CHROPOWATOŚĆ GŁADZONYCH POWIERZCHNI TULEI CYLINDROWYCH

Transkrypt

1 KOMISJA BUDOWY MASZYN PAN ODDZIAŁ W POZNANIU Vol. 26 nr 2 Archiwum Technologii Maszyn i Automatyzacji 26 JACEK MICHALSKI * CHROPOWATOŚĆ GŁADZONYCH POWIERZCHNI TULEI CYLINDROWYCH Analizowano profil i stereometrię chropowatości powierzchni symulowanej i obrobionej gładzeniem płaskowierzchołkowym tulei cylindrowych silnika wysokoprężnego. Dla odległości próbkowania,, 1, 2 i 4 μm wyznaczono wartości parametrów: wysokościowych, odległościowych, mieszanych, kształtu, funkcji profilu i stereometrii powierzchni. Szacowano pole powierzchni wgłębień profilu chropowatości oraz średnią głębokość rys gładzenia, ich szerokość, odstęp i wskaźnik plastyczności zarysu profili. Uzyskane wyniki stereometrii chropowatości powierzchni gładzi cylindrów porównano z odpowiednimi wartościami profili powierzchni gładzonych. Na podstawie błędów parametrów chropowatości powierzchni i jej funkcji określono odległość próbkowania profilu i stereometrii powierzchni uwarstwionych po dwóch operacjach. Słowa kluczowe: odległość próbkowania, profile i stereometria powierzchni cylindra gładzonego, błędy chropowatości powierzchni 1. WPROWADZENIE Gładka powierzchnia cylindrów zapewnia małe zużycie materiału i krótki czas docierania, chropowata zaś wykazuje małą skłonność do zatarcia [3]. Odmienne relacje stwierdzono w skojarzeniach modelowych dla powierzchni polerowanych i w układzie tuleja cylindrowa pierścień tłokowy silnika okrętowego. Powierzchnie o jednakowej wysokości chropowatości, mające skośny rozkład rzędnych w porównaniu z rozkładem Gaussa, są mniej odporne na zatarcie, czas ich docierania jest krótszy, a w warunkach tarcia mieszanego zapewniają mniejszą siłę tarcia [3]. Wynika to ze styku jedynie szczytów małej wysokości. Większe odległości pomiędzy wierzchołkami profilu chropowatości powierzchni w kierunku ślizgania zapewniają mniejsze zużycie w obecności smaru. Wskaźnik plastyczności powierzchni płaskowierzchołkowej cylindrów, charakteryzujący odporność na zużycie [], zależy od nacisku jednostkowego i wielkości ziaren osełek gładzenia wykańczającego i ostatecznego oraz od czasu gładzenia ostatecz- * Dr inż. Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa Politechniki Rzeszowskiej.

2 28 J. Michalski nego. Zbyt mały lub zbyt duży wznios chropowatości powierzchni powoduje niebezpieczeństwo zatarcia, dlatego należy dążyć do jego optymalnej wartości. Związek siły tarcia z ilorazem grubości filmu olejowego i zastępczej wysokości chropowatości opisuje tzw. wersja krzywej Stribecka. Pole powierzchni wgłębień chropowatości wpływa na liniowe zwiększenie zużycia oleju silnikowego. Producenci stosują automatyczną -procentową kontrolę profilu chropowatości powierzchni na etapie wytwarzania, bezpośrednio po obróbce [11] oraz dążą do kontroli stereometrii powierzchni. Wynika to ze statystycznej kontroli jakości i przeświadczenia o możliwości lepszej oceny geometrii powierzchni w trójwymiarowym układzie odniesienia oraz określenia związków parametrów tej oceny z właściwościami funkcjonalnymi silnika i emisją zanieczyszczeń. 