ROZDZIAŁ 2 INWESTYCJE W KAPITAŁ RZECZOWY A ZMIANY POZIOMU ZATRUDNIENIA W GOSPODARCE NARODOWEJ

Transkrypt

1 Anna Szymczak ROZDZIAŁ 2 INWESTYCJE W KAPITAŁ RZECZOWY A ZMIANY POZIOMU ZATRUDNIENIA W GOSPODARCE NARODOWEJ Abstrakt Sytuacja na rynku pracy zależy od procesów zachodzących w gospodarce. Jednym z nich jest proces inwestycji realizowany przez przedsiębiorstwa. Od wolumenu oraz rodzaju realizowanych inwestycji zależy liczba tworzonych miejsc pracy. Inwestycje nowe, rozwojowe przyczyniają się często do wzrostu popytu na pracę, natomiast inwestycje bieżące, odtworzeniowe umożliwiają utrzymanie dotychczasowych miejsc pracy. Należy podkreślić, że nie wszystkie inwestycje generują nowe miejsca pracy bądź przyczyniają się do utrzymania obecnych, gdyż zwiększają produktywność pracy. Wpływ inwestycji na produktywność zatrudnienia może mieć złożony charakter, szczególnie w gospodarce o niskim poziomie rozwoju. Mogą one pociągać za sobą trudności z utrzymaniem liczby miejsc pracy, a także dostosowaniem kwalifikacji do stanowisk pracy oferowanych przez przedsiębiorstwa. Z drugiej strony, wzrost produktywności pracy powoduje wzrost efektywności działania przedsiębiorstw poprzez co przedsiębiorstwa stają się bardziej konkurencyjne, zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym. Inwestycje, które poprawiają konkurencyjność firmy, sprzyjają w długim okresie poprawie stanu zatrudnienia Stwarzanie odpowiednich warunków sprzyjających inwestowaniu w gospodarce wydaje się nie tylko głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego, ale także wzrostu zatrudnienia. Celem niniejszego opracowania jest analiza relacji występujących pomiędzy tymi zjawiskami w Polsce w latach Słowa kluczowe: inwestycje rzeczowe, zatrudnienie Wprowadzenie Proces transformacji gospodarki polskiej ujawnił wiele negatywnych zjawisk o charakterze społeczno ekonomicznym. Jednym z najbardziej istotnych, dotkliwie odczuwanych przez społeczeństwo, jest zjawisko bezrobocia, które osiągnęło w ostatnich latach bardzo wysoki poziom (około 20%). Przezwyciężenie tego problemu wymaga poszukiwań sposobów jego ograniczenia. Sytuacja na rynku pracy uzależniona jest od większości zjawisk i procesów zachodzących w całej gospodarce. Jednym z nich jest proces inwestycji realizowany przez przedsiębiorstwa. Od wolumenu oraz rodzaju realizowanych inwestycji zależy ilość tworzonych miejsc pracy. Inwestycje nowe, rozwojowe przyczyniają się często do wzrostu popytu na pracę. Natomiast inwestycje bieżące, odtworzeniowe umożliwiają utrzymanie dotychczasowych miejsc pracy na niezmienionym poziomie. Należy podkreślić, że nie wszystkie inwestycje generują nowe miejsca pracy bądź przyczyniają się do utrzymania istniejących, gdyż zwiększają produktywność pracy. Wpływ inwestycji na produktywność zatrudnienia może mieć złożony charakter, szczególnie w gospodarce o niskim poziomie rozwoju. Mogą one pociągać za sobą trudności z utrzymaniem liczby miejsc pracy, a także dostosowaniem jakości kwalifikacji do stanowisk pracy oferowanych przez przedsiębiorstwa (Bremond, Couet, Salort,

