GLEBY STREF: OCHRONY ŚCISŁEJ I CZĘŚCIOWEJ W REZERWACIE BIOSFERY PUSZCZA KAMPINOSKA

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LIII NR 3/4 WARSZAWA 2002: 5-21 KRYSTYNA KONECKA-BETLEY \ DANUTA CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA1 2, ELŻBIETA JANOWSKA2, MAŁGORZATA OKOŁOWICZ2 GLEBY STREF: OCHRONY ŚCISŁEJ I CZĘŚCIOWEJ W REZERWACIE BIOSFERY PUSZCZA KAMPINOSKA THE SOILS OF THE ZONES OF STRICT AND PARTIAL PROTECTION OF THE BIOSPHERE RESERVE PUSZCZA KAMPINOSKA Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie, 2Katedra Nauk o Środowisku Glebowym, Zakład Gleboznawstwa SGGW A bstract: The objects of the present paper were soils originated from dune sand covering alluvial sands of the Biosphere Reserve Puszcza Kampinoska. Two catenas were set through the zone of strict protection and partial protection. It was found that the most important factor decisive for typological differentiation of soils has been relief. Proper rusty soils occur in the upper and subtop parts of dunes. In the plains between dunes podzol soils prevail, rarely accompanied by rusty gley soils, and at the dune foot the gley-podzol soils are present. The concentration o f macroelements has not changed during the 20 years of study of Puszcza Kampinoska soils. The content of trace elements has basically been maintained within the range characteristic of natural soils; some insignificant increase in trace elements concentration was only observed in the area subjected to anthropopressure: near roads and touristic facilities. The history and genesis of the soils is presented, as well as new conclusions considering the gley-spodic horizon. Słowa kluczowe: Rezerwat Biosfery, gleby leśne, pierwiastki śladowe, strefa ochrony ścisłej, strefa ochrony częściowej. Key w ords: Biosphere Reserve, forest soils, trace elements, strictly protected protected zone. WSTĘP zone, partially Puszcza Kampinoska do roku 2000 była tylko Parkiem Narodowym, a obecnie jest również Rezerwatem Biosfery. Należy do światowej sieci obejmującej ponad 300 rezerwatów biosfery, które wchodzą we wspólne programy badawcze i monitoringowe Europy i Świata. Idea utworzenia rezerwatów biosfery pod patronatem UNESCO

2 K. Konecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska, E. Janowska, 6 M. Okotowicz zrodziła się w latach siedemdziesiątych w ramach programu Człowiek i Biosfera. Rezerwaty obejmują ekosystemy naturalne i przekształcone wszystkich stref klimatycznych. Na ich obszarze prowadzi się długoterminowy monitoring zmian flory i fauny. Powinno się również prowadzić i to we wszystkich rezerwatach monitoring zmian pedosfery. W krajowych rezerwatach biosfery badania gleb w ostatnim czasie prowadzono w Słowińskim, Karkonoskim, Białowieskim, Babiogórskim i od dawna w Kampinoskim Parku Narodowym [Dobrzański i in. 1983]. W Puszczy Kampinoskiej należy chronić również obszar wydm śródlądowych, nielicznych w Europie pod roślinnością leśną, które powstały u schyłku ostatniego glacjału. Prowadzone prace badawcze, a zwłaszcza otrzymane wskaźniki przekształceń różnych elementów biosfery będą porównywalną miarą zmian środowiska w kraju i świecie. Powołane rezerwaty biosfery tym różnią się od parków narodowych czy innych form ochrony, że mają wyraźnie zaznaczoną strefowość. Wyróżniono w nich ściśle chronioną strefę centralną, którą otaczają kolejne strefy przejściowe z coraz intensywniejszą gospodarką ludzką. Twórcy koncepcji uważają, że w ten sposób włącza się do ochrony rezerwatów biosfery lokalne społeczności z ich obyczajami i kulturą. Nieliczni mieszkańcy rezerwatów powinni z nich w pewnym stopniu korzystać, ale ich nie niszczyć. W poszukiwaniu i w celu ciągłej weryfikacji wskaźników diagnostycznych procesów glebotwórczych oraz wskaźników przemian antropogenicznych zbadano kilka profilów gleb w strefie ochrony ścisłej i częściowej Puszczy Kampinoskiej jako Rezerwatu Biosfery. Badania zaplanowano szeroko jako kontynuację wcześniej wykonanych prac badawczych, obejmujących gleby na obszarze całej Puszczy [Konecka-Betley i in. 1994]. Niniejsza praca może być podstawą do prognozowania przemian pedosfery w wieloleciu, jej zakres rozszerzono o nowe wskaźniki nawiązujące do propozycji aktualnych wersji klasyfikacji gleb świata [WRB 1998]. WARUNKI PRZYRODNICZE Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska leży w centralnej części Kotliny Warszawskiej. Obejmuje swym zasięgiem stare tarasy pradoliny Wisły ciągnące się od Góry Kalwarii do Wyszogrodu. Bliższe dane o całym obszarze zamieszczono w wielu pracach już publikowanych [Kuźnicki i in. 1974; Konecka-Betley 1977, 1983, 1986, 1991, Konecka-Betley i in. 1986,1994, 1999, Brogowski 1986, Czępińska-Kamińska 1986, Janowska 1999, Okołowicz, Sowa 1997, Okołowicz 1999]. Obecne badania gleb przeprowadzono w dwóch strefach Rezerwatu Biosfery: w strefie ochrony ścisłej i strefie ochrony częściowej. Wydzielona strefa ochrony ścisłej leży na północnym pasie wydm tarasu otwockiego [Baraniecka, Konecka-Betley 1987]. Jest to północna część Rezerwatu Wilków (oddz. 148, 97, 96, 95). Strefa ochrony częściowej leży na południowym pasie wydm tarasu otwockiego przy drodze do Palmir - oddz i Sierakowa (obok Drogi Sejmikowej - oddz. 100 i 120). Obie strefy reprezentują wydzielone od dawna dwa krajobrazy geochemiczne: - osadów eolicznych, wydmowych, o przemywnym typie gospodarki wodnej,

