Radioterapia. Broszura zawiera następujące informacje: Czym jest rak? Strona 1 z 8 Broszura Macmillan 2012: Radioterapia. Radiotherapy: Polish

Transkrypt

1 Organizacja Macmillan połączyła się z Cancerbackup. Razem zapewniamy bezpłatne informacje wysokiej jakości, które są dostępne dla wszystkich. Radiotherapy: Polish Radioterapia Niniejsza broszura zawiera informacje na temat radioterapii. Jest to terapia stosowana w leczeniu niektórych rodzajów raka oraz kontrolowaniu objawów związanych z tą chorobą. Radioterapia jest częścią leczenia nowotworowego stosowaną u wielu pacjentów chorych na raka. Posiadamy również materiały na temat chemioterapii i leczenia chirurgicznego, które są dostępne w języku polskim. Mamy nadzieję, że niniejsza broszura zawiera wszystkie informacje niezbędne dla pacjenta. Jeśli jednak pojawią się inne pytania, dodatkowe informacje można uzyskać od lekarza lub pielęgniarki w szpitalu, w którym odbywa się leczenie. Broszura odsyła również do innych materiałów lub informacji opracowanych przez organizację Macmillan. Niestety obecnie znaczna ich część jest dostępna tylko w języku angielskim. Niemniej jednak omówienie tematów w nich zawartych jest możliwe dzięki pomocy tłumaczy, którzy mogą towarzyszyć pacjentom podczas rozmowy ze specjalistą w dziedzinie onkologii. Bezpłatna infolinia wsparcia Macmillan dostępna pod numerem jest czynna od poniedziałku do piątku, w godzinach od 9:00 do 20:00. Osoby niedosłyszące mogą zadzwonić za pomocą telefonu tekstowego pod numer lub skorzystać z usługi transmisji tekstu. Można również odwiedzić stronę macmillan.org.uk Broszura zawiera następujące informacje: Czym jest rak? Czym jest radioterapia? Dlaczego stosuje się radioterapię? Leczenie Skutki uboczne Długotrwałe skutki uboczne Dodatkowe informacje Powiązane informacje udzielane przez organizację Macmillan Czym jest rak? Narządy i tkanki ciała ludzkiego zbudowane są z małych bloczków nazywanych komórkami. Rak to choroba tych komórek. Pomimo, że komórki w każdej części ciała mogą wyglądać i funkcjonować inaczej, większość z nich regeneruje się i rozmnaża w ten sam sposób. Zazwyczaj dzieje się to w sposób uporządkowany i kontrolowany. Jednak jeśli z jakiegoś powodu proces ten wymknie się spod kontroli, komórki nadal dzielą się i tworzą guz nazywany nowotworem. Wyróżnia się guzy łagodne (nierakowe) i złośliwe (rakowe). W przypadku nowotworu łagodnego komórki nie rozprzestrzeniają się na inne części ciała, nie są więc rakowe. Mogą jednak nadal dzielić się w pierwotnym ognisku nowotworu i naciskać na sąsiadujące organy, co może wywołać problemy zdrowotne. Nowotwór złośliwy składa się z komórek, które mają zdolność przenoszenia się poza Strona 1 z 8 Broszura Macmillan 2012: Radioterapia

2 pierwotne ognisko w organizmie. Jeśli nowotwór pozostanie nieleczony, może rozprzestrzenić się na otaczające go tkanki. Nowotwór złośliwy nazywany jest rakiem. Czym jest radioterapia? W radioterapii stosuje się wysokoenergetyczne promienie rentgenowskie oraz innego rodzaju promienie (np. elektronowe), które pomagają w leczeniu choroby. Radioterapia niszczy komórki rakowe na obszarze objętym promieniowaniem. Chociaż w trakcie terapii uszkodzeniu ulegają również zdrowe komórki, zazwyczaj regenerują się one samoistnie. Radioterapia jest częścią leczenia nowotworowego stosowaną u wielu pacjentów chorych na raka. Metoda ta może być stosowana jako: radioterapia zewnętrzna źródło promieniowania znajduje się w pewnej odległości i emituje