Zeszyty naukowe nr 7

Transkrypt

1 Zeszyty naukowe nr 7 Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni 2008 Artur Hołuj Dominika Hołuj Planowanie i zagospodarowanie przestrzeni na przykładzie Miasta Krakowa po roku Rozwój ustawodawstwa w zakresie zagospodarowania przestrzeni W początku lat dziewięćdziesiątych obowiązywała regulacja prawna sprzed 1989 r., tj.: ustawa o planowaniu przestrzennym z dnia 12 lipca 1984 r. 1 Dokument ten był wielokrotnie nowelizowany w celu dostosowania go do zmieniającej się rzeczywistości. 2 Celem planowania przestrzennego w świetle tej ustawy było m.in. kształtowanie zagospodarowania przestrzennego kraju, regionów, miast i wsi w sposób zapewniający warunki do poprawy jakości życia społeczeństwa oraz zachowania równowagi przyrodniczej. W planowaniu przestrzennym uwzględniono m.in.: wymagania w zakresie ochrony zdrowia ludzi, ochrony środowiska, a w szczególności ochrony zasobów wodnych i energetycznych, złóż kopalin, gruntów rolnych i leśnych. Zwrócono tu również uwagę na porządek zabudowy, który zapewni właściwe warunki użytkowe i estetyczne w przestrzennym zagospodarowaniu obszarów. 3 Wprowadzono nowe wytyczne dotyczące ustaleń w planach zagospodarowania przestrzennego, a w tym przeznaczania gruntów rolnych lub leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, w wyniku których postępowanie o tym charakterze następuje po przeprowadzeniu wszechstronnych analiz i uwzględnieniu warunków przyrodniczych oraz techniczno-ekonomicznych zagospodarowania. Wskazano konieczność utrzymania układów osadniczych, a także potrzeb produkcji rolnej i leśnej. Ustalenia planów zagospodarowania przestrzennego decydowały o rodzaju prowadzonej działalności oraz sposobie wykorzystania gruntów. W planie krajowym określono przyrodnicze, społeczne, ekonomiczne i kulturowe warunki przestrzennego zagospodarowania kraju wraz z zasadami i celami polityki przestrzennej. Określał on również działania zapewniające m.in.: ochronę środowiska, z uwzględnieniem obszarów podlegających szczególnej ochronie oraz obszarów szczególnego zagrożenia; ochronę złóż i prawidłowe wykorzysta-

2 6 nie zasobów surowców mineralnych; ochronę i wykorzystanie zasobów wodnych jak również rozwój gospodarki rolnej i leśnej. Na szczeblu wojewódzkim plany regionalne uwzględniały ustalenia planu krajowego oraz określały przyrodnicze, społeczne, ekonomiczne i kulturowe warunki przestrzennego zagospodarowania regionu, a także cele i zasady regionalnej polityki przestrzennej. Plany miejscowe, podobnie jak w ustawie z 1961 r. o planowaniu przestrzennym, podzielone były na plany ogólne i szczegółowe. Zgodnie z omawianą ustawą miejscowy plan ogólny określał przyrodnicze, społeczne, ekonomiczne, kulturowe i krajobrazowe warunki przestrzennego zagospodarowania miasta, gminy oraz zasady polityki przestrzennej tych jednostek. W szczególności ustalał warunki i sposoby: zagospodarowania i wykorzystania gruntów; ochrony zdrowia, środowiska, dóbr kultury i wartości krajobrazowych; kształtowania infrastruktury technicznej i społecznej, struktur przestrzennych oraz rozwiązań architektonicznych i budowlanych. W miejscowym planie szczegółowym określano przeznaczenie gruntów oraz wyznaczano linie rozgraniczające te grunty, ustalano zasady uzbrojenia terenu i kształtowania zabudowy. 4 Ustawodawca wprowadził do systemu planowania przestrzennego decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji, która obejmowała następujące ich rodzaje: jednostek gospodarki uspołecznionej, przemysłowej, usługowej i handlowej oraz jednostek sakralnych i kościelnych. Wytyczne lokalizacyjne zawierały informacje wynikające z planów społecznogospodarczych oraz planów zagospodarowania przestrzennego, które dotyczyły miejscowości lub miejsca realizacji inwestycji, a w przypadku inwestycji liniowych wskazywano przebieg trasy inwestycji. Decyzja ta określała przede wszystkim: linie rozgraniczające teren inwestycji oraz warunki i wytyczne kształtowania zabudowy; warunki techniczne realizacji inwestycji, warunki wynikające z potrzeb ochrony środowiska i dóbr kultury oraz wymagania dotyczące ochrony interesów osób trzecich. 5 Wydana decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji lub o zmianie sposobu wykorzystania gruntów musiała być zgodna z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Nowe zasady gospodarki przestrzennej oraz zmiany ustrojowe znalazły zastosowanie w kolejnej ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r. 6 Regulacja ta zupełnie zmieniła zasady planowania przestrzennego po okresie gospodarki centralnie planowanej. Już w pierwszym artykule dokumentu można zauważyć pro środowiskowe intencje ustawodawcy. Mianowicie ustawa określa zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele i ustalania zasad ich zagospodarowania, przyjmując ekorozwój jako podstawę tych działań. Dokument ten uznał również podmiotowość właścicieli i wspólnot lokalnych w zakresie zagospodarowania gruntów, do którego każdy miał prawo pod warunkiem posiadanego tytułu prawnego. Podjęto próbę rozwiązania zagadnienia zmiany wartości gruntów w wyniku ustaleń wprowadzonych przez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (MPZP).