3 Gleby stref: ochrony ścisłej i częściowej w Rezerwacie Biosfery - Puszcza Kampinoska 7 - osadów aluwialnych rzecznych często warstwowanych i zatorfiałych z podsiąkowym, a okresowo przemywno-podsiąkowym typem gospodarki wodnej. Rozpoznane na badanym obszarze ochrony ścisłej typy gleb wytworzyły się więc albo z osadów eolicznych, albo z aluwialnych. W niektórych przypadkach są to płytkie gleby wytworzone z osadów eolicznych na starszych osadach aluwialnych. Powstawanie i rozwój pedosfery rozpoczął się w Puszczy już w późnym vistulianie i był kontynuowany przez cały holocen. Takie rozpoznania potwierdzają datowania radioaktywnym węglem torfów lub substancji organicznej gleb mineralnych. Najstarsza kopalna gleba mineralna z poziomem węgielków w Puszczy Kampinoskiej w Mariewie [Konecka-Betley 1991] otrzymała datę 14C ±150 lat BP. Na podobny wiek, ±260 lat BP, czyli na interstadial boiling, datowano również glebę kopalną w wydmie w Kamionie (występującą już poza Puszczą), na lewym brzegu Bzury [Manikowska 1985, 1999]. Otrzymano jeszcze starszą datę 14C kopalnej gleby w Kamionie ±270 lat BP, która powstała najprawdopodobniej w interstadiale ере. Datowania 14C ze spągu przebadanych torfowisk są bardzo różne. Wszystkie świadczą, że torfowiska zaczęły się tworzyć pod koniec lub po zakończeniu młodszego dryasu już w holocenie. Najstarsza data 14C spągu torfu w Wilkowie wynosi ±340 lat BP. Na południowym pasie zabagnień, data torfu pod kredą jeziorną wynosi ±160 lat BP. Są tu również torfowiska, które zaczęły się tworzyć znacznie później, np. Nart na grobli lat BP, czy Czarna Woda lat BP [Baraniecka, Konecka-Betley 1987]. Rozwój gleb Puszczy w późnym vistulianie i holocenie potwierdzają również badania palynologiczne przeprowadzone na tym obszarze [Borówko-Dłużakowa 1961,1982,1986, Wasylikowa 1962, Konecka-Betley i in. 1996]. Schyłek młodszego dryasu i przejście do okresu preborealnego zaznacza się obecnością jałowca (.Juniperus) i rokitnika (Hippophae) oraz światłolubnych roślin zielnych, takich jak np. Artemisia. Panowały już wtedy bory sosnowo-brzozowe o dość luźnym zwarciu. Istnienie otwartych zbiorników wodnych dokumentuje występowanie Myriophyllum i Nuphar, a na obrzeżach szuwarów z Typha i Sparganium. W okresie od 9000 lat BP do 7500 lat BP następuje spadek ilości pyłku sosny, pojawiają się lasy z olszą (Alnus), dębem (Quercus), wiązem (Alnus), lipą (Tilia), a nieco później z jesionem (Fraxinus). Jest to borealna i wczesnoatlantycka sukcesja roślinna. Pod koniec okresu atlantyckiego występuje w Puszczy dość gwałtowny spadek ilości pyłku drzew liściastych z wyjątkiem dębu, a wzrasta ponownie zawartość pyłku sosny. Rozpatrując datowania radiowęglem i badania palynologiczne od późnego glacjału [Konecka-Betley i in. 1996] można przyjąć, że rozwój gleb był następujący: gleby inicjalne lub słabo wykształcone, które w okresie preborealnym i borealnym, czyli we wczesnym holocenie przechodzą w gleby rdzawe. W pierwszych fazach okresu atlantyckiego rozpoczyna się proces bielicowania prowadzący do powstawania gleb rdzawych bielicowanych lub bielic. Proces ten jest kontynuowany do końca okresu atlantyckiego i początku subboreału, ale z mniejszym nasileniem. W okresie subborealnym nastąpiło oziębienie klimatu i podniesienie lustra wody gruntowej. Rozpoczęło się tworzenie glejobielic z diagnostycznym poziomem glejospodic (O-A-Ees-Bh-Bfegg-G).

4 K. Konecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska, E. Janowska, 8 M. Okołowicz METODYKA BADAŃ Ze wszystkich profilów badanych gleb do analiz pobrano próbki glebowe z poszczególnych wydzielonych poziomów genetycznych. Analizy wykonano następującymi metodami: skład granulometryczny metodą areometryczną Cassagrande a w modyfikacji Prószyńskiego; ph w H20 i w 1 mol dm- 3 KCl potencjometrycznie przy użyciu elektrody zespolonej; kwasowość wymienną metodą Daikuhary, glin ruchomy metodą Sokołowa; węgiel organiczny metodą Tiurina; azot ogółem metodą Kjeldahla; wyciągi w 20% HC1 po uprzednim spopieleniu prób w temperaturze ok. 500 C w piecu muflowym, w których oznaczono: Al, Fe, Mg Mn, Cu, Zn, Pb, Cr, Co, Cd, Ni metodą ASA; Ca, Na, К na fotometrze płomieniowym Schuchnechta; P metodą kolorymetryczną. WYNIKI BADAŃ Morfologia gleb Badane gleby tworzą dwie kateny (rys. 1). Katena Wilków usytuowana w strefie ochrony ścisłej na północnym pasie wydm stanowi równoleżnikowy przekrój przez dwa wały wydmowe (profile 3 i 5) i leżące między nimi obniżenie (profil 4) oraz równinę międzywydmową (profil 1 i 2). Katena Palmiry - Sieraków na południowym pasie wydm, w strefie ochrony częściowej ujmuje w układzie południkowym gleby słabo rozwydmionych równin (profile 6 i 7), skłonu wydmy (profil 9) i obniżenia pod wydmą (profil 8 ). Na wierzchowinach wałów wydmowych i w szczytowych częściach stoków, bez wpływu wody gruntowej, występują gleby rdzawe właściwe (profile 3,5,9) niezależnie od położenia, czy to w strefie ochrony ścisłej, czy częściowej. Mają one następującą budowę profilową: Ol-Ofh - podpoziomy ektopróchniczne typu moder, o miąższości do 7 cm; A - poziom akumulacyjny o miąższości 10 do 15 cm, barwy 7,5YR 3/2 do 10YR 4/2, Bvl - poziom wietrzeniowy - górna część (sideric) rdzawy o miąższości od 15 do 35 cm, barwy 7,5YR 5/6 do 10YR 6 /6, o słabej strukturze, В v2 - poziom wietrzeniowy - dolna część (sideric) o miąższości 15 do 60 cm, С barwy 7,5YR 5/8 do 10YR 7/6, - poziom skały macierzystej zaczynający się na głębokości poniżej cm, barwy 10YR 7/4, bezstrukturalny, luźny, w dolnej części z zachowanym warstwowaniem eolicznym. Na rozległych równinach międzywydmowych występują gleby bielicowe (profile 1,7,8) o budowie profilowej: Ol-Of, fragmentarycznie Oh Ees lub AEes - podpoziomy ektopróchniczne typu moder-mor o miąższości dochodzącej do 8 cm; - poziom eluwialny lub eluwialno-akumulacyjny o miąższości 5 do 15 cm, barwy 7,5YR 6/2 do 10YR 6/2;

5 Katena Wilków - Strefa ochrony ścisłej Catena Wilków - Strictly protected zone m.n.p.m. m.a.s.l. Gl. rdzawa GL rdzawa Katena Palmiry - Sieraków - Strefa ochrony częściowej Catena Palmiry - Sieraków - Partially protected zone RYSUNEK 1. Rozmieszczenie gleb w badanych katenach FIGURE 1. Soil arrangement in the studied catenas

6 FOTOGRAFIA 1. Środowisko wierzchowin wydm i szczytowych części stoków: a - profil gleby rdzawej, b - roślinność PHOTO 1. Environment upper and subtop of dunes: a - Profile of Haplic Arenosol, b - vegetation