wysokoenergetyczne promienie rentgenowskie (zob. str. 4) radioterapia wewnętrzna źródło promieniowania umieszczone jest wewnątrz ciała (zob. str. 4) terapia izotopowa materiał promieniotwórczy jest podawany dożylnie (kroplówka) lub doustnie (napój lub kapsułka) (zob. str. 5). Dlaczego stosuje się radioterapię? Terapia lecznicza Radioterapię często stosuje się w celu zniszczenia guza i leczenia choroby nowotworowej. Taka forma terapii jest nazywana leczniczą lub radykalną. Radioterapia może być stosowana jako wyłączna metoda leczenia bądź jako leczenie wspomagające przed lub po interwencji chirurgicznej czy chemioterapii. W chemioterapii wykorzystywane są leki cytostatyczne niszczące komórki rakowe. Jednoczesne stosowanie chemio- i radioterapii nazywane jest chemioradioterapią. Seria terapii leczniczej (radykalnej) może trwać od 2 do 7 tygodni. Zazwyczaj naświetlanie stosuje się raz dziennie, a w trakcie weekendu następuje przerwa. Każdy zabieg nazywany jest frakcją. Stosowanie frakcji pozwala na mniejsze uszkodzenie zdrowych tkanek i większe oddziaływanie na komórki rakowe. Zniszczenie zdrowych komórek jest zazwyczaj tymczasowe, jednak przyczynia się do wystąpienia skutków ubocznych radioterapii (zob. str. 5). Leczenie paliatywne Jeśli leczenie raka nie jest możliwe, czasami radioterapię stosuje się w celu złagodzenia objawów takich jak ból. Ten rodzaj leczenia nazywany jest leczeniem paliatywnym. Podawane dawki są niższe niż w przypadku terapii leczniczej i zazwyczaj serie trwają krócej (czasami jest to tylko jedno naświetlenie). Leczenie W terapię mogą być zaangażowani różni specjaliści: Onkolog Leczenie zostanie zaplanowane przez lekarza, który specjalizuje się w dziedzinie radioterapii onkologa klinicznego. Pacjent może spotkać się z onkologiem przed, w czasie trwania i po zakończeniu serii radioterapii, dzięki czemu możliwe jest monitorowanie skutków leczenia. Jeśli pomiędzy spotkaniami pojawią się jakiekolwiek problemy, pielęgniarka lub radiolog może umówić pacjenta na dodatkową wizytę. Radiolog Radiolodzy są przeszkoleni w obsłudze urządzeń rentgenowskich i dzielą się na diagnostycznych i terapeutycznych: Radiolodzy diagnostyczni korzystają ze zdjęć rentgenowskich i badań tomograficznych, aby zdiagnozować chorobę. Czasami podczas i po zakończeniu leczenia wykonuje się dodatkowe zdjęcia rentgenowskie lub badania tomograficzne, które mają na celu sprawdzenie efektów radioterapii. Radiolodzy terapeutyczni ściśle współpracują z onkologami, układają plan leczenia oraz obsługują urządzenia emitujące promieniowanie. Strona 2 z 8 Broszura Macmillan 2012: Radioterapia

3 Jeśli jest to tylko możliwe, pacjentom przydzielani są ci sami radiolodzy terapeutyczni, a więc w trakcie leczenia można ich dobrze poznać. Radiolodzy służą pomocą i poradą dotyczącą wszystkich aspektów leczenia, w tym skutków ubocznych, które mogą się pojawić. Pacjent może przedyskutować z nimi wszelkie wątpliwości i obawy. Chory może również poprosić o przydzielenie radiologa tej samej płci. Pielęgniarki kliniczne W wielu klinikach onkologicznych pracują pielęgniarki specjalizujące się w onkologii, które czasami nazywane są pielęgniarkami klinicznymi. Posiadają one specjalistyczną wiedzę na temat danego rodzaju raka. W trakcie leczenia pielęgniarki służą wsparciem i informacją. Wyrażenie zgody na leczenie Przed rozpoczęciem radioterapii lekarz lub pielęgniarka specjalistyczna wyjaśnia cele leczenia. Pacjent zostanie poproszony o podpisanie formularza, w którym stwierdza, że