Misja Instytutu Spraw Publicznych:

Transkrypt

1 Fundacja Instytut Spraw Publicznych (ISP) jest jednym z czołowych polskich think tanków, niezależnym ośrodkiem badawczo-analitycznym. Instytut Spraw Publicznych powstał w 1995 roku. Przez prowadzenie badań, ekspertyz i rekomendacji dotyczących podstawowych kwestii życia publicznego Instytut służy obywatelowi, społeczeństwu i państwu. Instytut Spraw Publicznych współpracuje z ekspertami i badaczami z polskich i zagranicznych ośrodków naukowych. Wyniki projektów badawczych są prezentowane na konferencjach i seminariach oraz publikowane w formie książek, raportów, komunikatów i rozpowszechniane wśród posłów i senatorów, członków rządu i administracji, w środowiskach akademickich, a także wśród dziennikarzy i działaczy organizacji pozarządowych. Misja Instytutu Spraw Publicznych: podnoszenie jakości debaty publicznej w Polsce i na poziomie europejskim, aby była merytoryczna oraz nastawiona na rozwiązywanie problemów i budowanie wiedzy wprowadzanie do debaty publicznej nowych tematów oraz upowszechnianie innowacyjnego podejścia do kwestii publicznych tworzenie mechanizmów umożliwiających włączanie obywateli oraz różnych ich grup i środowisk w debatę publiczną, a także w inne formy aktywności życia publicznego dbanie o jakość polityki publicznej realizowanej w Polsce przez inspirowanie zmian prawnych i instytucjonalnych Instytut Spraw Publicznych jest organizacją pożytku publicznego

2 MARTA GAŁĄZKA PARTIE O KOBIETACH ANALIZA PROGRAMÓW ZWYCIĘSKICH PARTII POLITYCZNYCH PRZEDSTAWIONYCH PRZED WYBORAMI PARLAMENTARNYMI W 2011 ROKU

3 INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH Program Prawa i Instytucji Demokratycznych Raport został przygotowany w ramach projektu Women in the electoral process towards equal access to political sphere realizowanemu dzięki finansowemu wsparciu ze strony Open Society Foundations. Recenzja: prof. Małgorzata Fuszara Opracowanie redakcyjne: Marcin Grabski ( Copyright by Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2012 Przedruk materiałów Instytutu Spraw Publicznych w całości lub w części jest możliwy wyłącznie za zgodą Instytutu. Cytowanie oraz wykorzystywanie danych empirycznych jest dozwolone za podaniem źródła. Wydawca: Instytut Spraw Publicznych ul. Szpitalna 5 lok Warszawa tel: (48-22) fax: (48-22) isp@isp.org.pl

4 RAPORT ZAWIERA WYNIKI ANALIZY PROGRAMÓW PARTII POLITYCZNYCH ZAPREZENTOWANYCH PODCZAS KAMPANII PRZED WYBORAMI PARLAMENTARNYMI W 2011 ROKU. PROGRAMY ANALIZOWANO POD KĄTEM ZAWARTEJ W NICH TEMATYKI RÓWNYCH PRAW KOBIET I MĘŻCZYZN. W BADANIACH WZIĘTO RÓWNIEŻ POD UWAGĘ PROPOZYCJE PARTII DOTYCZĄCE SYTUACJI KOBIET NA RYNKU PRACY, ICH UDZIAŁU W ŻYCIU PUBLICZNYM, ZDROWIA (W TYM ZDROWIA REPRODUKCYJNEGO), A TAKŻE INFRASTRUKTURALNEGO I FINANSOWEGO WSPARCIA RODZINY. RAPORT ODPOWIADA NA PYTANIE, CZY ZMIANY PROPONOWANE PRZEZ UGRUPOWANIA POLITYCZNE MIESZCZĄ SIĘ W RAMACH POLITYKI RODZINNEJ CZY TEŻ POLITYKI RÓWNOŚCIOWEJ. ANALIZUJĄC POSZCZEGÓLNE FRAGMENTY PROGRAMÓW AUTORKA IDENTYFIKUJE ROZWIĄZANIA DĄŻĄCE DO POPRAWY SYTUACJI KOBIETY MATKI ORAZ TE, KTÓRE MAJĄ NA CELU WYRÓWNANIE SZANS KOBIET I MĘŻCZYZN WE WSZYSTKICH DZIEDZINACH ŻYCIA. Partie o kobietach 3

5

6 Programy partii politycznych są jednym z ważniejszych źródeł wiedzy na temat poglądów poszczególnych ugrupowań, ich celów politycznych, społecznych i gospodarczych oraz sposobów, w jaki zamierzają je osiągnąć. Stanowią ponadto wyraz dostosowania ideologii partii do obecnej sytuacji w kraju i na świecie. W systemie wielopartyjnym artykułowanie zróżnicowanych programów politycznych jest jednym z przejawów zasady pluralizmu politycznego 1. Niniejszą analizę przeprowadzono w ramach projektu Kobiety na listach wyborczych w stronę równego udziału w życiu politycznym, realizowanego przez Instytut Spraw Publicznych i finansowanego przez Open Society Foundations, obejmując nią programy partii politycznych, które zasiadają w sejmie siódmej kadencji. Programy badano pod kątem obecności problematyki równych praw kobiet i mężczyzn oraz tematyki kobiecej. Partie różnie oceniały sytuację kobiet w Polsce. Co więcej poszczególne ugrupowania skupiały się na zupełnie odmiennych kwestiach i przedstawiały zróżnicowane recepty na zmianę warunków życia polskich kobiet. Biorąc pod uwagę, czy konkretne ugrupowanie podejmuje problematykę kobiecą a jeśli tak, to w jaki sposób badane partie można podzielić na cztery kategorie: partie nieprzedstawiające propozycji kierowanych do kobiet (Polskie Stronnictwo Ludowe), partie, które o kobietach wspominają jedynie w wymiarze polityki rodzinnej (Prawo i Sprawiedliwość), partie, które wspominają o kobietach w wymiarze polityki rodzinnej i polityki zatrudnienia (Platforma Obywatelska), partie, które w programach wyborczych poświęcają kobietom osobne miejsce (Ruch Palikota, Sojusz Lewicy Demokratycznej). Podobną klasyfikację stworzono podczas analiz programów wyborczych przed wyborami w 1993 i 1997 roku. Wyodrębniono wtedy trzy grupy ugrupowań: (1) partie, które w materiałach wyborczych nie uwzględniły problemów kobiet, (2) partie wspominające o kobietach przy okazji omawiania problematyki rodzinnej, (3) partie, które w programach wyborczych poświęciły kobietom osobne miejsce. Zarówno w 1993, jak i w 1997 roku najliczniejszą grupę sta- 1 S. Bożyk, Partie polityczne a Sejm RP, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006, s. 21. Partie o kobietach 5

