Wolność gospodarcza jako przesłanka podejmowania działalności gospodarczej

Transkrypt

1 Wolność gospodarcza jako przesłanka podejmowania działalności gospodarczej 1. Pojęcie wolności gospodarczej 1.1. Aktywność przejawianą w wielu formach i realizowaną w różnych sferach życia społecznego człowiek opiera na naturalnym, przypisanym mu podłożu jego bytu w postaci wolności osobistej. Z wolności osobistej człowieka czerpią powołane przez niego różnego rodzaju instytucje i organizacje gospodarcze, polityczne i prawne, których substratem jest zawsze człowiek (lub grupa ludzi) i majątek związany z człowiekiem. To wolność osobista umożliwia postępowanie zgodne z wolą danej jednostki, zajmowanie różnego rodzaju postaw i pełnienie wielu ról społecznych, gromadzenie majątku i dysponowanie nim, prezentowanie poglądów, dążenie do wytyczonych sobie celów 1. Wolność osobista człowieka nie może być jednak absolutyzowana ponieważ oznaczałoby to w efekcie zaprzeczenie wolności. Bezwzględna, niczym nie związana pełna wolność jednostki ludzkiej prowadziłaby bowiem do negacji wolności innych ludzi. Wolność o takim charakterze nie jest możliwa do realizacji w jakimkolwiek społeczeństwie, a więc wszędzie tam, gdzie występuje wielość powiązań międzyludzkich, a każdy z ludzi dąży do realizacji własnych atrybutów wolnościowych. Dla każdego człowieka granicą jego wolności jest sfera wolności innych ludzi, a zatem jak to zaznaczono trafnie w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. (art. 40) wolność polega na czynieniu tego wszystkiego, co nie szkodzi drugiemu. Jeśli zatem człowiek swoim zachowaniem zarówno czynnym jak i biernym nie wkracza w sferę wolności innych ludzi to jak należy rozumieć nie szkodzi innym, pozwalając tym samym innym ludziom zachowywać się w sposób zbliżony. Ustalenie granic wolności człowieka, jak i określenie które działania mogą szkodzić innym ludziom wiąże się z ocenami natury subiektywnej. Ujawniać się może przede wszystkim właściwa zresztą ludziom - postawa egocentryczna sprowadzająca się do przypisywania sobie przez danego człowieka większego obszaru 1 Zob. na ten temat B.Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2001, s. 425 i n.

2 wolnościowego niż ten, który dany człowiek skłonny byłby przypisać innym. Subiektywne wytyczenie granic wolności może łączyć się nadto z uświadamianiem przez człowieka istnienia wielorakich, skomplikowanych stosunków społecznych i wynikających z nich różnorodnych interesów, co rodzić może (choć nie musi) postawy prospołeczne : akceptujące samoograniczanie się Na tym tle dostrzegać trzeba rolę prawa i jego norm, które kategorię wolności starają się zobiektywizować poprzez choćby wytyczenie granic wolności. Dokonywane jest to przez wskazanie na zakazane z punktu widzenia prawa zachowania się ludzi. W konsekwencji wolność w aspekcie prawnym polega na czynieniu przez człowieka zasadniczo wszystkiego, oprócz tego, co jest zakazane przez normy prawne. Oprócz wskazania przez prawo zakazów postępowania przyjęte jest także czego przykładem jest polski system prawa określanie pozytywne sfer realizacji wolności człowieka. Czyni to Konstytucja RP wskazująca na wolności osobiste (art ), wolności polityczne (art.57-63) oraz wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne (art ). Z punktu widzenia materialnych podstaw egzystencji ludzkiej i zaspokajania najbardziej elementarnych potrzeb najistotniejsze wydają się wolności ekonomiczne do których Konstytucja zalicza wolność w zakresie własności i innych praw majątkowych, wolność dziedziczenia, a także wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy (art. 64 i 65). Nie znaczy to oczywiście, by można było deprecjonować pozostałe sfery wolnościowe, takie jak wolność twórczości, nauczania, badań, korzystania z dóbr kultury (art. 73), jednak, co trzeba zauważyć mają one związek z innymi potrzebami człowieka, jego samorealizacją i miejscem w strukturze społecznej. Wydaje się, że w ramach wolności ekonomicznych wymienionych przez Konstytucję wyodrębnić można tzw. wolność gospodarczą. Ma ona węższy niż wolności ekonomiczne zakres zarówno podmiotowy, jak i przedmiotowy ponieważ można ją odnosić wyłącznie do tych, którzy jako pomioty uczestniczą w działalności gospodarczej oraz wiązać z procesami tej działalności.

