ŹRÓDŁA I STANOWIENIE PRAWA UE

Transkrypt

1 Wstęp do prawa europejskiego Prawo wieczorowe, 2. Rok, r.a. 2016/17 Dr Anna Czaplińska ŹRÓDŁA I STANOWIENIE PRAWA UE 1.1. Prawo pierwotne 1. System źródeł prawa UE Pochodzi od państw członkowskich, moc wiążąca opiera się na ich wspólnej zgodzie, tylko przez nie może być zmienione. Określa cele, strukturę i zasady funkcjonowania Unii ma charakter konstytucyjny, stanowi podstawę prawną istnienia i funkcjonowania UE. Może określać prawa i obowiązki jednostek (skutek bezpośredni) Hierarchicznie wyższe od prawa pochodnego (wtórnego): - normy prawa pierwotnego określają kompetencje do stanowienia aktów prawa wtórnego - akty prawa wtórnego muszą być zgodne z prawem pierwotnym (możliwość kontroli przez ETS). Prymat (pierwszeństwo) w stosunku do prawa krajowego. ETS dokonuje wykładni prawa pierwotnego (wyłączna kompetencja ETS), ale nie może kontrolować jego legalności Traktaty Umowy międzynarodowe zawarte przez państwa członkowskie tworzące Wspólnoty Europejskie i Unię Europejską, określające ich strukturę i zasady funkcjonowania oraz dotyczące przyjęcia nowych członków. Integralną część traktatów stanowią też protokoły i aneksy; akt końcowy i deklaracje dołączane do traktatów, a niewiążące prawnie, mają znaczenie dla interpretacji traktatów. Możliwy skutek bezpośredni postanowień traktatów, zarówno wertykalny, jak i horyzontalny. a) Traktaty założycielskie - T paryski 1951 r. Europejska Wspólnota Węgla i Stali (zaw. na 50 lat, 1

2 wygasł w 2001 r., dorobek EWWiS i jej zadania przejęła WE) - T rzymskie i Konwencja dotycząca pewnych instytucji wspólnych dla Wspólnot Europejskich 1957 r. Europejska Wspólnota Gospodarcza, Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM) - T z Maastricht 1992 r. Unia Europejska, EWG Wspólnota Europejska b) Traktaty zmieniające (reformujące) - T o fuzji instytucji 1965 r. - Jednolity Akt Europejski (JAE) 1986 r. - T z Maastricht 1992 r. - T amsterdamski 1997 r. - T nicejski 2001 r. - T lizboński 2007 r. TUE, TFUE c) Traktaty akcesyjne (przyjęcie nowych członków) art. 49 TUE TL po raz pierwszy reguluje procedurę wystąpienia P-CZ z UE art. 50 TUE: zawarcie umowy o wystąpieniu między UE a występującym P-CZ czy to prawo pierwotne? Stanowienie prawa pierwotnego: procedury zmiany traktatów zwykłą i uproszczone - reguluje art. 48 TUE; w ramach każdej z tych procedur do zmiany potrzeba zgody wszystkich państw członkowskich. Artykuł 48 (dawny artykuł 48 TUE) 1. Traktaty mogą być zmieniane zgodnie ze zwykłą procedurą zmiany. Mogą być też zmieniane zgodnie z uproszczonymi procedurami zmiany. Zwykła procedura zmiany 2. Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą przedkładać Radzie propozycje zmiany Traktatów. Propozycje te mogą mieć na celu, między innymi, rozszerzenie lub ograniczenie kompetencji przyznanych Unii w Traktatach. Propozycje te są przekazywane przez Radę Radzie Europejskiej oraz notyfikowane parlamentom narodowym. 3. Jeżeli Rada Europejska, po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją, podejmie zwykłą większością decyzję, w której opowie się za rozpatrzeniem proponowanych zmian, przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje konwent złożony z przedstawicieli parlamentów narodowych, szefów państw lub rządów Państw Członkowskich, Parlamentu Europejskiego i Komisji. W przypadku zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej konsultowany jest również Europejski Bank Centralny. Konwent rozpatruje propozycje zmian i przyjmuje, w drodze konsensusu, zalecenie dla Konferencji przedstawicieli rządów Państw Członkowskich przewidzianej w ustępie 4. 2