2 18 Anna Szymczak 2005). Z drugiej strony wzrost produktywności pracy powoduje wzrost efektywności działania przedsiębiorstw przez co stają się one bardziej konkurencyjne zarówno na rynku krajowym jak i zagranicznym. Inwestycje, które zwiększają konkurencyjność firmy, sprzyjają w długim okresie poprawie stanu zatrudnienia. Stwarzanie odpowiednich warunków sprzyjających inwestowaniu w gospodarce wydaje się być nie tylko głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego, ale także efektem wzrostu zatrudnienia. Celem niniejszego opracowania jest analiza relacji występujących pomiędzy tymi zjawiskami w Polsce w latach Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw w Polsce W pierwszej fazie transformacji gospodarki polskiej, jak wynika z danych statystycznych, nastąpił spadek nakładów inwestycyjnych realizowanych przez przedsiębiorstwa. Według opinii W. Balickiego najważniejszą przyczyną tego zjawiska była restrukturyzacja gospodarki. Gospodarka centralnie zarządzana, oparta na kryterium ilościowym, wytwarzała częściowo zbędne moce wytwórcze. Zahamowanie dalszej ich rozbudowy przyczyniło się do spadku inwestycji. Szukając tańszych rozwiązań przedsiębiorstwa korzystały w pierwszej kolejności z rezerw pozostawionych przez centralne zarządzanie. Restrukturyzacja uwolniła więc nieefektywne powierzchnie produkcyjne, magazynowe, handlowe, biurowe itp. Powodem obniżającym skłonność do inwestowania była także nieantycypowana wysoka inflacja. Oddziaływała ona w dwojaki sposób: destabilizując parametry rachunku ekonomicznego oraz podnosząc stopę oprocentowania kredytów. Inną przyczyną niskiej aktywności inwestycyjnej był brak doświadczenia rynkowego przedsiębiorców. Ich horyzont działania był krótki, a na decyzje inwestycyjne wpływał aktualny stan koniunktury. Jeśli zatem obniżał się popyt globalny, bo spadały inwestycje, to inwestycje spadały tym bardziej. J. Kotowicz-Jawor na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych wskazuje, iż główną barierą rozwoju przedsiębiorstw wygaszającą ich skłonność inwestycyjną w pierwszej fazie transformacji były nadmierne restryktywne regulatory ekonomiczno finansowe polityki stabilizacyjnej, następnie ostre ograniczenia popytowe na rynku krajowym, utrata części rynków zagranicznych, a w ślad za tym niedobór własnych środków rozwojowych. Przeprowadzone badania potwierdziły wcześniejszą opinię, że w warunkach ostrych ograniczeń popytowych jednym z pierwszoplanowych zadań dostosowawczych stała się dla przedsiębiorstw racjonalizacja wykorzystania aparatu wytwórczego. Zdekapitalizowany, przestarzały majątek trwały wykorzystywany w okresie recesji przeciętnie w około 62-65% w obu sektorach własności, wymagał zarówno intensywnych działań modernizacyjnych, jak też redukcji zbędnych jego nadwyżek. Przy zawężonych możliwościach akumulacyjnych większość przedsiębiorstw podjęła początkowo ten drugi kierunek działań. W 1994 roku pojawiły się pierwsze efekty reform, które znalazły swoje odbicie we wzroście poziomu inwestycji. Realne nakłady inwestycyjne wzrosły w stosunku do roku poprzedniego o 4,04 %. Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw była nadal bardzo niska. Przyczyną tego był niedobór własnych, wolnych środków finasowych na cele rozwojowe oraz wysoka cena kredytu inwestycyjnego. Skłonność inwestycyjną przedsiębiorstw wciąż hamowały ograniczenie popytu wewnętrznego i wysokie ryzyko inwestycyjne oraz brak zdolności kredytowej. Od 1994 roku tempo wzrostu nakładów inwestycyjnych z roku na rok było coraz wyższe. W wyniku złagodzenia bariery akumulacyjnej gospodarki i poprawie ogólnej sytuacji, podmioty gospodarcze wygospodarowały większe środki własne na inwestycje, częściej korzystały z kredytów, a napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych stale wzrastał. Ta tendencja utrzymała się do 1997 r. Osłabienie koniunktury tak w Polsce, jak i na świecie oraz pogorszenie w porównaniu z poprzednimi latami wielu wskaźników makroekonomicznych wpłynęły na poziom nakła-