wyraża zgodę na leczenie i zdaje sobie sprawę z możliwych skutków ubocznych. Chory będzie miał również okazję do zadawania pytań. Na spotkanie warto przyjść z osobą, która mówi zarówno w języku polskim, jak i angielskim. Chociaż dostępna jest pomoc tłumaczy, pacjent powinien poinformować szpital z wyprzedzeniem, jeśli chciałby z niej skorzystać. Warto pamiętać, że leczenie nie zostanie rozpoczęte bez zgody pacjenta. Podczas leczenia Leczenie odbywa się na oddziałach radioterapii w specjalistycznych szpitalach onkologicznych. Radioterapia zewnętrzna podawana jest ambulatoryjnie, jednak jeśli pacjent źle się czuje lub jednocześnie przechodzi chemioterapię, pobyt w szpitalu może okazać się konieczny. W takim przypadku chory będzie codziennie zabierany ze swojego oddziału na odział radioterapii. Jeśli pacjent jest poddawany radioterapii wewnętrznej lub izotopowej, może wystąpić konieczność kilkudniowego pobytu w szpitalu. Planowanie leczenia Planowanie leczenia jest bardzo ważną częścią radioterapii i może wymagać kilku wizyt w szpitalu. Dzięki dokładnemu planowaniu możliwe jest zapewnienie najwyższej skuteczności radioterapii i skierowanie promieni w taki sposób, aby oddziaływały one precyzyjnie na komórki rakowe, powodując tym samym jak najmniejsze uszkodzenie otaczającej zdrowej tkanki. Na spotkania mające na celu zaplanowanie leczenia warto przychodzić z osobą, która mówi zarówno w języku polskim, jak i angielskim. Chociaż dostępna jest pomoc tłumaczy, pacjent powinien poinformować szpital z wyprzedzeniem, jeśli chciałby z niej skorzystać. Czasami zdarza się (np. w przypadku wielu rodzajów raka skóry lub podczas leczenia paliatywnego), że planowanie i podawanie radioterapii jest bardzo proste. Onkolog po prostu zaznacza na skórze miękkim flamastrem fragmenty tkanek, które wymagają leczenia. Osoby przechodzące radioterapię paliatywną mogą zostać poddane pierwszemu naświetlaniu tego samego dnia, zaraz po spotkaniu planującym. W przypadku terapii leczniczej wymagane jest opracowanie bardziej szczegółowego i złożonego planu leczenia. Podczas spotkania pacjent zostanie poproszony o położenie się na kilka minut na twardej kozetce, aby w tym czasie można było przeprowadzić odpowiednie badania. Koniecznie może okazać się zdjęcie ubrania z obszaru, który będzie naświetlany. Pomoże to radiologom w uzyskaniu bardzo dokładnego zdjęcia tego obszaru. Wyniki pomiarów i zdjęcia uzyskane dzięki tomografii komputerowej zostaną wykorzystane, aby upewnić się, że w trakcie leczenia pacjent zawsze leży w odpowiedniej pozycji. Chory może otrzymać barwnik w postaci napoju lub zastrzyku, co pozwala na wyraźniejsze zobrazowanie poszczególnych obszarów. Niekiedy wykorzystuje się specjalne akcesoria nazywane maskami lub stabilizatorami, które pomagają w odpowiednim unieruchomieniu pacjenta Strona 3 z 8 Broszura Macmillan 2012: Radioterapia

4 podczas naświetlania. Są one zazwyczaj używane w przypadku zabiegów naświetlania okolic głowy i szyi. Stabilizatory są często stosowane w leczeniu dzieci. Jeśli pacjent wymaga takiej maski, zostanie ona przygotowana przed rozpoczęciem planowania terapii. Po zlokalizowaniu obszaru, który zostanie objęty leczeniem, lekarz delikatnie zaznaczy go rysując tuszem drobne znaki na skórze. Personel szpitala wyjaśni, jak należy dbać o te oznaczenia. Czasami na skórze tatuuje się dwa lub więcej znaków. Są one trwałe, ale mają rozmiar główki od szpilki i zostaną wykonane tylko za zgodą pacjenta. Zabieg tatuowania jest trochę