3 Ustawa wprowadziła rentę planistyczną związaną z uchwaleniem lub zmianą MPZP, czyli odszkodowanie za obniżenie wartości oraz opłatę za podwyższenie wartości nieruchomości. Zaczęto egzekwować prawo do ochrony własnego interesu prawnego przy zagospodarowywaniu terenów będących własnością innych osób. W zagospodarowaniu przestrzennym uwzględniono m.in.: wymagania ładu przestrzennego, urbanistyki i architektury; walory architektoniczne i krajobrazowe; wymagania ochrony środowiska przyrodniczego, zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury; walory ekonomiczne przestrzeni i prawo własności. Na szczeblu krajowym planowanie przestrzenne zawarto w koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, która określała zwłaszcza przyrodnicze, kulturowe, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania i cele oraz kierunki polityki przestrzennego zagospodarowania. Uwarunkowania, cele i kierunki polityki państwa na obszarze województwa ujęto w planie zagospodarowania przestrzennego województwa (pierwotna nazwa: studium zagospodarowania przestrzennego województwa). Plan obejmował w swojej treści podstawowe elementy sieci osadniczej, rozmieszczenie infrastruktury społecznej, technicznej i innej oraz wymagania w zakresie ochrony środowiska i ochrony dóbr kultury. Realizacja na konkretnym terenie ponadlokalnych celów, istotnych dla państwa lub regionu, musiała być poprzedzona, zgodnie z ustawą, wprowadzeniem ich do miejscowego planu. Zarząd gminy, w celu określenia polityki przestrzennej gminy, uwzględniając ustalenia strategii rozwoju województwa zawarte w planie zagospodarowania przestrzennego województwa, sporządza studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Do uwarunkowań mających znaczenie przy opracowywaniu studium zaliczyć należy: dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenów, tereny i obiekty chronione, stan i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego i kulturowego, prawo własności gruntów, jakość życia mieszkańców oraz zadania służące ponadlokalnym celom publicznym. Natomiast na kierunki rozwoju, które są zależne od istniejących w danej gminie uwarunkowań, składają się: obszary objęte i do objęcia ochroną na podstawie przepisów szczególnych, lokalne wartości zasobów środowiska przyrodniczego i zagrożenia środowiskowe, rolnicza przestrzeń produkcyjna (w tym tereny wyłączone z zabudowy), tereny zabudowane, pod zabudowę i pod zabudowę mieszkaniową, kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury oraz obszary dla których obowiązuje sporządzenie planów miejscowych. 7 Studium w przeciwieństwie do planu miejscowego nie jest przepisem gminnym i nie może być podstawą do wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Postanowienia przepisów szczególnych odnoszące się do obszaru objętego planem, granice pomników zagłady oraz ich stref ochronnych, zadania rządowe oraz samorządowe, a także 7

4 8 stawka procentowa do naliczania opłat z tytułu wzrostu wartości nieruchomości to elementy obowiązkowej treści planu miejscowego. W zakresie treści zawartych w planie w zależności od potrzeb, należy wyszczególnić m.in.: przeznaczenie terenów oraz linie rozgraniczające tereny o różnych funkcjach, zasady obsługi w zakresie infrastruktury technicznej oraz linie rozgraniczające tereny tej infrastruktury, tymczasowe sposoby zagospodarowania, urządzania oraz użytkowania terenu. 8 Dodatkowo nałożono obowiązek opracowania dla planu miejscowego prognozę skutków wpływu jego ustaleń na środowisko przyrodnicze. 9 Zgodnie z wytycznymi ustawy do zmiany zagospodarowania terenu niezbędne jest ustalenie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. Decyzja ta, była wydawana na podstawie ustaleń planu miejscowego, a w przypadku jego braku - przez osobę posiadającą uprawnienia urbanistyczne po przeprowadzeniu rozprawy administracyjnej. Decyzja o WZiZT wymagała uzgodnienia z właściwym organem w odniesieniu do inwestycji, szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, mogących pogorszyć stan środowiska, położonych na terenach uzdrowiskowych, górniczych morskich oraz podlegających ochronie konserwatorskiej. 10 Jest to tzw. szczególny tryb wydawania decyzji, który polega dodatkowo na obowiązku dochowania procedury oceny oddziaływania na środowisko, a także dopuszczenia społeczeństwa do udziału w postępowaniu. Kompetencja do wydawania takich decyzji przysługuje wójtom, burmistrzom i prezydentom miast. 11 Organ wydający decyzję o pozwoleniu na budowę był zobligowany do uwzględnienia zapisów WZiZT. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 r. posiadała wiele defektów, które wynikały z jej wewnętrznej treści i struktury oraz uwarunkowań zewnętrznych, w tym: reformy administracyjnej kraju. Do najważniejszych z nich zaliczono przede wszystkim: - długotrwałe procedury opracowywania, uchwalania i zaskarżania planów i studiów oraz wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, - mechanizm lokalizacji inwestycji, który przewidywał wydanie decyzji WZiZT pomimo faktu, iż jej ustalenia były tożsame z wytycznymi MPZP dla przedmiotowego obszaru, - podwójna możliwość wpływania na treść MPZP i tok prac nad planem, co w konsekwencji sprzyjało nadużywaniu instytucji protestów i zarzutów oraz skarg do NSA, - możliwość opracowywania MPZP w sposób powierzchowny, niespójny czy ogólnikowy, - brak jawności studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, - merytoryczne rozbieżności względem innych ustaw, które miały wpływ na postępowanie wynikające z tej regulacji.