3 Wolność gospodarcza jest pojęciem zbiorczym obejmującym swoim zakresem szereg swobód odnoszących się zarówno do tych, którzy zmierzają podjąć działalność gospodarczą, jak i tych, którzy działalność taka już rozpoczęli 2. Wskazane swobody łączyć można zatem najpierw z podejmowaniem działalności gospodarczej, potem zaś z prowadzeniem tej działalności. W ramach podejmowania działalności gospodarczej wyróżnić można takie swobody jak: 1) swoboda wyboru przedmiotu działalności gospodarczej, 2) swoboda wyboru formy organizacyjnej działalności gospodarczej, 3) swoboda doboru środków majątkowych służących podjęciu działalności, 4) swoboda w kwestii podjęcia działalności gospodarczej osobiście lub przy wykorzystaniu pracowników najemnych, 5) swoboda wyboru siedziby podmiotu działalności gospodarczej. Z kolei prowadzenie działalności gospodarczej łączyć należy z następującymi swobodami: 1) swobodą w zakresie nabywania i zbywania towarów usług, 2) swobodą umów, 3) swobodą ustalania cen na własne towary lub usługi, 4) swobodą rywalizacji z innymi podmiotami działalności gospodarczej, 5) swobodą wyboru koncepcji i programu gospodarowania, 6) swobodą wyboru miejsca prowadzenia działalności, 7) swobodą w zakresie zorganizowania przedsiębiorstwa 3. Dla potrzeb niniejszego opracowania warto zwrócić uwagę przede wszystkim na swobody związane z podejmowaniem działalności gospodarczej. Na tym etapie określony podmiot, który po spełnieniu szeregu warunków stanie się przedsiębiorcą powinien potrafić zdefiniować swoją rolę i miejsce w sferze gospodarki, a następnie realizować przyjęte zamierzenia. Niejako na wstępie winien on wskazać na obszar 2 Na temat wolności gospodarczej zob. C.Kosikowski, Wolność gospodarcza w prawie polskim, Warszawa 1995, s. 22 i n. Koncepcje wolności gospodarczej prezentuje także M.Zdyb, Prawo działalności gospodarczej, Komentarz do ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Zakamycze 2000, s Por. M.Zdyb, op. cit., s : K.Pawłowicz, O wolności gospodarczej, w: Prawo i społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1990, s Autorka stwierdza, że na pojęcie wolności gospodarczej składa się: prawo własności, wolność osobista, wolność wyboru zajęcia i miejsca zamieszkania, prawo do przedsiębiorczości, prawo do różności wobec prawa, prawo do konkurencji, wolność umów.