7 nowiły partie i koalicje, których programy wyborcze były neutralne z punktu widzenia płci uznano w nich, że wszystkie propozycje zmian są uniwersalne (dotyczą całego społeczeństwa). Drugą kategorię tworzyły ugrupowania, które w programach wyborczych poświęcały kobietom dużo miejsca, ale wszystkie przedstawiane przez nie postulaty wiązały się z tradycyjnymi rolami odgrywanymi przez kobiety (propozycje te dotyczyły między innymi wydłużenia urlopu macierzyńskiego i wprowadzenia możliwości podejmowania przez kobiety pracy w niepełnym wymiarze godzin). Do trzeciej grupy zaliczono partie, które poświęciły kobietom osobne miejsce w programach wyborczych (i w 1993, i w 1997 roku były to programy Sojuszu Lewicy Demokratycznej oraz Unii Pracy). Ugrupowania te opowiadały się za zmianą ustawy aborcyjnej, za zwiększeniem liczby kobiet w życiu publicznym i za podjęciem działań antydyskryminacyjnych 2. W badaniach programów wyborczych partii zasiadających obecnie w parlamencie uwzględniono postulaty dotyczące sytuacji kobiet na rynku pracy, ich udziału w życiu publicznym, zdrowia (w tym zdrowia reprodukcyjnego) oraz infrastrukturalnego i finansowego wsparcia rodziny. Analizowano, czy zmiany proponowane przez partie mieszczą się w ramach polityki rodzinnej lub polityki równościowej, a co za tym idzie czy partie dążą do poprawy sytuacji kobiety (matki), czy też chcą realizować politykę, która ma na celu wyrównanie szans kobiet i mężczyzn we wszystkich dziedzinach życia. Partie nieprzedstawiające propozycji kierowanych do kobiet Do pierwszej grupy zaliczono partie, które w programie wyborczym nie stosują kategorii płci, a wszystkie ich propozycje dotyczą całego społeczeństwa. Przed wyborami parlamentarnymi w 2011 roku w ten sposób zaprezentowało się Polskie Stronnictwo Ludowe. Polskie Stronnictwo Ludowe Program wyborczy Polskiego Stronnictwa Ludowego to jeden z najkrótszych analizowanych dokumentów programowych 3. Partia przedstawiła w nim swoje pomysły dotyczące rozwoju przedsiębiorczości, służby zdrowia, emerytur, bezpieczeństwa żywnościowego, gospodarki, ochrony środowiska, bezpieczeństwa państwa i bezpieczeństwa wewnętrznego. Polskie Stronnictwo Ludowe wykazuje neutralne podejście do kwestii podziału obywateli ze względu na płeć, nie zaprezentowało bowiem postulatów skierowanych jedynie do kobiet lub jedynie do mężczyzn. Zwrócono tylko uwagę na konieczność wsparcia materialnego najbiedniejszych rodzin, a także na zwiększenie 2 M. Fuszara, Udział kobiet we władzy, [w:] Kobiety w Polsce w latach 90., red. B. Gadomska, M. Korzeniewska, U. Nowakowska, Centrum Praw Kobiet, Warszawa 2003, s Człowiek jest najważniejszy. Program wyborczy PSL, Warszawa [dostęp: 28 listopada 2011 roku]. 6 Marta Gałązka

8 dostępu do żłobków i przedszkoli. Nie wskazano jednak, jakie konkretnie działania należałoby podjąć, aby osiągnąć te cele. Partie wspominające o kobietach jedynie w wymiarze polityki rodzinnej Do drugiej grupy zaliczono partie polityczne, które w programie wyborczym przedstawiają wiele propozycji dotyczących kobiet, ale ograniczonych jedynie do zakresu problematyki rodzinnej. Przed wyborami parlamentarnymi w 2011 roku w ten sposób zaprezentowało się Prawo i Sprawiedliwość. Prawo i Sprawiedliwość W programie wyborczym Prawa i Sprawiedliwości, który został opublikowany 18 lipca 2011 roku, można znaleźć wiele propozycji związanych z poprawą sytuacji polskich kobiet 4. Wszystkie są częścią polityki rodzinnej, gdyż, jak wskazuje partia, polska rodzina przeżywa kryzys. Coraz gorzej spełnia swoje podstawowe funkcje. Przestaje być miejscem, w którym się wychowujemy, uspołeczniamy i stajemy wrażliwi moralnie. Przeważająca część polskich rodzin potrzebuje wsparcia. Pomoc musi być skierowana zwłaszcza do rodzin wielodzietnych, w których najczęściej pracuje tylko jedno z rodziców. Prawo i Sprawiedliwość proponuje nowoczesną politykę rodzinną nastawioną na poprawę jakości życia i bezpieczeństwa ekonomicznego rodzin, na tworzenie przyjaznego klimatu dla rodzicielstwa, na budowanie kultury życia. Aby nakłady państwa na rodzinę, w tym na wspieranie rodzin wielodzietnych, w których wychowuje się jedna trzecia polskich dzieci, a których sytuacja jest najtrudniejsza, osiągnęły średni poziom w Unii Europejskiej, będziemy je sukcesywnie zwiększać. Prawo i Sprawiedliwość fundamentów silnej rodziny upatruje w wartościach chrześcijańskich, dlatego zdecydowanie opowiada się przeciwko aborcji i wykorzystywaniu w badaniach naukowych komórek macierzystych. Jednym z rozwiązań wspierających rodziny wielodzietne miałaby być karta rodziny wielodzietnej, czyli dokument wydawany przez gminy rodzinom, które wychowują co najmniej trójkę dzieci. Dokument uprawniałby do zniżek w środkach komunikacji, kinach, teatrach, muzeach i obiektach sportowych. Prawo i Sprawiedliwość podpisuje się również pod postulatem rozszerzenia katalogu produktów emerytalnych w systemie kapitałowym, dodając do dożywotniej emerytury kapitałowej także tak zwaną emeryturę małżeńską. Pomysł takiej emerytury bardzo spodobał się tej partii, w programie Prawa i Sprawiedliwości można bowiem przeczytać: [...] uważamy, że jest to rozwiązanie potrzebne, bo pozwala zabezpieczyć finansowo niepracujące kobiety, które poświęciły się wychowaniu dzieci. Aby w większym stopniu zabezpieczyć niepracujące- 4 Polska nowoczesna. Polska solidarna. Polska bezpieczna. Program Prawa i Sprawiedliwości 2011, Warszawa [dostęp: 28 listopada 2011 roku]. Partie o kobietach 7