5 Wprawdzie ustawie z 1994 roku przypisuje się wiele wad, ale można z całą pewnością stwierdzić, iż przepisy te ograniczały, chociaż powinny całkowicie eliminować, takie zagospodarowanie przestrzeni, którego skutkiem mogło by być negatywne oddziaływanie na środowisko przyrodnicze. Lata 90. XX wieku to przecież czas, w którym przepisy dostosowywano do nowych, wolnorynkowych potrzeb, a także do obowiązującego ustawodawstwa, które w wielu wypadkach odbiegało od wymaganych standardów. Uchwalona przez Sejm 27 marca 2003 r. ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zastąpiła regulację z 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym. Nowa ustawa nie wydaje się być szczytem osiągnięć techniki legislacyjnej. Nie zmieniono istotnych zasad, na których opierała się stara ustawa, a także pominięto wprowadzenie nowych rozwiązań w systemie regulacyjnym obejmującym politykę przestrzenną. Jednak dokument ten przyjmuje zrównoważony rozwój i ład przestrzenny za podstawę zasad kształtowania polityki przestrzennej oraz zakresu i sposobów przeznaczania terenów na określone cele, jak i ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy. 12 Wnosi on także inne sposoby postępowania w obszarze mechanizmów planistycznych. Do najistotniejszych zmian w ustawie zalicza się: - nowe funkcje miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (szczegółowy plan jest podstawą do wydawania pozwoleń na budowę), - decyzję ustalającą warunki zabudowy (dawniej WZiZT) przeznaczoną tylko dla obszarów nieposiadających planów, która wydawana jest na czas nieokreślony; ponadto powstała możliwość przenoszenia jej na nowych właścicieli nieruchomości, - studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy nabiera znaczenia (procedury jego tworzenia porównywalne do procedury miejscowego planu), - likwidowanie instytucji zarzutu i protestu do projektu planu miejscowego, w przypadku osób posiadających interes prawny pozostawiono możliwość zaskarżenia uchwalonego planu wyłącznie na podstawie przepisów o samorządzie gminnym - powstanie szczególnego trybu lokalizacji inwestycji celu publicznego, - wprowadzenie renty planistycznej (obowiązuje również na obszarach pozbawionych planów), - wyjaśnienie wielu pojęć w słowniczku, co zmniejszyło pole interpretacji ustawy, - podniesienie jakości opracowań planistycznych, - określenie roli i rozszerzenie treści planu zagospodarowania przestrzennego województwa w celu pełniejszego powiązania jego ustaleń ze strategią rozwoju województwa i planami miejscowymi, - wprowadzenie obowiązku opracowywania dokumentacji ekofizjograficznej przed wykonaniem planu miejscowego. 9

6 10 Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju jest integralną częścią systemu planowania, obejmuje programy zawierające zadania rządowe do realizacji celów publicznych i inne akty planistyczne (studia i analizy planistyczne, raporty o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju), które stanowią system aktów polityki przestrzennej państwa. Określa elementy krajowej sieci osadniczej, obszary metropolitalne, rozmieszczenie infrastruktury społecznej, technicznej i transportowej, obszary problemowe, a także wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie oraz rozmieszczenie strategicznych obszarów wodnych. Zawiera uwarunkowania, cele i kierunki zrównoważonego rozwoju kraju. 13 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa jest podstawowym aktem planistycznym samorządu wojewódzkiego związanym ze strategią rozwoju województwa. Oba te dokumenty nie mają charakteru aktów prawnych powszechnie obowiązujących (są aktami kierownictwa wewnętrznego) i wpływają na rozwój przestrzenny i gospodarczy województwa w zakresie przedmiotowo nieograniczonym. W województwie mogą również funkcjonować akty planowania specjalistycznego (koncepcje i programy z zakresu planowania przedsięwzięć specjalistycznych) oraz analizy i studia planistyczne określające uwarunkowania polityki przestrzennej województwa. Plan ten określa m.in. następujące zasady jego organizacji przestrzennej: system obszarów chronionych, zasadnicze elementy sieci osadniczej województwa, rozmieszczenia inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, wymagania dotyczące ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury. W celu określenia polityki przestrzennej gminy sporządza się obligatoryjnie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy dla całego jej obszaru. Ustalenia studium są wiążące dla organów gminy przy opracowywaniu planów miejscowych. Studium nie jest aktem prawa miejscowego. Treść studium rozszerzono względem wytycznych poprzedniej ustawy o następujące uwarunkowania: - stan ładu przestrzennego, stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, zagrożenie bezpieczeństwa ludności i jej mienia, potrzeby i możliwości rozwoju gminy, występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych oraz udokumentowanych złóż kopalin i zasobów wód podziemnych, terenów górniczych, stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, oraz dodatkowe kierunki: - kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy, obszary dla których gmina zamierza sporządzić MPZP, w tym obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych, obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych, obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny oraz granice terenów zamkniętych wraz z ich strefami ochronnymi. 14 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy ustala przeznaczenie terenów oraz