4 gospodarki, w którym będzie występował jako przedsiębiorca i prowadził działalność gospodarczą. Chodzi zatem o określenie przedmiotu działalności gospodarczej. Jest to niezbędne po to, by można było złożyć spełniający wymogi formalne wniosek o wpis do ewidencji działalności gospodarczej lub do rejestru przedsiębiorców KRS. Nie wskazanie na przedmiot przyszłej działalności gospodarczej skutkuje nieuwzględnieniem wniosku o wpis i tym samym uniemożliwia to podjęcie działalności gospodarczej. Określenie przedmiotu jest zasadniczo swobodne, chociaż podmiot tej działalności powinien wskazać na taki rodzaj działalności, który uwzględniony w Polskiej Klasyfikacji Działalności i zgodnie z u.s.dz.g. zaliczony być może do działalności gospodarczej. Nadto co jest możliwe nie każdy zainteresowany daną działalnością gospodarczą będzie w stanie spełnić określone prawnie warunki podjęcia danej działalności. O występowaniu takich warunków informują przepisy u.s.dz.g. (art. 6 ust 1). Konieczne jest także wskazanie na formę organizacyjno-prawną podmiotu, który zamierza podjąć działalność gospodarczą. Swobodny wybór tej formy odbywa się jednak w ramach zamkniętego katalogu form wynikającego z przepisów prawa (np. przepisów Kodeksu spółek handlowych), a poza tym w całym szeregu przypadków przedmiot działalności gospodarczej wymusza zastosowanie określonej formy lub ogranicza wybór w tym względzie. Każdy, kto zamierza podjąć działalność gospodarczą ma nadto swobodę doboru środków majątkowych, które służyć będą prowadzeniu działalności. Zaangażowany może być tu zarówno majątek osobisty, jak i majątek osób trzecich (np. wspólników) lub środki pochodzące z pożyczki lub kredytu. Swobodny jest także dobór środków w zakresie formy ich występowania (środki pieniężne, przedmioty ruchome, nieruchomości, prawa) chociaż niejednokrotnie potrzeby doraźne związane z działalnością gospodarczą zmuszają do zgromadzenia przede wszystkim odpowiednich środków pieniężnych. W sferze swobodnej decyzji leży także kwestia osobistego prowadzenia działalności gospodarczej lub posłużenia się w tym celu odpowiednimi pracownikami, ewentualnie osobami współpracującymi. Decyzję tę należy podjąć jeszcze przed rozpoczęciem działalności, jako, że z przepisów prawa wynika, że na podmiocie

5 wpisanym do rejestru przedsiębiorców KRS lub do ewidencji działalności gospodarczej spoczywa obowiązek wystąpienia ze stosownym wnioskiem do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uwzględniającym każdego zatrudnionego, a także zgłoszenie liczby pracowników do właściwego urzędu statystycznego obsługującego REGON. Istotne jak również zasadniczo swobodne określenie siedziby podmiotu działalności gospodarczej. Siedziba wymaga wpisania jej do rejestru przedsiębiorców KRS i ewidencji działalności gospodarczej, a wskazanie na siedzibę powinno być dokonane z uwzględnieniem przepisów kodeksu cywilnego, z których wynika, że w odniesieniu do osoby fizycznej podmiotu działalności gospodarczej jest to miejsce zamieszkania, a w odniesieniu do osoby prawnej i jednostki organizacyjnej bez osobowości prawnej jeśli właściwa ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej siedzibą jest miejscowość, w której ma siedzibę organ zarządzający. Na tle wyżej wskazanych swobód związanych z podejmowaniem działalności gospodarczej należy skonstatować, że wyraźnie uwidoczniona została zarówno porządkująca, jak i ograniczająca rola prawa wobec scharakteryzowanych aspektów wolności gospodarczej, w konsekwencji czego wolność ta nie ma charakteru bezwzględnego. Zatem jak wcześniej zauważono jest to wolność, jednak w granicach wyznaczonych prawem. W literaturze zwraca się uwagę na okoliczność, że wolność gospodarcza ma trzy aspekty swego występowania, a mianowicie: ekonomiczny, polityczny i jurydyczny, które to należy interpretować łącznie 4. Wolność gospodarcza w aspekcie ekonomicznym jest warunkiem funkcjonowania gospodarki rynkowej. Nie można z niej czynić użytku zakładając jednocześnie ograniczenie funkcjonowania prawa popytu i podaży, prawa wartości oraz konkurencji. Ograniczanie naturalnych prawidłowości i mechanizmów gospodarczych prowadzi jednocześnie do ograniczenia wolności gospodarczej w tym w wskazanym aspekcie. Jednocześnie treści pozytywne wolności i zakres swobód wiążą się z wolnością polityczną, która niejednokrotnie wręcz warunkuje wolność ekonomiczną 5,choć 4 Tak C.Kosikowski, op. cit. s Pogląd taki prezentuje K.Pawłowicz, Prawo człowieka do swobodnej działalności gospodarczej, w: Prawo człowieka w społeczeństwie obywatelskim, red. A.Rzepliński, Warszawa 1994 r., s.69 i n.