9 go małżonka, Prawo i Sprawiedliwość proponuje wprowadzenie w pierwszym filarze systemu emerytalnego traktowanie kapitału w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych jako majątku wspólnego małżonków. Partia uznaje to za rozwiązanie sprawiedliwe, gdyż małżonek pozostający w domu i poświęcający się wychowaniu dziecka ułatwia drugiemu małżonkowi rozwój zawodowy. Naród rozwija się przez rodzinę. Fundament silnej moralnie rodziny upatrujemy w wartościach chrześcijańskich, które tworzą podstawy aksjologiczne naszego kręgu kulturowego. (z programu Prawa i Sprawiedliwości) Prawo i Sprawiedliwość uważa także, że obecność matki przy dziecku w pierwszych miesiącach życia jest niezbędna do właściwego rozwoju niemowlęcia, dlatego domaga się wprowadzenia zmian, dzięki którym urlop macierzyński byłby znacznie dłuższy i w całości obligatoryjny. W programie wyborczym partia nie porusza kwestii urlopów ojcowskich, nie dostrzega ponadto potrzeby wprowadzenia mechanizmów pozwalających matce i ojcu w równym stopniu wychowywać dziecko. Prawo i Sprawiedliwość postuluje jednak, aby publiczne przedszkola świadczyły opiekę nad dzieckiem bezpłatnie w pełnym wymiarze godzin, a zasady przyjmowania dzieci do takich przedszkoli były określone ustawowo. Wysokość dotacji na dziecko, które nie kwalifikuje się do całkowicie bezpłatnego przedszkola, powinna być zdaniem tego ugrupowania taka sama w przedszkolach publicznych i niepublicznych. Prawo i Sprawiedliwość opowiada się również za ograniczeniem prawnych rygorów funkcjonowania innych form edukacji przedszkolnej, jak mikroprzedszkola czy grupy edukacyjne. Partia ta jako jedyna przedstawiła wiele postulatów dotyczących infrastruktury przyjaznej osobom z dziećmi, proponując tworzenie w miejscach publicznych przewijaków, punktów do karmienia dzieci oraz miejsc parkingowych dla osób z małymi dziećmi. Dodatkowo Prawo i Sprawiedliwość chce wprowadzenia w punktach usługowych pierwszeństwa dla osób z małymi dziećmi i kobiet ciężarnych. Partia ta zwraca także uwagę na finansowe wsparcie rodziny, postulując opracowanie mechanizmów waloryzacji progów dochodowych świadczeń rodzinnych, zmianę sposobu określania kryterium dochodowego i stopniowe zwiększenie kwoty świadczeń. Prawo i Sprawiedliwość chciałoby również wprowadzenia gwarancji pełnego finansowania ze środków publicznych szkoły rodzenia, znieczulenia okołoporodowego i porodu rodzinnego. Podsumowanie W obszernym programie wyborczym Prawa i Sprawiedliwości kobietom poświęcono dużo miejsca. Wszystkie propozycje związane z sytuacją kobiet w Polsce dotyczą jednak rodziny i ról, które tradycyjnie odgrywają w niej kobiety. Pewne rozwiązania są traktowane jak wynagrodzenie za poświęcenie się rodzi- 8 Marta Gałązka

10 nie, na przykład tak zwana emerytura małżeńska. W tym miejscu warto jednak wspomnieć, że emerytura małżeńska miałaby dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn, ale Prawo i Sprawiedliwość nie wspomina o mężczyznach poświęcających się rodzinie. Partia nie prezentuje także rozwiązań, które pozwoliłyby ojcom i matkom w równym stopniu opiekować się dziećmi, ale postuluje wprowadzenie wielu zmian korzystnych dla matek i kobiet w ciąży. Wiele propozycji rzeczywiście w dużym stopniu może poprawić sytuację kobiet, między innymi wprowadzenie elastycznego czasu pracy, finansowanie znieczulenia okołoporodowego i szkoły rodzenia, tworzenie infrastruktury przyjaznej macierzyństwu. Partia nie dostrzega jednak problemów kobiet niezwiązanych ze sferą rodzinną i nie kieruje do kobiet szerszej oferty politycznej. Polityka rodzinna finansowanie przez państwo szkoły rodzenia, znieczulenia okołoporodowego, porodu rodzinnego, wydłużenie urlopu macierzyńskiego, zwiększenie zasiłków, bezpłatna opieka przedszkolna świadczona w pełnym wymiarze godzin, rozwój innych form edukacji przedszkolnej, zrównanie dotacji przyznawanych na dziecko w przedszkolach publicznych i niepublicznych, elastyczny czas pracy dla kobiet karmiących, możliwość wykonywania przez matkę części pracy w domu. Wybrane postulaty programu wyborczego Prawa i Sprawiedliwości dotyczące kobiet Źródło: Opracowanie własne. Polityka równościowa Brak postulatów Partie wspominające o kobietach w wymiarze polityki rodzinnej i polityki zatrudnienia Do trzeciej grupy zaliczono partie polityczne, które w programie wyborczym nie poświęcają kobietom osobnego miejsca, ale wspominają o nich przy okazji prezentowania postulatów dotyczących problematyki rodzinnej i problematyki zatrudnienia. Przed wyborami parlamentarnymi w 2011 roku w ten sposób zaprezentowała się Platforma Obywatelska. Platforma Obywatelska Platforma Obywatelska w programie wyborczym przedstawiła zarówno swoje dokonania z poprzedniej kadencji, jak i propozycje zmian w prawie dotyczącym sytuacji kobiet 5. Niniejsza analiza będzie dotyczyć tej drugiej kwe- 5 Następny krok. Razem. Program wyborczy 2011, Platforma Obywatelska, Warszawa [dostęp: 28 listopada 2011 roku]. Partie o kobietach 9

