Leczenie chirurgiczne

Transkrypt

1 Organizacja Macmillan połączyła się z Cancerbackup. Razem zapewniamy bezpłatne informacje wysokiej jakości, które są dostępne dla wszystkich. Surgery: Polish Leczenie chirurgiczne Niniejsza broszura zawiera informacje na temat chirurgicznego leczenia raka. Leczenie chirurgiczne oznacza leczenie choroby poprzez usunięcie fragmentu tkanki ciała. Jest to jeden z głównych sposobów leczenia raka. Zazwyczaj używa się w tym celu noża chirurgicznego (skalpela). Innym sposobem przeprowadzenia operacji jest wykorzystanie laseru (wiązki światła o dużej mocy), który może przeciąć tkankę. Czasami używa się też cienkiego, metalowego pręta (sondy), który zamraża komórki i niszczy tkankę. Jest to tak zwana krioterapia. Posiadamy również materiały na temat chemioterapii i radioterapii, które są dostępne w języku polskim. Mamy nadzieję, że niniejsza broszura zawiera wszystkie informacje niezbędne dla pacjenta. Jeśli jednak pojawią się inne pytania, dodatkowe informacje można uzyskać od lekarza lub pielęgniarki w szpitalu, w którym odbywa się leczenie. Broszura odsyła również do innych materiałów lub informacji opracowanych przez organizację Macmillan. Niestety większość z nich jest obecnie dostępna tylko w języku angielskim. Niemniej jednak omówienie tematów w nich zawartych jest możliwe dzięki pomocy tłumaczy, którzy mogą towarzyszyć pacjentom podczas rozmowy ze specjalistą w dziedzinie onkologii. Bezpłatna linii wsparcia Macmillan dostępna pod numerem jest czynna od poniedziałku do piątku, w godzinach od 9:00 do 20:00. Osoby niedosłyszące mogą zadzwonić za pomocą telefonu tekstowego pod numer lub skorzystać z usługi transmisji tekstu. Można również odwiedzić stronę: macmillan.org.uk Broszura zawiera następujące informacje: Czym jest rak? W jakim celu stosuje się leczenie chirurgiczne? Znalezienie odpowiedniego chirurga Czy chirurg może wyleczyć nowotwór? Na czym polega operacja? Przygotowanie do operacji Po operacji Komplikacje długoterminowe Zmiany fizyczne i emocjonalne Czym jest rak? Narządy i tkanki ciała ludzkiego zbudowane są z małych bloczków nazywanych komórkami. Rak to choroba tych komórek. Pomimo, że komórki w różnych częściach ciała mogą wyglądać i funkcjonować inaczej, większość z nich regeneruje się i rozmnaża w ten sam sposób. Zazwyczaj dzieje się to w sposób uporządkowany i kontrolowany. Jednak jeśli z jakiegoś powodu proces ten wymknie się spod kontroli, komórki nadal dzielą się i tworzą guz nazywany nowotworem. Guzy dzieli się na łagodne (nierakowe) i złośliwe (rakowe). W przypadku nowotworu łagodnego komórki nie rozprzestrzeniają się na inne części ciała, nie są więc rakowate. Mogą jednak nadal dzielić się w pierwotnym ognisku nowotworu i naciskać na sąsiadujące organy, co może wywołać problemy zdrowotne. Nowotwór złośliwy składa się z komórek, które mają zdolność przenoszenia się poza pierwotne ognisko w organizmie. Jeśli nowotwór pozostanie nieleczony, może Strona 1 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne

2 rozprzestrzenić się na otaczające go tkanki. Nowotwór złośliwy nazywany jest rakiem. W jakim celu stosuje się leczenie chirurgiczne? Operacja nowotworu może zostać przeprowadzona w kilku celach: Diagnoza Chirurg może pobrać niewielki fragment tkanki, aby potwierdzić diagnozę nowotworu i określić jego typ. Zabieg ten nazywany jest biopsją. Pobrana próbka tkanki jest następnie badana w laboratorium. Leczenie Gdy jest to możliwe, operację stosuje się w celu usunięcia guza i otaczających go tkanek, które mogą zawierać komórki nowotworowe. Czasami interwencja chirurgiczna ma na celu usunięcie