7 określa sposoby ich zagospodarowania i zabudowy. Jako jedyny dokument w całym systemie planistycznym stanowi on prawo miejscowe i jest sporządzany fakultatywnie dla obszaru gminy lub jej części. Określa się w nim obowiązkowo (elementy o które rozszerzono część tekstową i graficzną dokumentu w relacji do regulacji z 1994 r.): - przeznaczenie terenów oraz linie rozgraniczające tereny o różnych funkcjach, zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego, zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, zasady ochrony dziedzictwa kulturowego, wymagania wynikające z potrzeb kształtowania przestrzeni publicznych, parametry i wskaźniki kształtowania zabudowy, szczególne zasady i warunki scalania i podziału nieruchomości, zasady modernizacji budowy i rozbudowy systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, sposób i termin tymczasowego zagospodarowania terenu, a w zależności od potrzeb: - granice terenów pod budowę wielkopowierzchniowych obiektów handlowych, granice obszarów wymagających przeprowadzenia scaleń i podziałów nieruchomości oraz rehabilitacji istniejącej zabudowy i infrastruktury technicznej. W większości, elementy te mają istotny związek z ochroną i kształtowaniem środowiska. Na obszarach, dla których nie opracowano MPZP określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy następuje w drodze decyzji o WZiZT, która może przyjąć dwie formy: 15 - decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz - decyzji o warunkach zabudowy (WZ). Decyzję o WZ wydaje się na wniosek inwestora jedynie w przypadku gdy: - co najmniej jedna działka sąsiednia, dostępna z tej samej drogi publicznej, jest zabudowana w sposób pozwalający na określenie wymagań dotyczących nowej zabudowy w zakresie kontynuacji funkcji, parametrów, cech i wskaźników kształtowania zabudowy oraz zagospodarowania terenu, - teren ma dostęp do drogi publicznej, - istniejące lub projektowane uzbrojenie terenu jest wystarczające dla zamierzenia budowlanego oraz teren nie wymaga uzyskania zgody na zmianę przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, - decyzja jest zgodna z przepisami odrębnymi. 16 Zastosowana tu po raz pierwszy w prawodawstwie polskim zasada dobrego sąsiedztwa zezwala na ustalenie warunków zabudowy wówczas, gdy po spełnieniu innych prawem wymaganych warunków, zamierzenie inwestycji jest lokalizowane w sąsiedztwie co najmniej jednej działki zabudowanej i to na zasadzie kontynuacji funkcji, parametrów, cech i wskaźników kształtowania zabudowy oraz zagospodarowania terenu, w tym gabarytów i formy architektonicznej obiektów budowlanych, linii zabudowy oraz intensywności wykorzystania terenu (zasada ta ma m.in. ograniczyć rozbudowę w rozproszeniu). Nie dotyczy obiektów liniowych i urządzeń infrastruktury technicznej oraz zabudowy zagrodowej. 11

8 12 2. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne na terenie Gminy Miasta Krakowa po 1989 r. W okresie do roku 1994 na terenie Miasta Krakowa obowiązywał Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego uchwalony przed reaktywowaniem samorządu miejskiego, tj. z roku W celu dostosowania tego dokumentu do zmienionych warunków społeczno-gospodarczych oraz zasad użytkowania przestrzeni w mieście dokonano w nim stosownych zmian w roku 1992 (I Etap) oraz 1994 (II Etap). Zmiany w Miejscowym planie ogólnym musiały zostać dokonane z uwagi na szczególnie istotną, podwójną rolę planu miejscowego w warunkach gospodarki rynkowej oraz okresu transformacji, tj. rolę inspiratora rozwoju miasta oraz rolę regulacyjną (zapewnienie uporządkowania procesów rozwoju według wytycznych i ograniczeń zawartych w planie) 17. Wraz z wprowadzeniem zmian w miejscowym planie ogólnym w ramach II Etapu uchwalono dokument pn. Polityka rozwoju przestrzennego i ochrony środowiska, stanowiący załącznik do uchwały nr CXIII/758/94 RMK z 20 maja 1994 r. Założenia i cele Polityki rozwoju zostały powiązane z wytycznymi zawartymi w Kierunkach polityki społeczno-gospodarczej i programu gospodarczego Miasta Krakowa z 1993 r. W założeniach Polityki rozwoju podkreślono konieczność występowania spójności pomiędzy dokumentami planowania przestrzennego, a uchwalanymi przez Miasto programami inwestycyjnymi oraz planami projektów specjalnych realizowanych wspólnie z innymi podmiotami (np. zagospodarowanie Centrum Komunikacyjno-Komercyjnego). Według stanu na rok 1994 na dokumenty określające politykę przestrzenną Miasta składały się: Miejscowy ogólny plan zagospodarowania przestrzennego, Polityka rozwoju przestrzennego i ochrony środowiska oraz plany szczegółowe o randze planów miejscowych. Ponadto jako uzupełnienie tych dokumentów planowano wprowadzanie planów lub programów działań ( tzw. planów akcji ), zawierających wizję zagospodarowania danego terenu. Przykładem takiego planu stał się plan działań rewitalizacyjnych Kazimierza 18. Zmiany miejscowego planu ogólnego oraz Polityka rozwoju przestrzennego i ochrony środowiska określiły strefy koncentracji działań ich realizatorów oraz strefy regulacyjne, wyznaczające dopuszczane formy działań na określonych przestrzeniach. W ramach stref koncentracji działań, z punktu widzenia rozwoju metropolitalnego miasta, szczególnie istotne jest wyróżnienie tzw. obszarów strategicznych, które zgodnie z ustaleniami planu wymagają intensywnych działań dla osiągnięcia aktywizacji ekonomicznej (m.in. zbrojenie terenów, inwestycje kubaturowe). Do obszarów tych zaliczono 19 : Centrum Komunikacyjno-Komercyjne; Obszar Dąbie (ograniczony ul. Powstańców Warszawy, Mogilską, Jana Pawła II oraz al. Pokoju); Obszar Ludwinów-Zakrzówek (ograniczony: Wisłą, Wilgą, ul. Monte Cassino oraz Skałami Twardowskiego); Obszar Zabłocie (ograniczo-