11 stii. Postulaty zaprezentowane przez Platformę Obywatelską były głównie związane ze sferą rodzinną, jedynie w zakresie zatrudnienia przedstawiono propozycje mające na celu równouprawnienie kobiet i mężczyzn. Platforma Obywatelska opowiada się za aktywną polityką rodzinną, gdyż jest to inwestycja w przyszłość i element zaawansowanej wspólnoty narodowej. Działania w tym obszarze muszą być niezwykle kompleksowe i wzajemnie się uzupełniające, by wspierając np. młodych ludzi w transferze edukacja rynek pracy, nie stracić dla rynku pracy doświadczenia i kompetencji starszego pokolenia. Polityka rodzinna ma być jednocześnie polityką solidarności pokoleń, czyli nastawioną na poprawę sytuacji demograficznej, wzrost zatrudnienia, wsparcie w sytuacjach kryzysowych i eliminowanie różnych deficytów. Aktywna polityka na rzecz rodziny dzieci, osób młodych, seniorów to inwestycja w przyszłość i element zaawansowanej wspólnoty narodowej. Działania w tym obszarze muszą być niezwykle kompleksowe i wzajemnie się uzupełniające, by wspierając np. młodych ludzi w transferze edukacja rynek pracy, nie stracić dla rynku pracy doświadczenia i kompetencji starszego pokolenia. (z programu Platformy Obywatelskiej) Platforma Obywatelska chce wspierać wzrost dzietności przez znaczne zwiększenie ulgi rodzinnej na trzecie i kolejne dziecko, refundację przez państwo znieczulenia okołoporodowego i porodu rodzinnego oraz zmianę zasad finansowania kosztów szkoły rodzenia. Partia ta zdaje sobie sprawę, że wielu rodziców ma znaczne trudności z pogodzeniem pracy zawodowej z opieką nad dziećmi, dlatego liczne propozycje tego ugrupowania dotyczą opieki przedszkolnej. Platforma Obywatelska nadal chce tworzyć miejsca dla dzieci w żłobkach i przedszkolach oraz obiecuje, że wysokość dotacji na dziecko uczęszczające do niepublicznego przedszkola będzie takie samo jak na dziecko w placówce publicznej. Platforma Obywatelska domaga się wprowadzenia przepisów, które nałożą na przedszkola obowiązek funkcjonowania od godziny 6.00 do przez cały rok, a także stworzenia na każdej uczelni punktu przedszkolnego. Chce ponadto zwiększyć dostępność kolei dla kobiet w ciąży i osób podróżujących z dziećmi. Jedyne niezwiązane z polityką rodzinną postulaty dotyczące kobiet skupiają się na kwestiach rynku pracy. Platforma Obywatelska zamierza doprowadzić do wzrostu aktywności zawodowej kobiet w wieku od dwudziestu pięciu do pięćdziesięciu lat (nie określa jednak, w jaki sposób cel ten miałby być osiągnięty). Dodatkowo partia ta obiecuje, że wprowadzi przepisy gwarantujące kobietom zrównanie płac z mężczyznami za tę samą pracę ( równa płaca za równą płacę ), ale nie wskazuje, jakie konkretne działania należałoby podjąć w tym zakresie. 10 Marta Gałązka

12 Podsumowanie Program wyborczy Platformy Obywatelskiej nie zawiera wielu propozycji zmian sytuacji kobiet w Polsce, skupia się bowiem głównie na mechanizmach zachęcających Polaków do posiadania dzieci, choć mimo planów prowadzenia aktywnej polityki rodzinnej nie prezentuje licznych postulatów mających poprawić sytuację rodzin w Polsce. Poza kwestiami związanymi z rynkiem pracy Platforma Obywatelska nie przedstawia żadnych mechanizmów prowadzących do realnego równouprawnienia kobiet i mężczyzn. Ugrupowanie to milczy również w sprawie in vitro, świadomego macierzyństwa, partnerstwa w rodzinie czy udziału kobiet w życiu publicznym. Polityka rodzinna zwiększenie ulgi na trzecie i kolejne dziecko, finansowanie przez państwo znieczulenia okołoporodowego i porodu rodzinnego, zmiana zasad finansowania szkoły rodzenia, tworzenie nowych miejsc w przedszkolach i żłobkach, zrównanie wysokości dotacji na dziecko w przedszkolach publicznych i niepublicznych, wydłużenie czasu pracy przedszkoli i zwiększenie ich dostępności także w okresie wakacyjnym. Wybrane postulaty programu wyborczego Platformy Obywatelskiej dotyczące kobiet Źródło: Opracowanie własne. Polityka równościowa zwiększenie aktywności zawodowej kobiet, równa płaca za równą pracę. Partie poświęcające kobietom osobne miejsce w programach wyborczych Do czwartej grupy zaliczono partie polityczne, które stosują kategorię płci w tworzeniu programu politycznego, czyli proponują rozwiązania nie tylko uniwersalne (dotyczące wszystkich obywateli), ale także skierowane jedynie do kobiet. Ugrupowania te propagują rozwiązania z zakresu zarówno polityki rodzinnej, jak i polityki równościowej. Przed wyborami parlamentarnymi w 2011 roku w ten sposób zaprezentowały się dwie partie: Ruch Poparcia Palikota i Sojusz Lewicy Demokratycznej. Ruch Palikota Ruch Palikota przedstawił swój program wyborczy krótki, ale treściwy dość nietypowo, gdyż w formie prezentacji multimedialnej 6. Poruszono w nim kwestie związane z sytuacją kobiet na rynku pracy i ich obecnością w życiu 6 Nowoczesne państwo. Program Ruchu Poparcia Palikota, Warszawa wiadomosci/prezentacja-program-ruchu-palikota [dostęp: 2 grudnia 2011 roku]. Partie o kobietach 11