2. ODLEGŁOŚĆ PRÓBKOWANIA CHROPOWATOŚCI POWIERZCHNI Pomiar wstępny, służący do ustalenia warunków pomiaru właściwego, obejmuje duży obszar powierzchni o małym rozrzucie z dużą odległością próbkowania lub, odmiennie, mały obszar z małą odległością próbkowania [7]. Wiarygodność pomiarów wymaga porównania parametrów stereometrii powierzchni z parametrami nierówności profilu. W styku sprężystym elementów wartości odległości próbkowania powierzchni są znacznie mniejsze niż w przypadku powierzchni odkształcanych plastycznie czy zużywanych ciernie [8, ]. W pracy [9] uwzględniono szerokość obszaru styku elementów maszyn i szerokość pasma długości fali. Wartości odległości próbkowania podane w normie PN-ISO 3274:1997 są około pięciokrotnie mniejsze od znormalizowanych wartości promienia końcówki pomiarowej r koń, jak również pięciokrotnie mniejsze od granicznej długości fali dolnoprzepustowego filtru krótkofalowego chropowatości λs. Odległość próbkowania często uzależnia się od promienia r koń i szerokości końcówki płaskiej oraz cech powierzchni [1]. Badania wykazały małe błędy parametrów profilu (stereometrii powierzchni) dla odległości próbkowania równej: połowie promienia r koń [4], wartości promienia r koń [1], promienia r koń pomnożonego przez 2, średnicy końcówki pomiarowej pomnożonej przez sinus kąta wzniosu profilu [9], podwojonemu promieniowi [7], przy czym uwzględniano dodatkowo cechy powierzchni. Nowicki [4] uważa, że maksymalna wartość odległości próbkowania powinna być mniejsza od,2 długości najkrótszego odstępu mikronierówności. Chetwynd [1] uzależnia odległość próbkowania od granicznej długości odcięcia filtru profilu chropowatości (λc/). Wu [12] na podstawie analizy spektralnej profili losowych w zależności od promienia ostrza pomiarowego, wysokości Rq i długości odcinka korelacji otrzymał małe wartości odległości próbkowania, zbliżone do podwojonej wartości promienia r koń.

3 Chropowatość gładzonych powierzchni tulei cylindrowych 29 Długość korelacji 2.3β, μm Normalny rozkład Długość korelacji 2.3β, μm a) b) c) d) α Kąt śladów obróbki α, o Kąt śladów obróbki α, o Normalny rozkład Wskaźnik plastyczności ψ WA, Skośny rozkład Kąt śladów obróbki α, o Wskaźnik plastyczności ψ WA, Skośny rozkład Kąt śladów obróbki α, o Rys. 1. Zależność długości odcinka korelacji (a, b) i wskaźnika plastyczności (c, d) od kąta śladów gładzenia α dla pomiaru profili chropowatości wzdłuż (a, c) oraz w poprzek cylindra (b, d) o wysokości chropowatości powierzchni SP q =,62 μm Fig. 1. Dependence of correlation length (a, b) and plasticity index (c, d) on honing scratch angle α for along profiles (a, c) and across profiles (b, d) at roughness height SP q =.62 μm Odległość próbkowania powierzchni losowej autorzy pracy [9] wyznaczyli z badań wzorców chropowatości i uzależnili od granicznej wartości ilorazu średniokwadratowego błędu funkcji autokorelacji i wariancji rzędnych. Stosując zbliżoną metodykę, Yim i Kim [13] wyznaczyli minimalną odległość próbkowania na podstawie parametru Ra profilu i wzorca dla normalnego rozkładu wartości tego parametru. Minimalna teoretyczna odległość próbkowania profilu sinusoidalnego powinna wynosić 1/6 długości fali. Na długości fali profili zdeterminowanych liczba punktów pomiaru powinna być większa i wynosić [7], 16 [2] lub 2 [1]. 3. METODYKA I WARUNKI BADAŃ Symulowano komputerowo powierzchnie gładzonych cylindrów o normalnym i asymetrycznym rozkładzie rzędnych [6], wysokości stereometrii powierzchni SP q =,62 μm, mających kąty skrzyżowania śladów obróbki od do 18, ze stopniowaniem co 1. Średnia wysokość geometryczna powierzchni ortotropowych (prostoliniowych i równoległych), składowych modelowania, o normalnym rozkładzie amplitud SP q =,97 μm. Powierzchnie ortotropowe nośne i wgłębień miały odpowiednio wysokość SP q =,16 μm i SP q = 1,42 μm. Dla nakładanych składowych powierzchni gładzenia przyjęto wykładniczy kształt funkcji autokorelacji o parametrze β * []. Dla kierunku prostopadłego do rys gładzenia powierzchni o normalnym rozkładzie rzędnych parametr β * wynosił 2 μm, a dla powierzchni płaskowierzchołkowej nośnej 1 μm i głębokich wgłębień 6 μm. Wartości β * wzdłuż rys gładzenia wynosiły 464 μm. Analizowano 26 powierzchni