nieprzyjemny, ale jest dobrym sposobem, aby zapewnić, że leczenie jest stosowane na precyzyjnie wyznaczonym obszarze. Niekiedy pacjenci mogą zostać poproszeni o przestrzeganie specjalnej diety w dzień lub w nocy poprzedzającej radioterapię. Lekarz lub pielęgniarka wyjaśnią pacjentowi wszystkie szczegóły. Przebieg leczenia Radioterapia zewnętrzna Jest zazwyczaj stosowana w serii krótkich, powtarzanych codziennie sesji. Leczenie najczęściej podaje się od poniedziałku do piątku, a w trakcie weekendu następuje przerwa. Liczba sesji zależy od rodzaju i rozmiaru raka, jednak cała seria zabiegów może trwać kilka tygodni. Przed pierwszym zabiegiem radiolog lub lekarz wyjaśni pacjentowi proces leczenia. Chorzy często mają obawy związane z rozpoczęciem radioterapii. Jest to zupełnie normalne, ale po poznaniu personelu i zrozumieniu całego procesu, wszystko stanie się łatwiejsze. Radioterapia jest bezbolesna i każda sesja może trwać od kilku sekund do kilku minut. Ułożenie pacjenta jest niezwykłe ważne, dlatego radiolodzy czasami potrzebują trochę czasu na przygotowanie odpowiedniej pozycji. Chory zostanie ostrożnie położony na stole, którego wysokość i pozycja zostanie dokładnie dopasowana. W tym czasie w pokoju może panować półmrok. Po ułożeniu pacjenta w odpowiedniej pozycji, personel opuści pokój, aby nie narazić się na niepotrzebne promieniowanie. Nie należy się martwić, jeśli zaraz po ułożeniu we właściwej pozycji radiolog szybko wyjdzie z pokoju, ponieważ ma to na celu maksymalne skrócenie czasu trwania sesji. Personel obserwuje pacjenta z drugiego pokoju przez okno lub za pomocą ekranu telewizyjnego. Aby chronić prywatność chorego, podczas zabiegu nikt inny nie może go obserwować. Jeśli w trakcie radiacji pojawią się jakiekolwiek problemy, wystarczy podnieść rękę, by zwrócić uwagę radiologa, który przyjdzie z pomocą. Większość urządzeń radioterapeutycznych może obracać się wokół ciała pacjenta, dzięki czemu leczony obszar naświetlany jest z wielu kierunków. Chory zostanie poproszony o pozostanie w bezruchu, a po zakończeniu sesji radiolog wróci do pokoju i pomoże mu zejść ze stołu. Samo naświetlanie trwa tylko kilka minut, ale czasami, jeśli personel jest bardzo zajęty, konieczne jest spędzenie dłuższego czasu na oddziale. Warto więc wziąć ze sobą książkę lub gazetę, aby zająć sobie czas oczekiwania. Radioterapia zewnętrzna nie sprawia, iż pacjent staje się źródłem promieniowania i zaraz po zakończonym naświetlaniu można całkowicie bezpiecznie przebywać wśród innych ludzi, również dzieci. Radioterapia wewnętrzna Jest to metoda najczęściej stosowana w leczeniu raka występującego na obszarze głowy, szyi, skóry, prostaty, szyjki macicy lub macicy. Leczenie może zostać przeprowadzone na dwa sposoby: poprzez umieszczenie na określony czas stałego materiału promieniotwórczego (źródła) w guzie lub jego sąsiedztwie ta metoda jest nazywana brachyterapią. poprzez zastosowanie płynu (zawierającego izotop promieniotwórczy), który jest podawany jako napój, tabletki lub zastrzyk dożylny metoda ta jest nazywana terapią izotopową. Zdarza się, że w trakcie radioterapii wewnętrznej pacjent musi zostać na kilka dni Strona 4 z 8 Broszura Macmillan 2012: Radioterapia