13 publicznym oraz z macierzyństwem. Poszczególne zagadnienia zaprezentowano na osobnych slajdach: Antykoncepcja, aborcja, in vitro, Przepełnione żłobki i przedszkola, Problemy kobiet, Świadome macierzyństwo, Powszechna dostępność do żłobków i przedszkoli, Rozwój demograficzny. Mamy najbardziej restrykcyjną ustawę aborcyjną w Europie. Antykoncepcja i in vitro nie są wspierane przez państwo. W szkołach brak edukacji seksualnej jako przedmiotu obowiązkowego, tak ważnej dla świadomości seksualnej młodzieży. Jest to głównie wina uległości państwa wobec Kościoła. (z programu Ruchu Palikota) Ruch Palikota zwrócił uwagę, że jedynie 2,6% dzieci korzysta ze żłobków, a 70% dzieci w wieku od trzech do sześciu lat przebywa w przedszkolach, mimo to wciąż jest za mało tych placówek. Partii Janusza Palikota nie podoba się także brak ustawy ułatwiającej matkom wychowującym dzieci kontynuowanie pracy zawodowej. Ugrupowanie to postuluje wprowadzenie kilku praw wspierających rodzinę (na przykład prowadzenie polityki powszechnej dostępności do żłobków i przedszkoli, zwolnienie kobiety i mężczyzny mających co najmniej trójkę dzieci na dziesięć lat z płacenia podatku dochodowego), ale jednocześnie podkreśla, jak ważne jest świadome macierzyństwo. W związku z tym domaga się liberalizacji ustawy aborcyjnej, wprowadzenia darmowego dostępu do środków antykoncepcyjnych i refundowania przez państwo metody in vitro. Ruch Palikota proponuje ponadto prowadzenie w szkołach edukacji seksualnej jako przedmiotu obowiązkowego. Ruch Palikota wyraża również niezadowolenie, że kobiety pracujące na tych samych stanowiskach co mężczyźni zarabiają mniej, dlatego proponuje wprowadzenie ulg dla pracodawców, którzy pozwalają matkom wychowującym dziecko na pracę w domu. Ugrupowanie to opowiada się także za zwiększeniem obecności kobiet w życiu publicznym i postuluje zastąpienie trzydziestopięcioprocentowych kwot na listach wyborczych parytetem płci. Podsumowanie Z analizy programu Ruchu Palikota wyraźnie wynika, że ugrupowanie to przywiązuje dużą wagę do kwestii równości praw oraz szans kobiet i mężczyzn, postuluje bowiem wprowadzenie nie tylko rozwiązań ułatwiającym kobietom godzenie macierzyństwa z pracą zawodową, ale także mechanizmów upowszechniających partnerstwo kobiet i mężczyzn. Uznając, że kobieta ma prawo do świadomego macierzyństwa, Ruch Palikota propaguje edukację seksualną, aborcję i antykoncepcję. 12 Marta Gałązka

14 Polityka rodzinna powszechna dostępność żłobków i przedszkoli, refundowanie przez państwo metody in vitro, zwolnienie na dziesięć lat z płacenia podatku dochodowego kobiety i mężczyzny, którzy mają co najmniej troje dzieci. Wybrane postulaty programu wyborczego Ruchu Palikota dotyczące kobiet Źródło: Opracowanie własne. Polityka równościowa wprowadzenie parytetu płci na listach wyborczych, ulgi dla pracodawców zatrudniających matki pracujące w domu, liberalizacja ustawy aborcyjnej, darmowy dostęp do środków antykoncepcyjnych, edukacja seksualna jako przedmiot obowiązkowy w szkołach. Sojusz Lewicy Demokratycznej Problematyka kobiet zajmuje znaczną część programu wyborczego Sojuszu Lewicy Demokratycznej, zatytułowanego Jutro bez obaw. Program dla Polski 7. Tematowi równości płci poświęcono osobny paragraf Równość płci i walka z dyskryminacją. Dużo miejsca w programie tej partii zajmują również kwestie dotyczące rynku pracy, zdrowia (w tym zdrowia reprodukcyjnego), macierzyństwa i rodziny, finansów oraz udziału kobiet w polityce. Państwo utwierdza tradycyjny podział ról, funkcję kobiety sprowadzając głównie do macierzyństwa i prac domowych. Kobiety nadal, w znacznie większym stopniu niż mężczyźni, poświęcają się opiece nad dziećmi i innymi wymagającymi opieki członkami rodziny. (z programu Sojuszu Lewicy Demokratycznej) W obszarze związanym z sytuacją kobiet na rynku pracy Sojusz Lewicy Demokratycznej dostrzega wiele problemów. Mimo wprowadzenia (za rządów lewicy) zakazu dyskryminacji ze względu na płeć, partia ta uważa, że sytuacja kobiet nie uległa poprawie, a kryzys ekonomiczny jeszcze tylko ją pogorszył. Kobiety choć przeciętnie mają lepsze wykształcenie niż mężczyźni częściej pozostają długotrwale bezrobotne, przez co otrzymują niższe świadczenia emerytalne (wciąż zarabiają też około 20% mniej niż mężczyźni). Wpływa to niekorzystnie na poziom życia nie tylko ich, ale także tak zwanych rodzin niepełnych (blisko 85% rodzin z jednym rodzicem to matki samotnie wychowujące dzieci), i utrwala zjawisko feminizacji ubóstwa. Sojusz Lewicy Demokratycznej propaguje partnerstwo w rodzinie, chcąc, aby kobiety nie musiały wybierać między macierzyństwem a pracą zawodową. Według tej partii, tygodniowy pełnopłatny urlop dla mężczyzn jest niewystar- 7 Jutro bez obaw. Program dla Polski, Sojusz Lewicy Demokratycznej, Warszawa program/jutro_bez_obaw_-_program_sld.htm [dostęp: 28 listopada 2011 roku]. Partie o kobietach 13