3 Inwestycje w kapitał rzeczowy a zmiany poziomu zatrudnienia w gospodarce narodowej 19 dów inwestycyjnych w 1998 r. Ich wzrost był nadal wysoki, gdyż w pełnej zbiorowości wyniósł 16,88%. Jednak jego tempo wzrostu zostało zahamowane. Obserwując wyniki z poprzednich lat, po wysokich wzrostach w latach , gdy inwestycje rosły odpowiednio o 17,1%,19,2%,22,2%, widać pewne wyhamowanie dynamiki wzrostu. Rok 1999 stanowił kontynuację tendencji z roku poprzedniego. Nastąpiło znaczące osłabienie aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw, nakłady inwestycyjne ogółu przedsiębiorstw wzrosły zaledwie o 5,9%. Na spowolnienie, a nawet spadek od 2001r aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw w polskiej gospodarce wpłynęło kilka czynników: 1. Drastyczny spadek zyskowności przedsiębiorstw. Ograniczyło to możliwość wygospodarowania przez przedsiębiorstwa własnych środków rozwojowych (pochodzących z zysku i amortyzacji). 2. Kłopoty przedsiębiorstw z płynnością finansową, powodującą zatory płatnicze oraz ograniczenia w uzyskaniu kredytu. 3. Wysokie oprocentowanie kredytów. 4. Mała popularność leasingu, za pomocą którego w krajach UE finansuje się znaczącą część inwestycji. 5. Przedsiębiorstwa obawiały się również o utrzymanie dotychczasowych rynków zbytu, co wynikało ze wzmożonej konkurencji i spadku eksportu. 6. Zasadnicze zmniejszenie wielkości inwestycji finansowanych z budżetu państwa oraz środków gmin. Również fundusze pochodzące z prywatyzacji w niewielkim tylko zakresie zasiliły pulę nakładów przeznaczonych na modernizację i restrukturyzację potencjału produkcyjnego. Poprawa koniunktury gospodarczej w 2003 roku spowodowała odwrócenie negatywnej tendencji. Zanotowano umiarkowaną poprawę w obszarze aktywności inwestycyjnej. W pełnej zbiorowości podmiotów wartość nakładów inwestycyjnych wzrosła w stosunku do 2002 roku o 0,6%. Niewielki wzrost nakładów inwestycyjnych prawdopodobnie wynikał z utrzymującej się dekoniunktury w gospodarce światowej oraz ze wzrostu niepewności inwestorów w kraju związanej ze stanem i planami naprawy finansów publicznych. W 2004 roku wzrost nakładów inwestycyjnych o 5,1% stał się istotnym czynnikiem wzrostu gospodarczego. W roku 2005 zaobserwowano dalszy wzrost nakładów inwestycyjnych (7,8%). Konsekwencje zmian dynamiki inwestycji wpływają na realność szybkiego rozwoju gospodarki w kolejnych latach. Bezpośrednią zależność między dynamiką inwestycji i PKB przedstawia wykres 1. W latach obserwowany był szybszy przyrost PKB od przyrostu nakładów inwestycyjnych. Przyrost nakładów inwestycyjnych wpłynął korzystnie na wzrost PKB. Tendencja ta utrzymała się do końca roku Spadek dynamiki nakładów inwestycyjnych w roku 1998 wpłynął ujemnie na dynamikę PKB. Rok 1999 to dalszy gwałtowny spadek nakładów inwestycyjnych, przy jednoczesnym zmniejszeniu dynamiki spadku PKB. W 2001 r. zanotowano spadek nakładów inwestycyjnych w stosunku do roku poprzedniego o 8,5%. Spowodowało to drastyczne obniżenie dynamiki PKB, która osiągnęło wzrost na poziomie zaledwie 1%. W roku 2003 zanotowano znaczący wzrost PKB mimo niewielkiego wzrostu nakładów inwestycyjnych. Można przypuszczać, że przedsiębiorstwa zwiększyły produkcję poprzez uruchomienie wolnych mocy produkcyjnych, nie w pełni wykorzystywanych w okresie recesji.