5 w szpitalu i konieczne jest przedsięwzięcie specjalnych środków bezpieczeństwa na okres, w którym materiał promieniotwórczy znajduje się w jego ciele. Lekarze i pielęgniarki mogą przebywać w obecności takiego pacjenta tylko przez ograniczony czas, a kobiety ciężarne i dzieci nie mogą go w ogóle odwiedzać. Środki bezpieczeństwa i ograniczenie wizyt może spowodować, że pacjent poczuje się odizolowany, przestraszony i przygnębiony. Warto porozmawiać o swoich uczuciach z personelem i pamiętać, że izolacja zostanie zakończona zaraz po usunięciu materiału promieniotwórczego. Wtedy pacjent znów będzie mógł bezpiecznie przebywać z innymi osobami. Brachyterapia Pozwala na bezpośrednie naświetlenie wybranej części ciała. W przypadku kobiet używana jest w leczeniu raka macicy, pochwy lub szyjki macicy. Brachyterapia może być stosowana jako metoda wyłączna lub łączona z radioterapią zewnętrzną. Materiał promieniotwórczy nazywany źródłem jest umieszczany w sąsiedztwie nowotworu. Zaletą radioterapii wewnętrznej jest możliwość podania wysokiej dawki promieniowania skierowanej bezpośrednio na zmianę nowotworową, przy jednoczesnym zmniejszeniu narażenia zdrowych tkanek na radiację. Źródło promieniowania znajduje się wewnątrz aplikatora (plastikowej lub metalowej rurki), który jest umieszczany w górnej części pochwy. Aplikatory pozwalają na utrzymanie źródła promieniowania w odpowiednim miejscu i są umieszczane wewnątrz pochwy, gdy kobieta znajduje się w znieczuleniu ogólnym. Po ich wprowadzeniu pacjentka musi odpoczywać w łóżku. Wraz z zakończeniem leczenia aplikatory są usuwane. Czasami w brachyterapii stosuje się druty z cezu lub irydu, które są umieszczane wewnątrz guza. Metoda ta jest stosowana w leczeniu wielu rodzajów raka, w tym nowotworów występujących na wargach i w jamie ustnej, szyjce macicy i piersiach. Druty są wprowadzane, kiedy pacjent znajduje się na sali operacyjnej w znieczuleniu ogólnym. Po takim zabiegu pacjent musi być odizolowany do czasu usunięcia drutów, czyli zazwyczaj na okres od 3 do 8 dni. Brachyterapia może być również stosowana w leczeniu małych guzków pojawiających się w okolicy prostaty. Małe, metalowe ziarna emitujące promieniowanie są umieszczane wewnątrz guza znajdującego się w okolicy gruczołu krokowego. Ziarna te powoli uwalniają małe dawki promieniowania i nie są usuwane, ale pozostają w tkance prostaty i stopniowo, w ciągu jednego roku tracą aktywność. Promieniowanie oddziałuje tylko na obszar oddalony o kilka milimetrów od ziarna, więc nie istnieje zagrożenie napromieniowania innych osób. Izotopy promieniotwórcze są podawane w formie napoju, kapsułek, które są połykane lub zastrzyku dożylnego. Najczęściej stosowanym izotopem jest promieniotwórczy jod, który jest używany do leczenia guzów tarczycy i podaje się go w formie kapsułek. Pozostałości jodu, które nie zostały wchłonięte przez gruczoł tarczycowy zostaną wydalone z organizmu wraz z potem i moczem. Oznacza to, że pacjent musi przebywać w izolacji do czasu, gdy poziom promieniowania spadnie do bezpiecznej wartości. Zazwyczaj trwa to od 4 do 7 dni. Po upływie tego czasu pacjent może wrócić do domu. Skutki uboczne Objawy niepożądane radioterapii różnią się w zależności od rodzaju zastosowanej terapii i części ciała, która została poddana leczeniu. Każda osoba inaczej reaguje na ten rodzaj terapii nowotworowej. Niektórzy doświadczają znikomych skutków ubocznych, a inni wręcz przeciwnie. Opisane poniżej skutki uboczne radioterapii nie wystąpią u wszystkich osób poddanych leczeniu. Wymieniliśmy najczęściej występujące dolegliwości, natomiast pominęliśmy te, które pojawiają się rzadko, ponieważ ich wystąpienie jest mało prawdopodobne. Jeśli pacjent doświadczy skutków ubocznych, które nie są opisane poniżej, powinien skontaktować się z onkologiem, radiologiem lub pielęgniarką. Zmęczenie Może ono być odczuwalne w trakcie oraz przez jakiś czas po zakończeniu radioterapii. Często nasila się w związku z koniecznością dojeżdżania każdego dnia do szpitala. Osoby, które czują się zmęczone, powinny pozwolić sobie na Strona 5 z 8 Broszura Macmillan 2012: Radioterapia