9 ny: Wisłą, linią kolejową, ul. Powstańców Wielkopolskich, ul. Stoczniowców); Obszar Olsza (ograniczony: ul. Bora-Komorowskiego, ul. Dobrego Pasterza oraz ul. gen. Okulickiego); Strefę Ochronną HTS; Obszar Kazimierz (ograniczony: ul. Wawrzyńca, ul. Gazową oraz ul. Podgórską). Ponadto w ramach stref koncentracji działań dokonano podziału stref polityki ze względu na rodzaj terenów nią objętych. Wskazano cztery ich rodzaje, tj. istotne dla ochrony szczególnych wartości przyrodniczych, obejmujące obszary strategiczne, ważne dla ochrony krajobrazu kulturowego oraz sprzyjające aktywizacji ekonomicznej. W ramach stref regulacyjnych określono dopuszczalne formy działań, będące wytycznymi do wydawanych dla określonych obszarów miasta decyzji administracyjnych. Wyznaczone strefy zostały pogrupowane w następujące zbiory: strefy ochrony środowiska i przyrody, strefy ochrony krajobrazu i dóbr kultury, strefy ochrony i kształtowania widoku oraz strefy intensywności zabudowy 20. Ponadto w Polityce rozwoju zostały wskazane główne kierunki działań samorządu w zakresie zagospodarowania terenów pod obiekty użyteczności publicznej. Na liście takich działań znalazły się planowane inwestycje miejskie o horyzoncie czasowym realizacji (lub zaawansowania realizacji) do 2000 roku. Do najważniejszych priorytetów inwestycyjnych, mających wpływ na rozwój metropolitalnego charakteru Miasta zaliczono 21 : - inwestycje komunikacyjne, w tym m.in.: Centrum Komunikacyjno- Komercyjne w rejonie dworca PKP; Most Łęgowski; Most Kotlarski; tramwaj bezkolizyjny od ul. Cechowej do Wielickiej; Inwestycje w Porcie Lotniczym w Balicach (w tym adaptacja bocznicy kolejowej dla celów obsługi ruchu pasażerskiego); realizacja ważnych ciągów komunikacyjnych (np. Trasa Bagrowa, północno-wschodnie obejście autostradowe); - rewaloryzację zabytków: rewitalizację Kazimierza, rewitalizację systemu fortyfikacji Krakowa oraz rewitalizację parku i willi Decjusza; - inwestycje w dziedzinie kultury i nauki: Park Technologiczny, Operę lub Teatr Muzyczny, rozbudowę Muzeum Lotnictwa, budowa hali sportowo-widowiskowej, Krakowskie Centrum Biznesowo-Kongresowe Krakcentrum. Uchwalony w 1994 roku plan został przygotowany w oparciu o ustawę z dnia 12 lipca 1984 r. o planowaniu przestrzennym. Nowa ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym ustaliła, że plany takie mogły obowiązywać jedynie do końca roku W okresie późniejszym karencja ważności takich planów została przedłużona do końca roku W roku 1996 rozpoczęto procedurę przygotowania do sporządzenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy, celem stworzenia podstaw do uchwalenia planów szczegółowych zagospodarowania przestrzennego dla wybranych obszarów miasta 22. Obowiązek sporządzenia takiego dokumentu do końca 2000 r. nałożyła na gminy ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994r. 13

10 14 Miał on stanowić akt kierownictwa wewnętrznego, wykorzystywany jako podbudowa merytoryczna przy wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w sytuacji braku planu miejscowego. Brak obowiązku sporządzania planów miejscowych dla całej gminy zwiększył rolę studium jako jedynego uregulowania ogólnego, obejmującego wytyczne dotyczące zagospodarowania przestrzennego dla obszaru całego miasta. Na początku roku 1997 Zarząd Miasta Krakowa dokonał określenia zasad organizacji prac przy Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kraków oraz postanowił o utworzeniu Rady Rozwoju Krakowa 23. W założeniach dokument ten miał ustalać cele rozwojowe dla obszaru gminy do roku W roku 1996 rozpoczęto także opracowywanie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Obszaru Strategicznego Kraków-Wschód oraz zatwierdzono Plan Koordynacyjny Krakowskiego Centrum Komunikacyjnego, stanowiącego postawę do sporządzenia planu miejscowego 24. W roku 1998 r. uchwalono dwa dokumenty, tj. Założenia do Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Krakowa oraz Wizję Rozwoju Miasta Główne Tezy. Celem przygotowania Założeń było określenie roli i znaczenia Studium, metod jego sporządzenia, sformułowanie głównych tez dotyczących uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego, a także określenie harmonogramu prac nad przygotowaniem właściwego Studium 25. Obok tych prac w roku 1998 zatwierdzono także Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Obszaru Strategicznego Kraków-Wschód oraz opracowano Plany Koordynacyjne zagospodarowania terenów Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Podmiot sporządzający Studium wybrano w 1999 r. Przy współpracy z wydziałami Urzędu Miasta opracowano 5 raportów i syntezę uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego Krakowa. Raporty obejmowały zakresem merytorycznym następujące zagadnienia 26 : przekształcenia i modernizację struktury przestrzennej ochrona środowiska przyrodniczego i kulturowego, rozwój transportu, rozwój infrastruktury technicznej i gospodarkę komunalną, instrumenty realizacji polityki przestrzennej oraz funkcje metropolitalne i powiązania zewnętrzne Krakowa. Projekt studium został przyjęty przez Zarząd Miasta w dniu 14 października 1999 r. Rada Miasta po pierwszym czytaniu projektu podjęła decyzję o zleceniu wykonania analizy dokumentu przez podmiot zewnętrzny. Pomimo wprowadzenia przez autorów projektu studium uwag zawartych analizie, Rada Miasta nie podjęła decyzji o przyjęciu studium, ponieważ Zarząd Miasta wycofał projekt w styczniu 2000 r. W lipcu 2000 r. podjęto decyzję o zorganizowaniu seminarium, mającego na celu ustalenie Koncepcji rozwoju przestrzennego Krakowa. Wybrane spośród biorących w nich udział podmioty kontynuowały pracę nad kształtem przyszłego studium 27. Nagrodą w seminarium była możliwość przygotowania projektu Studium.