6 można dostrzegać także zależność przeciwną, gdyż swobody w aspekcie gospodarczym (ekonomicznym) mogą stać się bazą dla ukształtowania się wolnościowego (demokratycznego) systemu politycznego. Decydujący jest jednak dla wolności gospodarczej jej aspekt prawny. To właśnie z norm prawa wynika jaki jest (lub powinien być) zakres wolności gospodarczej oraz jej treść. W tej kwestii zadaniem prawa jest stworzenie konstrukcji prawnej wolności gospodarczej poprzez wskazanie jej cech, granic, a także - co jest szczególnie - istotne oznaczenie przyczyn i sytuacji, w których możliwe jest ograniczanie wolności Wolność gospodarcza jako zasada prawna i prawo podmiotowe 2.1.Z systemu obowiązującego prawa wynika, iż ustawodawstwo odnosi się do kategorii wolności gospodarczej w sposób dwojaki. Po pierwsze wolność gospodarcza określana jest ogólnie jako element społecznej gospodarki rynkowej, przy czym bez odnoszenia się do jej cech pozytywnych wskazuje się na możliwość w zakresie ograniczania wolności. Po drugie treść i zakres wolności gospodarczej ujmowane są w ramach przepisów regulujących problem poszczególnych swobód w zakresie podejmowania, a następnie prowadzenia działalności gospodarczej. Sposób pierwszy znajduje odzwierciedlenie w przepisach Konstytucji RP, która w art. 20 stwierdza, że podstawą ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej jest społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Z kolei w art. 22 zaznacza się, że ograniczenie wolności gospodarowania może nastąpić tylko w drodze ustawy i tylko z uwagi na ważny interes publiczny. Określona została zatem zarówno forma ograniczania wolności gospodarczej, jak i przesłanki tego ograniczania. Drugi sposób odniesienia się do wolności gospodarczej wynika z przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, której art. 6 ust 1 wskazuje, że podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla 6 Na potrzebę taką zwraca uwagę K.Sobczak, Wolność gospodarcza w kręgu problemów konstytucyjnych, PUG 1996 nr 3.

7 każdego. Rozwinięcie tego stwierdzenia dokonane jest w ramach tejże ustawy, która określa warunki podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej i zarazem wytycza granice swobód w tym względzie. Dalsze uszczegółowienie swobód osób podejmujących i prowadzących działalność wynika z ustaw szczegółowych poświęconych różnym aspektom działalności gospodarczej, w tym swobodzie konkurencji Na tle analizy norm dotyczących wolności gospodarczej uprawniona wydaje się konstatacja, że wolność gospodarcza będąc konstrukcją prawną jest zarazem zasadą prawa 7. Z zasady tej wynika, jak się podkreśla, domniemanie swobody, co do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, ale także (w szczególności na tle przepisów Konstytucji RP) wolność od ingerencji państwa w sferę gospodarki. Ograniczenia i ingerencja w swobody i wolność gospodarczą dopuszczalne są tylko na mocy przepisów ustawowych 8, a ustawodawca nadto powinien wskazać powody ich wprowadzenia. Walorem wolności gospodarczej jako zasady prawa jest - podobnie jak w przypadku innych zasad w szczególności to, że obliguje ona ustawodawcę do podejmowania działań prawodawczych, a zatem tworzenia prawa w odpowiedniej harmonii i przy respektowaniu zadeklarowanej w przepisach zasady wolności gospodarczej. Nadto zasada ta ukierunkowywuje proces wykładni (interpretacji) oraz stosowania prawa. Realizacja zasady wolności gospodarczej znalazła wyraz w ustawodawstwie dotyczącym podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej obecnie w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, wcześniej zaś w ustawach o podobnej treści: z 1988 r. o działalności gospodarczej i z 1999 r. Prawo działalności gospodarczej. U.s.dz.g. w odniesieniu do stosowania prawa zawiera przepis skierowany do organów administracji publicznej (art. 8 ust 1) nakazujący tym organom wspieranie rozwoju przedsiębiorczości i tworzenia korzystnych wyników do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej. 7 Zob. J. Grabowski, Prawne granice wolności gospodarczej, Rozprawy z prawa cywilnego ochrony środowiska, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego 1992, nr 1298, s. 65 oraz K.Kiczka, Jednostka wobec działalności gospodarczej, Acta Universitatis Wratislavensis 1999, nr 2154, s. 136 (w tej pracy wskazuje się na normatywne oraz faktyczne ograniczenia zasady wolności gospodarczej). 8 Zob. C.Kosikowski, op. cit., s.30.