3 Rada Europejska może zwykłą większością, po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, podjąć decyzję o nie zwoływaniu konwentu, jeżeli zakres proponowanych zmian nie uzasadnia jego zwołania. W takim przypadku Rada Europejska określa mandat Konferencji przedstawicieli rządów Państw Członkowskich. 4. Konferencję przedstawicieli rządów Państw Członkowskich zwołuje przewodniczący Rady w celu uchwalenia za wspólnym porozumieniem zmian, jakie mają zostać dokonane w Traktatach. Zmiany wchodzą w życie po ich ratyfikowaniu przez wszystkie Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. 5. Jeżeli po upływie dwóch lat od podpisania traktatu zmieniającego Traktaty, został on ratyfikowany przez cztery piąte Państw Członkowskich i gdy jedno lub więcej Państw Członkowskich napotkało trudności w postępowaniu ratyfikacyjnym, sprawę kieruje się do Rady Europejskiej. Uproszczone procedury zmiany 6. Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą przedkładać Radzie Europejskiej propozycje dotyczące zmiany wszystkich lub części postanowień części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, dotyczących wewnętrznych polityk i działań Unii. Rada Europejska może przyjąć decyzję zmieniającą wszystkie lub część postanowień części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Rada Europejska stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją oraz z Europejskim Bankiem Centralnym w przypadkach zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej. Decyzja ta wchodzi w życie dopiero po jej zatwierdzeniu przez Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi. Decyzja, o której mowa w akapicie drugim, nie może zwiększyć kompetencji przyznanych Unii w Traktatach. 7. Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej lub tytuł V niniejszego Traktatu przewiduje, że Rada stanowi jednomyślnie w danej dziedzinie lub w danym przypadku, Rada Europejska może przyjąć decyzję upoważniającą Radę do stanowienia większością kwalifikowaną w tej dziedzinie lub w tym przypadku. Niniejszego akapitu nie stosuje się do decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe lub obronne. Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje, że akty ustawodawcze przyjmowane są przez Radę zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, Rada Europejska może przyjąć decyzję zezwalającą na przyjęcie takich aktów zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą. Wszelkie inicjatywy podejmowane przez Radę Europejską na podstawie akapitu pierwszego lub drugiego są przekazywane parlamentom narodowym. W przypadku gdy parlament narodowy notyfikuje swój sprzeciw w terminie sześciu miesięcy od takiego przekazania, decyzja, o której mowa w akapicie pierwszym lub drugim, 3

4 nie zostaje przyjęta. W przypadku braku sprzeciwu Rada Europejska może przyjąć taką decyzję. W celu przyjęcia decyzji, o których mowa w akapicie pierwszym lub drugim, Rada Europejska stanowi jednomyślnie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, wyrażonej przez większość członków wchodzących w jego skład Akty organiczne (konstytucyjne) Rady lub Rady Europejskiej Specjalna procedura: Rada UE lub Rada Europejska przyjmuje akt (niekiedy udział PE) a następnie zaleca jego przyjęcie P-CZ zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi (np. ratyfikacja). Akt wchodzi w życie po przyjęciu przez P-CZ. Przyjmowane zawsze na podstawie konkretnego przepisu traktatów: - art. 25 TFUE - akty Rady w celu uzupełnienia praw obywateli Unii - art. 223 ust. 1 TFUE (d. art. 190 ust. 4 TWE) - decyzja Rady dotycząca bezpośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego - art. 311 TFUE (d. art. 269 TWE) - decyzja Rady o zasobach własnych - art. 218 ust. 8 TFUE - decyzja Rady dotycząca związania umową o przystąpieniu Unii do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka - art. 262 TFUE - decyzja Rady dotycząca przyznania właściwości Trybunałowi Sprawiedliwości UE w odniesieniu do sporów dotyczących europejskich tytułów prawnych w dziedzinie własności intelektualnej - art. 42 ust. 2 TUE - decyzja Rady Europejskiej o stworzeniu wspólnej obrony - art. 48 ust. 6 TUE - decyzja Rady Europejskiej dotycząca uproszczonej zmiany części trzeciej TFUE Ogólne zasady prawa Szczególne źródło prawa, złożony charakter. Mogą być niepisane lub wyraźnie zawarte w postanowieniach traktatów, czasem może dojść do kodyfikacji wcześniej niepisanej zasady. Pewne ogólne, fundamentalne normy, na których opiera się porządek prawny. Służą wypełnianiu luk w prawie, interpretacji innych norm prawa UE, ocenie legalności aktów instytucji i organów UE oraz państw członkowskich wykonujących zobowiązania unijne. Źródła: - traktaty wywodzone przez ETS z litery i ducha traktatów, czasem wyraźnie zawarte w przepisach - porządki prawne państw członkowskich: mogą to być zasady wspólne 4