7 FOTOGRAFIA 2. Środowisko równin międzywydmowych: a - profil gleby bielicowej, b - roślinność PHOTO 2. Environment of plains between dunes: a - Profile of Haplic Podzol, b - vegetation

8 FOTOGRAFIA 3. Środowisko podnóża wydm: a - profil gleby glejobielicowej, b - roślinność PHOTO 3. Environment of dune foot: a - profile of Gleyic Podzol, b - vegetation

9 Gleby stref: ochrony ścisłej i częściowej w Rezerwacie Biosfery - Puszcza Kampinoska 9 Bhfe, Bh - podpoziomy iluwialne próchniczno-żelaziste, rzadziej próchniczne (spodic), miejscami słabo scementowane o miąższości 2 do 5 cm, barwy7,5yr 4/4 i 10YR 4/3; Bfe - podpoziomy iluwialne żelaziste o miąższości 20 do 35 cm, barwy 10YR 5/4 do 10YR 6 /6, słabo strukturalne, luźne; С - poziom skały macierzystej występujący na głębokości poniżej cm, barwy 10YR 7/3, a strefie działania wody 2,5Y 7/4, luźny, na ogół warstwowany, czasem ze słabo zachowanym pogrzebanym poziomem akumulacyjnym, na głębokości ok cm wilgotny. W najniższych miejscach położonych u podnóża wydm występują gleby glejobielicowe (profile 2,4), o charakterystycznej budowie profilowej: Ol-Ofh - podpoziomy ektopróchniczne typu moder-mor o miąższości 8 do 1 2 cm; AEes lub Ees - poziom eluwialny lub eluwialno-próchniczny o miąższości 5 do 8 cm, barwy 10YR 4/1; Bh,fe lub Bfe - poziom iluwialny o miąższości 10 do 15 cm, barwy 10YR 4/3 i 10YR5/4; Bgg - poziom iluwialno-glejowy (glejospodic), w prof. 4, ze śladami pogrzebanego poziomu próchnicznego starszej gleby, o miąższości 12 do 20 cm, barwy 2,5Y 7/3 lub 10YR 6/4; G - poziom glejowy pojawiający się poniżej 40 lub 45 cm, w górnej części plamisty, w dolnej o bardziej jednolitej barwie 2,5Y 7/3, 6/3 lub 5/3 do 5Y 6/2. W obniżeniu w okolicy cieku Wilcza Struga zlokalizowano glebę rdzawą oglejoną, której budowa profilowa jest następująca: Ol-Ofh A Bvl Bv2g Cgg - podpoziomy ektopróchnicy typu moder o miąższości 5 cm; - poziom akumulacyjny o miąższości 20 cm, barwy 7,5YR 4/2, z bardzo słabo zaznaczoną osypką krzemionkową, dość pulchny; - poziom wietrzeniowy 2 0 cm miąższości barwy czerwonawo-brązowej (5YR4/4); - poziom wietrzeniowy oglejony, miąższości około 50 cm, plamisty, barwy w jasnych plamach 7,5 YR 6 / 6 i w ciemnych 5 YR 3/6, z wyraźnymi scementowanymi konkrecjami żelazisto-manganowymi; - skała macierzysta oglejona, z przewagą plam oksydacyjnych, o barwie 2,5 YR 6/4, 2,5YR 5/6 i 7,5 YR 5/8, poniżej 190 cm woda; obecne są też ślady pogrzebanych poziomów próchnicznych. Właściwości gleb Pochodzenie substratu macierzystego różnicuje skład granulometryczny badanych gleb (rys. 2). Utwory aluwialne występujące w profilach u podnóża wydm, w misach deflacyjnych lub w obniżeniach między wydmowych (profile 1, 2,4, 8 ) charakteryzują się występowaniem różnej miąższości warstw pylasto-piaszczystych. W stropie nadbudowane są eolicznymi utworami piaszczystymi. Pozostałe gleby położone na wydmach i rozwydmionych równinach (profile 3, 5, 6, 7 i 9) wytworzyły się z różnej miąższości piasków eolicznych. We wszystkich glebach dominuje frakcja piasku drobnego, której udział w większości poziomów wynosi około 60%, a następnie

10 RYSUNEK 2a. Skład granulomctryczny gleb FIGURE 2a. Texture of soils го о о 0 5 О 00 О G leba rdzawa w łaściw a Haplic Arenosol profil 5 Gleba glejobielicowa Gleyic Podzol profil 4 G leba rdzawa w łaściw a - Haplic A renosol profil 3 G leba glejobielicow a - G leyic Podzol Gleba bielicowa Podzol Haplic o K. Konecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska, E. Janowska, M. Okołowicz о о

11 Gleby stref: ochrony ścisłej i częściowej w Rezerwacie Biosfery - Puszcza Kampinoska U Strefa ochrony częściowej - Partially protected 0% 20% 40% 60% 80% 100% 1*0,5 00,5-0, ,1 Q 0,1-0,05 S , , ,005-0,002 И <0,002 RYSUNEK 2b. Skład granulometryczny gleb FIGURE 2b. Texture of soils

12 K. Konecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska, E. Janowska, 12 M. Okolowicz TABELA 1. Zawartość węgla organicznego i azotu ogółem, stosunek C:N, ph i kwasowość wymienna - TABLE 1. Content of carbon, nitrogen, ratio C:N, ph and exchangeable acidity Miejsc. nr Locality, No Głębokość Depth [cm] Poziom genet. Genetic horizon ph С N C:N Hw+Alw Hw Alw H20 KC1 [g/kg gleby - of soil] Stefa ochrony ścisłe - strictly protected zone [cmol(+)/kg gleby of soil] W il ,57 3,87 391,6 12,4 31,50 15,58 12,60 2,98 ków 3-5 Ofh 4,01 3,09 425,8 14,5 29,31 19,69 9,28 10, AEes 3,90 2,86 26,1 1,3 20,27 5,20 0,57 4, Bfe 4,36 3,73 15,2 0,8 18,36 4,03 0,27 3, Bv 4,68 4,35 7,8 0,5 14,65 1,44 0,11 1, ^ 0 CAb 4,62 3,47 2,0 0,3 7,63 0,61 0,09 0, Bvb 4,70 4,66 0,36 0,07 0, IIC 4,78 4,62 0,27 0,07 0, IIIC1 4,81 4,68 0,32 0,08 0, IIIC2 4,54 4,32 1,80 0,00 1, IIIC3 4,72 4,62 0,35 0,08 0,27 W il ,01 4,28 432,0 18,0 24,04 12,69 8,75 3,94 ków 5-10 Ofh 3,78 2,93 393,5 18,7 21,04 24,06 6,21 17, AEes 3,56 2,85 41,0 2,1 19,14 8,12 0,82 7, Bh,fe 4,15 3,74 19,6 1,4 13,60 6,91 0,32 6, Bgg 4,48 4,25 2,8 0,2 13,40 1,37 0,08 1, G1 4,57 4,53 0,56 0,07 0, G2 4,56 4,56 0,46 0,07 0, G3 4,52 4,61 0,36 0,09 0,27 W il 0-5 О 4,64 3,96 360,0 15,6 23,15 10,41 7,00 3,41 ków 5-15 A 4,01 3,29 17,4 0,8 21,72 3,10 0,44 2, B vl 4,41 4,12 3,4 0,2 16,98 1,54 0,14 1, Bv2 4,73 4,45 1,7 0,1 18,66 0,51 0,11 0, С 4,63 4,55 0,54 0,08 0, С 4,41 4,18 1,07 0,15 0,92 W il 0-2 Ol 5,07 4,40 413,1 16,7 24,68 16,71 13,48 3,23 ków 2-6 Ofh 4,28 3,31 387, ,37 12,51 9,54 2, AO h 3,62 2,92 120,8 5,5 22,12 13,58 10,76 2, Ees 3,75 2,94 8,3 0,9 9,55 6,21 0,54 5, Bhfe 4,31 3,97 22,0 1,4 16,20 4,77 0,17 4, BfeAbgg 4,43 4,18 9,2 0,6 14,85 2,27 0,11 2, G 4,63 4,43 2,6 0,1 17,71 0,82 0,06 0, IIG1 4,62 4,44 2,4 0,1 16,83 0,82 0,07 0, IIG2 4,73 4,56 0,43 0,06 0, IIG2 4,63 4,49 0,62 0,05 0, IIG3 4,55 4,54 0,39 0,06 0,33 W il ,75 5,13 388,9 14,9 26,10 18,81 13,39 5,42 ków Ofh 4,64 3,84 263,5 12,3 21,37 13,48 8,31 5, A 3,78 3,04 16,8 0,8 20,96 3,64 0,56 3, B vl 4,51 4,14 4,2 0,3 15,13 1,31 0,10 1, Bv2 5,53 4,31 1,5 0,1 17,02 0,93 0,07 0, C l 4,82 4,55 1,0 0,1 14,86 0,39 0,08 0, C2 5,00 4,61 0,32 0,05 0, C2 4,94 4,59 0,35 0,08 0,27 -