8 Wolność gospodarcza może być także pojmowana jako prawo podmiotowe o charakterze publicznym. Prawu temu odpowiada, jak się zaznacza, ogólny obowiązek państwa w kwestii nienaruszania swobody podmiotów działalności gospodarczej 9. Wydaje się,że na prawo to składa się również ogół uprawnień i obowiązków tych podmiotów, które podejmują i prowadzą działalność gospodarczą. W szczególności do uprawnień takich należy swoboda do podejmowania działalności gospodarczej, a do obowiązków przestrzegania wynikających z prawa warunków związanych z podejmowaniem działalności. Należy sądzić, że obydwa ujęcia wolności gospodarczej jako zasady prawa i prawa podmiotowego nie pozostają wobec siebie w opozycji, lecz przeciwnie, stanowią o całościowym ujmowaniu kwestii wolności. Wolność jako zasada jest wytyczną kierunkową głównie dla organów państwa, wolność jako prawo podmiotowe wytycza sferę swobód podmiotów działalności gospodarczej oraz związanych z nimi obowiązków. Niezależnie jednak od ujmowania wolności gospodarczej problemem jak się wydaje najistotniejszym jest sprawa ustalenia granic wolności i sposobu ich wytyczenia. 3. Granice wolności gospodarczej 3.1. Zasada wolności gospodarczej nie ma charakteru bezwzględnego. Z Konstytucji RP (art. 22) wynika możliwość wprowadzenia ograniczeń tej zasady z zastrzeżeniem jednak uczynienia tego w drodze ustawowej i wyłącznie z uwagi na ważny interes publiczny. Pojęcie ważnego interesu publicznego należące do kategorii klauzul generalnych nie ma wyrazistego, precyzyjnego znaczenia. Tym samym odwołanie się do niego w kontekście ustalenia zakresu i treści dopuszczalnych ograniczeń wolności gospodarczej może nastręczać wątpliwości interpretacyjnych sprowadzających się 9 Pogląd taki prezentuje A.Walaszek-Pyzioł, Swoboda działalności gospodarczej, Kraków 1994, s.12 oraz W.Jakimowicz, O publicznych prawach podmiotowych, PiP 1999, nr 1, s , W większości europejskich systemów prawa wolność gospodarcza traktowana jest jako prawo podstawowe wywodzące się z dwóch innych praw podstawowych: wolności osobistej i własności prywatnej; zob. S.Biernat, A.Wasilewski, Wolność gospodarcza w Europie, Zakamycze 2000, s.177.

9 przede wszystkim do tego, czy w danej sytuacji ważny interes publiczny rzeczywiście zaistniał, a nadto jeżeli jego istnienie nie budzi zastrzeżeń, to w jakim stopniu upoważnia on do wprowadzenia ograniczeń 10. Na gruncie przepisów Konstytucji RP pewnych wskazówek dostarcza treść art. 31 odnosząca się do obszarów ochrony sprawowanej przez państwo. Są nimi bezpieczeństwo, porządek publiczny, środowisko, zdrowie, moralność publiczna oraz wolności i prawa innych osób. Ochrona tych sfer uzasadnia wprawdzie ograniczenia wolności osobistej ludzi, lecz jeśli przyjąć, że wolność gospodarcza wywodzi się z wolności osobistej, to uprawnione staje się twierdzenie, iż wystąpienie zagrożeń w wymienionych obszarach może być przesłanką wprowadzenia ograniczeń także wolności gospodarczej i stanowi realizację interesu publicznego 11. Wydaje się przy tym, że można byłoby wskazać także inne przesłanki działania ustawodawcy w interesie publicznym, jak choćby: podstawowe założenia polityki gospodarczej, zbiorowe interesy konsumentów, ochrona praw autorskich i własności intelektualnej, ochrona konkurencji, a także szereg dalszych w ramach otwartego katalogu konstruowanego dla realizacji doraźnych potrzeb, ważnych z punktu widzenia władzy publicznej i traktowanych przez te władze jako uzasadnienie działania w interesie publicznym. Można zresztą przyjąć, że wszelkie działania władzy (ustawodawcy) motywowane powinny być interesem publicznym i w ten sposób dojść do przekonania, że rezultat procesu ustawodawczego ma swe źródło w interesie publicznym. Jednak jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w jednym ze swych orzeczeń 12 w państwie prawa nie powinno się zakładać w sposób jednoznaczny, że interes ogólny (publiczny) jest nadrzędny w stosunku do interesu indywidualnego. W konsekwencji zatem odpowiedni organ administracji publicznej w każdym przypadku ma obowiązek wskazać o jaki interes publiczny chodzi i udowodnić, że jest on na tyle ważny i 10 Por. H.Izdebski, M.Kulesza, Administracja publiczna, Zagadnienia ogólne, Warszawa Autorzy stwierdzają, że pojęcie interesu publicznego jest wprawdzie nieostre to jednak precyzyjnie wyznacza ono pole dopuszczalnej ingerencji ustawodawczej w stosunki społeczne i gospodarcze (s.95). 11 Na temat pojęcia interesu publicznego w kontekście prawa administracyjnego wypowiada się J.Lang, Z rozważań nad pojęciem interesu w prawie administracyjnym, Acta Universitatis Wratislavensis 1997, nr 2018 oraz A.Wróbel, Interes publiczny w postępowaniu administracyjnym, w: Administracja publiczna u progu XXI wieku, Przemyśl Wyrok SN z dnia 18 listopada 1993 r., OSNIC 1994, poz. 181.