5 porządkom prawnym ( wspólne tradycje konstytucyjne ) P-CZ, mogą też być wywodzone z porządku konkretnego państwa - prawo międzynarodowe. Przykłady: zasada niedyskryminacji, zasada proporcjonalności, zasada pewności prawa i zakaz retroakcji, ochrona uprawnionego oczekiwania, prawa podstawowe Prawo pochodne (wtórne) Stanowione przez instytucje unijne na podstawie kompetencji zawartych w prawie pierwotnym akt musi zawsze wskazywać swoją podstawę prawną. Prawo pierwotne określa kompetencję Unii ratione materiae oraz sposób, w jaki ma ona być wykonana: instytucję, formę aktu, procedurę prawodawczą. Wybór formy aktu prawnego, obowiązek uzasadnienia Artykuł 296 (dawny artykuł 253 TWE) Jeżeli Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu, instytucje dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma w danym przypadku zostać przyjęty, w poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności. Akty prawne są uzasadniane i odnoszą się do propozycji, inicjatyw, zaleceń, wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach. Rozpatrując projekt aktu ustawodawczego, Parlament Europejski i Rada powstrzymują się od przyjmowania aktów nieprzewidzianych przez procedurę ustawodawczą obowiązującą w danej dziedzinie. Kontrola legalności aktów prawa wtórnego przez ETS: - w procedurze skargi na nieważność aktu art. 263 TFUE (d. art. 230 TWE) - w procedurze pytania prejudycjalnego pytanie o ważność aktu zadawane przez sąd krajowy art. 267 TFUE (d. art. 234 TWE) - Stwierdzenie niezgodności aktu prawa wtórnego z prawem pierwotnym stanowi podstawę dla uznania tego aktu za nieważny i tym samym bezskuteczny od początku. Trybunał może jednak uznać pewne skutki aktu, o którego nieważności orzekł, jeśli uzna to za niezbędne (np. dla ochrony praw jednostek) art. 264 TFUE (d. art. 231 TWE). Prymat (pierwszeństwo) w stosunku do prawa krajowego Może określać prawa i obowiązki jednostek (skutek bezpośredni) 5

6 Umowy międzynarodowe Unii (wzmianka) Przed TL: - wyraźne kompetencje szczególne do zawarcia umów w pewnych dziedzinach - doktryna ERTA sprawa 22/70 Komisja p. Radzie (ERTA): jeśli Wspólnoty mają kompetencję regulacyjną w danej dziedzinie wewnątrz WE, to mają ją także w stosunkach zewnętrznych ( równoległa kompetencja zewnętrzna) TL: kodyfikacja doktryny ERTA art. 216 TFUE, poza tym inne szczególne podstawy rozsiane w traktatach, np. art. 207 TFUE, (d. art. 133 TWE, wspólna polityka handlowa), art. 217 TFUE (d. art. 310 TWE, umowy stowarzyszeniowe), art. 219 TFUE (d. art. 111 ust. 1-3 i 5, umowy dotyczące kursu wymiany euro), art. 37 TUE (d. art. 24 TUE, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa) Procedura zawierania art. 218 TFUE Umowy UE wiążą instytucje UE i P-CZ, ich postanowienia mogą także mieć skutek bezpośredni tworzyć prawa i obowiązki dla jednostek W hierarchii źródeł prawa UE wyżej od pozostałych aktów prawa wtórnego, które muszą być z nimi zgodne. Muszą być zgodne z prawem pierwotnym kontrola ETS: - prewencyjna w ramach procedury z art. z art. 218 ust. 11 TFUE - następcza poprzez podważenie legalności decyzji o związaniu UE umową (art. 263 lub 267 TFUE). Specjalna kategoria umowy mieszane: kiedy nie da się rozgraniczyć kompetencji UE i P-CZ, stronami takiej umowy z tym samym partnerem/-ami są i UE, i P-CZ (P-CZ przyjmują taką umowę zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, co nie ma miejsca w przypadku zwykłych umów UE) np. Konwencja NZ o prawie morza z 10 grudnia 1982 r Akty ustawodawcze Klasyfikacja wprowadzona TL art. 289 TFUE: Artykuł Zwykła procedura ustawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę na wniosek Komisji. Procedurę tę określa artykuł W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach przyjęcie rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez Parlament Europejski z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego stanowi specjalną procedurę ustawodawczą. 3. Akty prawne przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej stanowią akty ustawodawcze. ( ) 6

7 O kwalifikacji aktu jako ustawodawczego decyduje przyjęcie go w zwykłej lub specjalnej procedurze ustawodawczej: w procedurze uczestniczą PE i Rada, inicjatywa prawodawcza Komisja, wyjątkowo, kiedy traktaty to przewidują P-CZ, PE, EBC, EBI, ETS. Forma aktu: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja akty prawnie wiążące (zob. pkt 1.2.4). Określają istotne elementy danej dziedziny (a contrario z art. 290 ust. 1 TFUE). Wymagają uzasadnienia (art. 296 TFUE) i publikacji w Dz. Urz. UE (art. 297 ust. 1 TFUE Podlegają kontroli parlamentów krajowych co do zgodności z zasadą pomocniczości Akty nieustawodawcze Forma aktu: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja prawnie wiążące; możliwe też inne formy a) Akty delegowane art. 290 TFUE Artykuł Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego. Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu ustawodawczego. 2. Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach ustawodawczych i mogą być następujące: a) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień; b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy. Do celów litery a) i b) Parlament Europejski stanowi większością głosów wchodzących w jego skład członków, a Rada większością kwalifikowaną. 3. W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik delegowane albo delegowana. Akt delegowany: akt Komisji, ma zasięg ogólny, reguluje nieistotne elementy danej dziedziny, uzupełnia lub zmienia niektóre, inne niż istotne postanowienia delegującego aktu ustawodawczego, musi być zgodny z aktem delegującym (kontrola legalności przez 7