4 20 Anna Szymczak Wykres 1. Tempo zmian nakładów inwestycyjnych i PKB w Polsce w latach (rok poprzedni=100) PKB Nakłady inwestycyjne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. W celu pogłębienia analizy przebiegu procesów rozwojowych w Polsce, w badanym okresie, niezbędna jest prezentacja stanu aktywności inwestycyjnej całej gospodarki. Miarą umożliwiającą jej ocenę jest stopa inwestycji zaprezentowana w tabeli 1. Tabela 1. Stopa inwestycji w gospodarce polskiej w latach (w % ceny stałe) Lata Stopa inwestycji* 17,7 19,8 22,4 24,0 24,4 23,7 20,7 18,8 18,3 18,0 * stopa inwestycji = nakłady brutto na środki trwałe /PKB Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. W latach stopa inwestycji rosła średnio o około 0,3 % rocznie, osiągając poziom 24,4% w 1999 roku. Pomimo wyraźnego osłabienia w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw, stopa inwestycji utrzymywała się w latach nadal na wysokim poziomie, przekraczającym 24%. W roku 1999 powiększyła się w porównaniu do roku poprzedniego o 0,4pkt%. Zjawisko to tłumaczy wyprzedzające tempo wzrostu nakładów inwestycyjnych w stosunku do tempa wzrostu PKB. W latach 2000 i 2001 roku nastąpiło obniżenie stopy inwestycji w gospodarce ponieważ spadek dynamiki nakładów inwestycyjnych był większy niż PKB (tablica 1). W 2001 roku stopa inwestycji osiągnęła poziom zbliżony do 1996 r. W latach stopa inwestycji uległa dalszemu obniżeniu - do poziomu 18%. Jak wynika z danych zaprezentowanych na wykresie 1 rok 2005 przyniósł poprawę stopy inwestycji. Wynika to z faktu, że dynamika wzrostu inwestycji przekraczała dynamikę wzrostu PKB. W działalności przedsiębiorstw zachodzą ciągłe zmiany jakościowe i ilościowe środków trwałych. Zmniejszenie się udziału środków infrastrukturalnych (budynków i budowli) na rzecz maszyn, urządzeń, aparatów, narzędzi świadczy o postępie technicznym i o procesie

5 Inwestycje w kapitał rzeczowy a zmiany poziomu zatrudnienia w gospodarce narodowej 21 zastępowania pracy żywej pracą uprzedmiotowioną. Uzasadnione wydaje się przeanalizowanie dynamiki nakładów inwestycyjnych ponoszonych w badanym okresie w poszczególnych grupach środków trwałych. Tabela 2. Roczna dynamika nakładów na środki trwałe ( rok poprzedni=100,0 ) Lata Budynki 107,1 112,8 122,1 112,7 106,1 100,2 90,8 90,4 101,7 104,8 i budowle Maszyny 129,4 124,8 123,2 121,5 103,3 97,6 93,6 91,4 98,9 106,4 i urządzenia Środki transportu 133,2 128,5 123,3 110,4 115,5 121,6 82,9 84,5 100,9 117,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. W latach dynamika nakładów na maszyny i urządzenia przewyższała dynamikę nakładów na budynki i budowle. Przyczyniło się to do poprawy struktury rodzajowej nakładów inwestycyjnych, czyli wzrostu udziału maszyn i urządzeń w globalnych nakładach, przy równoczesnym spadku udziału budynków i budowli. W roku 1997 udział nakładów na budynki i budowle wynosił 48% (rok ,4%), natomiast na maszyny i urządzenia 37,4% (rok ,8%). Mogło to świadczyć o szybko postępujących procesach modernizacji aparatu wytwórczego. Wnioskowanie takie wymaga