11 W lipcu 2001 r. projekt Studium przedłożono Zarządowi Miasta. Zarząd zdecydował o przedłożeniu Radzie Miasta w dniu 13 listopada 2001 r. zarówno projektu prof. Zygmunta Ziobrowskiego z 1999 r. (dla którego przyjęto roboczą nazwę Studium A ) oraz projektu zespołu Grzegorza Chodkowskiego (zwanego Studium B ), wykonanego w wyniku wygrania Seminarium. Rada Miasta w głosowaniu nad projektami w dniu 28 grudnia 2001 r. przyjęła Studium B 28. Uchwalone studium zostało przekazane Wojewodzie Małopolskiemu, celem oceny zgodności jego treści z przepisami prawa. W dniu 5 lutego 2002 r. Wojewoda uchylił uchwalone w końcu 2001 r. Studium. Decyzję swoją organ nadzorczy argumentował wystąpieniem w przyjętym dokumencie licznych braków treściowych w związku z pominięciem informacji, ocen i analiz wymaganych jako elementy treści studium przepisami prawa, wyrywkowe i przypadkowe traktowanie niektórych istotnych zagadnień planistycznych, które również na mocy obowiązującego prawa winny zostać w Studium ujęte oraz ponadto zarzucono fakt nieuwzględnienia w treści dokumentu wymogów wynikających z ustrojowej zasady zrównoważonego rozwoju 29. W grudniu 2002 r. upłynął ostateczny ustawowy termin uchwalenia Studium. W związku z brakiem możliwości uchwalenia go według projektu zaproponowanego przez zespół Grzegorza Chodkowskiego ( Studium B ), powrócono do koncepcji przygotowania kolejnego projektu w oparciu o opracowania zespołu projektowego Zygmunta Ziobrowskiego ( Studium A ), tj. projekt Studium wykonanego przez Zespół Autorski IGPiK Oddział w Krakowie w 1999 r. oraz opracowanie pt. Kontekst regionalny i metropolitalny uwarunkowania rozwoju Krakowa (sporządzone w 2003 r. przez Instytut Rozwoju Miast 30 ). Kierującym zespołem przygotowującym Studium (Koordynatorem Prezydenta ds. Studium) został Robert Kuzianik. Studium uchwalono w dniu 16 kwietnia 2003 r. 31 Wraz z uchwaleniem Studium straciła ważność Polityka rozwoju przestrzennego i ochrony środowiska Miasta Krakowa z 1994 r. Struktura dokumentu obejmuje dwa główne komponenty, zawarte w nazwie studium, są to: uwarunkowania rozwoju oraz oparte na konkluzjach wynikających z tychże uwarunkowań kierunki rozwoju. Uwarunkowania zostały podzielone na sprzyjające rozwojowi i ograniczające go. W warunkach sprzyjających rozwojowi ujęto m.in. takie cechy Krakowa, jak jego unikatowy charakter, bogactwo zróżnicowanych przestrzeni publicznych podkreślających tożsamość miejsca, potencjał ludzki, funkcje metropolitalne wraz z potencjalnymi terenami do zagospodarowania, korzystne położenie w stosunku do projektowanych połączeń komunikacyjnych. Dla przyszłych działań samorządu równie istotne są uwarunkowania ograniczające rozwój, bowiem wiele z nich, z uwagi na zapóźnienie np. infrastrukturalne, obniża siłę oddziaływania uwarunkowań sprzyjających rozwojowi Krakowa. Przykładem jest brak obiektów służących realizacji funkcji metropolitalnych (np. centrum konferencyjnego) czy też słabo rozwinięte połączenia transportowe lotnicze i kolejowe

12 16 Ujęta w Studium wizja rozwoju przestrzennego Krakowa w swych fundamentach zakładała następujące założenia, istotne dla rozwoju metropolitalnego ośrodka: ochronę historycznej sylwety miasta; takie zagospodarowywanie przestrzeni, które pozwoli na rozwój funkcji metropolitalnych; zrównoważony i podporządkowany zasadom ładu przestrzennego rozwój miasta (ograniczanie niekontrolowanego zainwestowania); poprawę jakości i estetyki przestrzeni publicznej; usprawnienie systemu transportu 33. Uchwalone kierunki rozwoju Krakowa, obejmujące zasady zrównoważonego rozwoju przestrzennego i kształtowania ładu przestrzennego, ujęto w następujących wytycznych: nienaruszalności, ochrony i kształtowania najcenniejszych elementów systemu przyrodniczego; ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego; intensyfikacji istniejącego zainwestowania w strefie miejskiej (mającego na celu krystalizację i uczytelnienie struktury Miasta); kształtowania zrównoważonej wielofunkcyjnej struktury przestrzennej (w tym rehabilitację obszarów zdegradowanych); utrzymania i podnoszenia walorów miasta dla tworzenia warunków do rozwoju konkurencyjności 34. Założenia Studium zostały dostosowane do dokumentów planistycznych uchwalonych przez władze centralne oraz wojewódzkie. Do najważniejszych z nich zaliczono: Koncepcję Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju z 17 listopada 2000 r.; Narodowy Plan Rozwoju na lata ; Zintegrowany Program Operacyjnych Rozwoju Regionalnego; Strategię Rozwoju Województwa Małopolskiego i Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Województwa Małopolskiego na lata Ponadto rozpisano schemat planowanych kierunków współpracy pomiędzy Miastem a otoczeniem. Najistotniejsze z wymienionych związków dotyczą: współpracy Krakowa z Oświęcimiem, Wieliczką i Wadowicami (obszary atrakcyjne turystycznie); współpracy z aglomeracją śląską w celu tworzenia obszaru rozwoju gospodarki i finansów oraz zapewnienia możliwości rozwoju obszaru aktywizacji lotniska w Balicach 36. W Studium zwrócono uwagę na ciągłość zasad i warunków zagospodarowania określonych obszarów na terenie miasta, dla których obowiązują one pomimo utraty ważności odpowiednich planów miejscowych, ponieważ zostały określone one również w odrębnych dokumentach. Do obszarów tych zaliczają się m.in.: Strefa Ochronna HTS, Specjalna Strefa Ekonomiczna, Historyczny Zespół Miasta 37.