8 ETS). Akt delegujący (ustawodawczy) określa cele, treść, zakres, czas trwania delegowanych uprawnień oraz warunki przekazania. Mechanizm zabezpieczający przed przekroczeniem delegowanych kompetencji. b) Akty wykonawcze art. 291 TFUE Artykuł Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii. 2. Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach określonych w artykułach 24 i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie. 3. Do celów ustępu 2 Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez Państwa Członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję. 4. W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik wykonawcze albo wykonawcza. Akt wykonawczy: akt Komisji albo Rady (uzasadnione wypadki i art. 24 i 26 TUE, tj. WPZiB) Określa jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów UE zarówno ustawodawczych jak i nieustawodawczych (np. aktów WPZiB). Kontrola wykonywania kompetencji przez Komisję Rozporządzenie PE i R (UE) 182/2011 z 16 lutego 2011 r. ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję. Akt wykonawczy musi być zgodny z aktem podstawowym (kontrola legalności ETS) 8

9 Formy aktów prawnych 1) Akty wymienione w art. 288 TFUE (d. art. 249 TWE) Podstawowy katalog form aktów prawnych UE. Brak hierarchicznych zależności między poszczególnymi formami aktów, decyduje treść, ewentualnie ustawodawczy czy nieustawodawczy charakter. Obejmuje akty wiążące i niewiążące, nie ma charakteru zamkniętego Artykuł 288 (dawny artykuł 249 TWE, jd. 189 TEWG) W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich. Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów. Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej. a) Rozporządzenie Służy ujednolicaniu prawa: w P-CZ w tym samym czasie obowiązuje ta sama regulacja prawna. Zasięg ogólny akt powszechnie obowiązujący, charakter generalny i abstrakcyjny: wiąże wszystkich, których potencjalnie dotyczy (instytucje UE, władze krajowe, jednostki). Wiąże w całości od chwili wejścia w życie obowiązuje we wszystkich P-CZ, staje się częścią ich porządku prawnego: - nie może być przez P-CZ zmieniane ani uzupełniane - zastępuje regulację prawa krajowego, P traci kompetencje prawodawcze odnośnie do spraw uregulowanych rozporządzeniem. Bezpośrednio stosowane : - co do zasady nie podlega transpozycji do porządku wewnętrznego za pomocą krajowych środków prawnych; wyjątkowo transpozycja jest dopuszczalna, gdy samo rozporządzenie wymaga środków wykonawczych w prawie krajowym (np. Rozp. 797/85 definicja rolnika prowadzącego działalność rolniczą jako główną działalność zawodową szczegółowe warunki pozostawione do regulacji P-CZ, sprawa C-403/98 Azienda 9

10 Agricola Monte Arcosu Srl) - wszystkie organy krajowe mają obowiązek bezpośredniego stosowania rozporządzeń - może tworzyć prawa i obowiązki dla jednostek skutek bezpośredni. Dla pełnej skuteczności wymaga publikacji w Dz.Urz. UE - sprawa C-161/06 Skoma Lux nie można stosować przeciwko spółce rozporządzenia, 2454/93 opublikowanego w j. czeskim tylko w wersji nieoficjalnej w internecie - sprawa C-345/06 Gottfried Heinrich nie można stosować wobec jednostki nieopublikowanego załącznika do rozporządzenia zawierającego szczegółową listę przedmiotów zakazanych na pokładzie samolotu. Wchodzi w życie w dacie w nim określonej lub 20 dni od publikacji w Dzienniku Urzędowym UE. b) Dyrektywa Służy harmonizacji (zbliżaniu) prawa w P-CZ. Skierowana do państw członkowskich; jeśli do wszystkich musi być opublikowana w Dz.Urz. UE, jeśli nie do wszystkich wystarczy notyfikacja P- adresatom. Wiąże tylko państwa (prawa i obowiązki). Określa cel, który ma zostać osiągnięty, państwa członkowskie mają swobodę wyboru formy i środków osiągnięcia tego celu dyrektywa wymaga transpozycji (implementacji) do prawa krajowego: - terminowa transpozycja to podstawowy obowiązek państwa wynikający z istoty dyrektywy, ma charakter bezwzględny, P-Cz nie mogą się od niego uchylić - zakres swobody pozostawionej państwu bywa zróżnicowany, w zależności od konkretnej dyrektywy (niektóre są bardzo szczegółowe, inne ustanawiają tylko minimalne wymogi lub ramy regulacji krajowej) - wszystkie organy krajowe mają obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności dyrektywie. Dyrektywa określa 2 terminy: - termin wejścia w życie wskazany w samej dyrektywie lub 20 dni od daty publikacji albo notyfikacji adresatowi - termin implementacji data, do której P-CZ mają przyjąć środki dla wykonania dyrektywy, zwykle 1-4 lata od daty wejścia w życie - w okresie implementacji P-CZ mają obowiązek powstrzymania się od wszelkich działań mogących poważnie zagrozić realizacji celu dyrektywy. Jeśli dyrektywa zostaje prawidłowo implementowana, stosuje się prawo krajowe 10

