ICB PHARMA, TOMASZ ŚWIĘTOSŁAWSKI, PAWEŁ ŚWIĘTOSŁAWSKI SPÓŁKA JAWNA,

Transkrypt

1 PL B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: (22) Data zgłoszenia: (51) Int.Cl. A01N 59/16 ( ) A01N 25/22 ( ) A01N 25/26 ( ) A01N 25/32 ( ) A01P 9/00 ( ) (54) Środek do zwalczania ślimaków (43) Zgłoszenie ogłoszono: BUP 09/13 (73) Uprawniony z patentu: ICB PHARMA, TOMASZ ŚWIĘTOSŁAWSKI, PAWEŁ ŚWIĘTOSŁAWSKI SPÓŁKA JAWNA, Jaworzno, PL (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: WUP 11/16 (72) Twórca(y) wynalazku: JANUSZ ŚWIĘTOSŁAWSKI, Jaworzno, PL (74) Pełnomocnik: rzecz. pat. Szymon Łukaszyk

2 2 PL B1 Opis wynalazku Przedmiotem wynalazku jest środek do zwalczania ślimaków zawierający proszek żelaza, co najmniej jeden związek kompleksujący oraz nośnik jadalny dla ślimaków. Spośród wielu rodzimych gatunków ślimaków lądowych (Gastropoda: Pulmonata: Stylommatophora) tylko nieliczne są szkodnikami roślin. W uprawach ogrodniczych spotykamy ślimaki oskorupione oraz tak zwane nagie, u których muszla uległa w procesie ewolucji redukcji i jako organ szczątkowy umiejscowiła się w płaszczu grzbietowym. Ślimaki oskorupione w naszym klimacie jako szkodniki roślin uprawnych nie mają większego znaczenia. Niektóre z nich, między innymi ślimak winniczek (Helix pomatia), mogą wprawdzie lokalnie powodować uszkodzenia roślin, jednakże są to przypadki sporadyczne nie mające większego znaczenia w produkcji ogrodniczej. Ich pojawienie się często wynika z bliskiego sąsiedztwa naturalnego siedliska tych gatunków. W przeciwieństwie do nich ślimaki nagie mogą powodować znaczne straty w uprawach roślin ogrodniczych. Ze względu na nocny tryb żyda ślimaki te nie są początkowo zauważane, a powodowane przez nie uszkodzenia na roślinach przypisywane są innym szkodnikom. Szkodliwość ślimaków uzależniona jest głównie od wilgotności, temperatury otoczenia, rodzaju i obfitości pokarmu oraz warunków siedliskowych. Do rozwoju gatunki te potrzebują dużej wilgotności, co najmniej 90%, dlatego wychodzą na żerowanie ze swoich kryjówek wieczorem lub podczas deszczowej pogody. Dużą aktywność wykazują w temperaturze od 10 do 20 C. Źle znoszą temperaturę wysoką od 30 do 35 C oraz niską, poniżej -3 C. Przy braku pokrywy śnieżnej silny mróz może zredukować populację ślimaków. Na jego działanie najbardziej narażone są jaja, w mniejszym stopniu osobniki młode i dorosłe, które mogą przemieszczać się w głębsze warstwy gruntu. Ślimaki nagie wyrządzają szkody przez cały sezon wegetacyjny, największe wiosną, zwłaszcza w miesiącach z dużą ilością opadów oraz niską temperaturą. W takich warunkach, kiełkujące lub świeżo posadzone rośliny, mające jeszcze słabe przyrosty giną wskutek żerowania ślimaków. Ślimaki są szkodnikami wszystkich gatunków warzyw, roślin jagodowych (truskawek, poziomek), roślin ozdobnych i ziół. Można je również spotkać w przechowalniach warzyw. Ślady ich żerowania uwidaczniają się w postaci nieregularnie wygryzionych otworów w blaszce liściowej lub dziur w owocach i korzeniach warzyw. W miejscach żerowania oraz na glebie ślimaki pozostawiają błyszczące ślady zaschniętego śluzu. Szkodniki te są polifagami, to znaczy, że odżywiają się pokarmem zarówno zwierzęcym, jak i roślinnym. Często spotykane ślimaki stwarzające problemy w ogrodach, szklarniach i uprawach polowych to na przykład Helix aspersa, Helix nemoralis, Cepaea nemoralis, Zonitoides arboreus, Theba pisana, Subolina octona, Heltcella spp,, Cepaea spp, Deroceras reticulatum, Deroceras leave, Limax poirieri, Milax gagates. Arion spp, Arion subfucus, Arion circumscriptus, Arion hortensis, Arion rufus, Arion ater, Arion lusitanicus, Limax maximus, L.flavus, Limax glavus, Limax tenellus, Agriolimax reticulatis, Ariolimax columbianus. Spośród kilkunastu gatunków ślimaków nagich atakujących rośliny uprawne najgroźniejszymi szkodnikami są: pomrowik plamisty (Deroceras reticulatum) i ślinik luzytański (Arion lusitanicus). Pomrowik plamisty (Deroceras reticulatum) jest ślimakiem nagim o krępej budowie ciała, długości do 45 mm. W przedniej części ciała, na grzbiecie, osadzony jest płaszcz okrywający 2/5 długości ciała. Otwór oddechowy w tylnej części płaszcza. Za płaszczem występuje krótki dobrze widoczny kil. Ubarwienie ciała kremowe, słomkowe lub jasnokawowe, z ciemnobrunatnymi lub czarnymi plamami tworzącymi nieregularną siateczkę. Młode osobniki mogą być pozbawione plamek. Głowa najczęściej czarna, podeszwa kremowa. Śluz bezbarwny, osobniki podrażnione wydzielają mleczno-biały płyn. Ślimak żyje od 912 miesięcy. Zimują głównie jaja i młode osobniki oraz niewielka część osobników dorosłych. W ciągu życia ślimak składa do 700 jaj. Jaja są przezroczyste, wielkości 3 mm x 2,5 mm. Składane są po 1020 sztuk w jednym złożu, w glebie, pod resztkami roślinnymi, pod kamieniami i grudami gleby. Składanie jaj odbywa się głównie latem i jesienią. Wylęganie następuje późną wiosną, jesienią i wczesną zimą. Po wylęgu wiosną, ślimaki są dorosłe jesienią i po kopulacji składają jaja, z których część wylęga się przed zimą. W ciągu roku ślimak rozwija jedno, rzadziej dwa pokolenia. Szczyt liczebności przypada pod koniec lata i jesienią, podczas wschodów rzepaku ozimego i pszenicy ozimej. Ślimak odżywia się świeżymi roślinami i resztkami roślinnymi zarówno w glebie jak i na powierzchni gleby. Zwykle pozostaje aktywny i żeruje w niskich temperaturach, do +2 C.

3 PL B1 3 Ślinik luzytański (Arion lusitanicus) jest ślimakiem nagim, długości do 120 mm podczas pełzania (osobniki dwuletnie do 150 mm). Płaszcz sięga 1/3 długości ciała, w tylnej części zaokrąglony. Otwór oddechowy w przedniej części płaszcza, wyraźnie zaznaczony. Na grzbiecie za płaszczem brak kila. Tylny koniec ciała zaokrąglony z dużym gruczołem kaudalnym. Ubarwienie osobników dorosłych jednorodne, ceglaste, pomidorowe, brązowe lub ciemno brunatne. Osobniki młode często jaśniej zabarwione. Podeszwa biaława, śluz bezbarwny. Ślimak ma roczny cykl życiowy. Pojedyncze osobniki mogą żyć do dwóch lat. Zimują jaja, osobniki są młodociane, rzadko dorosłe. Jaja składane są w glebie i na powierzchni gleby, średnio po 60 jaj w jednym złożu. Są mlecznobiałe, wielkości 4,2 mm x 3,5 mm. W ciągu życia ślimak składa około 450 jaj. Jaja składane są od połowy sierpnia do pierwszych przymrozków późną jesienią. Po złożeniu jaj większość ślimaków ginie. Przed zimą wylęga się do 30% ślimaków. Młode zimujące ślimaki wychodzą z kryjówek wczesną wiosną, przy temperaturze ponad 4 C. Wyląg większości ślimaków z zimujących jaj rozpoczyna się w połowie marca i trwa od 4 do 8 tygodni. W trzeciej dekadzie lipca pierwsze dojrzałe ślimaki przystępują do kopulacji. Okres kopulacji trwa od 1,5 do 2,5 miesiąca. Po 2-4 tygodniach od kopulacji ślimaki rozpoczynają składanie jaj. W sezonie wegetacyjnym występują dwa szczyty liczebności. Pierwszy przypada w połowie maja. W okresie tym w populacji dominują młode, niedojrzałe ślimaki. Drugi liczniejszy pojaw ślimaków występuje pod koniec lata, w okresie wschodów roślin ozimych. Wysoka liczebność ślimaków utrzymuje się prawie do końca października. Ślimaki atakują prawie wszystkie gatunki roślin uprawnych, jednak największe szkody obserwuje się w rzepaku ozimym, pszenicy ozimej, warzywach i kwiatach. Ślimaki uszkadzają wszystkie organy roślin, jednak najchętniej żerują na kiełkujących nasionach, siewkach i młodych liściach. Większość środków do zwalczania ślimaków (moluskocydów) produkowana jest formie granulowanych przynęt. Moluskocydy można stosować rzutowo na całej plantacji lub w wyznaczonych ogniskach występowania ślimaków, nie częściej niż 12 razy w sezonie. Zabiegi należy wykonać wieczorem, przed ciepłą wilgotną nocą i bezdeszczowym słonecznym dniem. Jednorazowy zabieg nie umożliwia całkowitego zwalczenia ślimaków, ponieważ szkodniki te mogą jednocześnie występować w różnych fazach rozwojowych. Użycie metiokarbu jako substancji ślmakobójczej wymaga 14-dniowej karencji dla roślin uprawnych. Przynęty pokarmowe zawierające metaldehyd stwarzają zagrożenie dla ssaków, zwłaszcza dla psów. Jedną z najbardziej bezpiecznych i ekologicznych metod zwalczania ślimaków jest użycie soli lub chelatów żelaza (Henderson, et ał. Crop Protection. 9, , (1990); publikacja WO ; publikacja US ; publikacja EP ; publikacja WO , publikacja WO ; publikacja US 2007/ ; publikacja WO ; publikacja WO 2004/075634; publikacja PL ). W publikacji PL opisano środek ślimakobójczy zawierający kwas etylenodiaminobursztynowy (EDDS) lub jego sole łącznie ze związkami żelaza wśród których wymieniono zredukowane pierwiastkowe żelazo. Opis i przykłady nie podają jednak żadnych szczegółów takiego wariantu. Ponadto opisywane w przykładach kompozycje działają na ślimaki bardzo wolno - śmiertelność ślimaków w 7 dniu od zabiegu wynosiła od 20,7% do 90,1%. Jest to bardzo istotna wada bowiem granulowane preparaty handlowe pleśnieją na mokrej glebie już po 3-5 dniach i w takiej formie nie są już zjadane przez ślimaki. W publikacji WO 2009/ opisano środek ślimakobójczy zawierający proszek żelaza i/lub jego stopów, co najmniej jeden związek kompleksujący oraz nośnik akceptowalny przez ślimaki. W przykładach opisano wyłącznie kompozycje z udziałem EDTA lub jego soli jako kompleksonów. Świeżo sporządzony środek zawierający 1% proszku żelaza oraz 4% EDTA wykazuje bardzo szybkie działanie ślimakobójcze. Śmiertelność ślimaków w 3 dniu po zabiegu wynosiła 100%. Obecnie nieoczekiwanie stwierdzono, że środek ślimakobójczy opisany w zgłoszeniu patentowym WO 2009/ traci szybko swoją skuteczność na skutek korozji żelaza Stwierdzono również nieoczekiwanie, że produkt korozji tlenek żelazowy (Fe 2 O 3 - rdza) w mieszaninie z EDTA nie działa zabójczo na ślimaki. Istotą wynalazku jest środek do zwalczania ślimaków, zawierający proszek żelaza, co najmniej jeden związek kompleksujący oraz nośnik jadalny dla ślimaków, charakteryzujący się tym, że proszek żelaza jest zabezpieczony antykorozyjnie w pojemniku do przechowywania przez (a) modyfikację środowiska korozyjnego poprzez jego osuszenie bądź przechowywanie w atmosferze gazu obojętnego lub pod obniżonym ciśnieniem i/lub (b) zastosowanie inhibitorów lub protektorów korozji, jak prosz-

4 4 PL B1 ku cynku, czy kwasu askorbowego i/lub (c) zastosowanie biodegradowalnych powłok nieorganicznych lub organicznych, jak powłok fosforanowych, bądź olejowych, a korzystnie oleju rzepakowego. Taka ochrona antykorozyjna proszku żelaza przez modyfikację środowiska korozyjnego (np. osuszanie, przechowywanie w atmosferze gazu obojętnego lub pod próżnią), zastosowanie inhibitorów lub protektorów (np. proszków Mg, Al lub Zn, imidazolin, kwasu askorbowego), zastosowanie powłok nieorganicznych lub organicznych (np. powłoki fosforanowe, oleje ochronne z zawartością inhibitorów korozji) i innymi znanymi powszechnie fizycznymi i/lub chemicznymi zwiększa skuteczność zwalczania ślimaków nawet po długim czasie przechowywania preparatu oraz zmniejsza jego zagrożenie dla innych zwierząt. Korzystnie jadalny nośnik zawiera mąkę pszenną i/lub kukurydzianą oraz drożdże. Środek według wynalazku może również zawierać substancje zapobiegające pleśnieniu (np. IPBC, DCOIT lub kwas sorbowy), barwniki lub pigmenty (np. ftalocyjanina miedziowa), środki alertujące (np. Bitrex ), atraktanty (np. drożdże, cukier), środki poprawiające odporność granulek na deszcz, środki ułatwiające wytłaczanie (np. kaolin) i inne znane dodatki. Korzystnie związkiem kompleksującym jest kwas etylenodiaminotetraoctowy (EDTA) lub kwas metyloglicylodioctowy (MGDA) lub ich sole. Korzystnie środek według wynalazku wytwarzany jest drogą ekstruzji w temperaturze od 60 do 100 C. Proces ten prowadzi do żelowania skrobi bez jej spienienia, a otrzymany tą metodą granulat jest bardzo odporny na deszcz oraz działania mechaniczne. Wynalazek zobrazowano w poniższych przykładach, które nie ograniczają jednak zakresu jego stosowania. W przykładach tych jako proszków żelaza, użyto żelaza karbonylkowego Ferronyl Iron firmy ISP, które nie jest zredukowanym pierwiastkowym żelazem lecz żelazem powstałym przez termiczny rozkład karbonylku żelaza. P r z y k ł a d I W maszynie do makaronu typu P3 (LaMonterrina) sporządzono granulaty o średnicy 2.3 mm o składzie po wysuszeniu w temperaturze 40 C: Nazwa składnika Proszek żelaza Ferronyl Iron Magnetyt (tlenek żelazawo-żelazowy, Fe 3O 4 Tlenek żelazowy (Fe 2O 3) % wag. składnika w granulacie A skład wg WO 2009/ Kwas wersenowy (EDTA) 3,9 3,9 3,9 Baza przynęty pokarmowej o składzie: Mąka pszenna, skwarki, cukier, skrobia modyfikowana, Pigment Blue 27, PBC (0.2%), woda 1 B 1 C 1 95,1 95,1 95,1 Skuteczność granulatów badano w akwariach szklanych o wymiarach 25 x 40 x 40 cm, bez gleby, w których umieszczono liść sałaty oraz pojemnik z wodą pitną. Test prowadzono w temperaturze pokojowej, używając populacji ślimaków gatunku Deroceras reticulatum i Arion lusitanicus (10+10 sztuk/akwarium). Preparaty wysypano równomiernie w dawce 2 g po dnie akwariów. Obserwacje skuteczności po 3 dobach od wyłożenia granulek: świeży Granulat A po 2 latach przechowywania Granulat B Granulat C Śmiertelność w % Uszkodzenia sałaty % Granulat A tracił skuteczność zwalczania ślimaków w czasie przechowywania.

5 PL B1 5 P r z y k ł a d Il W ekstruderze wytłoczono w temperaturze 758C C granulaty o średnicy 2,5 mm o następującym składzie: Nazwa składnika Proszek żelaza Ferronyl Iron Pył cynkowy Olej rzepakowy % wag. składnika w granulacie D E F 0,07 Kwas wersenowy (EDTA) 3,0 3,0 3,0 Baza przynęty pokarmowej o składzie: Mąka pszenna, drożdże paszowe, cukier, kaszka kukurydziana błyskawiczna. Pigment Blue 27, kwas sorbowy (0,4%), BHT, woda 0,005 0,07 do 100% do 100% do 100% Niebieskie granulaty przechowywano 5 miesięcy w temperaturze pokojowej przy wilgotności 7080%. Ich skuteczność w zwalczaniu ślimaków badano w akwariach o wymiarach 25 x 40 x 40 cm, z ziemią uniwersalną do kwiatów (3 cm), na której umieszczono liść mokrej sałaty. Test prowadzono w temperaturze pokojowej, używając populacji ślimaków gatunku Arion lusitanicus (10 sztuk/akwarium). Granulaty wysypano równomiernie na powierzchni gleby w dawce 1g na akwarium. Obserwacje skuteczności po 3 dobach od wyłożenia granulek: D E F Śmiertelność w % Uszkodzenia sałaty % Ochrona przeciwkorozyjna typu olej ochronny oraz inhibitor korozji okazała się najbardziej skuteczna. P r z y k ł a d IlI W maszynie do makaronu typu P3 (LaMonterrina) sporządzono cięte granulaty o średnicy 2.3 mm o składzie: Proszek żelaza Ferronyl Iron Kwas askorbowy (wit. C) Olej rzepakowy Nazwa składnika G H Kwas wersenowy (EDTA) 3,0 MGDA-Na 3 3,1 Baza przynęty pokarmowej o składzie: Mąka pszenna, drożdże paszowe, cukier, skrobia modyfikowana, Pigment Blue 27. kwas sorbowy (0.4%), woda 0,1 0,1 0,1 96,3 95,8 Skuteczność granulatów według wynalazku w zwalczaniu ślimaków badano w akwariach o wymiarach 25 x 40 x 40 cm, z ziemią uniwersalną do kwiatów (3 cm), na której umieszczono liść mokrej sałaty. Test prowadzono w temperaturze pokojowej, w ciągu 1-3 dni, używając populacji ślimaków gatunku Arion lusitanicus (10 sztuk/akwarium). Granulaty wysypano równomiernie na powierzchni gleby w dawce 1g na akwarium. G po 1 dniu po 3 dniach po 1 dniu po 3 dniach Śmiertelność w % Uszkodzenia sałaty % H

6 6 PL B1 Zastrzeżenia patentowe 1. Środek do zwalczania ślimaków, zawierający proszek żelaza, co najmniej jeden związek kompleksujący oraz nośnik jadalny dla ślimaków, znamienny tym, że proszek żelaza jest zabezpieczony antykorozyjnie w pojemniku do przechowywania przez (a) modyfikację środowiska korozyjnego poprzez jego osuszenie bądź przechowywanie w atmosferze gazu obojętnego lub pod obniżonym ciśnieniem i/lub (b) zastosowanie inhibitorów lub protektorów korozji, jak proszku cynku, czy kwasu askorbowego i/lub (c) zastosowanie biodegradowalnych powłok nieorganicznych lub organicznych, jak powłok fosforanowych, bądź olejowych, a korzystnie oleju rzepakowego. 2. Środek według zastrz. 1, znamienny tym, że jadalny nośnik zawiera mąkę pszenną i/lub kukurydzianą oraz drożdże. 3. Środek według zastrz. 1 albo 2, znamienny tym, że związkiem kompleksującym jest kwas etylenodiaminotetraoctowy (EDTA) lub kwas metyloglicylodioctowy (MGDA) lub ich sole. 4. Środek według zastrz. 1 albo 2, albo 3, znamienny tym, że wytwarzany jest drogą ekstruzji w temperaturze od 60 do 100 C. Departament Wydawnictw UPRP Cena 2,46 zł (w tym 23% VAT)