4 J. Michalski Zalecane odległość próbkowania [μm] Recommended sampling lengths [μm] Tablica 1 Kąt gładzenia tulei α = α = 142 Profil PN-ISO 3274 Odległość próbkowania na podstawie kryterium r koń /2 [4] r koń [1] r koń 2 2 r koń sinδa [9] 2 r koń [7],2 S [4] λc/, [1] wzdłużny, 1,2 2, 3,,2 8 poprzeczny, 1,2 2, 3,, wzdłużny, 1,2 2, 3,, poprzeczny, 1,2 2, 3,,2 7 8 kwadratowych o współrzędnych mających odległość amplitud nierówności w kierunku wzdłużnym i poprzecznym (obwodowym) wynoszącą μm. Z powierzchni wyodrębniono profile wzdłużne i poprzeczne. Charakterystyczny iloraz E'/H (zastępczego modułu sprężystości Younga E' i twardości żeliwa H) dla materiałów żeliwo chrom miał wartość 3. Obliczone wartości długości odcinka korelacji 2,3 β * i wskaźniki plastyczności Ψ WA Whitehousa-Archarda [] profili symulowanych powierzchni gładzonych o długości 64 mm zamieszczono na rys. 1. Definicje parametrów chropowatości profilu i stereometrii powierzchni są analogiczne do podanych w pracy []. Zalecane wartości odległości próbkowania zamieszczono w tablicy 1. Analizowano parametry i funkcje chropowatości stereometrii powierzchni, profili wzdłużnych i poprzecznych powierzchni dla odmiennej odległości próbkowania tulei cylindrowych gładzonych płaskowierzchołkowo o kącie gładzenia i WYNIKI BADAŃ I ICH ANALIZA Długość odcinka korelacji profilu chropowatości powierzchni 2,3 β * jest zależna od kąta skrzyżowania śladów obróbki α (rys. 1). Ulega ona zwiększeniu ze wzrostem kąta α dla profili wzdłużnych i zmniejszeniu dla profili poprzecznych. Zwiększenie długości korelacji jest niewielkie dla profili wzdłużnych od kąta α = = do α = 9. Powyżej kąta skrzyżowania śladów obróbki 9 zwiększenie długości korelacji profili wzdłużnych jest bardzo duże, natomiast zmniejszenie tej długości profili poprzecznych niewielkie. Równocześnie od kąta α równego do wynoszącego około 1 profile wzdłużne powierzchni o skośnym rozkładzie rzędnych mają większą długość odcinka korelacji aniżeli analogiczne profile o rozkładzie rzędnych normalnym. Jest to związane z odstępami głębokich wgłębień powierzchni płaskowierzchołkowej. Jednak, gdy kąt skrzyżowania śladów

5 Chropowatość gładzonych powierzchni tulei cylindrowych 31 Wysokość Pa, S a, μm Dł. korelacji DK, S al, μm gładzenie 3D Wysokość Pq, S q, μm Szer. rowków Sm, μm głądzenie 2D X Wysokość Pt, S t, μm Odstępy 1/f WGMs, μm gładzenie 2D Y Wsp. niepeł. Pp/Pt, S p /S t, - Odst. 1/f spektrum, μm Rys. 2. Wpływ odległości próbkowania na wartość parametrów powierzchni i profili powierzchni gładzonego cylindra o kącie skrzyżowania śladów obróbki 142 na podstawie: parametrów wysokościowych Pa, S a, Pq, S q, Pt, S t, parametrów odległościowych DK, S al, Sm, 1/f WGMs, 1/f spektrum i rozkładu rzędnych Pp/Pt, S p /S t Fig. 2. Effect of sampling length on the values of surface parameters and surface profile parameters of honed cylinder with honing scratch angles 142 based on: height parameters Pa, S a, Pq, S q, Pt, S t, spacing parameters DK, S al, Sm, 1/f WGMs, 1/f spektrum and ordinate distribution Pp/Pt, S p /S t obróbki jest większy od 1, to długość korelacji jest mniejsza dla profili o skośnym rozkładzie rzędnych, uwidacznia się bowiem wpływ dużej liczby wgłębień powierzchni nośnej płaskowierzchołkowej. Powierzchnie płaskowierzchołkowe mają małą zmianę długości odcinka korelacji profilu wzdłużnego. Jest ona niezależna od kąta skrzyżowania śladów obróbki. Natomiast profile poprzeczne cylindrów o symetrycznym rozkładzie rzędnych, od kąta gładzenia do 9, charakteryzują się większymi zmianami długości korelacji ze zmianą długości profilu aniżeli te profile dla kąta gładzenia powyżej 9. Dla odmiennej odległości próbkowania wskaźnik plastyczności Ψ WA jest praktycznie niezmienny. Wartości wskaźnika plastyczności Ψ WA wyznaczone dla rozpatrywanych profili z siedmiu współrzędnych wskazują na możliwość wystąpienia odkształceń od sprężystych do plastycznych, w zależności od wartości kąta skrzyżowania śladów obróbki. Stwierdzono dużą zależność wskaźnika plastyczności od kąta skrzyżowania śladów obróbki, duży zakres jego zmienności, odmienne tendencje zmiany dla profilu wzdłużnego i poprzecznego, zdecydowanie mniejszą wartość dla powierzchni gładzonych mających ujemną wartość skośności rozkładu rzędnych w porównaniu z powierzchnią o rozkładzie Gaussa. Dla badanych powierzchni obrobionych o kącie gładzenia i 142 wskaźnik plastyczności Ψ WA wynosi odpowiednio 1,29 i,39. Badania doświadczalne chropowatości powierzchni gładzonych tulei cylindrowych silników wysokoprężnych wskazują, że odległość próbkowania powierzchni jest przyczyną zróżnicowanej oceny parametrów poziomych, pionowych i rozkładu amplitud, zależnej również od kąta gładzenia (rys. 2 i 3). Wyso-

6 32 J. Michalski Krzy. PC a7, SC a8,1/μm....1 gładzenie 3D 2 4 PD a7, SD a8,1/μm, 1/μm^2. gładzenie 2D X Wysokość PH a7, SH a8,μm 1..8 gładzenie 2D Y Wznios PΔq 7, SΔq 7, o Nachylenie Psk, S sk, Asymetria Pku, S ku, Par. funkcji BETA a, Par. funkcji BETA b, Rys. 3. Wpływ odległości próbkowania na wartości parametrów kształtu profilu i stereometrii powierzchni gładzonego cylindra o kącie skrzyżowania śladów obróbki 142 za pomocą: krzywizny wierzchołków i szczytów: PCa 7, SC a8, gęstości PDa 7, SD a8, wysokości PHa 7, SH a8, wzniosu PΔq 7, SΔ q7, skośności Psk, S sk, spłaszczenia Pku, S ku i parametrów a, b funkcji BETA Fig. 3. Effect of sampling length on the values of profile shape parameters and surface stereometry of honed cylinder with honing scratch angles 142 based on: peaks and height curvature PCa 7, SC a8, density PDa 7, SD a8, height PHa 7, SH a8, lift PΔq 7, SΔ q7, skewness Psk, S sk, flatteness Pku, S ku and a, b parameters of BETA function kość chropowatości powierzchni wyznaczona na podstawie parametrów uśrednionych S a i S q jest niezmienna dla odległości próbkowania od μm do 4 μm, a całkowita wysokość chropowatości powierzchni S t jest nieco mniejsza dla dużych odległości próbkowania (rys. 2). Zmienność parametrów wysokościowych powierzchni gładzonej tulei cylindrowej nie zależy od kąta gładzenia. Świadczy to o przewadze oceny chropowatości metodą trójwymiarową nad metodą profili. Potwierdzono to w odniesieniu do modelowych powierzchni symulowanych. Nie ulega zmianie wysokość średnia arytmetyczna bezwzględna Pa i średnia kwadratowa Pq profili prostopadłych dla zakresu odległości próbkowania od μm do 4 μm i kąta gładzenia. Jednak całkowita wysokość profilu poprzecznego tego cylindra Pt jest większa niż wartość profilu wzdłużnego dla odległości próbkowania 2 μm. Dla dużego kąta gładzenia 142 (rys. 2) uśrednione parametry wysokości Pa i Pq profilu wzdłużnego i poprzecznego cylindra wzrastają ze zwiększeniem odległości próbkowania. Jednak całkowita wysokość profilu wzdłużnego Pt cylindra jest prawie niezmienna dla różnych odległości próbkowania. Z kolei profil poprzeczny cylindra ma większą wysokość Pt dla większej odległości próbkowania. Wskaźnik autokorelacji powierzchni cylindra poddanego gładzeniu S al jest prawie stały dla odległości próbkowania od μm od 4 μm, zwłaszcza dla kąta gładzenia. Wyniki te wskazują na przydatność trójwymiarowej metody oceny chropowatości gładzi cylindra. Natomiast parametry poziome profili gładzonej tulei cylindrowej są większe dla większej odległości próbkowania. Tenden-

7 Chropowatość gładzonych powierzchni tulei cylindrowych 33 cja ta jest wyraźniejsza w pomiarze szerokości rowków profilu PSm i długości fali profilu 1/f spektrum. Znacznie mniejszy jest wzrost długości odcinka korelacji i długości fali profilu z widmowej gęstości mocy skumulowanej unormowanej 1/f WGMs dla większej odległości próbkowania. Współczynnik niepełności Pp/Pt profilu oraz powierzchni gładzonego cylindra S p /S t dla wartości odległości próbkowania 2 μm nie wykazuje zmiany wartości. Na te parametry nie wpływa także kąt gładzenia. Współczynnik niepełności profilu jest jednak korzystniejszy dla dużego kąta gładzenia 142. Także wartości głębokości wgłębień profilu Pv i głębokości wgłębień powierzchni S v dla odległości próbkowania 2 μm ulegają małym zmianom. Stałą wartość mają współczynniki asymetrii i nachylenia profilu Psk, Pku i powierzchni S sk, S ku cylindrów dla odległości próbkowania 2 μm i kąta gładzenia 142 (rys. 3). Natomiast asymetria profilu poprzecznego cylindra Pku ulega zwiększeniu dla większych odległości próbkowania. Średni kwadratowy z siedmiu współrzędnych PΔq 7 wznios profilu i wznios powierzchni SΔq 7 gładzonych tulei cylindrowych ulega zmniejszeniu ze zwiększeniem odległości próbkowania (rys. 3). Analogiczne zależności otrzymano dla średniego arytmetycznego promienia krzywizny wierzchołków profilu PC a7 i promieni krzywizny szczytów powierzchni SC a8 oraz ich gęstości PD a7 i SD a8. Wysokości średnie arytmetyczne wierzchołków PH a7 i szczytów SH a8 ulegają niewielkim zmianom dla badanych odległości próbkowania. Powierzchnie i profile powierzchni gładzonego cylindra od odległości próbkowania μm do 2 μm mają stałą wartość parametru a i b funkcji (rys. 3). Jedynie parametr a powierzchni cylindra o dużym kącie gładzenia 142 ulega dużym zmianom. Dla odległości próbkowania powierzchni od μm do 2 μm stałą wartość mają parametry cechujące kształt rozkładu rzędnych powierzchni gładzonego cylindra S a /S q, SΔ a /SΔ q i S k /S t. Jedna głęboka rysa znacznie zmienia wartość współczynników S sk, S ku oraz a, b powierzchni, natomiast parametry S a /S q, SΔ a /SΔ q i S k /S t są względnie stałe. Dla profili wzdłużnych i poprzecznych gładzonych cylindrów zastosowane parametry rozkładu rzędnych Pa/Pq, PΔa/PΔq i P k /Pt mają charakterystyczne minimum dla odległości próbkowania 1 2 μm. Dla małej ( μm) i dużej (4 μm) odległości próbkowania są one większe. Parametry te z kolei silnie reagują na długość korelacji, liczbę głębokich rys oraz stosunek wysokości powierzchni nośnej do głębokości rys. Parametry krzywej udziału materiałowego powierzchni, wyznaczonej metodą prawdopodobieństwa, S pq, S vq i S mq mają pośrednie wartości z wartości wyznaczonych parametrami profilu wzdłużnego i poprzecznego. Uzyskano je na podstawie parametrów udziału materiałowego P pq, P vq i P mq z odległościami próbkowania od μm do 2 μm (rys. 4).

8 34 J. Michalski Odch. st. P pq, S pq, μm Głęb. rdzenia P k, S k,μm gładzenie 3D. głądzenie 2D X 4.8 gładzenie 2D Y Odch. st. P vq, S vq,μm Wys. wzn. P pk, S pk, μm Udz. nośny P mq, S mq, st. Głęb. wgł. P vk, S vk, μm Pmvr, Smvr, μm^2/mm Pow. PA 2, SA 2, μm^2/mm Rys. 4. Wpływ odległości próbkowania na wartość parametrów krzywej udziału materiałowego profilu i stereometrii powierzchni gładzonego cylindra o kącie skrzyżowania śladów obróbki 142 ; opis za pomocą: gęstości prawdopodobieństwa Ppq, S pq, Pvq, S vq, Pmq, S mq, Pmvr i S mvr oraz za pomocą linearyzacji Pk, S k, Ppk, S pk, Pvk, S vk, PA 2 i SA 2 Fig. 4. Effect of sampling length on value of material ratio curve parameters for profile and stereometry of honed surface with scratch angles 142 described by: probability density Ppq, S pq, Pvq, S vq, Pmq, S mq, Pmvr, and S mvr, linearization Pk, S k, Ppk, S pk, Pvk, S vk, PA 2 and SA 2 Opis krzywej udziału materiałowego metodą linearyzacji (rys. 4) i siecznej wskazuje na odmienne wartości i zmienność parametrów powierzchni S k, S pk, S vk, Sdel, Sypp, SVok i profili cylindrów P k, P pk, P vk, Pdel, Pypp, PVok o kątach gładzenia i 142. Ich zmienność jest duża i różna dla odległości próbkowania 4 μm. Pole powierzchni wgłębień na powierzchni cylindra gładzonego wyznaczone metodami prawdopodobieństwa i linearyzacji Smvr i SA 2 jest zdecydowanie większe aniżeli analogiczne pole powierzchni profili wzdłużnych i poprzecznych Pmvr i PA 2 (rys. 4). Gdy kąt gładzenia ma dużą wartość 142, zmienność tych parametrów jest duża i złożona w zależności od odległości próbkowania. Prowadzi to do odmiennej oceny jakości cylindra i jego właściwości użytkowych na podstawie profilu i powierzchni. Pole powierzchni wgłębień SVok jest natomiast mniejsze od tego pola wyznaczonego z profili cylindra PVok o małym kącie gładzenia. Gdy kąt gładzenia jest duży, pola powierzchni wgłębień są zbliżone dla powierzchni SVok i profili PVok wyznaczonych metodą siecznej. Dla odległości próbkowania od μm do 1 μm pole powierzchni Smvr jest prawie niezmienne (rys. 4). Pozostałe parametry powierzchni i profili gładzonych cylindrów SA 2, Sdel, Sypp, SVok, PA 2, Pdel, Pypp i PVok ulegają zmianom dla analizowanych odległości próbkowania. Odstępy głębokich rys gładzenia POR i SOR są na ogół większe dla większej odległości próbkowania. Ich szerokość liniowo wzrasta PSR i SSR. Związki te są silniejsze dla powierzchni cylindra o większym kącie gładzenia. Stwierdzono zbliżone wartości głębokości rys gładzenia powierzchni SWR oraz profili wzdłużnych

9 Chropowatość gładzonych powierzchni tulei cylindrowych 3 i poprzecznych cylindrów PWR dla małego kąta gładzenia i znaczne ich różnice dla kąta 142. Głębokości rys gładzenia PWR i SWR są raczej stałe dla odległości próbkowania od μm do 4 μm.. PODSUMOWANIE Wartości długości korelacji i wskaźnik plastyczności modelowych dwukierunkowych skrzyżowanych powierzchni są zależne od kąta skrzyżowania śladów obróbki i charakteru rozkładu amplitudy. Umożliwiają one prognozowanie właściwości użytkowych powierzchni. Ocena trójwymiarowa chropowatości powierzchni gładzonych tulei cylindrowych lepiej charakteryzuje ich geometrię aniżeli profil wzdłużny lub poprzeczny. Wynika to z mniejszej wrażliwości na odległość próbkowania i kąt gładzenia oraz większej wiarygodności parametrów: wysokości S a, S q i S t, odległości określonej za pomocą wskaźnika autokorelacji S al oraz pola powierzchni wgłębień wyznaczonego metodą prawdopodobieństwa Smvr. Potwierdziły to także badania modelowe powierzchni symulowanych. Z uwagi na czas pomiaru stereometrię powierzchni gładzonych cylindrów należy mierzyć z jak największą odległością próbkowania. Zalecenie odległości próbkowania 1/(4 f WGMs ) [4] wynika także z małych błędów oceny chropowatości powierzchni. LITERATURA [1] Chetwynd D. G., The digitisation of surface profiles, Wear, 1979, vol. 7, s [2] Greenwood J. A., A unified theory of surface roughness, in: Proceeding Royal Society London, 1984, A 393, s [3] Jeng Y.-R., Impact of plateaued surfaces on tribological performance, Tribology Transactions, 1996, vol. 39, no. 2, s [4] Nowicki B., Struktura geometryczna. Chropowatość i falistość powierzchni, Warszawa, WNT [] Pawlus P., Topografia powierzchni pomiar, analiza, oddziaływanie, Rzeszów, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej 2. [6] Pawlus P., Michalski J., Modelowanie komputerowe topografii powierzchni cylindrów po gładzeniu, in: XXV Naukowa Szkoła Obróbki Ściernej, Wrocław Duszniki Zdrój 22, s [7] Stout K. J., Sullivan P.J., Dong W.P., Mainsah E., Luo N., Mathia T., Zahouani H., The Development of Methods for the Characterisation of Roughness in Three Dimensions, Publication EUR 1178 EN Commission of the European Communities, [8] Thomas T.R., Rosen B.-G., Determination of the optimum sampling interval for rough contact mechanics, Tribology International, 2, vol. 33, s [9] Tsukada T., Sasajima S., An optimum sampling interval for digitising surface asperity profiles, Wear, 1982, vol. 83, s

10 36 J. Michalski [] Whitehouse D.J., Archard J.F., The properties of random surface of significance in their contact, in: Proceeding Royal Society London, 197, A 316, s [11] Wieczorowski M., Cellary A., Majchrowski R., Inteligentny system oceny chropowatości powierzchni tulei cylindrowych w procesie wytwarzania, in: X Konferencja Naukowo- -Techniczna Metrologia w technikach wytwarzania, Kraków 23, t. 2, s [12] Wu J.-J., Spectral analysis for the effect of stylus tip curvature on measuring rough profiles, Wear, 1999, vol. 2, s [13] Yim D.Y., Kim S.K., Optimum sampling interval for Ra surface measurement, in: Proceeding Institution of Mechanical Engineering, 1991, C 2, s Praca wpłynęła do Redakcji Recenzent: prof. dr inż. Henryk Żebrowski ROUGHNESS OF CYLINDER LINER HONED SURFACE S u m m a r y Profile and roughness stereometry for simulated and honed surface of diesel engine cylinder liner were analyzed. For,, 1, 2 and 4 μm sampling lengths, the value of height, length, hybrid, shape, and functional parameters were determined. Also the area of roughness valleys and scratches mean depth, width, spacing and profile plasticity index was estimated. Obtained results of roughness stereometry were compared with equivalent values of honed surface profiles. On the base of errors of roughness parameters and functions, sampling lengths for surface profile and stereometry analysis for plateau surfaces machined by twice-technological operation were specified. Key words: sampling length, profile and stereometry of honed cylinder liner surface, errors of surface roughness