13 Gleby stref: ochrony ścisłej i częściowej w Rezerwacie Biosfery - Puszcza Kampinoska 13 TABELA 1 cd. - TABLE 1 continued Miejsc. nr Locality, No Głębokość Depth [cm] Poziom genet. Genetic horizon ph С N C:N Hw+ Alw h 2o KC1 [g/kg gleby - of soil] Strefa ochrony cześciowej - partially protected zone Hw [cmol(+)/kg gleby - of soil] i Alw Palmi 0-2 Ol 4,95 4,37 422,0 17,6 24,05 11,20 7,00 4,20 ry 2-5 Ofh 4,34 3,52 331,8 17,2 19,33 13,56 8,23 5, A 4,22 3,68 15,5 1,1 14,79 2,56 0,31 2, B vl 4,71 4,18 4,3 0,3 14,95 1,16 0,13 1, a Bv2g 5,19 4,27 2,3 0,1 17,75 0,48 0,12 0, b Bv2g 4,54 4,16 1,0 0,1 7,93 0,68 0,15 0, wkł.próch. 5,08 4,01 2,2 0,1 17,17 1,24 0,18 1, AbCg 4,94 4,26 0,60 0,10 0, Cgg 5,00 4,33 0,28 0,10 0, C g g 0,23 0,06 0,17 Palmi 0-3 Ol 4,22 3,55 438,0 14,9 29,50 21,35 18,03 3,32 ry 3-8 Ofh 3,48 2,78 393,8 13,5 29,22 32,64 8,75 23, Ees 3,53 2,84 14,8 0,6 25,16 3,99 0,57 3, Bh,fe 4,27 3,75 15,8 0,6 24,72 4,10 0,25 3, Bfe 4,51 4,34 1,2 0,1 11,11 0,74 0,07 0, Cgg 4,64 4,44 0,4 0,1 8,41 0,46 0,07 0, Aggb 4,39 4,33 2,1 0,1 18,85 0,73 0,09 0, Cgg 4,59 4,50 0,36 0,08 0,28 Siera 0-3 Ol 4,22 3,86 439,4 14,7 29,95 14,61 11,11 3,50 ków 3-8 Ofh 3,48 2,50 317,9 14,5 21,98 25,38 7,53 17, Ees 4,00 3,16 4,5 0,2 18,70 2,00 0,32 1, Bh 4,30 3,73 7,9 0,4 22,68 2,70 0,26 2, Bfe 4,62 4,48 2,5 0,1 17,84 0,53 0,11 0, C l 4,85 4,55 0,5 0,1 3,94 0,31 0,09 0, C2gg 5,12 4,63 0,23 0,06 0, HCgg 4,20 4,03 2,70 0,07 2,63 Siera 0-1 Ol 5,16 4,55 419,0 16,7 25,07 14,44 10,15 4,29 ków 1-5 Ofh 5,21 4,16 163,0 9,6 17,05 13,04 7,00 6, A 4,24 4,43 9,2 0,7 12,97 1,93 0,26 1, B vl 4,96 3,99 5,9 0,3 18,95 1,42 0,15 1, Bv2 4,96 4,40 1,5 0,1 12,45 0,62 0,11 0, C l 4,98 4,53 0,41 0,10 0, C2 5,77 4,59 0,27 0,08 0,19 frakcja piasku średniego, w ilości 20-40%. Piasek gruby występuje w małych ilościach, w wielu przypadkach nieprzekraczających 1%. Na podstawie zawartości części spławialnych utwory te zaliczono w przewadze do piasków luźnych, sporadyczne poziomy do piasków słabo gliniastych. Warstwy utworów aluwialnych mają podwyższoną zawartość frakcji pyłu grubego, a obniżoną znacznie zawartość piasku średniego. Odczyn badanych gleb jest silnie kwaśny, niezależnie od strefy ochrony i pochodzenia skały macierzystej (tab. 1). Ekstremalnie kwaśne są podpoziomy detrytusowe