11 przyjęte w tym celu. Jeśli implementacja nie została przeprowadzona prawidłowo istnieje możliwość powołania się na samą dyrektywę możliwe różne warianty (skutek bezpośredni, pośredni, odpowiedzialność odszkodowawcza zob. CZ. II). c) Decyzja Wiążący akt prawny, o charakterze konkretnym. TL określa 2 rodzaje decyzji: 1. Decyzje niewskazujące adresata - charakter konkretny, ale nie indywidualny: wywiera skutki wobec wszystkich, których potencjalnie może dotyczyć zasięg ogólny? - publikacja w Dz.Urz. UE - skutki zależą od treści, możliwy skutek bezpośredni. 2. Decyzje wskazujące adresata - charakter indywidualny i konkretny podobnie do krajowych decyzji administracyjnych - adresatem mogą być: instytucje unijne, państwa członkowskie (jedno, kilka, wszystkie), jednostki - wiążąca w całości w stosunku do adresata, może ustanawiać dla niego prawa lub obowiązki, nie ma swobody co do sposobu jej wykonania - decyzja skierowana do P-CZ - możliwe powołanie przez jednostkę przeciwko P, nie przeciwko innej jednostce. d) Zalecenie Akt niewiążący, przyjmowany przez Radę, Komisję lub Europejski Bank Centralny. Przyjęcie może wynikać wyraźnie z przepisów traktatów (np. art. 60 TFUE d. art. 53 TWE). TL po raz pierwszy reguluje kwestie proceduralne dot. przyjmowania zaleceń art. 292 TFUE Artykuł 292 Rada przyjmuje zalecenia. Rada stanowi na wniosek Komisji we wszystkich przypadkach, gdy Traktaty przewidują przyjmowanie aktów przez Radę na wniosek Komisji. Rada stanowi jednomyślnie w dziedzinach, w których jednomyślność wymagana jest do przyjęcia aktu Unii. Komisja, a w szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach również Europejski Bank Centralny, przyjmują zalecenia. 11

12 Skutek zalecenia sprawa C- 322/88 Grimaldi [Zalecenia] nie mogą być (...) uważane za nieposiadające skutku prawnego. ( ) [S]ądy krajowe są zobowiązane do wzięcia pod uwagę zaleceń w celu rozstrzygnięcia sporów im przedstawionych, w szczególności gdy rzucają one światło na interpretację środków krajowych przyjętych w celu implementowania ich lub gdy mają na celu uzupełnienie wiążących postanowień Wspólnoty. e) Opinia Akt niewiążący, wyraża stanowisko Unii lub poszczególnych instytucji w określonej sprawie. Mogą się z nim wiązać pewne skutki prawne np. opinia PE w ramach specjalnych procedur ustawodawczych. 2) Inne akty a) Porozumienia międzyinstytucjonalne Mogą być wyraźnie przewidziane w traktatach, służą regulacji współpracy między instytucjami i organami UE, możliwy (wskazany?) charakter wiążący Artykuł 295 TFUE Parlament Europejski, Rada i Komisja konsultują się wzajemnie oraz za wspólnym porozumieniem ustalają warunki współpracy. W tym celu mogą one, w poszanowaniu Traktatów, zawierać porozumienia międzyinstytucjonalne, które mogą mieć charakter wiążący. Artykuł 17 TUE 1. Komisja ( ) Podejmuje inicjatywy w zakresie rocznego i wieloletniego programowania Unii w celu osiągnięcia porozumień międzyinstytucjonalnych. b) Akty nienazwane (sui generis) Wszelkie inne akty przyjmowane przez instytucje i organy UE, o różnych nazwach: uchwały, deklaracje, wyjaśnienia, wytyczne, obwieszczenia, komunikaty, zawiadomienia, memoranda, kodeksy postępowania, sprawozdania, plany, programy, podręczniki (manuals), itp. Czasem przepisy traktatów wyraźnie przewidują wydanie określonych aktów tego rodzaju. Skutki prawne konkretnego aktu zależą od jego treści mogą być prawnie wiążące, jeśli wywołują skutki wobec osób trzecich mogą podlegać kontroli legalności przez ETS 12

13 - sprawa C-410/09 Polska Telefonia Cyfrowa sp. z o.o. p. Prezesowi UOKiK skutek wytycznych Komisji Artykuł 58 Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej powinien być interpretowany w ten sposób, że ów przepis nie sprzeciwia się temu, aby krajowy organ regulacyjny mógł powoływać się na wytyczne Komisji dotyczące analizy rynku i oceny znacznej pozycji rynkowej w zastosowaniu wspólnotowych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej w decyzji, na mocy której organ ten nakłada na operatora usług łączności elektronicznej określone obowiązki regulacyjne, pomimo tego, że wytyczne te nie zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w języku państwa członkowskiego, którego dotyczy sprawa, nawet gdy język ten jest językiem urzędowym Unii Akty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (wzmianka) Akty w zakresie działań zewnętrznych Unii Tytuł V TUE, art Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa: - określana i realizowana przez Radę Europejską i Radę stanowiące jednomyślnie, chyba że Traktaty stanowią inaczej - wyklucza się przyjmowanie aktów ustawodawczych - wykonuje ją Wysoki Przedstawiciel Unii oraz P-CZ - TSUE nie ma jurysdykcji, z wyjątkiem kontroli przestrzegania art. 40 TUE i kontroli legalności decyzji przewidujących środki wobec osób fizycznych art. 275 TFUE: Artykuł 275 TFUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w zakresie postanowień dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ani w zakresie aktów przyjętych na ich podstawie. Trybunał jest jednak właściwy w zakresie kontroli przestrzegania artykułu 40 Traktatu o Unii Europejskiej oraz orzekania w sprawie skarg wniesionych na warunkach przewidzianych w artykule 263 akapit czwarty niniejszego Traktatu, dotyczących kontroli legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych przyjętych przez Radę na podstawie tytułu V rozdział 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Artykuł 40 TUE Realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa nie narusza stosowania procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach 13