jednak dużej ostrożności. Agregat zakupy maszyn i urządzeń, wobec często nierzetelnej sprawozdawczości może zawierać także dokonywane przez przedsiębiorstwa zakupy sprzętu elektronicznego i samochodów. Od 1998 r. wyraźnie pogorszyły się warunki inwestowania. W wyniku osłabienia koniunktury dynamika inwestycji zmniejszyła się. Nakłady na budynki i budowle w roku1999 wzrosły zaledwie o 6%, a na maszyny i urządzenia o 3,3%. Szybszy wzrost nakładów na budynki i budowle niż na modernizację parku maszynowego spowodował pogorszenie struktury rodzajowej nakładów w 1999r. W roku 2000 i w 2001 zmalały nakłady inwestycyjne na maszyny i urządzenia odpowiednio o 2,4% i 6,4%. Skala zmian wielkości nakładów na te rodzaje środków trwałych wskazuje na relatywnie małe zainteresowanie przedsiębiorców inwestycjami mającymi na celu rozbudowę lub modernizację potencjału wytwórczego. W 2001 r zanotowano również spadek nakładów inwestycyjnych na budynki i budowle aż o 9,2%. W latach wydatki na zakup środków transportu odznaczały się wysoką dynamiką, odpowiednio 15,5% i 21,6%. W 2001 roku zanotowano gwałtowny spadek tego rodzaju wydatków, aż o 17,1%. W 2003 roku zanotowano niewielki wzrost wydatków na budynki i budowle o 1,7% i środki transportu 0,9%. Niepokojący był fakt wciąż malejących nakładów inwestycyjnych na maszyny i urządzenia. Dotychczasowa utrzymująca się negatywna tendencja odwróciła się dopiero w 2004 roku. Wpływ aktywności inwestycyjnej na zatrudnienie Wysokie bezrobocie utrzymujące się w Polsce od 2000 roku jest wciąż kluczowym problemem społeczno gospodarczym. Podstawowym warunkiem poprawy sytuacji na rynku pracy jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego, zwłaszcza drogą ożywienia procesów inwestycyjnych. Z keynesistowskich modeli wzrostu wynika, że stopa wzrostu zatrudnienia zależy wprost proporcjonalnie od stopy inwestycji (oszczędności). Przy założeniu ciągłego wzrostu produktywności pracy, co jest charakterystyczne dla polskiej gospodarki, wzrost zatrudnienia wymaga odpowiednio wysokiej dynamiki inwestycji. Należy podkreślić, że z punktu widze-

6 22 Anna Szymczak nia tworzenia nowych miejsc pracy oraz popytowych efektów inwestycji ważny jest nie tylko wysoki poziom inwestycji, ale również wzrost rozmiarów inwestycji w stosunku do okresu poprzedniego (Kwiatkowski, Tokarski 2004). Pozytywny wpływ inwestycji na dynamikę liczby pracujących znajduje potwierdzenie w analizie empirycznej danych zaprezentowanych na wykresie 2. W latach dynamiczny wzrost inwestycji, wynoszący średnio 19,5% rocznie przyczynił się do średniorocznego wzrostu zatrudnienia o 2,2 %. W 1998 pomimo dalszego wzrostu nakładów na inwestycje (15,7%) tendencja wzrostu zatrudnienia załamała się. Prawdopodobnie stopa wzrostu nakładów inwestycyjnych zeszła poniżej granicy poziomu wzrostu bezzatrudnieniowego 1, co przyczyniło się do spadku zatrudnienia o 0,2 %. W latach niewielki wzrost inwestycji, czy nawet wręcz zanotowany od 2001 roku spadek spowodował coroczny spadek zatrudnienia (średnio o 2,5%). Od 2003 roku nastąpił ponowny