10 znaczący, że wymaga dokonania z jego przyczyny ograniczenia uprawnień indywidualnych. 3.2.Odnosząc powyższe do kwestii ograniczenia wolności gospodarczej trzeba zauważyć, iż istota sprawy, dotyczy nie tylko samego interesu publicznego i przesłanek jego realizacji, ile zasygnalizowanego wcześniej zakresu ingerencji państwa w sferę wolności. Przyjmuje się tu, iż zakres ten, powinien być wyznaczany zgodnie z tzw. zasadą proporcjonalności, a więc ograniczenia wolności gospodarczej powinny być z jednej strony najmniejsze, z drugiej zaś wystarczające dla realizacji określonego celu. Zasada proporcjonalności określona została w art. 5 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej. Składają się na nią trzy wymagania, a mianowicie: 1) podejmowane środki ograniczające powinny być przydatne dla realizacji zamierzonego celu, 2) podjęcie danego środka powinno być konieczne, 3) następstwa zastosowania danego środka powinny być jak najmniej uciążliwe. Zasada ta znalazła odzwierciedlenie w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Według ugruntowanego już stanowiska ETS wolność gospodarcza nie jest prawem absolutnym; ograniczenia wolności są dopuszczalne, gdy wiążą się z ogólnym interesem Wspólnoty 13, ograniczenia nie powinny stanowić nieproporcjonalnego i niedopuszczalnego wkroczenia w prawa innych podmiotów: ograniczenia nie powinny naruszać istoty prawa podstawowego jakim jest wolność gospodarcza 14. Na gruncie prawa polskiego w literaturze wypowiadany jest także pogląd, zgodnie z którym wprowadzanie ograniczeń wolności gospodarczej powinno być związane ze skutecznością regulacji prawnej i stworzeniem możliwości osiągnięcia zamierzonych celów. Wprowadzane ograniczenia powinny być niezbędne z punktu 13 Ogólny interes Wspólnoty oznaczać może zgodnie z orzecznictwem ETS np. stabilizację ryku mleka, ograniczenie strukturalnych nadwyżek, jakości win, ochrony konsumentów, źródła importu bananów, zapobiegania chorobom zwierząt, doprowadzenia do zakończenia wojen i łamania praw człowieka; zob. S.Biernat, A.Wasilewski, op. cit., s ; zob. także A.Cieśliński, Wspólnotowe prawo gospodarcze, Warszawa 2003, s. 188 i nast. 14 Podaję za S.Biernat, A.Wasilwski, op. cit., s.203.