14 do wykonywania kompetencji Unii, o których mowa w artykułach 3 6 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Realizacja polityk, o których mowa w tych artykułach, nie narusza także stosowania procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach do wykonywania kompetencji Unii na podstawie niniejszego rozdziału. Akty WPZiB: - decyzje RE - decyzje Rady - umowy międzynarodowe - instrumenty nieformalne (np. wytyczne). Przyjęte przed 1 grudnia 2009 r. wspólne stanowiska, wspólne działania, umowy międzynarodowe i in. nadal wiążą - art. 9 Protokołu nr 36 do TL w sprawie postanowień przejściowych Akty przyjęte przed TL w ramach dawnego III filaru UE (wzmianka) Protokół nr 36 do TL w sprawie postanowień przejściowych Artykuł 9 Skutki prawne aktów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przyjętych na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony zostają utrzymane do czasu uchylenia, unieważnienia lub zmiany tych aktów w zastosowaniu Traktatów. To samo dotyczy konwencji zawartych między Państwami Członkowskimi na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej. Artykuł Jako środek przejściowy i w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie współpracy policyjnej i współpracy sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony, w dniu wejścia w życie tego Traktatu instytucje dysponują następującymi uprawnieniami: uprawnienia przyznane Komisji na mocy artykułu 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nie mają zastosowania, a uprawnienia przyznane Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej na mocy tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej w wersji tego Traktatu obowiązującej przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony pozostają niezmienione, także w przypadku gdy zostały one uznane zgodnie z artykułem 35 ustęp 2 wspomnianego Traktatu o Unii Europejskiej. 2. Zmiana aktu prawnego, o którym mowa w ustępie 1, pociąga za sobą stosowanie w odniesieniu do tego zmienionego aktu prawnego i względem Państw Członkowskich, do których taki zmieniony akt ma zastosowanie uprawnień instytucji wspomniane w tym ustępie zgodnie z Traktatami. 14

15 3. W każdym przypadku środek przejściowy, o którym mowa w ustępie 1, przestaje obowiązywać pięć lat po dacie wejścia w życie Traktatu z Lizbony. ( ) Akty prawne dawnego III filaru - wspólne stanowiska ustalają sposób postępowania UE w danej sprawie, - decyzje ramowe środek harmonizacji prawa krajowego państw członkowskich, - decyzje - umowy międzynarodowe państw członkowskich (konwencje) - umowy międzynarodowe UE (na podstawie d. art. 24 w zw. z d. art. 38 TUE) Akty powiązane z prawem UE (wzmianka) a) Akty przedstawicieli państw członkowskich zebranych w Radzie Nie są prawem Unii sensu stricto, ale wchodzą do acquis communautaire. O ich klasyfikacji i skutkach prawnych rozstrzyga prawo międzynarodowe np. umowa międzynarodowa zawarta w formie uproszczonej, wiążący charakter. P-CZ decyduje o procedurze wewnętrznej właściwej dla ich przyjęcia. Ich przyjęcie może być przewidziane w przepisach traktatów, np. art. 253 i 254 TFUE sędziowie ETS i Sądu są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich - Decyzja przedstawicieli rządów państw członkowskich Unii Europejskiej z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie mianowania sędziów Sądu (2010/400/UE). b) Umowy zawarte na podstawie d. art. 293 TWE Wiążą P-CZ, nowe P-CZ nie jest automatycznie nimi związane. Nie są prawem Unii sensu stricto, ale wchodzą do acquis communautaire, stanowią formę harmonizacji prawa krajowego. Mogą wychodzić poza ramy Traktatów, ale muszą być z nim zgodne, nie mogą zmieniać istniejącego prawa Unii (sprawa 33/64 Torfwerk). Możliwa jurysdykcja ETS na podstawie klauzul zawartych w samych umowach. Np. Konwencja brukselska o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych z 1968 r. (zastąpiona rozporządzeniem nr 44/2001), Konwencja o wzajemnym uznawaniu spółek i osób prawnych z 1968 r., Konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 r., Konwencja arbitrażowa o unikaniu podwójnego opodatkowania w przypadku korekty zysków powiązanych przedsiębiorstw z 1990 r. 15