15 czający. W programie wyborczym Sojuszu Lewicy Demokratycznej podkreśla się również konieczność prowadzenia polityki powszechnego dostępu do żłobków i przedszkoli, gdyż nie tylko stanowi to fundament przyszłego rozwoju, ale także pozwala kobiecie podjąć pracę zarobkową. Zdaniem tej partii, kobiety nie mogą być dyskryminowane na rynku pracy, powinny ponadto zwiększyć swój udział w życiu publicznym. Sojusz Lewicy Demokratycznej postulował wprowadzenie parytetu płci na listach wyborczych, zauważając, że przyjęcie trzydziestopięcioprocentowych kwot na listach wyborczych nie tylko nie zwiększy liczby kobiet w sejmie, ale wobec braku mechanizmów wspierających, na przykład warunku obecności kobiet w pierwszej trójce na liście może nawet doprowadzić do jej zmniejszenia (wyniki wyborów parlamentarnych z 2011 roku pokazały, że wprowadzenie kwot na listach wyborczych zwiększyło jedynie o 4% reprezentację kobiet w izbie niższej parlamentu). Sojusz Lewicy Demokratycznej proponuje wzmocnienie obecnych i wdrożenie nowych mechanizmów zapewniających wyrównanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, w tym skuteczniejsze zwalczanie dyskryminacji płacowej między innymi wprowadzenie corocznego monitoringu równości płac, propagowanie pracodawców stosujących mechanizmy antydyskryminacyjne, zwłaszcza wobec kobiet powracających z urlopów macierzyńskich i kobiet w wieku przedemerytalnym, opracowanie systemu zachęt służących podejmowaniu przez kobiety decyzji o wydłużeniu aktywności zawodowej (jednym ze sposobów miałoby być ustanowienie przepisów, które gwarantowałyby kobietom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych bezpieczeństwo zatrudnienia na wypadek ciąży). W programie wyborczym Sojuszu Lewicy Demokratycznej znalazły się również propozycje mechanizmów wspierających kobietę, aby nie musiała ona wybierać między macierzyństwem a pracą zawodową. Propagując partnerstwo w rodzinie, partia ta postuluje wprowadzenie systemu zachęt dla mężczyzn do angażowania się w wychowanie i opiekę nad dziećmi (na przykład tak zwane miesiące ojcowskie czy zapewnienie dodatkowego miesiąca urlopu macierzyńskiego, będącego swoistą nagrodą za wykorzystanie części urlopu przez ojca), opowiada się także za uruchomieniem Narodowego Programu Budowy Przedszkoli, dzięki któremu zwiększyłby się dostęp do tych placówek, zwłaszcza na wsi i w małych miejscowościach. Kolejne propozycje dotyczą zmian w funkcjonowaniu przedszkoli: objęcie opieki przedszkolnej subwencją oświatową, ustalenie maksymalnego pułapu odpłatności za opiekę nad dzieckiem, ulgi podatkowe dla firm zakładających przedszkola i żłobki. Ponadto Sojusz Lewicy Demokratycznej postuluje wprowadzenie kilku rozwiązań poprawiających sytuację emerytalną kobiet: umożliwienie osobom z długim stażem pracy (kobiety trzydzieści pięć lat, mężczyźni czterdzieści lat) przechodzenia na emeryturę bez względu na wiek, podniesienie wysokości składki emerytalnej opłacanej z budżetu za osoby przebywające na urlopach 14 Marta Gałązka

16 macierzyńskich i wychowawczych, zaliczenie urlopów wychowawczych jako okresów składkowych w systemie emerytalnym, stopniowe zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn. Według Sojuszu Lewicy Demokratycznej, państwo powinno wspierać rodzinę, dlatego partia ta opowiada się za zniesieniem (lub przynajmniej podwyższeniem) kryterium dochodowego uprawniającego do skorzystania z zasiłku wychowawczego, zmianą formuły becikowego w taki sposób, aby pomoc w większym stopniu trafiała do rodzin gorzej sytuowanych, zwiększeniem świadczenia pielęgnacyjnego w wypadku rezygnacji z pracy osoby, która opiekuje się dzieckiem niepełnosprawnym, wprowadzeniem nowych świadczeń socjalnych dla rodzin z dziećmi, które ze względu na niskie dochody lub ich brak nie korzystają z rodzinnej ulgi podatkowej. Państwo zdaniem Sojuszu Lewicy Demokratycznej nie powinno traktować pomocy rodzinie jedynie jako wsparcia finansowego. Ugrupowanie to domaga się więc między innymi opieki nad kobietami w ciąży i tuż po urodzeniu dziecka (bezpłatne znieczulenie przy porodzie, bezpłatny dostęp do wszystkich również niestandardowych badań zalecanych przez lekarza, upowszechnianie szkoleń dla przyszłych rodziców, łatwiejszy dostęp wszystkich rodziców do pomocy ze strony pielęgniarek i położnych środowiskowych). Dbając o bezpieczeństwo kobiet, partia postuluje także przyjęcie konwencji w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej 8 oraz deklaruje wspieranie organizacji pozarządowych, które prowadzą pomoc prawną i psychologiczną dla ofiar przemocy w rodzinie. Ponieważ wielu Polaków ma problem z płodnością, Sojusz Lewicy Demokratycznej postuluje zapewnienie finansowania ze środków publicznych procedur zapłodnienia in vitro, opowiada się także za świadomym macierzyństwem, upowszechnianiem antykoncepcji, liberalizacją ustawy aborcyjnej oraz prowadzeniem w szkołach publicznych wszystkich szczebli edukacji seksualnej. Podsumowanie Sojusz Lewicy Demokratycznej jako jedna z niewielu polskich partii politycznych poświęciła kobietom osobne miejsce w programie wyborczym, poruszając kwestie związane nie tylko z rodziną, ale także z rynkiem pracy, obecnością w życiu publicznym, zdrowiem i świadomym macierzyństwem. Z analizy programu wyborczego Sojuszu Lewicy Demokratycznej wynika, że partia ta chce realizować i politykę prorodzinną, i politykę równościową, propagującą partnerstwo kobiet i mężczyzn, postuluje bowiem wprowadzanie mechanizmów pozwalających rodzicom w równym stopniu opiekować się dzieckiem i jednocześnie kontynuować pracę zawodową. Sojuszowi Lewicy 8 Konwencja Rady Europy w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej [dostęp: 2 grudnia 2011 roku]. Partie o kobietach 15