6 odpoczynek i planować dzień w taki sposób, aby się nie przemęczać. Apetyt Czasami pacjenci zauważają zanik łaknienia lub zmianę zwyczajów żywieniowych. Warto wtedy zastąpić obfite posiłki małymi przekąskami spożywanymi w ciągu całego dnia. Należy unikać bardzo pikantnych potraw (np. chili), które mogą spowodować rozstrój żołądka lub podrażnić ranki w jamie ustnej. W trakcie radioterapii pacjenci często tracą na wadze, jednak jeśli pojawią się problemy z przyjmowaniem pokarmów, należy o tym poinformować personel przeprowadzający radioterapię. Zostaną wtedy podane pożywne napoje zastępujące lub uzupełniające posiłki. Pielęgnacja skóry Czasami w trakcie stosowania radioterapii zewnętrznej pojawia się reakcja skórna. Zazwyczaj występuje ona w 3 lub 4 tygodniu leczenia. Osoby o jaśniejszej karnacji mogą zauważyć, że obszar, który jest poddawany promieniowaniu, stał się zaczerwieniony, owrzodzony lub swędzący. Taka zmiana skórna może przypominać poparzenie słoneczne. Natomiast osoby o ciemniejszej karnacji mogą zauważyć, że ich skóra ciemnieje i nabiera niebieskoczarnego odcieniu. Występowanie tej reakcji zależy od obszaru skóry, który jest poddawany promieniowaniu. Pacjent powinien poinformować radiologa, jeśli podczas radioterapii zacznie odczuwać ból lub jego skóra zacznie zmieniać kolor. Personel może udzielić dodatkowych porad dotyczących higieny obszaru skóry, który jest poddawany promieniowaniu. Podczas mycia takiego obszaru zaleca się stosowanie wyłącznie letniej wody i nieperfumowanych mydeł. Odradza się zażywanie długich kąpieli. Skórę należy osuszać delikatnie dotykając miękkim ręcznikiem. Nie wolno jej trzeć, ponieważ może to spowodować powstanie owrzodzenia. Należy unikać talku, dezodorantów oraz perfum, które mogą podrażniać skórę. Ograniczenia te dotyczą tylko obszaru poddawanego napromieniowaniu, pozostałe części ciała mogą być traktowane normalnie. Jeśli na skórze pojawi się owrzodzenie, personel szpitala może przepisać maść, którą należy smarować podrażnione miejsca. Ważne jest, aby w trakcie stosowania maści uważnie przestrzegać instrukcji. Napromieniowany obszar należy chronić przed słońcem i zimnym wiatrem. Przez co najmniej rok po zakończeniu radioterapii nie powinien on być narażany na silne promieniowanie słoneczne. Podczas leczenia zaleca się noszenie luźnych ubrań uszytych z naturalnych włókien. Są one wygodniejsze i mniej drażniące dla skóry. Utrata włosów Radioterapia powoduje utratę owłosienia, jednak tylko na naświetlanym obszarze. Zazwyczaj włosy zaczynają wypadać po 2-3 tygodniach i odrastają po zakończeniu leczenia. W niektórych przypadkach utrata włosów może być trwała. Pacjenci czasami wolą maskować utratę włosów. Jest to możliwe na kilka sposobów. Pielęgniarka specjalistyczna może udzielić porad i wsparcia w tej kwestii. Zmiany w morfologii krwi Radioterapia niektórych części ciała może oddziaływać na szpik kostny, który jest odpowiedzialny za produkcję krwinek. Jeśli lekarz sądzi, że u danego pacjenta istnieje ryzyko wystąpienia takich zmian, zleci regularne wykonywanie badań krwi. Jeśli liczba krwinek będzie utrzymywała się na niskim poziomie, pacjent może odczuwać ciągłe