wzrost nakładów inwestycyjnych, co przyczyniło się do niewielkiego wzrostu zatrudnienia w 2004 roku. Wykres 2. Wzrost inwestycji a dynamika zatrudnienia w Polsce w latach dynamika inwestycji Wielom. (dynamika inwestycji) dynamika zatrudnienia Wielom. (dynamika zatrudnienia) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W świetle zaobserwowanych tendencji interesujące wydaje się zbadanie dynamiki zmian inwestycji przypadających na jednego zatrudnionego. Tabela. 3 Nakłady inwestycyjne na jednego zatrudnionego w Polsce w latach (rok poprzedni = 100) lata Dynamika inwestycji na jednego 129,5 140,6 129,5 113,9 96,9 89,4 83,9 101,6 110,3 zatrudnionego Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. 1 Z badań przeprowadzonych przez E. Kwiatkowskiego i T. Tokarskiego wynika, że w Polsce 26 % stopa wzrostu inwestycji nie przełoży się na zerową stopę wzrostu bezzatrudnieniowego PKB. 26 % udział inwestycji w PKB sprowadzi granice wzrostu bezzatrudnieniowego do poziomu 3,2 %. W 1998 roku stopa wzrostu PKB obniżyła się o 2,1 pkt%, co przyczyniło się do spadku zatrudnienia.

7 Inwestycje w kapitał rzeczowy a zmiany poziomu zatrudnienia w gospodarce narodowej 23 W latach dynamika wzrostu nakładów inwestycyjnych na jednego zatrudnionego z roku na rok rosła. Od 2000 roku zanotowano załamanie dotychczasowej korzystnej tendencji. Nastąpił spadek inwestycji przypadających na jednego zatrudnionego średnio o około 10 % rocznie. Tak wysoki spadek wynikał z niższej dynamiki spadku zatrudnienia niż inwestycji w badanym okresie. W 2004 roku zaobserwowano znaczący wzrost inwestycji na jednego zatrudnionego, co może świadczyć o zapoczątkowaniu korzystnych zmian na rynku pracy. W celu zbadania wpływu stopy wzrostu inwestycji na zmiany w poziomie zatrudnienia w Polsce w latach posłużono się analizą regresji liniowej (wykres 3). Współczynnik determinacji R 2 = 0,64 wskazuje na umiarkowane dopasowanie równania regresji, przedstawiającego stopę wzrostu zatrudnienia jako funkcję stopy wzrostu nakładów inwestycyjnych. Wartość współczynnika korelacji (r xy = 0,8) obliczonego na jego podstawie, świadczy o bardzo silnej współzależności między badanymi zmiennymi. Współczynnik determinacji informuje, że 64% zmienności w poziomie zatrudnienia jest wyjaśniana zmianami stopy wzrostu inwestycji, a 36 % działaniem innych czynników. Wykres. 3 Zależność między stopą wzrostu zatrudnienia a stopą wzrostu rzeczowych nakładów inwestycyjnych w latach stopa wzrostu zatrudni 3 2 y = 0,1477x - 1,3613 R 2 = 0, stopa wzrostu inwestycji Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Równanie regresji (wykres 3) wskazuje, że wzrost nakładów inwestycyjnych o 1 pkt% spowoduje przyrost zatrudnienia zaledwie o 0,15 pkt%. W celu zbadania wpływu rodzaju realizowanej inwestycji na zmiany w zatrudnieniu, zbadano korelację pomiędzy rodzajem zrealizowanych inwestycji na środki trwałe, a stopą wzrostu zatrudnienia w gospodarce polskiej w latach Na tej podstawie dokonano próby oceny siły oddziaływania rodzaju inwestycji na zmiany zachodzące na rynku pracy.