13 17 Tabela nr 1 Wybrane programy operacyjne oraz projekty miejskie ujęte w Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego z 2003 r. Wybrane programy operacyjne Wybrane projekty miejskie Program aktywizacji gospodarczej Obszar Huty im. T. Sendzimira Obszar w sąsiedztwie Portu Lotniczego Kraków Balice Zabłocie Centrum Wystawiennicze i Targowe Samorządowe Centrum Administracyjne Krakowskie Centrum Komunikacyjne Program rewitalizacji terenów przemysłowych Program aktywizacji naukowo-technologicznej Program rozwoju bazy turystycznej, rekreacyjnej i sportowej Program ochrony i kształtowania przestrzeni publicznych Program rewitalizacji dzielnic historycznych Program zintegrowanej ochrony dziedzictwa kulturowego i środowiska przyrodniczego Kraków-Wschód Zabłocie Płaszów III Kampus UJ Obszar Czyżyny Dąbie Park Technologiczny w Branicach II Kampus AGH Regionalny rynek transferu technologii Parki technologiczne Zakrzówek Przylasek Rusiecki Bagry Obiekty Twierdzy Kraków Krakowski Ośrodek Sportów Wodnych Wielofunkcyjna Hala Widowiskowo-Sportowa Uzdrowisko Swoszowice Mateczny Obszar śródmieścia Miejskie centra wielofunkcyjne Poprawa wizerunku miasta Iluminacja Miasta Kazimierz Stare Podgórze Park kulturowy Lotnisko w Czyżynach Park kulturowy Wzgórze św. Bronisławy Park Kulturowy Krzemionki Podgórskie Program aktywizacji kulturowej Tereny wokół Sanktuarium Bożego Miłosierdzia Obszar pomiędzy Rondem Grunwaldzkim a Zakrzówkiem Bulwary Wisły Centrum Koncertowo-Kongresowe Rozbudowa Opery i Operetki przy ul. Lubicz Adaptacja i wykorzystanie zabytkowych obiektów techniki

14 18 Program gospodarowania mieniem komunalnym Program rozwoju i modernizacji układu drogowego Baza danych mienia komunalnego Trasa Centralna Trasa Nowopłaszowska Trasa Zwierzyniecka Trasa Nowohucka Trasa Łęgowska Centra logistyczne Program rozwoju transportu szynowego Sieć Krakowskiego Szybkiego Tramwaju Modernizacja i rozbudowa sieci tramwaju tradycyjnego Szybka Kolej Aglomeracyjna wraz z infrastrukturą towarzyszącą Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa (uchwała nr XII/87/03 RMK z dnia 16 kwietnia 2003 r.), s. 220 Odrębny rozdział Studium poświęcono rozwojowi funkcji metropolitalnych Miasta. Stworzono listę najważniejszych inwestycji o znaczeniu dla rozwoju tychże funkcji. Na liście umieszczono zarówno inwestycje znajdujące się w sferze oddziaływania samorządu miejskiego, jak i innych podmiotów. Do najważniejszych zadań inwestycyjnych o znaczeniu dla metropolitalnej rangi Krakowa zaliczono: Parki Technologiczne, Nowe Centrum w rejonie Krakowskiego Centrum Komunikacyjnego, Port Lotniczy Kraków Balice, Centrum Kongresowe, III Kampus Uniwersytetu Jagiellońskiego, Papieską Akademię Teologiczną w ramach III Kampusu UJ, Centrum Wystawiennicze i Targowe, Wielofunkcyjną Halę Widowiskowo-Sportową, Operę i Centrum Koncertowe (dawniej: Centrum Koncertowo-Kongresowe), Ośrodki rekreacji i sportu (Zakrzówek, Przylasek Rusiecki, Bagry, Krakowskie Centrum Sportów Wodnych), Samorządowe Centrum Administracyjne Krakowa, zagospodarowanie obszaru wokół sanktuarium Bożego Miłosierdzia oraz terenu Uzdrowiska Swoszowice i Zakładu Przyrodoleczniczego Mateczny 38. Jako instrumenty wykorzystywane przez samorząd miejski dla zapewnienia warunków dla przygotowania i realizacji powyższych inwestycji wymieniono przede wszystkim: pozyskanie inwestorów, i co jest z tym związane konieczność przygotowania planów działań w ramach projektów miejskich, sporządzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz przygotowanie terenów dla inwestycji 39. Od 1 stycznia 2003 r. straciły ważności wszystkie miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego uchwalone do końca 2004 r., co dla Krakowa oznaczało, że ponad 98% powierzchni miasta przestało być objęte planami 40. Konieczne było sprawne wprowadzenie planu kształtowania polityki wdrażania nowych uregulowań z zakresu planowania przestrzennego, z uwagi na oczywiste zagrożenia dla ładu przestrzennego miasta, jakie niósł za sobą stan ich braku.

15 19 W tabeli nr 2 ujęto szczegółowe zestawienie planów miejscowych uchwalonych w okresie od 2003 roku do kwietnia Plany te zostały ustalone dla 10,7% powierzchni Miasta. Tabela nr 2 Zestawienie uchwalonych planów miejscowych Miasta Krakowa (wg stanu na dzień r.) Plan miejscowy dla obszaru Data uchwalenia Powierzchnia objęta planem (w ha) Bagry ,00 Bieńczyce Plac Targowy ,30 Bonarka ,30 Branice ,70 Cmentarz Prądnik Czerwony ,20 Górka Narodowa Wschód ,00 Górka Narodowa Zachód ,00 III Kampus UJ Wschód ,00 III Kampus UJ Zachód ,00 Krzesławice ,00 Olsza (rejon Bora Komorowskiego i ks. Pijarów) ,90 obszar scaleń Skotniki ,00 obszar urządzeń komunikacyjnych (zmiana planu) ,00 Opatkowice Wschód ,00 Opatkowice Zachód ,20 otoczenie Lasu Wolskiego ,00 otoczenie Portu Lotniczego Kraków Balice ,00 Przylasek Rusiecki ,00 Pychowice ,20 rejon Fortu Skała ,00 rejon ul. Hallera ,20 rejon ul. Podgórki Tynieckie ,90 rejon ul. Szczegów ,40 rejon ul. Witkowickiej ,10 rejon ul. Wróblowickiej ,30 rejon ul. Stojałowskiego ,70 Salwator ,00 Sidzina Południe ,00 Sidzina Północ ,50 Skotniki - obszar publicznych usług kultury ,90 Skotniki - wschodnia strona ul. Grzegorzewskiej ,10

