry. Jest nadto częścią ważnego korytarza ekologicznego o znaczeniu ponadregionalnym (Jankowski, Świerkosz 1995, Czechowski i in. 2002, Jermaczek, Maciantowicz 2005, Bocheński 2006, Bocheński i in. 2006b, Czechowski, Bocheński 2006). Można zadać sobie pytanie, czy w sytuacji, gdy omawiany obszar jest obecnie częścią ostoi sieci Natura 2000 (Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Dolina Środkowej Odry ), forma użytku ekologicznego będzie spełniać swoją rolę? Wydaje się, że tak. Po pierwsze, dlatego że proces wdrażania i pełnego funkcjonowania sieci Natura 2000 w naszym kraju toczy się bardzo powoli. Na razie nie do koń- 59

12 P. Czechowski i M. Bocheński ca jeszcze wiadomo jaki kształt ostatecznie przyjmie sieć, jak ochrona będzie funkcjonować w praktyce i kto będzie nią administrował na poziomie regionalnym. Dopóki nie będą znane odpowiedzi na te pytania, ważną rolę pełnić będą m.in. użytki ekologiczne jako formy ochrony mające na celu zachowanie istniejących cennych fragmentów ekosystemu. Po drugie, obszary sieci Natura 2000 mają być zarządzane na poziomie regionalnym (wojewódzkim), co raczej nie będzie sprzyjać zaangażowaniu społeczności lokalnych w ochronę przyrody. I tu właśnie istotną rolę mogą ciągle odgrywać użytki ekologiczne, jako ta forma ochrony, która ma wymiar lokalny, a więc najważniejszy dla mieszkańców gminy czy miasta. Z tych powodów, pomimo wprowadzania istotnej formy ochrony przyrody jaką jest sieć Natura 2000, ciągle warto propagować ideę tworzenia i wspierać rozwój użytków ekologicznych. Warto również starać się, aby wywoływały one pozytywne skojarzenia z ochroną przyrody wśród społeczności lokalnych (Stańko, Jermaczek 1998, Jermaczek, Maciantowicz 2005). SUMMARY Czechowski P., Bocheński M. Birds of ecological site Flooded meadows near Słubice (W Poland). Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (6): 49 62, The site of ecological interest Flooded meadows near Słubice covering about 42 ha of wet meadows is situated in the Odra river valley ( N, E). In total, 105 bird species were recorded there in , including 42 breeding species. The most important of them were: Red-necked Grebe Podiceps grisegena, Black-necked Grebe Podiceps nigricollis, Whiskered Tern Chlidonias hybrida, Black Tern Chlidonias niger and White-winged Tern Chlidonias leucopterus. Obtained results indicate, that this area is one of the most important for these birds in the Lubuskie region. In the Polish law, the site of ecological interest is a form of nature protection aiming to preserve a certain fragment of an ecosystem, which is of importance to the protection of unique gene resources or habitats. Although Flooded meadows near Słubice became a part of large Special Protection Area 60

13 Awifauna użytku ekologicznego Łąki zalewowe koło Słubic Dolina Środkowej Odry of the Nature 2000 Net in the year 2007, it seems important to still pay attention on the sites of ecological interest as a form of nature conservation. This is a local form, established by local community and can be very useful. Firstly, until the Nature 2000 Net in Poland is finally implemented, the sites of ecological interest support nature protection in the valuable areas. Secondly, these sites can be widely used as effective tools for successful ecological education. PIŚMIENNICTWO Becker J Die Vögel des Stadtkreises Frankfurt (Oder). NABU, Frankfurt (Oder). Bocheński M Znaczenie doliny środkowej Odry dla ptaków. W: Owoc A., Grzybowska-Wywiał A. EkoSpotkania: Zielone Lubuskie Odra Nowe Zdrowie Publiczne Stowarzyszenie Społeczne Kreator, Zielona Góra: Bocheński M., Czechowski P., Jerzak L. 2006a. Migrations of waders (Charadrii) in the middle Odra valley (W Poland). Ring 28, 1: Bocheński M., Kajzer Z., Czechowski P., Jędro G., Cichocki J., Rubacha J., Sidelnik M., Wąsicki A. 2006b. Awifauna przelotna i zimująca środkowego odcinka doliny Odry. Ptaki Śląska 16: Czapulak A., Adamski A., Betleja J Populacje lęgowe mew Laridae i rybitw Sternidae na Śląsku w latach 90. Ptaki Śląska 14: Czechowski P., Rubacha S., Wąsicki A., Bocheński M., Jędro G., Kajzer Z., Sidelnik M Awifauna lęgowa środkowego odcinka doliny Odry. Not. Orn. 43: Czechowski P Przeloty i zimowanie szponiastych Falconiformes w dolinie Odry koło Zielonej Góry. Ptaki Śląska 15: Czechowski P., Bocheński M Ptaki okolic Cybinki. W: Jerzak L. (red.). Fauna okolic Cybinki. Uniwersytet Zielonogórski: Czechowski P., Bocheński M., Sidelnik M Awifauna lęgowa stawów rybnych w południowo-zachodniej części województwa lubuskiego. Ptaki Śląska 16:

14 P. Czechowski i M. Bocheński Dyrektywa Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków. Strona internetowa: Głowaciński Z Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa. Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M., Ostoje ptaków w Polsce. OTOP, Gdańsk. Jankowski W., Świerkosz K Korytarz ekologiczny doliny Odry. Stan Funkcjonowanie Zagrożenia. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. Jermaczek A., Czwałga T., Jermaczek D., Krzysków T., Rudawski W., Stańko R Ptaki Ziemi Lubuskiej. Monografia faunistyczna. Wyd. Lubuskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin. Jermaczek A., Maciantowicz M. (red.) Przyroda Ziemi Lubuskiej. Wydawnictwo Klubu Przyrodników, Świebodzin. Jerzak L., Wąsicki A., Jankowski W Wstępna ocena wybranych gatunków awifauny w międzywalu i terenach przyległych Odry na odcinku od Czernej do Krzesina (km ). Zeszyty Naukowe Politechniki Zielonogórskiej 125: Kondracki J Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. Rozporządzenie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura Dz.U. Nr 179 (2007), poz Sidło P.O., Błaszkowska B., Chylarecki P. (red.) Ostoje ptaków o randze europejskiej w Polsce. OTOP, Warszawa. Stańko R., Jermaczek A Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza oraz projekt ochrony przyrody obszarów zalewowych doliny Odry w rejonie Słubic. (msc.) Projekt WWF Zielona wstęga Odra Nysa. Lubuski Klub Przyrodników, Świebodzin. Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTTP pro Natura, Wrocław. Ustawa Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody. Dz.U. Nr 114 (1991), poz Ustawa Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U. Nr 92 (2004), poz