8 24 Anna Szymczak Tabela 4 Współczynniki korelacji oraz determinacji zależności stopy wzrostu zatrudnienia i stopy wzrostu rzeczowych nakładów inwestycyjnych według grup rodzajowych środków trwałych dla lat współczynniki Determinacji (R 2 ) Korelacji (r xy) Inwestycji na budynki i budowle 0,5472 0,74 Inwestycji na maszyny, urządzenia 0,6274 0,79 techniczne i narzędzia Inwestycji na środki transportu 0,3152 0,56 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Uzyskane wartości współczynników korelacji liniowej Pearsona, zaprezentowane w tabeli 4, dają możliwość uznania badanych zależności za istotne statystycznie. Z przedstawionych wartości wskaźników wynika, że istnieje bardzo silna zależność zmian stopy zatrudnienia od inwestycji na budynki i budowle oraz na maszyny i urządzenia oraz słaba zależność stopy zatrudnienia od inwestycji na środki transportu. Obliczone wskaźniki determinacji wskazują, że zmienność stopy wzrostu zatrudnienia w 62 % jest wyjaśniana zmiennością stopy inwestycji na maszyny i urządzenia. Na tej podstawie można zaryzykować stwierdzenie, że inwestycje w ten rodzaj środka trwałego najsilniej wpływają na pozytywne zmiany na rynku pracy. Podsumowanie Przeprowadzona analiza statystyczna potwierdza, że inwestycje są znaczącą determinantą zmian zachodzących na rynku pracy. Spełniają istotną rolę w kształtowaniu zmian pomiędzy PKB i zatrudnieniem. Stymulowanie inwestycji wydaje się ważnym czynnikiem tworzenia miejsc pracy. Należy zwrócić uwagę, że nie każdy rodzaj realizowanych inwestycji przyczyni się w taki sam sposób do wzrostu zatrudnienia, w szczególności w krótkim okresie czasu. Dlatego istotny jest nie tylko wzrost, ale i odpowiednio wysoki poziom inwestycji. W ramach polityki gospodarczej, przeciwdziałającej nadmiernemu bezrobociu powinno promować się te rodzaje inwestycji, które najsilniej przyczyniają się do wzrostu zatrudnienia. Jest to problem dla dalszych badań, które stanowią próbę znalezienia odpowiedzi na pytania: 1.Które rodzaje inwestycji są szansą, a które barierą dla rynku pracy? 2.Jakie krótkookresowe i długookresowe efekty dla rynku pracy wynikają ze zmian różnych rodzajów inwestycji? BIBLIOGRAFIA: 1. Balicki W (1999), Makroekonomia, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań, 2. Bremond J., Couet J.F., Salort M.M (2005), Kompendium wiedzy o ekonomii, PWN, Warszawa, 3. Kabaj M.(2003), Mechanizmy tworzenia i likwidacji miejsc pracy w polskiej gospodarce, [w] Rynek pracy w Polsce na progu XXI wieku, IPiSS, Białystok Warszawa, 4. Kotowicz-Jawor J.(1998), Przebudowa mikroekonomicznego mechanizmu rozwoju, PWN, Warszawa, 5. Kwiatkowski E. (2002), Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa, 6. Kwiatkowski E., Tokarski T.(2004), Bezzatrudnieniowy wzrost gospodarczy: Polska i Unia Europejska tendencje i oczekiwania na przyszłość, [w] Przyszłość pracy w XXI

9 Inwestycje w kapitał rzeczowy a zmiany poziomu zatrudnienia w gospodarce narodowej 25 wieku, [red] S. Borkowska, IPiSS, Warszawa, 7. Roczniki Statystyczne ( ), GUS, Warszawa, 8. Strona internetowa Ministerstwa Gospodarki 9. Strona internetowa GUS