14 K. Konecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska, E. Janowska, 14 M. Okołowicz TABELA 2 Zawartość makroelementów w wyciągu 20% HC1 TABLE 2. Content of macroelements in 20% HCl Miejsc. nr Locality, No Głębokość Depth [cm] Poziom genet. Genetic horizon Mg Ca К Na Fe Al P [g/kg gleby - of soil] Stefa ochrony ścisłe - strictly protected zone W il 0-3 Ol 0,65 5,45 2,18 0,26 1,05 1,54 1,52 ków 3-5 Ofh 0,30 2,88 0,58 0,22 2,48 3,78 1, AEes 0,08 0,15 0,18 0,13 1,09 2,64 0, Bfe 0,07 0,14 0,15 0,04 1,81 4,40 0, Bv 0,08 0,16 0,15 0,04 1,86 7,60 0, CAb 0,18 0,15 0,21 0,04 1,39 4,76 0, Bvb 0,16 0,14 0,22 0,04 1,41 2,93 0, IIC 0,10 0,13 0,13 0,04 0,79 1,72 0, IIIC1 0,21 0,21 0,27 0,06 1,58 2,65 0, IIIC2 0,54 0,31 0,72 0,06 3,21 6,44 0, IIIC3 0,17 0,18 0,26 0,04 1,22 2,28 0,22 W il ,82 11,72 1,07 0,29 0,76 1,16 1,48 ków Ofh 0,37 2,32 0,58 0,21 3,44 5,58 1, AEes 0,10 0,16 0,25 0,05 0,87 4,48 0, Bh,fe 0,21 0,20 0,29 0,04 1,40 4,96 0, Bgg 0,20 0,19 0,35 0,05 1,14 11,60 0, G1 0,16 0,18 0,23 0,04 0,90 2,77 0, G2 0,19 0,18 0,31 0,04 0,99 2,82 0, G3 0,14 0,18 0,22 0,04 0,85 2,62 0,19 W il ,59 7,02 0,59 0,26 2,80 3,60 1,32 ków 5-15 A 0,84 0,21 0,23 0,04 2,02 2,24 0, B vl 0,23 0,20 0,22 0,04 2,82 3,31 0, Bv2 0,24 0,19 0,27 0,04 2,14 3,03 0, С 0,23 0,19 0,26 0,04 1,80 2,82 0, С 0,21 0,20 0,32 0,04 1,57 1,87 0,13 W il 0-2 Ol 0,98 8,21 2,59 0,24 0,81 1,18 1,82 ków 2-6 Ofh 0,51 3,57 0,68 0,23 1,83 2,80 1, AOh 0,02 1,63 0,58 0,19 2,73 7,38 0, Ees 0,13 0,16 0,26 0,06 1,17 4,40 0, Bhfe 0,33 0,20 0,40 0,06 1,62 13,80 0, BfeAbgg 0,41 0,25 0,47 0,06 1,85 11,20 0, G 0,14 0,16 0,22 0,04 0,81 3,00 0, IIG1 0,30 0,28 0,38 0,05 1,51 3,98 0, IIG2 0,17 0,20 0,26 0,03 0,97 2,26 0, IIG2 0,24 0,19 0,39 0,04 1,18 3,39 0, IIG3 0,16 0,19 0,24 0,03 0,77 1,80 0,12 W il 0-2 Ol 1,28 9,22 2,27 0,28 1,52 1,86 1,74 ków 2-7 Ofh 0,54 3,51 0,85 0,20 2,91 3,32 1, A 0,14 0,18 0,21 0,04 1,67 2,72 0, B vl 0,21 0,19 0,21 0,05 2,51 5,32 0, Bv2 0,30 0,19 0,32 0,04 2,43 4,44 0, C l 0,30 0,20 0,42 0,04 2,28 3,18 0, C2 0,19 0,16 0,29 0,04 1,27 2,07 0, C2 0,18 0,15 0,24 0,04 1,24 1,73 0,11

15 Gleby stref: ochrony ścisłej i częściowej w Rezerwacie Biosfery - Puszcza Kampinoska 15 TABELA 2 cd. - TABLE 2 continued Miejsc. nr Locality, No Głębokość Depth [cm] Poziom genet. Genetic horizon Mg Ca К Na Fe Al P [g/kg gleby - of soil] Strefa ochrony cześciowej - partially protected zone Palmi 0-2 Ol 0,67 9,15 0,75 0,23 1,81 1,66 1,38 ry 2-5 Ofh 0,45 3,70 0,58 0,22 4,10 4,62 1, A 0,16 0,20 0,18 0,05 6,69 4,00 0, B vl 0,11 0,20 0,13 0,04 5,95 3,46 0, OOa Bv2g 0,13 0,16 0,15 0,04 3,06 2,27 0, OOb Bv2g 0,11 0,24 0,16 0,04 8,75 2,66 0, wkł.próch. 0,32 0,44 0,47 0,09 7,17 5,00 0, AbCg 0,23 0,29 0,36 0,06 3,79 3,78 0, Cgg 0,09 0,19 0,16 0,04 3,50 1,78 0, C g g 0,09 0,14 0,14 0,04 1,89 1,58 0,11 Palmi 0-3 Ol 0,64 6,02 2,15 0,28 1,24 1,52 1,20 ry 3-8 Ofh 0,20 2,32 0,58 0,19 3,99 5,64 1, Ees 0,08 0,15 0,17 0,04 0,81 2,38 0, Bh,fe 0,10 0,15 0,18 0,04 2,51 6,00 0, Bfe 0,13 0,16 0,19 0,04 1,10 3,92 0, Cgg 0,10 0,18 0,23 0,04 0,56 2,01 0, Aggb 0,07 0,15 0,18 0,03 0,45 2,10 0, Cgg 0,06 0,18 0,18 0,03 0,64 1,96 0,11 Siera 0-3 Ol 0,72 6,46 1Д9 0,22 1,19 1,58 1,38 ków 3-8 Ofh 0,23 2,38 0,58 0,19 3,34 4,78 1, Ees 0,03 0,15 0,10 0,03 0,36 1,22 0, Bh 0,04 0,14 0,11 0,04 1,32 3,58 0, Bfe 0,04 0,15 0,10 0,04 0,84 3,46 0, C l 0,07 0,15 0,11 0,03 0,47 1,85 0, C2gg 0,07 0,14 0,10 0,03 0,45 1,46 0, HCgg... 0,60 0,26 0,79 0,07 2,29 7,96 0,11 Siera 0-1 Ol 0,77 7,90 1,31 0,22 1,48 1,64 1,62 ków 1-5 Ofh 0,26 2,26 0,60 0,18 4,51 5,72 1, A 0,07 0,18 0,13 0,04 0,94 1,72 0, B vl 0,07 0,16 0,12 0,03 0,98 2,36 0, Bv2 0,11 0,19 0,14 0,03 1,37 2,52 0, C l 0,12 0,21 0,15 0,03 0,97 1,83 0, C2 0,12 0,23 0,15 0,03 0,89 1,55 0,15 Ofh i akumulacyjno-eluwialne AEes gleb bielicowych i glejobielicowych, w których wartość ph w KC1 obniża się poniżej 3. W glebach rdzawych odczyn jest bardziej wyrównany w profilu. Rozmieszczenie węgla organicznego i azotu w profilach jest podobne i charakterystyczne dla gleb leśnych. Poziomy ektopróchniczne są wielokrotnie zasobniejsze w te składniki niż poziomy mineralne (tab. 1). W glebach rdzawych ilość węgla i azotu równomiernie zmniejsza się wraz z głębokością, w bielicowych natomiast widoczne jest eluwialno-iluwialne przemieszczenie tych składników, najsilniej wyrażone w