16 2. Procedury stanowienia prawa pochodnego UE 2.1. Procedury ustawodawcze Inicjatywa legislacyjna zasada: Komisja, art. 17 ust. 2 TUE: Artykuł 17 ( ) 2. O ile Traktaty nie stanowią inaczej, akty ustawodawcze Unii mogą zostać przyjęte wyłącznie na wniosek Komisji. Pozostałe akty są przyjmowane na wniosek Komisji, jeżeli Traktaty tak stanowią. PE i Rada mają prawo domagać się od Komisji przedłożenia propozycji aktów, które uznają za niezbędne dla realizacji celów Unii (art. 225 i 241 TFUE). Inicjatywa legislacyjna wyjątki: grupa P-CZ, PE, EBC, ETS, EBI, Wysoki Przedstawiciel UE (WPZiB), obywatele UE (???) Artykuł 289 ( ) 4. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach akty ustawodawcze mogą być przyjmowane z inicjatywy grupy Państw Członkowskich lub Parlamentu Europejskiego, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Artykuł 11 TUE 4. Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga aktu prawnego Unii. Procedury i warunki wymagane w celu przedstawienia takiej inicjatywy określane są zgodnie z artykułem 24 akapit pierwszy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 16

17 Zasady ogólne Artykuł 293 (dawny artykuł 250 TWE) 1. Jeżeli na mocy Traktatów Rada stanowi na wniosek Komisji, może ona zmienić ten wniosek wyłącznie jednomyślnie, z wyjątkiem przypadków, o których mowa w artykule 294 ustępy 10 i 13, artykułach 310, 312, 314 oraz w artykule 315 akapit drugi. 2. Dopóki Rada nie podjęła działań, Komisja może zmienić swój projekt w każdej chwili w toku procedur prowadzących do przyjęcia aktu Unii. a) Zwykła procedura ustawodawcza art. 294 TFUE Dawna procedura współdecydowania (art. 251 TWE). PE i Rada są współlegislatorami ich pozycja jest równorzędna Artykuł W przypadku gdy w Traktatach czyni się odwołanie do zwykłej procedury ustawodawczej w celu przyjęcia aktu, stosowana jest następująca procedura. 2. Komisja przedstawia projekt Parlamentowi Europejskiemu i Radzie. Pierwsze czytanie 3. Parlament Europejski uchwala stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Radzie. 4. Jeżeli Rada zatwierdzi stanowisko Parlamentu Europejskiego, projektowany akt zostaje przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Parlamentu Europejskiego. 5. Jeżeli Rada nie zatwierdzi stanowiska Parlamentu Europejskiego, przyjmuje własne stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Parlamentowi Europejskiemu. 6. Rada informuje w pełni Parlament Europejski o powodach, które doprowadziły ją do przyjęcia jej stanowiska w pierwszym czytaniu. Komisja informuje w pełni Parlament Europejski o swoim stanowisku. Drugie czytanie 7. Jeżeli w terminie trzech miesięcy od tego przekazania Parlament Europejski: a) zatwierdzi stanowisko Rady w pierwszym czytaniu lub nie wypowie się, dany akt uważa się za przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Rady; b) odrzuci, większością głosów wchodzących w jego skład członków, stanowisko Rady w pierwszym czytaniu, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty; c) zaproponuje większością głosów wchodzących w jego skład członków poprawki do stanowiska Rady w pierwszym czytaniu, zmieniony w ten sposób tekst jest przekazywany Radzie i Komisji, która wydaje opinię w przedmiocie tych poprawek. 8. Jeżeli w terminie trzech miesięcy od otrzymania poprawek Parlamentu 17

18 Europejskiego Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną: a) przyjmie wszystkie te poprawki, dany akt uważa się za przyjęty; b) nie przyjmie wszystkich poprawek, przewodniczący Rady w porozumieniu z przewodniczącym Parlamentu Europejskiego zwołuje komitet pojednawczy w terminie sześciu tygodni. 9. Rada stanowi jednomyślnie w sprawie poprawek, które stały się przedmiotem negatywnej opinii Komisji. Procedura pojednawcza 10. Komitet pojednawczy, w którego skład wchodzą członkowie Rady lub ich przedstawiciele oraz taka sama liczba członków reprezentujących Parlament Europejski, ma za zadanie doprowadzić do porozumienia w sprawie wspólnego projektu większością kwalifikowaną członków Rady lub ich przedstawicieli oraz większością głosów członków reprezentujących Parlament Europejski, w terminie sześciu tygodni od jego zwołania, na podstawie stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady w drugim czytaniu. 11. Komisja uczestniczy w pracach komitetu pojednawczego i podejmuje wszelkie niezbędne inicjatywy na rzecz zbliżenia stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady. 12. Jeżeli w terminie sześciu tygodni od jego zwołania komitet pojednawczy nie zatwierdzi wspólnego projektu, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty. Trzecie czytanie 13. Jeżeli w tym terminie komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt, Parlament Europejski i Rada dysponują terminem sześciu tygodni od tego zatwierdzenia na przyjęcie danego aktu zgodnie z tym projektem, przy czym Parlament Europejski stanowi większością oddanych głosów, a Rada większością kwalifikowaną. Jeżeli nie uczynią tego, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty. 14. Terminy trzech miesięcy i sześciu tygodni, o których mowa w niniejszym artykule, są przedłużane najwyżej, odpowiednio, o miesiąc i o dwa tygodnie, z inicjatywy Parlamentu Europejskiego lub Rady. Postanowienia szczególne 15. Jeżeli, w przypadkach przewidzianych w Traktatach, akt ustawodawczy jest poddany zwykłej procedurze ustawodawczej z inicjatywy grupy Państw Członkowskich, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości, ustępu 2, ustępu 6 zdanie drugie oraz ustępu 9 nie stosuje się. W takich przypadkach Parlament Europejski i Rada przekazują Komisji projekt aktu oraz swoje stanowiska w pierwszym i drugim czytaniu. Parlament Europejski lub Rada mogą, w toku całej procedury, zwrócić się do Komisji o opinię, którą Komisja może wydać również z własnej inicjatywy. Może ona również, jeżeli uzna to za niezbędne, uczestniczyć w pracach komitetu pojednawczego zgodnie z ustępem

