FUNKCJONOWANIE UBEZPIECZEŃ UPRAW ROLNYCH I ZWIERZĄT GOSPODARSKICH Z DOPŁATAMI FUNCTIONING OF THE INSURANCES OF CROPS AND LIVESTOCK WITH SUBSIDIES

Transkrypt

1 278 Agnieszka Parlińska STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom XIII zeszyt 1 Agnieszka Parlińska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie FUNKCJONOWANIE UBEZPIECZEŃ UPRAW ROLNYCH I ZWIERZĄT GOSPODARSKICH Z DOPŁATAMI FUNCTIONING OF THE INSURANCES OF CROPS AND LIVESTOCK WITH SUBSIDIES Słowa kluczowe: ubezpieczenia rolne, dopłaty do składek, składka ubezpieczeniowa Key words: agricultural insurance, subsidies to the insurance premium, insurance premium Synopsis. W artykule zaprezentowano funkcjonowanie obowiązkowych ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich. Przedstawiono prawne aspekty obowiązkowych ubezpieczeń rolnych i dopłat do ich składek w latach Analizując dane dotyczące liczby polis z dopłatami do składek i ich wartości starano się uwypuklić strukturę oraz rozwój rynku obowiązkowych ubezpieczeń rolnych. Wstęp Nasilenie się niekorzystnych dla produkcji rolnej zjawisk atmosferycznych sprawia, iż rolnicy ponoszą dotkliwe straty w prowadzonej działalności. Równocześnie wzrost opłacalność produkcji rolnej, wsparcie licznymi funduszami Unii Europejskiej prowadziło do wzrostu zainteresowania ubezpieczeniami jako instrumentem wspierającym zarządzanie ryzykiem w rolnictwie. Stąd zarówno branżowe organizacje rolnicze, jak i środowisko ubezpieczeniowe widzą potrzebę stworzenia skutecznego systemu ubezpieczeń upraw rolnych oraz zwierząt gospodarskich. Przy jego konstrukcji niezbędne jest jednak połączenie działania państwa i firm ubezpieczeniowych [Józefecka, Tetwejer 2009]. Odpowiedzią na zapotrzebowania rynku były rozwiązania prawne ubezpieczeń rolnych wprowadzone Ustawą z 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz.U. Nr 150, poz. 1249, z późn. zm.). Jednakże doświadczenia z roku 2006 i kolejnych lat skłoniły ustawodawcę do wprowadzenia zmian w ustawie. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie najistotniejszych zmian w przepisach prawnych regulujących dopłaty budżetu państwa do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich oraz ich wpływu na rozwój rynku ubezpieczeń rolnych z dopłatami. Przeprowadzona analiza struktury przedmiotowej i podmiotowej ubezpieczeń rolnych z dopłatami została wykonana na postawie danych z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi za lata Uwarunkowania prawne funkcjonowania ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich z dopłatą W myśl Ustawy z 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz.U. Nr 150, poz. 1249, z późn. zm.) oferta ubezpieczeniowa z dopłatą do składki mogła być kierowana do producentów rolnych mających gospodarstwo rolne o powierzchni nieprzekraczającej 300 ha w ramach danego gospodarstwa rolnego 1. Dopiero nowelizacja Ustawy z 25 lipca 2008 roku przyznała dopłaty z budżetu państwa do ubezpieczeń właścicielom gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 300 ha. Początkowo ochroną ubezpieczeniową mogły być objęte w ramach ubezpieczeń rolnych: zboża, rzepak, rzepik, kukurydza, buraki cukrowe i ziemniaki oraz w ramach ubezpieczeń zwierząt gospodarskich: bydło, konie, owce, kozy i świnie. Dopiero od połowy 2007 roku rozszerzono zakres ochrony ubezpieczeniowej i zaczęto stosować dopłaty do składek producentów rolnych z tytułu zawarcia przez 1 Oznacza to, że pomoc państwa polegająca na finansowaniu części składki skierowana była do gospodarstw rodzinnych lub w odniesieniu do umów ubezpieczenia odnoszących się do części upraw należących do tzw. Agrofirm. Zakładano, że z pomocy państwa powinny korzystać podmioty, które dotychczas najbardziej były wspomagane przez Budżet w postaci dopłat do kredytów klęskowych lub funduszy socjalnych.

2 Funkcjonowanie ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich z dopłatami 279 Tabela 1. Wysokość dopłat do składek oraz maksymalne sumy ubezpieczania umów ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich w latach Table 1. The values of the subsidies to the insurance premium and the maximum amount of coverage of the insurances of crops and livestock (years ) Description Wartość dopłat [%]/ Subsidies to the insurance premium [%] 2006 do VI 2007 od VI Uprawy/Crops Maksymalne sumy ubezpieczania [zł]/ Maximum amount of coverage [PLN] Zboża/Cereals Kukurydza/Maize Rzepak i rzepik/rape and turnip rape Chmiel/Hops Tytoń/Tabacco-plant Warzywa gruntowe/ Ground vegetables Drzewa i krzewy owocowe/ Fruits trees and bushes Truskawki/Strawberries Ziemniaki/Potatoes Buraki cukrowe/sugar beet (do 22.V ) Rośliny strączkowe/grain legumes Zwierzęta gospodarskie/livestock Bydło/Cattles Konie/Horses Owce/Sheeps Kozy/Goats Świnie/Piggs Kury, perliczki i przepiórki/ 50 Hens, guinea fowl, quail Kaczki/Ducks Gęsi/Geeses Indyki/Turkeys Strusie/Ostriches Źródło/Source: Ustawa 27 lipca 2005 nich z zakładami ubezpieczeń, które podpisały umowy z Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) umów ubezpieczenia: upraw: zbóż, kukurydzy, rzepaku, rzepiku, chmielu, tytoniu, warzyw gruntowych, drzew i krzewów owocowych, truskawek, ziemniaków, buraków cukrowych lub roślin strączkowych od zasiewu lub wysadzenia do ich zbioru, bydła, koni, owiec, kóz, drobiu lub świń. Rolnik zobowiązany jest ubezpieczać uprawy od co najmniej jednego z następujących zdarzeń: gradobicia, powodzi, ujemnych skutków przezimowania, przymrozków wiosennych lub suszy. Dotacje do składki obejmują również ryzyko huraganu, deszczu nawalnego, piorunu, obsunięcia się ziemi i lawiny 2. Natomiast ubezpieczenia zwierząt gospodarskich obejmują ryzyka wystąpienia szkód spowodowanych przez huragan, powódź, deszcz nawalny, grad, piorun, obsunięcie się ziemi, lawinę oraz w wyniku uboju z konieczności. Ustawodawca określił wartości maksymalnych stawek w ubezpieczeniach z dopłatą. Od 2008 roku niezależnie od liczby ryzyk, które będą obejmowane ochroną ubezpieczeniową, stawka za ubezpieczenie nie może 2 Ubezpieczony jest plon główny upraw, np. ubezpieczenie zbóż obejmuje straty w plonie ziarna, ale nie obejmuje już strat w słomie.

3 280 Agnieszka Parlińska przekroczyć 3,5 lub 5% sumy ubezpieczenia w ubezpieczeniu upraw rolnych lub 0,5% sumy ubezpieczenia w ubezpieczeniu zwierząt gospodarskich. 3 W zależności od poziomu stawki i rodzaju uprawy przyznawana będzie stosowna dopłata do składki. Jej poziom określono w wysokości nie mniejszej niż 50% składki z tytułu ubezpieczenia 1 ha upraw (wcześniej było 60%) oraz nie mniejszej niż 50% składki z tytułu ubezpieczenia 1 sztuki zwierząt w stosunku do ubezpieczenia upraw rolnych oraz w odniesieniu do zwierząt gospodarskich. Ostateczne wielkości dopłat do składki podane w stosownych rozporządzeniach rady ministrów przedstawiono w tabeli 1. Dodatkowo zapisy ustawy mówią, że sumę ubezpieczenia ustala zakład ubezpieczeń w porozumieniu z producentem rolnym na poziomie nie wyższym niż zostanie to ustalone w drodze rozporządzenia. Maksymalne sumy ubezpieczania umów ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich w latach zostały przedstawione w tabeli 1 [Ustawa z 7 lipca 2005 r.]. Rolnik, chcący skorzystać z dopłat do ubezpieczeń rolnych, ma obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia z wybranym zakładem ubezpieczeń, który zawarł z MRiRW umowę w sprawie dopłat lub innym wykonującym działalność ubezpieczeniową w zakresie ubezpieczenia upraw. W latach umowy ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich z producentami rolnymi na podstawie Ustawy z 7 lipca 2005 r. zawierały poniższe zakłady ubezpieczeń: Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. z siedzibą w Warszaw PZU SA, Concordia Polska Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych z siedzibą w Poznaniu, Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych TUW z siedzibą w Warszawie. W 2011 roku do wyszczególnionej listy ubezpieczycieli oferujących możliwość ubezpieczeń rolnych dołączyło HDI Asekuracja Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. w Warszawie. Od 1 lipca 2008 roku zaczęły obowiązywać zapisy ustawy, mówiące o obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia upraw rolnych od ryzyka wystąpienia szkód spowodowanych przez: powódź, suszę, grad, ujemne skutki przezimowania lub przymrozki wiosenne. Rolnik, który nie spełni obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, tj. ubezpieczenia co najmniej 50% powierzchni upraw, obowiązany będzie do wniesienia opłaty za niespełnienie tego obowiązku. Wysokość opłaty obowiązującej w każdym roku kalendarzowym, stanowić będzie równowartość 2 euro 4 od 1 ha. Opłata za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego będzie wnoszona na rzecz gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania albo siedzibę rolnika [Ustawa z 7 lipca 2005 r.]. Powyższe sankcje nie będą stosowane wobec rolników w przypadku: niezawarcia przez ministra właściwego do spraw rolnictwa umów w sprawie dopłat do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich, gdy rolnik nie zawrze umowy ubezpieczenia obowiązkowego z powodu pisemnej odmowy przez co najmniej dwa zakłady ubezpieczeń, które zawarły z ministrem właściwym do spraw rolnictwa umowy w sprawie dopłat, w szczególności z powodu zaoferowania ubezpieczenia w stawkach taryfowych przekraczających 6% sumy ubezpieczenia. Struktura rynku ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich z dopłatami Rozwój rynku ubezpieczeń rolnych z dopłatami do składek został zapoczątkowany w 2006 roku, kiedy weszły w życie przepisy prawne Ustawy z 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich. Z danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi wynika, iż zakres przedmiotowy ubezpieczeń z dopłatami obejmuje głównie uprawy rolne. Ich udział w strukturze zawartych umów i wartości dopłat kształtuje się na poziomie odpowiednio: od 97,1 do 99,8% oraz od 99,5 do 99,9% (tab. 2). W 2006 roku w ramach umów ubezpiecze upraw rolnych objęto niewiele ponad 300 tys. ha upraw. Jednakże największy wzrost rynku można zaobserwować w 2008 roku, kiedy wprowadzono obowiązek ubezpieczenia przynajmniej 50% powierzchni upraw. W 2010 roku Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi na dopłaty do ubezpieczeń przeznaczono 300 mln zł, rok wcześniej 131 mln zł, a dwa lata później 150 mln zł. Według informacji resortu, w 2010 roku do płaty do ubezpieczeń wyniosły 96,6 mln zł, co oznacza prawie 10-krotny ich wzrost wobec 9,85 mln zł z 2006 roku. Stąd widać, iż nie wszyscy rolnicy ubezpieczają się mimo obowiązku ubezpieczenia przynajmniej 50% 3 Dopłaty do składek producentów rolnych są stosowane jeżeli określone przez zakłady ubezpieczeń stawki taryfowe nie przekraczają: przy ubezpieczeniu upraw zbóż, kukurydzy, rzepaku jarego, rzepiku, ziemniaków lub buraków cukrowych 3,5% sumy ubezpieczenia upraw, przy ubezpieczeniu rzepaku ozimego, warzyw gruntowych, chmielu, tytoniu, drzew i krzewów owocowych, truskawek lub roślin strączkowych 5% sumy ubezpieczenia. Zakłady ubezpieczeń mogą jednak określić stawki taryfowe wyższe niż wyżej wymienione. W przypadku gdy stawki taryfowe ubezpieczenia są wyższe niż 3,5% lub 5%, ale nie przekraczają 6% sumy ubezpieczenia, dopłaty są stosowane z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia do składek według stawek taryfowych w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio: 3,5 lub 5% sumy ubezpieczenia. 4 Ustalona przy zastosowaniu kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski według tabeli kursów nr 1 w roku kontroli.

4 Funkcjonowanie ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich z dopłatami 281 Tabela 2. Liczba umów i wartość dopłat do składek z tytułu ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich w latach Table 2. The number of the policies and the values of the subsidies to the insurance premium of the insurances of crops and livestock (years ) Lata/Years Specification Liczba umów uprawy rolne/ crops , , , , ,0 ubezpieczenia/ zwierzęta gospodarskie/ Number of the 318,0 416,0 220,0 248,0 279,0 livestock policies razem/total , , , , ,0 Dopłaty do składek uprawy rolne/crops 9 802, , , , ,7 [tys. zł]/subsidies zwierzęta gospodarskie/ to the insurance 51,0 28,1 72,7 59,0 77,4 livestock premium [thous. PLN] razem/total 9 853, , , , ,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z MRiRW Departament Finansów Source: own study on the basis of data from the Ministry of Agriculture and Rural Development Department of Finance areału upraw, a zarazem nie wykorzystują całego potencjału środków, które mogłyby zostać uruchomione na dofinansowanie tych ubezpieczeń. Najczęściej rolnicy ubezpieczają się od gradu, a takie ryzyka jak susza i powódź stanowią bardzo mały odsetek (jedynie 5%). Okazywało się również, że znalezienie pokrycia reasekuracyjnego, zwłaszcza na ryzyko suszy było ograniczone lub niemożliwe. Dodatkowo pojawiał się istotny problem związany z niejasną interpretacją definicji ryzyka suszy. Stąd po sygnałach otrzymywanych zarówno z zakładów ubezpieczeń, jak i środowisk rolniczych wprowadzono dotacje celowe na pokrycie części odszkodowań wypłacanych producentom rolnym z tytułu szkód spowodowanych przez suszę. 5 W latach obowiązywania tej zmiany ubezpieczyciele otrzymali wypłatę 88,2 mln zł tego typu dotacji po suszy w 2008 roku. W 2010 roku zawarto ponad 151 tys. polis rolnych z dopłatami z budżetu państwa, co oznacza prawie 14-krotny ich wzrost wobec 11 tys. polis w 2006 r. Wśród ubezpieczycieli, którzy mają prawo oferowania ubezpieczeń rolnych z dopłatami państwa największy udział w sprzedaży, zarówno w ilości i wartości tych polis, ma największe polskie towarzystwo majątkowe PZU S.A. (tab. 3). Jednakże od 2006 roku można zaobserwować spadek udziału PZU S.A.: z 91,4 do 59,1% liczby polis w 2010 roku oraz z 91,7 do 57% wartości dopłat z budżetu państwa z 2010 roku na rzecz Concordia Polska Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych. Tabela 3. Liczba umów i wartość dopłat do składek z tytułu ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich podpisanych w zakładach ubezpieczeń mających umowę z MRiRW w latach Table 3. The number of the policies and the values of the subsidies to the insurance premium of the insurances of crops and livestock s in Insurance Company which signed an agreement with the Ministry of Agriculture and Rural Development (years ) Specification Dopłaty do składek [tys. zł]/ Subsidies to the insurance premium [thous. PLN] Nazwa zakładu ubezpieczeń/ Name of the insurance company Lata/Years PZU SA Concordia Polska TUW TUW TUW razem/ total PZU SA 9 038, , , , ,6 Concordia Polska TUW 131, , , , ,3 TUW TUW 682, , , , ,3 razem/total 9 853, , , , ,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z MRiRW Departament Finansów Source: own study on the basis of data from the Ministry of Agriculture and Rural Development Department of Finance 5 Dotacja przysługuje w wysokości 60% różnicy pomiędzy łączną kwotą odszkodowań wypłaconych w danym roku kalendarzowym z tytułu szkód spowodowanych przez suszę, a kwotą stanowiącą 90% sumy składek uiszczonych w danym roku kalendarzowym z tytułu zawarcia umów ubezpieczenia upraw.

5 282 Agnieszka Parlińska Podsumowanie Rynek ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskiej z dopłatami państwa funkcjonuje w Polsce od 6 lat. Po doświadczeniach pierwszego roku obowiązywania Ustawy o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich, normy prawne podlegały zmianom w zakresie przedmiotowym, konstrukcji składek, maksymalnych kwot ubezpieczeń i dopłat z budżetu państwa. Istotne zmiany nastąpiły w 2008 roku, kiedy to wprowadzono obowiązek ubezpieczenia przynajmniej 50% areału upraw. Z roku na rok obserwowalny jest wzrost liczby, wartości oraz areału upraw rolnych objętych zawieranymi umowami ubezpieczeń rolnych z dopłatami. Jednakże pomimo powyższych zmian rolnicy nie wykorzystują ponad połowy środków przeznaczanych przez resort na ten cel. Równocześnie ubezpieczycie zgłaszają, iż ochronę ubezpieczeniową wykupują głównie średnie i duże gospodarstwa, dla których ryzyka pogodowe mogą spowodować zachwianie kondycji finansowej. Małe gospodarstwa, pomimo funkcjonowania systemu dopłat państwowych nadal odczuwają niewielką potrzebę zabezpieczania swoich upraw. Literatura Józefecka M., Tetwejer U. 2009: Ubezpieczenia od ryzyka wystąpienia klęsk żywiołowych w polskim rolnictwie na tle ustawodawstwa unijnego. Wiadomości Ubezpieczeniowe, 1/2009, Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich. Dz.U. Nr 150 z 9 sierpnia 2005 r., z późn. zm. Wicka A. 2009: Ocena wartości rynku obowiązkowych ubezpieczeń upraw w rolnictwie polskim w świetle ustawy o dopłatach do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich. ACTA Scientiarum Polonorum Oeconomia, 8(1), Summary The article presents the main knowledge about insurances of a crops and livestock in Poland. The legal aspects of compulsory agricultural insurances and their subsidies in years were introduced. Analysing the data relating numbers of policies with subsidies and their value was tried to emphasise structure as well as the development of market of mandatory insurances of crops and livestock. Adres do korespondencji: dr inż. Agnieszka Parlińska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Katedra Polityki Europejskiej, Finansów Publicznych i Marketingu Zakład Prawa i Finansów tel. (22) agnieszka_parlinska@sggw.pl