zmęczenie. Ważne jest, aby chory poinformował lekarza, jeśli źle się czuje, ma temperaturę przekraczającą 38 C, albo jeśli jest mu zimno lub ma dreszcze. Mdłości i wymioty Osoby poddawane radioterapii w okolicy żołądka i brzucha mogą odczuwać mdłości i czasami wymiotować. Jeśli pojawią się takie dolegliwości, personel szpitalny może przepisać leki przeciwwymiotne, które zazwyczaj są bardzo skuteczne. Biegunka Jest częstym skutkiem ubocznym zewnętrznej radioterapii brzucha lub miednicy oraz wewnętrznej radioterapii raka narządów płciowych kobiet. Biegunka może spowodować uczucie zmęczenia i osłabienia. Ważne jest, aby w trakcie jej trwania przyjmować dużą ilość płynów. Lekarz może przepisać leki Strona 6 z 8 Broszura Macmillan 2012: Radioterapia

7 przeciwbiegunkowe. Problemy z oddawaniem moczu Zapalenie pęcherza moczowego może pojawić się w trakcie zewnętrznej radioterapii brzucha lub wewnętrznej radioterapii nowotworów narządów rodnych u kobiet lub prostaty u mężczyzn. Podczas oddawania moczu pacjent może odczuwać uczucie pieczenia lub dyskomfort; może zaistnieć potrzeba częstszego oddawania moczu, również w nocy. Przyjmowanie większej ilości płynów pomaga w złagodzeniu objawów. Niektórym osobom pomaga picie soku żurawinowego lub napoju z gotowanego jęczmienia z sokiem cytrynowym. Jeśli pacjent odczuwa ból podczas oddawania moczu musi poinformować o tym lekarza. Niektórzy mężczyźni chorzy na raka prostaty, poddawani brachyterapii, mogą mieć trudności z oddawaniem moczu i konieczne jest tymczasowe założenie cewnika. Jeśli jego założenie będzie wymagane, pielęgniarki szpitalne pokażą pacjentowi, jak odpowiednio dbać o higienę cewnika. Mogą one również zorganizować wizytę pielęgniarki środowiskowej, która odwiedzi pacjenta w domu i pomoże w dbaniu o cewnik. Owrzodzenie jamy ustnej Osoby poddawane radioterapii w okolicy głowy, szyi lub przełyku mogą zauważyć stan zapalny występujący w jamie ustnej. Pojawia się on, ponieważ śluzówka jest bardzo wrażliwa na promieniowanie. Podczas leczenia pacjenci są bardziej narażeni na infekcje jamy ustnej np. pleśniawkę oraz mogą zauważyć pojawienie się kleistej flegmy. W trakcie radioterapii niezwykle ważna jest prawidłowa higiena jamy ustnej personel zademonstruje ją pacjentowi. Jeśli okaże się, że chory potrzebuje płynów do płukania ust, pastylek do ssania lub środków przeciwbólowych, zostaną one przepisane na receptę. Długotrwałe skutki uboczne Radioterapia miednicy może czasami spowodować długotrwałe skutki uboczne. U nieznacznej liczby pacjentów radioterapia trwale wpływa na jelita lub pęcherz. U takich osób może częściej pojawiać się biegunka lub potrzeba oddawania moczu. Radioterapia miednicy może spowodować, iż naczynia krwionośne jelit i pęcherza staną się delikatniejsze i w moczu lub kale pojawi się krew. W takim przypadku należy koniecznie skontaktować się z lekarzem. Przeprowadzi on badania i zaleci odpowiednie leczenie. Dodatkowe informacje Płodność Radioterapia miednicy może wpłynąć na płodność. Kobiety mogą zauważyć, że krwawienia miesięczne zaczną pojawiać się nieregularnie, a z upływem czasu zanikną na kilka miesięcy. Wtedy też pojawią się objawy menopauzy. W zależności od rodzaju raka możliwe jest podanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ), która złagodzi objawy menopauzy. Jeśli istnieje zagrożenie, że stosowana radioterapia negatywnie wpłynie na płodność, to przed rozpoczęciem leczenia możliwe jest pobranie komórek jajowych, które będą przechowywane jako niezapłodnione komórki lub embriony. Oznacza to, że pacjentka w przyszłości będzie miała szansę urodzić dziecko, jednak zajście w ciążę nie jest gwarantowane. U mężczyzn radioterapia może obniżyć liczbę plemników w spermie. Jeśli pojawi się zagrożenie trwałego obniżenia zawartości plemników, można skorzystać z możliwości przechowywania nasienia. Ważne jest, aby przed rozpoczęciem leczenia omówić z lekarzem kwestie dotyczące płodności. Radioterapia miednicy u mężczyzn może również skutkować problemami z erekcją (impotencją), które mogą pojawić się po kilku miesiącach lub latach od zakończenia terapii. W walce z impotencją pomagają leki i inne praktyczne metody. Dowiadując się, że leczenie raka może spowodować bezpłodność, pacjent może czuć się załamany, dlatego przed rozpoczęciem leczenia warto przedyskutować z lekarzem zagrożenia i możliwości związane z radioterapią. Rozmowa z przeszkolonym doradcą lub przywódcą religijnym na temat swoich uczuć i zmartwień może okazać się pomocna. Strona 7 z 8 Broszura Macmillan 2012: Radioterapia

8 Antykoncepcja W trakcie leczenia możliwe jest prowadzenie normalnego życia intymnego, jednak niektórzy pacjenci zauważają spadek libido. Radioterapia powoduje uszkodzenia płodu, dlatego ważne jest, aby w trakcie leczenia nie zajść w ciążę. W trakcie radioterapii warto stosować skuteczną metodę antykoncepcji, jeśli tylko religia pacjenta na to pozwala. Mężczyznom w trakcie leczenia oraz przez kilka miesięcy po jego zakończeniu nie zaleca się zapładniania kobiety. Rozmowa na ten temat z lekarzem lub pielęgniarką może okazać się pomocna. Niniejsza broszura została stworzona dzięki licznym, rzetelnym źródłom, w tym: Tobias, Hochauser. Cancer and its management. Wydanie Oxford Blackwell Scientific Publications. Cox J, Kian Ang K. Radiation Oncology. Wydanie Mosby Elsevier. Up to date. (ostatnie wejście: sierpień 2011). Broszura została zaktualizowana w roku Następne wydanie będzie dostępne w roku Inne informacje na ten temat przygotowane przez organizację Macmillan: Dieta i rak Suchość w ustach (kserostomia) Zrozumieć radioterapię Radioterapia miednicy u mężczyzn możliwe opóźnione skutki uboczne Radioterapia miednicy u kobiet możliwe opóźnione skutki uboczne Aby uzyskać kopie tych materiałów wystarczy zadzwonić pod bezpłatny numer lub odwiedzić stronę macmillan.org.uk Broszura została napisana, poprawiona oraz zredagowana przez zespół Macmillan Cancer Support's Cancer Information Development i zatwierdzona przez naszego redaktora medycznego dr Terry'ego Priestmana, onkologa klinicznego. Podziękowania dla Peggotty Moore, radiologa Macmillan, oraz osób cierpiących z powodu raka, które pomogły w redagowaniu niniejszego wydania. Dokładamy wszelkich starań, aby przekazywane przez nas informacje były dokładne, jednak nie można zakładać, że odzwierciedlają one obecny stan badań medycznych, który nieustannie ulega zmianom. Osoby, które martwią się swoim stanem zdrowia powinny skonsultować się z lekarzem. Macmillan nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody wynikające z nieścisłości informacji zamieszczonych w niniejszej broszurze, w tym informacji podanych przez strony trzecie np. na stronach internetowych, do których linki podano w broszurze. Macmillan Cancer Support Organizacja charytatywna zarejestrowana w Anglii i Walii (261017), Szkocji (SC039907) oraz na Wyspie Man (604). Z siedzibą przy 89 Albert Embankment, Londyn, SE1 7UQ. MAC12465_12_Polish Strona 8 z 8 Broszura Macmillan 2012: Radioterapia