komórek nowotworowych, które rozprzestrzeniły się z pierwotnego ogniska guza na inne części ciała, takie jak płuca czy wątrobę. Przed leczeniem chirurgicznym podaje się czasami chemioterapię, aby zmniejszyć wielkość nowotworu i zakres potrzebnej interwencji chirurgicznej. Klasyfikacja według stadiów zaawansowania nowotworu Klasyfikacja stadiów zaawansowania nowotworu to proces używany przez lekarzy w celu określenia wielkości guza i ustalenia, czy nowotwór pozostaje w pierwotnym ognisku, czy może rozprzestrzenić się na inne partie ciała. Czasami lekarz musi wykonać niewielką operację, aby określić stadium zaawansowania nowotworu. Jest to potrzebne, ponieważ guz nie zawsze jest wykrywany na zdjęciach. Przykładem operacji stosowanej w klasyfikacji stadium zaawansowania nowotworu jest laparoskopia. Chirurg wykona małe nacięcie w dolnej części brzucha (podbrzuszu). W tym celu używa się instrumentu nazywanego laparoskopem (zob. str. 3), aby obejrzeć miejsce, w którym występują zmiany i określić wielkość guza, oraz czy rozprzestrzenił się on na inne tkanki. U niektórych osób wykonuje się podobne operacje w innych częściach ciała. Informacja o stadium zaawansowania nowotworu jest potrzebna do zaplanowania leczenia. Czasami chirurg uzyskuje tę informację podczas usuwania guza. Rekonstrukcja Ten rodzaj operacji można zastosować w celu rekonstrukcji: części ciała na przykład odtworzenia pęcherza wyglądu części ciała na przykład, rekonstrukcja piersi po mastektomii (operacji usunięcia piersi). Kontrolowanie objawów Jeśli raka nie można całkowicie usunąć lub wyleczyć, operacja może czasami pomóc kontrolować objawy choroby. Na przykład usunięcie lub przesunięcie guza zmniejsza zator, dyskomfort lub inne dolegliwości. Jeśli do czasu postawienia diagnozy rak zdążył rozprzestrzenić się na inne części ciała, operacja rzadko bywa proponowana jako główny sposób leczenia. W takim przypadku sama operacja nie doprowadzi do wyleczenia. W zależności od rodzaju nowotworu może zostać zaproponowane leczenie komórek rakowych poprzez organizm, na przykład chemioterapią, terapią hormonalną lub immunoterapią. Radioterapia może być stosowana, aby kontrolować nowotwór, którego nie można wyleczyć chirurgicznie. Znalezienie odpowiedniego chirurga W celu zdiagnozowania nowotworu pacjent może odbyć wizytę u chirurga w lokalnym szpitalu. Na przykład w przypadku podejrzenia nowotworu piersi pacjent zostanie umówiony z chirurgiem specjalizującym się w operacjach piersi, a w przypadku podejrzenia nowotworu żołądka z chirurgiem specjalizującym się w operacjach żołądkowo-jelitowych. Rzadkie przypadki nowotworów wymagają opieki jeszcze bardziej wyspecjalizowanych chirurgów, posługujących się biegle konkretnymi technikami chirurgicznymi. Może to oznaczać, że pacjent zostanie skierowany do specjalistycznego szpitala onkologicznego, prawdopodobnie oddalonego od miejsca jego zamieszkania. Aby dowiedzieć się, do kogo zostanie wydane skierowanie, należy porozmawiać z lekarzem ogólnym. Wyjaśni on procedurę i, jeśli będzie to konieczne, skieruje do innego lekarza w celu uzyskania dodatkowej opinii chirurgicznej. Można również zapytać chirurga, czy specjalizuje się w operacjach danego rodzaju nowotworu i jakie ma doświadczenie. Strona 2 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne

3 Czy chirurg może wyleczyć nowotwór? Chirurg usunie guza i otaczający go fragment zdrowej tkanki. Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy operacja całkowicie wyleczy nowotwór. Czasami zdjęcia nie wykazują żadnych zmian, jednak niektóre komórki nowotworowe mogły odłączyć się od guza przed operacją i przenieść na inne partie ciała. Bardzo małe grupy komórek nie zawsze są widoczne na zdjęciach. Czasami w trakcie operacji chirurg stwierdzi, że nie ma możliwości całkowitego usunięcia guza. Zdjęcia wykonane przed operacją nie zawsze oddają prawdziwy obraz nowotworu, dlatego chirurg nie zna czasami zasięgu choroby aż do czasu przeprowadzenia operacji. Na czym polega operacja? Ważne jest, aby chirurg usunął czyste brzegi. Oznacza to, że kraniec zdrowej tkanki otaczającej guza, w której nie występują komórki rakowe, powinien być usunięty wraz z guzem. Tkanka usunięta w trakcie operacji zostanie zbadana pod mikroskopem, aby upewnić się, czy udało się to zrobić. Jest to ważne, ponieważ wycięcie czystego brzegu oznacza, że mniej prawdopodobne jest, iż jakiekolwiek komórki rakowe zostały w organizmie i zmniejsza ryzyko nawrotu raka. Węzły chłonne W niektórych sytuacjach chirurg usuwa też węzły chłonne znajdujące się w pobliżu nowotworu, gdyż często komórki rakowe atakują to miejsce. Patolog (lekarz specjalizujący się w diagnozowaniu chorób poprzez badanie tkanek pod mikroskopem) zbada węzły chłonne w kierunku obecności komórek rakowych. Jeśli w węzłach zostanie wykryta obecność komórek rakowych, może występować podwyższone ryzyko nawrotu raka w przyszłości. Pacjent może wymagać wtedy dalszego leczenia, takiego jak radioterapia, chemioterapia lub terapia hormonalna. Wziernikowanie W niektórych przypadkach możliwe jest wykonanie wziernikowania (nazywanego również operacją laparoskopową), aby usunąć całego guza lub jego fragment z danej części ciała. Przy takiej operacji wykonuje się małe nacięcia zamiast jednego długiego cięcia. Chirurg używa specjalnego instrumentu nazywanego laparoskopem, aby operować wewnątrz ciała i usunąć guz poprzez małe nacięcie w skórze. Laparoskop to cienka rurka zakończona obiektywem z jednej strony i źródłem światła oraz szkłem powiększającym z drugiej. Główną zaletą wziernikowania jest o wiele mniejsza rana po operacji, co oznacza krótszą rekonwalescencję. Czasami osoby, które ze względu na stan zdrowia nie mogą poddać się operacji, mogą kwalifikować się do wziernikowania. Wziernikowanie pozwala osiągnąć tak samo dobre rezultaty jak tradycyjna operacja. Musi być jednak przeprowadzane przez specjalnie przeszkolonych chirurgów posiadających doświadczenie w operowaniu narzędziami laparoskopowymi. Jeśli pacjent kwalifikuje się do tego rodzaju operacji, może wystąpić konieczność dojazdu do innego szpitala celem jej wykonania. Przygotowanie do operacji W trakcie operacji i po jej zakończeniu za bezpieczeństwo pacjenta odpowiada chirurg i anestezjolog. Chirurg to osoba, która przeprowadza operację. Anestezjolog zajmuje się znieczuleniem i uśpieniem pacjenta na czas operacji. Chirurg i anestezjolog muszą być pewni, że stan zdrowia pacjenta pozwala na przeprowadzenie operacji. Oznacza to, że przed operacją może wystąpić konieczność zgłoszenia się do szpitala na badania, które są nazywane oceną wstępną. W trakcie oceny wstępnej pielęgniarka zapyta o przebyte choroby oraz alergie występujące u pacjenta. Zbada także ciśnienie krwi, tętno, wzrost i wagę. Ważne jest, aby na wizytę zabrać ze sobą wszystkie brane obecnie leki, w tym także leki ziołowe i suplementy. Mogą zostać także wykonane różne badania, które zazwyczaj obejmują: Badania krwi. Prześwietlenie klatki piersiowej, aby sprawdzić czynności płuc. Elektrokardiogram (EKG), aby sprawdzić rytm i częstotliwość bicia serca. Jest to bezbolesne i zazwyczaj trwa tylko 5 10 minut. U niektórych pacjentów trzeba wykonać więcej badań niż u innych. Taka konieczność może być związana z występującymi schorzeniami lub rodzajem operacji, której pacjent ma zostać poddany. Strona 3 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne

4 Jeśli wykluczone zostało zastosowanie znieczulenia ogólnego, nadal istnieje możliwość wykonania operacji. Niektóre operacje mogą być przeprowadzane w znieczuleniu miejscowym lub zewnątrzoponowym (znieczulenie podpajęczynówkowe). Dzięki tym technikom pacjent będzie świadomy podczas operacji, ale nie będzie odczuwał bólu. Bardzo ważne jest, aby zrozumieć wszystkie aspekty związane z operacją. Pacjent powinien mieć możliwość porozmawiania na temat operacji z chirurgiem. Rozmowa może odbyć się podczas oceny wstępnej. Na spotkanie z chirurgiem warto przyjść z osobą, która mówi zarówno w języku polskim, jak i angielskim. Chociaż dostępna jest pomoc tłumaczy, pacjent powinien poinformować szpital z wyprzedzeniem, jeśli chciałby z niej skorzystać. Pacjent musi podpisać formularz zgody, aby wyrazić zgodę na przeprowadzenie operacji. Formularze zgody powinny być dostępne w języku ojczystym pacjenta. Żadna operacja nie zostanie przeprowadzona bez zgody pacjenta. Przygotowanie do operacji Z przyczyn bezpieczeństwa należy zdjąć wszelką biżuterię lub metalowe przedmioty przed udaniem się do sali operacyjnej na zabieg. W niektórych sytuacjach nie trzeba zdejmować biżuterii na czas operacji. Jeśli będzie trzeba ją zdjąć, zazwyczaj pacjent będzie mógł założyć ją ponownie wkrótce po operacji. Należy także zmyć lakier na paznokciach i makijaż. Przed wykonaniem operacji nie można jeść ani pić przez kilka godzin. Ta zasada jest również znana jako nic doustnie. Przed operacją może być konieczne wykąpanie się i ogolenie owłosienia z obszaru, na którym będzie przeprowadzana operacja. Pielęgniarka opiekująca się pacjentem udzieli konkretnych informacji. Owłosienie ciała jest usuwane tylko, jeśli jest to konieczne. Robi się to za pomocą jednorazowej maszynki do golenia. Włosy zaczną odrastać po operacji. Poddanie się operacji może grozić wystąpieniem zakrzepu krwi w nodze. Pończochy uciskowe (znane również jako pończochy przeciwzatorowe) pomagają zmniejszyć to ryzyko. Pacjent może zostać poproszony o założenie pończoch uciskowych na czas operacji i przez krótki czas po niej. Pielęgniarka oceni ryzyko w przypadku każdego pacjenta indywidualnie i zanotuje rozmiar. Pokaże także jak należy prawidłowo zakładać pończochy. Przed operacją niektórzy pacjenci chcą spotkać się z osobą duchowną ze swojej społeczności. W większości szpitali istnieje możliwość zorganizowania takiej wizyty. Jeśli pacjent chce spotkać się z taką osobą, musi poinformować o tym pielęgniarkę. Po operacji Po wybudzeniu Wybudzanie po operacji może wydawać się straszne, dlatego dobrze wiedzieć, czego można się spodziewać. Dzięki tym informacjom także rodzina i przyjaciele będą mogli przygotować się do wizyty, jeśli zechcą odwiedzić pacjenta po operacji. Prawdopodobnie początkowo będzie występować uczucie senności. Później pacjent może nawet nie pamiętać pierwszych dwóch godzin po wybudzeniu. Pielęgniarka będzie regularnie mierzyć ciśnienie krwi. Pacjent może odczuwać jak od czasu do czasu opaska do mierzenia ciśnienia zaciska się na jego ramieniu. Do ciała mogą być także podłączone różne rurki. Poniżej znajduje się lista rurek najczęściej stosowanych po operacjach, jednak nie każdy pacjent będzie potrzebował ich wszystkich: Płyny będą podawane za pomocą kroplówki (wlewu dożylnego) do czasu, aż pacjent będzie mógł znów normalnie jeść i pić. W zależności od rodzaju operacji kroplówka może być potrzebna przez kilka godzin lub kilka dni. Do rany może być założony drenaż, aby odfiltrowywać nadmiar płynu do małej butelki. Zazwyczaj zdejmuje się go po kilku dniach. Do pęcherza może zostać wprowadzona mała rurka (cewnik), aby odprowadzać mocz do odpowiedniego zbiornika. Cewnik zostanie usunięty, gdy pacjent stanie się bardziej mobilny. Rekonwalescencja Ból Po operacji może występować ból. Zostaną podane środki przeciwbólowe, aby go zminimalizować. Odpowiednie kontrolowanie bólu pozwoli pacjentowi na jak najszybsze wstanie z łóżka. Strona 4 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne

5 Nudności (mdłości) i wymioty Pacjent może odczuwać mdłości. Zostaną podane leki przeciwwymiotne, aby kontrolować te objawy. Jeśli pacjent nadal odczuwa ból lub mdłości, powinien poinformować opiekującą się nim pielęgniarkę. Poruszanie się Pacjenci po operacji zazwyczaj dość szybko wstają z łóżka. Może im w tym pomóc personel oddziałowy. Poruszanie się przyśpiesza rekonwalescencję i zmniejsza ryzyko wystąpienia komplikacji. Ćwiczenia oddechowe i ćwiczenia nóg również pomogą zminimalizować ryzyko wystąpienia problemów pooperacyjnych, takich jak infekcje klatki piersiowej czy zakrzepy. Pielęgniarka lub fizjoterapeuta nauczy pacjenta wykonywania tych ćwiczeń. Higiena rany Ranę zamyka się za pomocą klipów lub szwów. Szwy są zazwyczaj zdejmowane po powrocie do domu przez pielęgniarkę środowiskową lub w gabinecie lekarza rodzinnego. Niektórzy chirurdzy zakładają szwy rozpuszczalne, których nie trzeba zdejmować. Szwy rozpuszczą się całkowicie, gdy rana się zagoi. Aby zapobiec infekcji, pacjent może otrzymać antybiotyki. Blizny Blizna może na początku swędzieć. Będzie miała postać czerwonej linii i może być grudkowata w dotyku. Zaczerwienie stopniowo zaniknie, a blizna stanie się cienką, białą linią. Należy natychmiast poinformować lekarza, jeśli rana staje się gorąca, bolesna, zaczyna krwawić lub wyciekają z niej płyny. W ciągu kilku pierwszych dni po operacji pacjent może potrzebować pomocy w myciu się i korzystaniu z toalety. Należy zgłosić pielęgniarce, jeśli chce się, aby pomocy udzielała pielęgniarka tej samej płci. Gdy pacjent będzie mógł poruszać się swobodnie, prawdopodobnie będzie w stanie sam poradzić sobie z tymi czynnościami. Czas rekonwalescencji będzie zależał od wielkości obszaru poddanego operacji. Posiadamy informacje na temat poszczególnych operacji przy konkretnych rodzajach nowotworów, są one jednak dostępne tylko w języku angielskim. Komplikacje długoterminowe U wielu osób nie występują komplikacje długoterminowe po zastosowaniu chirurgicznego leczenia raka. U niektórych jednak pojawiają się takie komplikacje. Przed operacją chirurg powinien omówić z pacjentem możliwe komplikacje długoterminowe związane z danym rodzajem operacji (oraz stopień prawdopodobieństwa ich wystąpienia). Rodzaj dolegliwości długoterminowych i prawdopodobieństwo ich wystąpienia zależy w dużym stopniu od rodzaju operacji i jest różne u różnych osób. Pacjent powinien mieć możliwość zadania chirurgowi pytań przed operacją, aby zrozumiał potencjalne ryzyko wystąpienia długotrwałych komplikacji. Lęk przed operacją jest naturalny. Jednak operacja to jeden z najskuteczniejszych sposobów leczenia raka. Operacje są zwykle przeprowadzane przez chirurgów z dużym doświadczeniem w leczeniu konkretnego rodzaju raka. W przypadku niektórych chorób, takich jak rak piersi lub jelita grubego pacjentem mogą opiekować się pielęgniarki specjalistyczne, które mają dokładną wiedzę na temat konkretnych rodzajów raka. Pielęgniarka lub chirurg wyjaśni przed operacją jakich blizn i innych skutków można się spodziewać oraz jakie procedury będą przeprowadzane, aby zapewnić pacjentowi najlepszą