19 b) Specjalna procedura ustawodawcza Akt przyjmowany przez PE z udziałem Rady lub Radę z udziałem PE (art. 289 ust. 2 TFUE) Możliwe różne warianty, różne zasady głosowania, różny zakres działania uczestniczącej instytucji - jednomyślność / QMV w Radzie - zwykła większość w PE - opinia PE / Rady (konsultacja) - zgoda PE / Rady. Pozycja instytucji nie jest równorzędna, jedna jest głównym legislatorem, druga ma rolę pomocniczą. Np.: - szczególne kwestie dot. współpracy w sprawach cywilnych Artykuł 81 ( ) 3. Na zasadzie odstępstwa od ustępu 2, środki dotyczące prawa rodzinnego mające skutki transgraniczne są ustanawiane przez Radę stanowiącą zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą. Rada stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim. ( ) - Status członków PE Artykuł 223 ( ) 2. Parlament Europejski, stanowiąc w drodze rozporządzeń z własnej inicjatywy zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, po zasięgnięciu opinii Komisji i za zgodą Rady, określa status i ogólne warunki pełnienia funkcji przez jego członków. Wszelkie przepisy lub warunki dotyczące opodatkowania obecnych lub byłych członków wymagają jednomyślności Rady Stanowienie aktów nieustawodawczych W przypadku aktów delegowanych - Warunki ich stanowienia określa akt delegujący, - Mają zastosowanie także zasady procedur decyzyjnych obowiązujących w Komisji: 1) głosowanie na posiedzeniu najbardziej kontrowersyjne sprawy, do podjęcia decyzji potrzebna większość członków KE, kworum na posiedzeniu min. połowa członków KE; 2) procedura pisemna (obiegowa) projekt przekazany na piśmie wszystkim komisarzom, z wyznaczonym terminem do zgłoszenia zastrzeżeń lub zmian; każdy komisarz może wnieść w wyznaczonym terminie o zawieszenie procedury pisemnej 19

20 3) upoważnienie przez Komisję poszczególnych Komisarzy do przyjmowania określonych decyzji w imieniu Komisji 4) możliwość delegowania uprawnień do przyjmowania niektórych decyzji przez dyrektorów generalnych i szefów służb KE W przypadku aktów wykonawczych - Ogólne ramy proceduralne reguluje Rozporządzenie PE i R (UE) 182/2011 z 16 lutego 2011 r. ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję tzw. procedury komitologiczne: akty są przyjmowane przy udziale komitetów złożonych z przedstawicieli państw członkowskich (ekspertów w danej dziedzinie) i KE (ponad 250 komitetów) 1) procedura doradcza (niewiążąca opinia komitetu) 2) procedura sprawdzająca (opinie komitetu wiążące dla Komisji) - będą też miały zastosowanie zasady procedur decyzyjnych obowiązujących w Komisji albo w Radzie Podpisanie, publikacja i wejście w życie aktów prawa UE Artykuł Akty ustawodawcze przyjęte zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą są podpisywane przez przewodniczącego Parlamentu Europejskiego i przewodniczącego Rady. Akty ustawodawcze przyjęte zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą są podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła. Akty ustawodawcze są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wchodzą one w życie z dniem w nich określonym lub, w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji. 2. Akty o charakterze nieustawodawczym przyjęte w formie rozporządzeń, dyrektyw oraz decyzji, w przypadku gdy te ostatnie nie wskazują adresata, są podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła. Rozporządzenia, dyrektywy, które są skierowane do wszystkich Państw Członkowskich, jak również decyzje, które nie wskazują adresata, są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wchodzą one w życie z dniem w nich określonym lub, w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji. Inne dyrektywy, jak również decyzje, które wskazują adresata, są notyfikowane adresatom i stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją. 20