11 widzenia ochrony interesu publicznego, a nadto efekty ograniczeń powinny być proporcjonalne do nałożonych ciężarów 15. Niekiedy zauważa się tak jak to uczynił w swoim wyroku Trybunał Konstytucyjny 16, że wolność gospodarcza jest wolnością osobistą drugiej kategorii a to z uwagi na okoliczność, że sfera wolności gospodarczej danego podmiotu pozostaje w ścisłym związku ze sferą wolności gospodarczej i interesami innych podmiotów. Wobec tego zdaniem TK - wolność gospodarcza może podlegać ograniczeniom większym niż np. prawa i wolności osobiste i polityczne. Prezentowane jest również stanowisko zgodnie z którym ograniczenie wolności gospodarczej powinno wynikać z samej istoty działalności gospodarczej, która to działalność podlega naturalnym ograniczeniom w związku z funkcjonowaniem praw ekonomicznych, ale także wobec występującego w gospodarce zjawiska konkurencji. Gospodarka, by mieć charakter wolnorynkowy w sposób oczywisty, dla zachowania tego charakteru musi wytwarzać różnego rodzaju ograniczenia swobody poszczególnych podmiotów. Przybierają one postać np. reguł etycznych, dobrych obyczajów itp. Wymaga tego przede wszystkim utrzymanie odpowiedniego stanu konkurencji i stosunków konkurencyjnych, przy czym mechanizmy samoograniczenia się gospodarki i jej podmiotów mogą okazać się niewystarczające i wobec tego konieczne staje się wsparcie tych mechanizmów normami prawa i działaniami odpowiednich organów 17. Zarówno normy prawne, jak i działania organów powinny być ukierunkowane na wytworzenie sytuacji, w której wolność gospodarcza będąc jednym z elementów społecznej gospodarki rynkowej (obok własności prywatnej, solidarności, dialogu i współpracy) będzie pozostawać w harmonijnym układzie z elementami pozostałymi i jednocześnie będzie ona odpowiednim filarem gospodarki o takim charakterze. 15 Zob. A.Walaszek-Pyzioł, Zasada proporcjonalności w orzecznictwie trybunału Konstytucyjnego, PUG 1995, nr 1, Autorka podaje szerszy katalog przesłanek wprowadzania ograniczeń wolności gospodarczej (s.15-6); zob. także R.W.Kaszubski, R.Radzikowski, Wolność gospodarcza i warunki dopuszczalności jej ograniczeń, Glosa 2000 nr 3, s Wyrok TK z dnia 26 kwietnia 1995 r., sygn. akt K/11/94/ OTK , t. 5, 1995, nr 4, poz Zob. K.Strzyczkowski, Kilka uwag o istocie i granicach wolności gospodarczej, w: Granice wolności gospodarczej w systemie społecznej gospodarki rynkowej, księga jubileuszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej prof. dr hab. Jana Grabowskiego, Katowice 2004, s. 299 i n.

12 Wydaje się przy tym, że respektowanie zasady wolności w gospodarce zależne jest przede wszystkim w pierwszym rzędzie od założeń ustrojowych, praktyki sprawowania władzy, a w szczególności wykonywania administracji gospodarczej, w mniejszym natomiast stopniu od tego, czy w danym systemie gospodarczym dominuje własność prywatna. Niewątpliwie prywatna własność środków produkcji obiektywnie wpływa na samodzielność podmiotów gospodarczych jednak samodzielności tej w pełni nie gwarantuje. Tym samym dominacja własności prywatnej nie oznacza automatycznego zapewnienia istnienia mechanizmu wolnościowego w gospodarce, choć jest dla niego podstawą. 3.3.Przy ujmowaniu wolności gospodarczej jako prawa podmiotowego istotne jest przede wszystkim ustalenie zakresu swobód poszczególnych podmiotów działalności gospodarczej, ale także zaakcentowanie możliwości ich ochrony prawnej przed zewnętrzną ingerencją. Oczywiście w odniesieniu od tak pojmowanej wolności gospodarczej aktualne jest również twierdzenie o braku jej absolutnego charakteru z uwagi na granice wolności wytyczone prawami innych podmiotów, a nadto zakresem kompetencji organów państwa. Jednak to, co ze sfery wolności pozostaje i co jest poniekąd autonomicznie związane z danym podmiotem powinno podlegać ochronie prawnej sprowadzającej się w znacznej mierze do stosowania właściwych procedur prawnych, ale również z wytyczeniem przez prawo poszczególnych obszarów ochronnych.