możliwą opiekę. Przykłady długotrwałych komplikacji to: Bóle nerwowe Sporadycznie pacjenci odczuwają bóle nerwowe, które występują częściej w przypadku niektórych rodzajów interwencji chirurgicznych, takich jak operacja klatki piersiowej (torakotomia). Uszkodzenie nerwów W przypadku niektórych operacji sporadycznie mogą wystąpić trwałe skutki uboczne spowodowane uszkodzeniem nerwów. Na przykład usunięcie gruczołu krokowego (prostatektomia radykalna) może powodować impotencję (brak możliwości osiągnięcia erekcji) oraz utratę kontroli nad pęcherzem, ponieważ nerwy sterujące tymi funkcjami zostały usunięte wraz z guzem. Impotencja Może czasami występować po niektórych rodzajach operacji w dolnej części jelita (odbycie). Obrzęk limfatyczny Czasami, jeśli węzły chłonne w danej części ciała wymagały usunięcia, może w tym miejscu występować opuchlizna nazywana obrzękiem limfatycznym. Częściej zdarza się to w kończynach przy których usunięto węzły chłonne oraz przy radioterapii kierowanej na ten obszar. Strona 5 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne

6 Węzły chłonne filtrują płyny układu limfatycznego, tak więc usunięcie węzłów chłonnych może powodować nagromadzenie się płynów. Obrzęk częściej występuje w kończynach, chociaż może pojawić się także w innych częściach ciała. Im wcześniej obrzęk zostanie zauważony, tym łatwiej go kontrolować. Jeśli pacjent zauważy opuchliznę dłoni (po interwencji chirurgicznej w dole pachowym) lub stóp (po interwencji chirurgicznej w pachwinie), należy skontaktować się z lekarzem. Zmiany fizyczne i emocjonalne Po niektórych operacjach zmienia się wygląd ciała pacjenta. Może to wpłynąć na sposób postrzegania siebie pod względem fizycznym i emocjonalnym. Jest dostępna pomoc z wielu źródeł. W razie jakichkolwiek obaw, należy porozmawiać z pielęgniarką lub lekarzem. Są oni w stanie zaproponować pomoc lub zorganizować wizytę u psychologa. Można również zadzwonić pod bezpłatny numer dyżurujących lekarzy onkologów Niniejsza broszura została napisana, poprawiona oraz zredagowana przez zespół Macmillan Cancer Support's Cancer Information Development. Została zatwierdzona przez naszego redaktora medycznego - dr Terry'ego Priestmana, onkologa klinicznego. Z podziękowaniami dla Patricka O'Dwyera, profesora chirurgii oraz osób cierpiących na raka, które pomogły w redagowaniu niniejszego wydania. Niniejsza broszura została stworzona dzięki licznym, rzetelnym źródłom, w tym: Tobias, Hochauser. Cancer and its management. Wydanie Wiley-Blackwell. Dougherty L, Lister S. The Royal Marsden Hospital Manual of Clinical Nursing Procedures. Wydanie Wiley-Blackwell. Poston G, et al. Textbook of Surgical Oncology Informa Healthcare. Broszura została zaktualizowana w roku Następne wydanie będzie dostępne w roku Dokładamy wszelkich starań, aby przekazywane przez nas informacje były dokładne, jednak nie można zakładać, że odzwierciedlają one obecny stan badań medycznych, który nieustannie ulega zmianom. Osoby, które martwią się swoim stanem zdrowia powinny skontaktować się z lekarzem. Organizacja Macmillan nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody wynikające z nieścisłości podanych tutaj informacji lub informacji pochodzących od osób trzecich, takich jak informacje przedstawione na stronach internetowych, do których linki znajdują się na naszej witrynie. Macmillan Cancer Support Organizacja charytatywna zarejestrowana w Anglii i Walii (261017), Szkocji (SC039907) oraz na Wyspie Man (604). Z siedzibą przy 89 Albert Embankment, Londyn, SE1 7UQ. MAC12466_12_Polish Strona 6 z 6 Broszura Macmillan 2012: Leczenie chirurgiczne