17 Demokratycznej bliska jest idea świadomego macierzyństwa, dlatego domaga się liberalizacji ustawy aborcyjnej, upowszechniania antykoncepcji i prowadzenia edukacji seksualnej w szkołach. Jednocześnie ugrupowanie to opowiada się za wdrażaniem rozwiązań wspierających rodzinę zmian w prawie dotyczącym urlopów macierzyńskich, ulg podatkowych i dostępu do przedszkoli oraz refundacji zapłodnienia in vitro. Sojusz Lewicy Demokratycznej, chcąc dbać o zdrowie kobiet, zwłaszcza kobiet w ciąży, domaga się bezpłatnego dostępu do różnych świadczeń medycznych i upowszechniania szkoleń dla przyszłych rodziców. Jako jedna z niewielu partii zwraca także uwagę na niewielką obecność kobiet w życiu publicznym, co chce zmienić, lansując wprowadzenie mechanizmów zwiększających szanse kobiet na zdobycie mandatu poselskiego. Wybrane postulaty programu wyborczego Sojuszu Lewicy Demokratycznej dotyczące kobiet Źródło: Opracowanie własne. Polityka rodzinna upowszechnienie szkoleń dla przyszłych rodziców, bezpłatne znieczulenie przy porodzie, badania i pomoc pielęgniarska, przyspieszenie wypłacania zasiłków macierzyńskich dla samozatrudnionych kobiet, zmiana wysokości zasiłków rodzinnych, zniesienie lub podwyższenie progu uprawniającego do korzystania z zasiłków wychowawczych, uruchomienie Narodowego Programu Budowy Przedszkoli, objęcie opieki przedszkolnej subwencją oświatową, ustalenie maksymalnego pułapu odpłatności za opiekę nad dzieckiem, ulgi podatkowe dla firm zakładających przedszkola i żłobki, zmiana sposobu finansowania przedszkoli, wspieranie tworzenia sieci przedszkoli przyzakładowych i rodzinnych, zapewnienie finansowania ze środków publicznych procedur zapłodnienia in vitro, wprowadzenie świadczeń socjalnych dla rodzin, które nie mogą skorzystać z ulgi podatkowej, modyfikacja podatkowej ulgi prorodzinnej. Polityka równościowa mechanizmy wspierające zwiększenie obecności kobiet w życiu publicznym, realne równouprawnienie kobiet na rynku pracy, zwalczanie dyskryminacji płacowej, zachęty dla kobiet do wydłużania aktywności zawodowej, monitoring pracodawców, wprowadzenie przepisów gwarantujących kobietom bezpieczeństwo zatrudnienia na wypadek ciąży, dostęp do wszystkich metod planowania rodziny i szeroko pojętego zdrowia reprodukcyjnego, upowszechnianie antykoncepcji, prowadzenie edukacji seksualnej w szkołach publicznych wszystkich szczebli. 16 Marta Gałązka

18 Wnioski Większość partii politycznych zasiadających obecnie w polskim parlamencie podjęła w programach wyborczych problematykę kobiecą. Jedynie Polskie Stronnictwo Ludowe nie zaprezentowało żadnych postulatów dotyczących kobiet, umieszczając w programie tylko propozycję objęcia jak największej liczby dzieci opieką przedszkolną (jest to jednak pomysł skierowany zarówno do kobiet, jak i do mężczyzn). Prawo i Sprawiedliwość zaprezentowało wiele postulatów, których wprowadzenie mogłoby trochę poprawić sytuację kobiet w Polsce, wszystkie propozycje były jednak związane ze sferą rodzinną i z ułatwieniami mającymi pomóc kobiecie realizować się jako matka. Platforma Obywatelska w programie wyborczym wspomniała o kobietach przy okazji prezentowania postulatów z zakresu polityki rodzinnej i polityki zatrudnienia. Ruch Palikota i Sojusz Lewicy Demokratycznej podkreślały w dokumentach programowych konieczność zapewnienia równości szans i praw obu płci są to partie propagujące partnerstwo kobiet i mężczyzn, opowiadające się za świadomym macierzyństwem, zwiększeniem obecności kobiet w życiu publicznym, a także niedyskryminowaniem kobiet na rynku pracy (dodatkowo Sojusz Lewicy Demokratycznej proponuje wiele udogodnień socjalnych dla kobiet). Znaczna część postulatów ujętych w programach wyborczych miała charakter autorski dla poszczególnych partii, choć wiele pomysłów przypominało propozycje podnoszone w partyjnych materiałach programowych z 1993 czy 1997 roku. Pokazuje to, jak trudno jest wprowadzić niektóre mechanizmy poprawiające sytuację kobiet w Polsce. Pojawiło się jednak kilka rozwiązań wspólnych dla kilku ugrupowań. Wszystkie badane partie polityczne uznały, że należy zwiększać liczbę miejsc dla dzieci w żłobkach i przedszkolach, Platforma Obywatelska, Ruch Palikota i Sojusz Lewicy Demokratycznej chcą wprowadzić mechanizmy gwarantujące równą płacę za równą pracę, z kolei Platforma Obywatelska, Prawo i Sprawiedliwość oraz Sojusz Lewicy Demokratycznej opowiadają się za finansowaniem szkoły rodzenia, znieczulenia okołoporodowego i porodu rodzinnego (postulaty te mają więc największe szanse na realizację w obecnym układzie sił politycznych w parlamencie). Partie o kobietach 17

19 Tabela 1. Propozycje z zakresu polityki równościowej w programach wyborczych polskich partii politycznych Źródło: Opracowanie własne. Przestrzeń publiczna Rynek pracy Świadome macierzyństwo Platforma Obywatelska wprowadzenie przepisów gwarantujących kobietom równą płacę za równą pracę, podniesienie aktywności zawodowej kobiet w wieku od dwudziestu pięciu do pięćdziesięciu lat Prawo i Ruch Palikota Sprawiedliwość wprowadzenie parytetu płci na listach wyborczych elastyczny czas ulgi dla pracodawcy zatrudnia- pracy dla kobiet karmiących, możliwość wykonywacującą w domu jącego matkę prania części pracy w domu liberalizacja ustawy aborcyjnej, darmowy dostęp do środków antykoncepcyjnych, edukacja seksualna jako przedmiot obowiązkowy w szkołach Polskie Stronnictwo Ludowe Sojusz Lewicy Demokratycznej mechanizmy wspierające zwiększanie udziału kobiet w życiu politycznym (na przykład warunek obecności kobiet w pierwszej trójce na liście, parytet płci) wyrównanie szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, zwalczanie dyskryminacji płacowej, zachęty dla kobiet do wydłużania aktywności zawodowej, monitoring pracodawców, wprowadzenie przepisów gwarantujących kobietom bezpieczeństwo zatrudnienia na wypadek ciąży dostęp do wszystkich metod planowania rodziny i szeroko pojętego zdrowia reprodukcyjnego, upowszechnianie antykoncepcji, prowadzenie edukacji seksualnej w szkołach publicznych wszystkich szczebli 18 Marta Gałązka

20 Ciąża i poród Urlopy i zasiłki Żłobki, przedszkola, nianie przyspieszenie wypłacania zasiłków macierzyńskich dla samozatrudnionych kobiet, zmiany w wysokości zasiłków rodzinnych, zniesienie lub podwyższenie progu uprawniającego do korzystania z zasiłków wychowawczych uruchomienie Narodowego Programu Budowy Przedszkoli, objęcie opieki przedszkolnej subwencją oświatową, ustalenie maksymalnego pułapu odpłatności za opiekę nad dzieckiem, ulgi podatkowe dla firm zakładających przedszkola i żłobki, zmiana sposobu finansowania przedszkoli, wspieranie tworzenia sieci przedszkoli przyzakładowych i rodzinnych Zapłodnienie in vitro Infrastruktura przyjazna macierzyństwu Ulgi podatkowe Becikowe Platforma Obywatelska zmiana zasad finansowania szkoły rodzenia, pomoc państwa w pokryciu kosztów znieczulenia okołoporodowego i porodu rodzinnego zwiększenie liczby miejsc dla dzieci w żłobkach i przedszkolach, wysokość dotacji na dziecko taka sama w przedszkolach publicznych i niepublicznych, dłuższy czas funkcjonowania przedszkoli i zlikwidowanie przerwy wakacyjnej, punkty przedszkolne na każdej uczelni zwiększenie dostępności kolei dla kobiet w ciąży i osób podróżujących z dziećmi wprowadzenie ulgi rodzinnej na trzecie i kolejne dziecko (od 2014 roku) Prawo i Sprawiedliwość gwarancja pełnego finansowania ze środków publicznych szkoły rodzenia, znieczulenia okołoporodowego i porodu rodzinnego wydłużenie urlopu macierzyńskiego i ustanowienie go w całości obligatoryjnym, zmiany w wysokości zasiłków rodzinnych bezpłatna opieka w przedszkolach publicznych świadczona w pełnym wymiarze godzin, wysokość dotacji na dziecko taka sama w przedszkolach publicznych i niepublicznych, ograniczenie prawnych rygorów funkcjonowania innych form edukacji przedszkolnej (mikroprzedszkola, grupy edukacyjne) Ruch Palikota prowadzenie polityki powszechnego dostępu do żłobków i przedszkoli refundowanie przez państwo metody in vitro tworzenie w miejscach publicznych przewijaków i punktów do karmienia dzieci, miejsca parkingowe dla osób z małymi dziećmi zwolnienie na dziesięć lat z płacenia podatku dochodowego kobiety i mężczyzny, którzy mają co najmniej troje dzieci Polskie Stronnictwo Ludowe zwiększenie liczby dzieci korzystających z systemu edukacji przedszkolnej, małe przedszkola i punkty przedszkolne Sojusz Lewicy Demokratycznej upowszechnienie szkoleń dla przyszłych rodziców, bezpłatne znieczulenie przy porodzie, bezpłatny dostęp do badań zalecanych przez lekarza, łatwy dostęp do pomocy pielęgniarek zapewnienie finansowania ze środków publicznych procedur zapłodnienia in vitro wprowadzenie świadczeń socjalnych dla rodzin, które nie mogą skorzystać z ulgi podatkowej, modyfikacja podatkowej ulgi prorodzinnej zmiana formuły becikowego aby pomoc w większym stopniu trafiała do gorzej sytuowanych rodzin Tabela 2. Propozycje z zakresu polityki rodzinnej w programach wyborczych polskich partii politycznych Źródło: Opracowanie własne. Partie o kobietach 19

21 Marta Gałązka studentka politologii na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, badaczka w Programie Prawa i Instytucji Demokratycznych Instytutu Spraw Publicznych. 20 Marta Gałązka