16 K. Konecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska, E. Janowska, 16 M. Okołowicz TABELA 3. Zawartość pierwiastków śladowych rozpuszczalnych w 20% HC1 TABLE 3. Trace elements soluble in 20% HCl Miej. sc. nr Local. No Głębokość Depth [cm] Poziom genet. Genetic horizon Zn Co Pb Ni Cd Mn Cu Cr [mg/kg gleby - <of soil] Stefa ochrony ścisłej - strictly protected zone W il 0-3 Ol 46,00 12,00 28,00 18,00 2,80 240,00 13,00 6,00 ków 3-5 Ofh 44,00 12,00 60,00 14,00 3,00 116,00 16,40 6, AEes 4,00 1,60 15,20 2,80 0,28 8,80 1,44 1, Bfe 2,00 1,20 9,20 2,40 0,24 6,80 1,36 1, Bv 3,60 2,00 5,20 3,60 0,28 7,20 1,12 1, ^ 0 CAb 3,20 2,40 4,00 3,20 0,32 8,40 1,16 0, Bvb 2,80 2,00 4,40 3,20 0,32 6,40 0,80 1, HC 2,40 2,40 3,60 2,40 0,28 5,20 0,72 0, IIIC1 2,40 2,80 3,60 2,40 0,32 17,20 1,24 1, IIIC ,60 4,80 5,20 0,36 22,00 1,68 2, IIIC3 2,40 2,40 3,60 2,40 0,32 7,20 0,84 0,80 W il 0-4 Ol 40,00 8,00 20,00 16,00 3, ,00 11,00 4,00 ków 5-10 Ofh 52,00 10,00 94,00 16,00 3,60 186,00 19,00 6, AEes 4,00 2,00 14,40 3,20 0,40 10,80 1,56 1, Bh,fe 2,40 2,00 4,80 27,60 0,52 17,60 1,40 25, Bgg 3,60 1,60 8,40 10,80 0,52 14,00 1,04 9, G1 3,20 1,60 3,60 2,80 0,40 8,40 1,08 1, G2 2,40 1,20 3,60 4,00 0,36 7,20 1,04 2, G3 2,40 2,00 3,20 3,20 0,48 6,40 0,84 1,60 W il 0-5 O 48,00 8,00 52,00 16,00 3,60 892,00 23,00 6,00 ków 5-15 A 6,00 1,60 10,40 3,60 0,40 20,80 1,56 2, B vl 4,00 2,00 5,20 3,60 0,44 40,00 0,84 2, Bv2 4,80 2,40 4,00 4,00 0,36 32,00 0,80 2, С 3,60 2,00 3,60 3,20 0,40 30,80 1,16 1, С 2,80 2,40 4,00 2,80 0,44 34,00 0,80 1,60 W il 0-2 Ol 76,00 8,00 22,00 10,00 2,80 634,00 13,00 6,00 ków 2-6 Ofh 48,00 6,00 44,00 14,00 3,00 268,00 16,00 6, AOh 18,00 8,00 54,00 14,00 2,80 22,00 5,00 4, Ees 2,80 2,40 13,20 46,80 0,56 17,60 1,40 40, Bhfe 3,60 2,40 9,60 10,80 0,52 15,20 1,92 9, BfeAbgg 3,60 2,80 6,80 6,80 0,44 14,00 2,24 5, G 2,00 2,00 4,40 4,00 0,44 6,80 0,96 2, IIG1 3,20 2,00 5,20 4,00 0,56 18,00 1,12 2, IIG2 1,60 1,60 3,20 3,20 0,48 9,60 1,08 1, IIG2 2,00 2,40 4,00 9,20 0,48 10,40 2,76 7, IIG3 1,60 2,80 3,60 5,60 0,44 6,40 1,44 2,80 W il 0-2 Ol 112,00 12,00 20,00 16,00 3, ,00 17,20 6,00 ków 2-7 Ofh 74,00 12,00 46,00 14,00 3,20 380,00 21,40 4, A 4,40 1,20 13,60 4,40 0,44 13,60 1,12 2, B vl 5,60 3,20 4,40 5,60 0,48 19,60 1,16 2, Bv2 4,40 3,60. 4,40 5,20 0,40 20,80 0,80 2, C l 3,20 3,60 4,00 4,80 0,52 59,20 1,16 3, C2 2,80 2,80 5,60 4,80 0,56 39,20 1,48 2, C2 1,60 2,40 6,00 5,20 0,56 35,60 1,56 2,00

17 Gleby stref: ochrony ścisłej i częściowej w Rezerwacie Biosfery - Puszcza Kampinoska 17 TABELA 3 cd. - TABLE 3 continued Miejsc. nr Locality, No Głębokość Depth [cm] Poziom genet. Genetic horizon Zn Co Pb Ni Cd Mn Cu Cr [mg/kg gleby -- of soil] Strefa ochrony cześciowej - partially protected zone Palmi 0-2 Ol 46,00 12,00 28,00 12,00 3, ,00 16,40 4,00 ry Ofh 44,00 12,00 66,00 16,00 2,80 642,00 23,20 4, A 7,20 2,80 12,80 5,20 0,60 298,40 1,24 2, ^ 3 B vl 4,80 3,20 5,60 4,40 0,56 115,60 0,76 2, a Bv2g 3,20 3,20 4,00 4,00 0,52 24,40 0,88 1, b Bv2g 3,20 3,20 4,00 4,80 0,60 175,60 0,76 1, wkl.próch. 4,00 3,60 10,00 4,40 0,76 14,40 1,88 2, AbCg 2,00 2,80 4,00 4,00 0,48 10,00 1,32 1, Cgg 1,60 2,80 3,60 3,60 0,52 24,40 0,80 0, Cgg 1,60 2,00 3,60 3,20 0,48 19,60 0,84 1,20 Palmi 0-3 Ol 46,00 10,00 20,00 12,00 3,40 248,00 13,80 4,00 ry Ofh 46,00 10,00 110,00 16,00 3,60 40,00 17,80 6, Ees 3,60 3,20 10,80 3,20 0,60 8,40 0,72 1, Bh,fe 4,00 2,80 11,20 3,60 0,60 8,00 0,92 1, Bfe 3,20 2,80 4,40 3,60 0,52 7,20 0,96 1, Cgg 1,60 2,80 3,60 3,20 0,48 6,00 0,68 0, Aggb 1,60 2,40 4,00 3,20 0,52 5,60 0,92 0, Cgg 2,00 2,80 4,80 2,80 0,52 8,00 0,68 1,20 Siera 0-3 Ol 48,00 14,00 26,00 12,00 3,20 430,00 15,80 4,00 ków Ofh 44,00 10,00 80,00 16,00 3,60 58,00 20,20 4, Ees 1,60 2,80 4,40 2,80 0,48 4,80 0,52 0, Bh 2,80 2,80 11,20 4,00 0,52 8,80 1,16 0, Bfe 2,80 3,20 3,60 3,60 0,64 6,40 0,88 1, C l 9,60 2,80 3,60 6,80 0,52 4,80 0,64 0, C2gg 1,60 2,40 3,20 5,60 0,56 4,80 0,48 2, IlCgg 6,80 3,60 6,40 4,00 0,60 18,40 2,56 3,20 Siera 0-1 Ol 50,00 6,00 26,00 14,00 3,40 882,00 17,40 6,00 ków Ofh 44,00 6,00 78,00 16,00 3,20 232,00 27,40 4, A 4,80 2,40 11,60 3,60 0,60 31,60 1,08 0, B vl 3,60 1,60 4,40 4,40 0,52 160,80 0,72 0, Bv2 3,20 2,80 4,40 4,40 0,56 40,40 0,92 1, C l 2,80 1,60 3,60 3,20 0,60 19,60 0,56 0, C2 1,60 2,80 3,20 3,60 0,52 16,80 0,60 1,20 profilu 4. Stosunek C:N w ektopróchnicach dość wyrównany kształtuje się powyżej 20, a w niektórych glebach bielicowych w poziomach Ol dochodzi lub nawet przekracza 30. Wraz z dużym zakwaszeniem stwarza to dość niekorzystne warunki przemian materii organicznej. W mineralnych poziomach stosunek C:N zawęża się na ogół równomiernie, chociaż są pewne skokowe zmiany związane z poziomami iluwialnymi oraz pogrzebanymi poziomami próchnicznymi. Stwierdzono także zróżnicowanie pomiędzy poziomami ektopróchnicznymi a mineralnymi pod względem wartości kwasowości wymiennej. Duże wartości spoty-

18 K. Konecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska, E. Janowska, 18 M. Okołowicz kane są w poziomach Ol i Ofh, gdzie w poziomach 01 dominuje najczęściej wodór wymienny, a w poziomach Ofh - glin wymienny. W poziomach mineralnych kwasowość ta jest wielokrotnie niższa i przeważnie powodowana występowaniem większych ilości glinu ruchomego. Zawartość składników rozpuszczalnych w 20% HC1 kształtuje się podobnie we wszystkich badanych glebach (tab. 2). Poziomy organiczne są zasobniejsze w Ca, Mg, K, Na i P. W poziomach mineralnych następuje skokowe zmniejszenie się ilości tych pierwiastków, przy czym zaznacza się nieznaczne wzbogacenie poziomów spodic i glejospodic oraz warstw pylastych. Żelazo w glebach rdzawych występuje w nieco większych ilościach niż w bielicowych i glejobielicowych. W glebach bielicowych wykazuje przemieszczenie do poziomu spodic B. Podobnie jest rozmieszczony glin, chociaż w badanych glebach glejobielicowych występuje wzbogacenie w glin poziomów glejospodic bardzo duże w porównaniu z żelazem. Zawartości badanych pierwiastków śladowych rozpuszczalnych w 20% HC1 (tab. 3) występują we wszystkich glebach niezależnie od strefy ochrony na podobnym poziomie. Ogólne prawidłowości profilowego rozmieszczenia tych składników polegają na wzbogaceniu substratu poziomów ektopróchnicznych (głównie biologiczne wzbogacenie) w stosunku do poziomów mineralnych. Występuje też niewielkie wzbogacenie poziomów iluwialnych gleb bielicowych i glejobielicowych w Ni, Cu, Pb i czasem Zn i Mn. Duże ilości manganu w ektopróchnicach związane są z przewagą igieł sosny w ich składzie [Czarnowska i in. 1983]. DYSKUSJA Najważniejszym czynnikiem kształtującym zróżnicowanie typologiczne gleb w Kampinoskim Parku Narodowym, co wynika z badań niniejszych, jak i wcześniej prowadzonych [Dobrzański i in. 1983, Konecka-Betley 1983, Janowska, Czępińska- Kamińska 1983, Czępińska-Kamińska 1986, Konecka-Betley i in. 1986, 1994, 1996, 1999] jest rzeźba terenu, warunkująca przede wszystkim typ gospodarki wodnej. Wierzchowiny wydm i stoki pokrywają gleby autogeniczne nie podlegające wpływowi wody gruntowej. Są to głównie gleby rdzawe właściwe czasem ze słabo zaznaczonym bielicowaniem. Przemiany tych gleb w długich okresach są bardzo małe [Konecka-Betley 1991]. Inaczej kształtują się gleby u podnóża wydm, najczęściej semihydrogeniczne. W czasie ostatnich kilkudziesięciu lat obserwuje się zmiany reżimu wodnego polegające na znacznym obniżeniu się poziomu wody gruntowej i tendencji do obniżania rocznych sum opadów atmosferycznych [Sikorska-Maykowska 1994]. Obecnie (w okresie letnim) poziom wody gruntowej w misach deflacyjnych i obniżeniach między wydmowych stwierdzono na głębokości poniżej 180 cm. Natomiast w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku znajdował się on na głębokości cm [Konecka-Betley i in. 1986, Czępińska-Kamińska 1986, Sikorska-Maykowska 1994, Tuszko 1979]. Dlatego dziś w glebach tych przez znacznie dłuższe okresy w roku panuje przemywny typ gospodarki wodnej, podczas gdy w przeszłości dłuższe były okresy z typem podsiąkowym. Wpłynęło to na osłabienie intensywności procesu oglejenia i gromadzenia żelaza w poziomach glejospodic gleb glejobielicowych (profile 2 i 4). P ew n ą specyfiką tych gleb jest bowiem dość mała

19 Gleby stref: ochrony ścisłej i częściowej w Rezerwacie Biosfery - Puszcza Kampinoska 19 zawartość żelaza w poziomach glejospodic, a znacznie większa zawartość glinu. Niniejsza praca może być przyczynkiem do charakterystyki poziomu glejospodic, który jest wyróżniony w Systematyce gleb Polski. Zagadnienie rozmieszczenia żelaza i glinu w badanych glebach szerzej rozważa praca Janowskiej i in. [2002] zamieszczona w tym tomie. Prawdopodobnie obecnie większą rolę odgrywa w tych glebach proces bielicowania, choć też spowolniony w porównaniu z bielicowaniem w okresie atlantyckim. Poziom nagromadzenia pierwiastków śladowych w glebach dwu badanych katen na ogół mieści się w zakresie charakterystycznym dla gleb naturalnych, chociaż charakteryzuje się pewnym wzbogaceniem poziomów ektopróchnicznych. Wzbogacenie to powstaje w wyniku akumulacji biologicznej i częściowo także dopływu zanieczyszczonych pyłów zarówno z aglomeracji warszawskiej, jak i z wielu dróg komunikacyjnych okalających i przecinających Park. W nielicznych jednak poziomach organicznych, głównie kateny Palmiry - Sieraków, przekracza nieznacznie górną granicę zawartości zaproponowanej dla gleb niezanieczyszczonych [Konecka- Betley i in. 1999]. Świadczy to o zachowanym naturalnym czy prawie naturalnym charakterze obszaru ochrony ścisłej i częściowej Rezerwatu Biosfery Puszcza Kampinoska. WNIOSKI 1. Typologia gleb obu stref badań jest ściśle uzależniona od reliefu i związanej z tym głębokości występowania lustra wody gruntowej. 2. W obu badanych obszarach wyróżniono gleby rdzawe, bielicowe i glejobielicowe zpodtypami. 3. Właściwości chemiczne gleb w strefach ochrony ścisłej i częściowej są podobne z wyjątkiem niewielkiego wzbogacenia poziomów ściółki w pierwiastki śladowe w strefie ochrony częściowej *Palmir' <y). LITERATURA BARANIECKA M.D., KONECKA-BETLEY K. 1987: Fluvial sediments of the Vistulian and Holocen in the Warsaw Basin Geographical studies. [W] Evolution of the Vistula River Valley during last years. Special Issue. No 4, Part II: BORÓWKO-DŁUŻAKOWA Z Historia flory Puszczy Kampinoskiej w późnym glacjale i holocenie. Przegl. Geograf. 33: BORÓWKO-DŁUŻAKOWA Z. 1982: Rezultaty badań paleobotanicznych spągu profilu Nart w Puszczy Kampinoskiej. Rocz. Glebozn. 33: BORÓWKO-DŁUŻAKOWA Z. 1986: Ekspertyza palinologiczna 7 prób z Grabnika oraz 2 prób z Nartu Grobli (maszynopis) Katedra Gleboznawstwa SGGW. BROGOWSKI Z. 1986: Skład chemiczny ściółek leśnych zachodniej części KPN. [W] Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW-AR, Warszawa: CZARNOW SKA K., GW OREKB., KOZANECKAT. 1983: Zawartość metali ciężkich w glebach i mchu Kampinoskiego Parku Narodowego. [W] Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW-AR, Warszawa: CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA D. 1986: Zależność między rzeźbą trenu a typami gleb obszarów Puszczy Kampinoskiej. [W] Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW-AR, Warszawa: 5-72.

20 K. Konecka-Betley, D. Czępińska-Kamińska, E. Janowska, 20 M. Okotowicz DOBRZAŃSKI В., BROGOWSKI Z., CZARNOWSKA K., CZERWIŃSKI Z., CZĘPIŃSKA- KAMIŃSKA D., DUSZOTA M., JANOWSKA E., KĘPKA M., KONECKA-BETLEY K., KUŹNICKI F., LIWSKI S., PRACZ J., ŚWIĘCICKI C., ZARĘBA R. 1983: Charakterystyka warunków przyrodniczych Kampinoskiego Parku Narodowego. [W] Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW-AR, Warszawa: JANOW SKA E., CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA D. 1983: Kształtowanie się właściwości sorpcyjnych ektopróchnicy niektórych gleb KPN. [W] Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW-AR: JANOWSKA E. 1999: Glin w glebach krajobrazów geochemicznych Kampinoskiego Parku Narodowego. Rocz. Glebozn. 50, 4: JANOWSKA E., KONECKA-BETLEY K., CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA D., OKOŁOWICZ M., 2002: Formy żelaza i glinu jako wskaźniki procesów glebotwórczych w Rezerwacie Biosfery Puszcza Kampinoska. Rocz. Glebozn. 53, 3/4: KONECKA-BETLEY K. 1977: Soil of dune areas of central Poland in late glacial and holocene. Fol. Quaternaria Kraków 49: KONECKA-BETLEY K. 1983: Geneza gleb Kampinoskiego Parku Narodowego. [W] Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW-AR: KONECKA-BETLEY K. 1986: Age of soils formed of lacustrine limestone at Olszowieckie Błoto in the Vistula valley. Materiały Międzynarodowego Towarzystwa Gleboznawczego, Hamburg: KONECKA-BETLEY K. 1991: Late Vistulian and Holocene fossil soils developed from aeolian and alluvial sediments of the Warsaw Basin. Z. Geomorph. N. E. Suppl. Bd. 90: KONECKA-BETLEY K. 1994: Późnoplejstoceńskie i holoceńskie osady eoliczne i aluwialne Kampinoskiego Parku Narodowego. [W] Prognozowanie przemian właściwości chemicznych gleb Kampinoskiego Parku Narodowego na tle innych komponentów środowiska przyrodniczego. Wyd. Fundacji Rozwój SGGW, Warszawa: KONECKA-BETLEY K., CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA D., NALEPKA-PAPERZ D., WASYLI- KOWA K. 1996: Przemiany środowiska Puszczy Kampinoskiej w późnym glacjale i holocenie na przykładzie osadów organicznych torfowiska w W ilkowie (Polesie Stare). Rocz. Glebozn. 47 suplement: KONECKA-BETLEY K., ZARĘBA R., CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA D., JAKUBOWSKI G., MARCINIAK M., STOPNICKIJ. 1986: Gleby i zbiorowiska roślinne rezerwatu W ilków w KPN. (W) Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW-AR: KONECKA-BETLEY K., CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA D., JANOWSKA E. 1994: W łaściwości fizykochemiczne i chemiczne gleb w KPN (stan na 1991). [W] Prognozowanie przemian właściwości gleb Kampinoskiego Parku Narodowego na tle innych komponentów środowiska przyrodniczego. Wyd. Fundacji Rozwój SGGW : KONECKA-BETLEY K., CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA D., JANOWSKA E. 1996: Czarne ziem ie w staroiluwialnym krajobrazie Puszczy Kampinoskiej. Rocz. Glebozn. 47: KONECKA-BETLEY K., CZĘPIŃSKA-KAMIŃSKA D., JANOWSKA E. 1999: Przemiany pokrywy glebowej w Kampinoskim Parku Narodowym ( ). Rocz. Glebozn. 50, 4: KUŹNICKI F., BIALOUSZ S., RUSIECKA D., SKŁODOWSKI P. 1974: Charakterystyka procesu bielicowania w glebach wytworzonych z piasków wydmowych Puszczy Kampinoskiej. Rocz. Glebozn. 25, 2: MANIKOWSKA B., 1985: O glebach kopalnych, stratygrafii i litologii wydm Polski Środkowej. Acta Geogr. Lod. 52: MANIKOWSKA B. 1999: Gleby kopalne i okresy pedogenetyczne w ewolucji środowiska Polski środkowej po zlodowaceniu warciańskim. Acta Geogr. Lodz. 76:

21 Gleby stref: ochrony ścisłej i częściowej w Rezerwacie Biosfery - Puszcza Kampinoska 21 OKOŁOWICZ M., SOWA A. 1997: Gleby torfowo-murszowe rezerwatu Krzywa Góra w KPN. Rocz. Glebozn. 48, 3/4; OKOŁOWICZ M. 1999: Gleby organiczne torfowiska Pożary w Puszczy Kampinoskiej. Rocz. Glebozn. 50, 4: SIKORSKA-MAYKOWSKA M. 1994: Dynamika zmian warunków wodnych w zlewni Łasicy i ich wpływ na środowisko przyrodnicze. [W] Prognozowanie przemian właściwości gleb Kampinoskiego Parku Narodowego na tle innych komponentów środowiska przyrodniczego. Wyd. Fundacji,,Rozwój SGGW : TUSZKO A. 1979: Zagadnienie gospodarki wodnej na obszarze Puszczy Kampinoskiej. Inst. Geogr. i Przestrz. Zagospod. Dokumen. Geogr. PAN 1, Warszawa: WAS YLIKOWA K. 1962: W sprawie wieku torfowisk i wydm Puszczy Kampinoskiej. Prz. Geogr. 34: WRB - Word Reference Base for Soil Resourses FAO - ISSS - ISRIC - Rome. Praca wpłynęła do redakcji w lutym 2002 r. A dres autora: prof. d r hab. K rystyna K onecka-b etley ul. Chmielna 106B m. 130, W arszaw a