16 20 Trasa Nowopłaszowska ,40 Ujście Wilgi ,60 Witkowice Głogowa ,00 Wzgórze św. Bronisławy ,00 Zabłocie ,00 Zachodnia strona ul. Dobrowolskiego od ul. Kozienieckiej do ul. Starzyńskiego ,90 Zmiana (korekta miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa (17 zmian) oraz zmiana: ,00 Łącznie powierzchnia Krakowa objęta planami 3517,80 Źródło: Rejestr obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i zmian planów, Biuro Planowania Przestrzennego UMK, wersja elektroniczna: Spośród ustalonych wtedy zasad, szczególnie ważne dla najcenniejszych i najistotniejszych strategicznie części miasta były wytyczne przystąpienia do uchwalania planów tzw. priorytetowych o znaczeniu: aktywizującym (planowane obszary inwestycji), porządkującym (zapewniających zachowanie porządku urbanistycznego) oraz ochronnym (obszary, na których nieplanowany rozwój inwestycji mógłby spowodować utratę wartości i zasobów wymagających ochrony lub istotne naruszenie równowagi przestrzennej w skali miasta) 41.

17 21 Przypisy 1 Ustawa z dnia 12 lipca 1984 r. o planowaniu przestrzennym, Dz. U. 1984, nr 35, poz Ustawa z dnia 13 lipca 1988 r. o zmianie ustawy o planowaniu przestrzennym, Dz. U nr 24, poz Op. cit. Ustawa z dnia 12 lipca 1984 r., art Op. cit. Ustawa z dnia 12 lipca 1984 r., art. 25 i Op. cit. Ustawa z dnia 12 lipca 1984 r., art Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. 1994, nr 89, poz Op. cit. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r., art Op. cit. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r., art W. Radecki, Ochrona środowiska w nowym ustroju administracji publicznej. Cz. II. Programowanie i planowanie ochrony środowiska, w: Problemy ekologii nr 2, Katowice 1999 r., s W. Radecki, Ochrona środowiska w nowym ustroju administracji publicznej. Cz.IV. Decyzje reglamentacyjne w ochronie środowiska, w: Problemy ekologii nr 4, Katowice 1999 r., s W. Radecki, Decyzje organów administracji rządowej i samorządowej w ochronie środowiska. Cz. I. Miejsce decyzji administracyjnych w systemie środków prawnych ochrony środowiska, w: Problemy ekologii nr 1, Katowice 2002 r., s Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U r., nr 80, poz. 717, art Op.cit. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r., art. 47, pkt Op.cit. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r., art. 10, pkt. 1 i Op.cit. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r., art. 4, pkt Op.cit. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r., art. 61, pkt Raport o stanie miasta 1993, wersja elektroniczna: oraz Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania przestrzennego zmiana planu Etap II Polityka rozwoju przestrzennego i ochrony środowiska (uchwała nr CXIII/758/94 RMK z dnia 20 maja 1994 r.), s Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania przestrzennego zmiana planu Etap II Polityka rozwoju przestrzennego i ochrony środowiska, op. cit., s Raport o stanie miasta 1994, wersja elektroniczna: Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania przestrzennego zmiana planu Etap II Polityka rozwoju przestrzennego i ochrony środowiska, op. cit., s , oraz Co powstrzymuje inwestorów?, Dziennik Polski nr 212 (15277) z 13 września 1994 r., s Raport o stanie miasta 1994, wersja elektroniczna: oraz Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania przestrzennego zmiana planu Etap II Polityka rozwoju przestrzennego i ochrony środowiska, s Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania przestrzennego zmiana planu Etap II Polityka rozwoju przestrzennego i ochrony środowiska, s oraz 8 bilionów do 2000 roku, Dziennik Polski nr 76 (15141) z 31 marca 1994 r., s. 6

18 22 22 Uchwała nr LVIII/580/96 Rady Miasta Krakowa z dnia 18 września 1996 r. o przystąpieniu do sporządzenia Studium 23 Uchwała nr 138/97 Zarządu Miasta Krakowa z dnia 13 lutego 1997 r. w sprawie określenia zasad organizacji prac przy Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kraków oraz utworzenia Rady Rozwoju Krakowa 24 Raport o stanie miasta 1996, wersja elektroniczna: 25 Raport o stanie miast 1998, wersja elektroniczna: oraz Uchwała nr 1098/98 RMK z 17 czerwca 1998 r. w sprawie przyjęcia informacji Zarządu Miasta Krakowa o pracach nad Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania Miasta Krakowa 26 Raport o stanie miasta 1999, wersja elektroniczna: 27 Raport o stanie miasta 2000, wersja elektroniczna: 28 Uchwała nr XCVI/910/01 Rady Miasta Krakowa z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. 29 Tekst Rozstrzygnięcia nadzorczego Wojewody Małopolskiego w wersji elektronicznej: 30 Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej zmienił w tym okresie nazwę na Instytut Rozwoju Miast 31 Uchwała nr XII/87/03 RMK z dnia 16 kwietnia 2003 r. w sprawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Krakowa 32 Studium uwarunkowań op. cit., s Studium uwarunkowań op. cit., s Studium uwarunkowań op. cit., s Studium uwarunkowań op. cit., s Studium uwarunkowań op. cit., s Studium uwarunkowań op. cit., s Studium uwarunkowań op. cit., s Studium uwarunkowań op. cit., s Raport o stanie miasta 2003, wersja elektroniczna: 41 Raport o stanie miasta 2003, wersja elektroniczna: