POWIETRZE. Presje. Raport o stanie województwa lubelskiego w 2013 roku

Transkrypt

1 Fot. Archiwum WIOŚ POWIETRZE Presje Zanieczyszczenia zawarte w atmosferze mają istotny wpływ zarówno na zdrowie człowieka, jakość ekosystemów, jak i zmiany klimatu. Ich źródłem jest emisja, w której można wyodrębnić dwie grupy: naturalną związaną z procesami zachodzącymi w przyrodzie (np. erozja wulkanów, pożary lasów, itp.) oraz antropogeniczną, która jest wynikiem działalności człowieka. Rodzaj źródła zanieczyszczenia i związane z nim warunki wprowadzania substancji do atmosfery są czynnikami determinującymi rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. W roku 2012, według danych GUS, emisja zanieczyszczeń do powietrza z 92 zakładów szczególnie uciążliwych zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego wyniosła 5327,5 tys. Mg, w tym emisja pyłów 2,1 tys. Mg i emisja gazów (z uwzględnieniem CO 2 ) 5325,4 tys. Mg. W stosunku do roku 2011 nastąpił spadek o 12,5% zanieczyszczeń pyłowych i o 4,5% zanieczyszczeń gazowych. Udział wyemitowanych zanieczyszczeń pyłowych stanowił 4,0%, a gazowych 2,5% emisji krajowej, co usytuowało województwo lubelskie na 12 miejscu w kraju (wykresy 1, 2). Wykres 1. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce, według województw 2012 r. (źródło GUS). Wykres 2. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce, według województw w 2012 r. (źródło GUS) 5

2 Funkcjonujące na terenie naszego województwa 92 zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza w 2012 r. stanowiły około 5,2% zakładów w Polsce, 77,7% z nich posiadało urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych, a tylko 10,9% do redukcji zanieczyszczeń gazowych (źródło GUS). Na podstawie informacji przekazanych do WIOŚ w Lublinie od 150 podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska w 2013 roku ustalono, że łączna emisja zanieczyszczeń do powietrza wynosiła 4 757,9 tys. Mg, w tym 2,2 tys. Mg pyłów, 4 755,7 tys. Mg gazów, w tym 4 730,2 tys. Mg CO 2 (źródło: WIOŚ, baza: Ekoinfonet ). Województwo lubelskie charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem w rozmieszczeniu źródeł punktowych emisji. Pod względem ilości uwolnionych zanieczyszczeń do powietrza w roku 2013 na czołowych miejscach znalazły się: powiat puławski ,4 Mg (35,0%) i powiat chełmski ,9 Mg (28,0%) emisji, natomiast powiat janowski ,8 Mg (0,02%) znalazł się na ostatnim miejscu. Lokalizację podmiotów wprowadzających do powietrza powyżej 100 Mg/rok zanieczyszczeń przedstawia mapa 2. Zakłady, które wprowadziły do powietrza największą ilość zanieczyszczeń: 1. Zakłady Azotowe "PUŁAWY" S.A. w Puławach ,8 Mg (35,0%) 2. "Cemex Polska Sp. z o.o. Zakład Cementownia Chełm ,7 Mg (23,8%) 3. Elektrociepłownia Lublin-Wrotków Sp. z o.o. w Lublinie ,3 (8,7%) 4. "MEGATEM EC- LUBLIN" Sp. z o. o. w Lublinie ,8 Mg (5,0%) 5. Grupa Ożarów S.A. Zakład Cementownia Rejowiec w Rejowcu Fabrycznym ,0 (4,0%) 6. Pozostałe zakłady ,7 Mg (23,5%). Wykres 3. Procentowy udział największych źródeł zanieczyszczeń powietrza w emisji punktowej województwa lubelskiego w 2013 r. (źródło: WIOŚ). 6

3 Mapa 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł punktowych w 2013 r. o łącznej ilości powyżej 100 Mg bez CO 2 (źródło: WIOŚ) 7

4 Największy wpływ na wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza ma dwutlenek węgla. W roku 2012 zanotowano niewielki spadek (około 4,5%) wyemitowanego dwutlenku węgla w odniesieniu do roku W roku 2012 emisja zanieczyszczeń gazowych (bez CO2) nieznacznie zmniejszyła się w porównaniu z rokiem Wykres 4. Emisja dwutlenku węgla z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) Ilość wyemitowanego dwutlenku siarki spadła o około 9,1% w odniesieniu do 2011 r., emisja tlenków azotu zmniejszyła się o około 5,2%, a tlenku węgla o około 5,3% w stosunku do roku 2011 (wykres 5). Wykres 5. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) Emisja zanieczyszczeń pyłowych, pochodząca z procesów spalania paliw, stanowiła około 66% całkowitej emisji pyłów w roku Wielkość wyemitowanych zanieczyszczeń pyłowych w 2012 r., obniżyła się o około 14% w stosunku do roku 2011 (wykres 6). 8

5 Wykres 6. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w latach w województwie lubelskim (źródło: GUS) Duży wpływ na jakość powietrza, obok emisji ze źródeł punktowych, mają zanieczyszczenia wprowadzane ze źródeł powierzchniowych oraz ze źródeł liniowych. Emisja powierzchniowa jest sumą emisji z palenisk domowych, małych kotłowni przydomowych, niewielkich kotłowni dostarczających ciepło do lokali usługowych lub warsztatów. Cechą charakterystyczną dla tzw. niskiej emisji jest to, iż powodowana jest przez liczne, rozproszone źródła z emitorów o niewielkiej wysokości. Zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, najczęściej na obszarach o zwartej zabudowie mieszkaniowej, co utrudnia proces przemieszczania i rozpraszania się zanieczyszczeń. O wielkości emisji liniowej decydują zanieczyszczenia pochodzące z tras komunikacyjnych. Substancje emitowane z silników pojazdów wpływają na jakość powietrza szczególnie w najbliższym otoczeniu dróg. Na podstawie bilansu emisji za 2010 r. sporządzonego przez BSiPP EKOMETRIA na potrzeby dokumentacji Aktualizacja prognoz pyłu PM10 i PM2,5 dla lat 2015, 2020 na podstawie modelowania z wykorzystaniem nowych wskaźników emisyjnych oszacowano, że w 2013 r. z dróg województwa lubelskiego wyemitowano łącznie ,13 Mg pyłów i gazów (bez CO2 i CO), w tym: ,81 Mg zanieczyszczeń gazowych i ,32 Mg pyłu ogółem, przeliczonego z PM10 współczynnikiem 0, Do szacunku emisji liniowej całkowitej zastosowano współczynnik 1,02 (źródło: EKOMETRIA). Ze źródeł powierzchniowych w 2010 r. pochodziło łącznie ,90 Mg pyłów i gazów (bez CO2 i CO), z tego ,51 Mg zanieczyszczeń gazowych i ,39 Mg pyłu ogółem, przeliczonego z PM10 współczynnikiem 0,75 2. Zakładając, że emisja powierzchniowa nie uległa większym zmianom, szacowana łączna emisja z obszaru województwa lubelskiego, ze źródeł liniowych, powierzchniowych i punktowych (źródło: WIOŚ) w 2013 r. wyniosła ,42 Mg pyłów i gazów (bez CO2 i CO). Udział głównych zanieczyszczeń przedstawia tabela Zgłoszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza na potrzeby Konwencji o Transgranicznym Zanieczyszczeniu Powietrza na dalekie Odległości, KOBIZE 2 - P o l a n d s Informative Inventory Report 2013, KOBIZE 9

6 Tabela 1. Szacowana całkowita emisja zanieczyszczeń do powietrza z obszaru woj. lubelskiego w 2013 r. bez CO i CO 2 (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ) Wyszczególnienie Łączna emisja (Mg) % udział emisji punktowej w emisji całkowitej % udział emisji powierzchniowej w emisji całkowitej % udział emisji liniowej w emisji całkowitej Pył ogółem + gazy ogółem ,42 16,0 61,8 22,2 Pył ogółem ,03 3,6 74,7 21,7 Gazy ogółem ,39 26,2 51,3 22,5 emisja punktowa emisja powierzchniowa emisja liniowa Wykres 7. Procentowy udział zanieczyszczeń w emisji całkowitej w województwie lubelskim w 2013 r. (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ) Na mapach 3, 4, 5 przedstawiono rozkład emisji całkowitej gazów i pyłu w powiatach oraz udział poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń (emisja punktowa, powierzchniowa, liniowa). 10

7 Mapa 3. Udział zanieczyszczeń w emisji całkowitej w powiatach województwa lubelskiego w 2013 r. (źródło: EKOMETRIA, WIOŚ) 11

8 Mapa 4. Udział zanieczyszczeń w emisji gazów w powiatach województwa lubelskiego EKOMETRIA, WIOŚ) w 2013 r. (źródło: 12

9 Mapa 5. Udział zanieczyszczeń w emisji pyłów w powiatach województwa lubelskiego EKOMETRIA, WIOŚ) w 2013 r. (źródło: 13

10 Stan Oceny stanu zanieczyszczenia powietrza w województwie lubelskim dokonuje corocznie Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska na podstawie wyników pomiarów Państwowego Monitoringu Środowiska - art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U poz. 1232). Sposób sporządzania oceny określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1032). W 2013 r. pomiary wykonywane były na 12 stacjach pomiarowych należących do WIOŚ w Lublinie, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz Roztoczańskiego Parku Narodowego (Mapa 6). Nadzór merytoryczny pełnił Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Lublinie. Pomiary te stanowiły podstawę sporządzenia oceny jakości powietrza w województwie lubelskim za 2013 r. Do oceny wykorzystano również wyniki pomiarów ze stanowiska NOx na stacji Borsukowizna w województwie podlaskim, dane pomiarowe przekazane przez Zakłady Azotowe PUŁAWY S.A. w Puławach, dane emisyjne z wykazów przedłożonych przez podmioty korzystające ze środowiska oraz wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego za 2013 r. wykonane w ramach pracy pt. Wspomaganie systemu oceny jakości powietrza z użyciem modelowania w zakresie ozonu troposferycznego dla lat 2012 i Wyniki pomiarów ze stacji automatycznych na bieżąco prezentowane były na stronie internetowej Oceną objęto następujące substancje: benzen, dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, ołów, tlenek węgla, ozon, pył zawieszony PM10 i PM2,5, arsen, kadm, nikiel i benzo/a/piren ze względu na ochronę zdrowia, oraz dwutlenek siarki, tlenki azotu i ozon ze względu na ochronę roślin. Ocenę jakości powietrza wykonano w strefach, którymi w województwie lubelskim są: Aglomeracja Lubelska i strefa lubelska (obszar województwa poza aglomeracją) dla kryterium ochrony zdrowia oraz strefa lubelska dla kryterium ochrony roślin. Na obszarach obu stref stężenia zanieczyszczeń: benzenu, dwutlenku siarki, dwutlenku i tlenków azotu, tlenku węgla, pyłu PM2,5, ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo/ά/pirenu dotrzymywały norm jakości. Przekroczenia dotyczyły pyłu PM10 oraz poziomu celu długoterminowego ozonu (tabele 2-3). Tabela 2. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakości powietrza za 2013 r. ze względu na ochronę zdrowia Nazwa strefy Kod Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy strefy SO 2 NO 2 PM10 1) 2) 3) Pb C 6H 6 CO O 3 O 3 As Cd Ni BaP PM2,5 Aglomeracja Lubelska PL0601 A A C A A A A D2 A A A A A Strefa lubelska PL0602 A A C A A A A D2 A A A A A 1) - obszary przekroczeń występowały na terenach miast: Lublin, Puławy, Kraśnik, Zamość, 2) - wg poziomu docelowego, 3) - wg poziomu celu długoterminowego Tabela 3. Klasa strefy uzyskana w ocenie jakości powietrza za 2013 r. ze względu na ochronę roślin Lp. Nazwa strefy Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie SO 2 NO x O 3 1) Strefa lubelska PL0602 A A A D2 1) - wg poziomu docelowego, 2) wg poziomu celu długoterminowego O 3 2) klasa A - klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach poniżej poziomu dopuszczalnego bądź docelowego, 14

11 klasa C - klasa strefy dla zanieczyszczenia o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji, docelowego, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony o stężeniach powyżej poziomu dopuszczalnego. Klasa D 1 - klasa strefy dla ozonu o stężeniach nie przekraczających poziomu celu długoterminowego, Klasa D 2 - klasa strefy dla ozonu o stężeniach przekraczających poziom celu długoterminowego. Lp. Adres stacji SO 2 NO 2 C 6H 6 CO PM10 Pb, As, Cd, Ni B/a/p PM2,5 Ozon Inne 1. Biała Podlaska ul. Orzechowa O O O C M C 2. Jarczew c c 3. Radzyń ul. Sitkowskiego 1 B c 4. Puławy ul. Lubelska 5 (1) 5. Puławy ul. Skowieszyńska 51 c 6. Lublin ul. Śliwińskiego 5 c m m C (3) 7. Lublin ul. Obywatelska (2) 8. Wilczopole 9. Chełm ul. Jagiellońska 64 o o c m C 10. Kraśnik ul. Koszarowa 10 A o c m 11. Zamość ul. Hrubieszowska 69A o c m m C (1) 12 Biały Słup (RPN) (1) Oznaczenia: (1) - NOx, NO, (2) - NOx, NO, Toluen, m,p-ksylen, o-ksylen, etylobenzen, (3) - benzo(a)antracen, benzo(b)fluoronten, benzo(j)fluoranten, benzo(k)fluoranten, indeno(1,2,3-cd)piren, dibenzo(a,h)antracen w pyle PM10, c - pomiary 24h codzienne, o - pomiary 24h okresowe (zgodnie z rozporządzeniem MŚ w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu), m - oznaczenia w próbie uśrednionej z jednego miesiąca, - stanowisko prowadzące pomiary automatyczne - stanowisko prowadzące pomiary manualne Mapa 6. Lokalizacja stacji i stanowisk pomiarowych funkcjonujących w 2013 r. (źródło: WIOŚ) 15

12 Na obszarze całego województwa stężenia zanieczyszczeń gazowych oraz substancji oznaczanych w pyle charakteryzowały się niskimi wartościami. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki wynosiły maksymalnie do 3,9 μg/m 3 w Białej Podlaskiej i Chełmie, maksymalne stężenie 1 godz. wynosiło 41,0 μg/m 3 w Lublinie przy ul. Obywatelskiej. Nie występowały wartości stężeń 1 godz. i 24 godz. wyższe od dopuszczalnych (wykres 8, tabela 4). Stężenia średnie roczne dla wybranych stacji pomiarowych w największych miastach województwa z ostatnich 10 lat przedstawia wykres 9. Tabela 4. Dwutlenek siarki zestawienie danych za 2013 r. ochrona zdrowia Lp Lokalizacja stanowiska pomiarowego Lublin ul. Obywatelska 13 Biała Podlaska ul. Orzechowa Chełm ul. Jagiellońska 64 Kod krajowy stacji LbLublinWIOS Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność serii pomiarowej [%] Procent ważnych danych w stosunku do roku [%] Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Stężenie max. [µg/m 3 ] Liczba przekroczeń poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym Aglomeracja lubelska 1-h 89,8 89,8 41,0 0 3,8 24-h 86,6 86,6 16,3 0 Strefa lubelska LbBialaPOrzechowa 24-h ,5 3,9* 8,1 0 LbChelmJagWIOS 24-h ,5 3,9* 10, Zamość, ul. LbZamoscHrubieszowsk 1-h 83,3 83,3 3,5 1) 23,7 0 Hrubieszowska 69A LbZamoscHrubieszowsk2 StanRazem** 24-h 98,1 98,1 3,3 11, Jarczew LbJarczew 24-h 98,4 98,3 2,1 10, Biały Słup 1-h 73,4 73,4 3,1 1) 19,6 0 LbBialySlupRPN_Auto (teren RPN) 24-h 72,2 72,2-9,9 0 * - wartość niepewna wyznaczona na podstawie wyników pomiarów okresowych, RPN - Roztoczański Park Narodowy, 1) - wartość niepewna z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej, ** - seria składana ze stanowisk: automatycznego i manualnego. Wykres 8. Maksymalne 24-godzinne stężenia dwutlenku siarki na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2013 r.(źródło: WIOŚ, RPN, IMGW) 16

13 Wykres 9. Średnie roczne stężenia dwutlenku siarki na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS) Najwyższe średnie roczne stężenie dwutlenku azotu odnotowano w Aglomeracji Lubelskiej i wynosiło 19,6 µg/m 3 (49% poziomu dopuszczalnego), następnie w Puławach 18,8 µg/m 3 (47,0% poziomu dopuszczalnego) i Białej Podlaskiej 17,1 µg/m 3 (42,8% poziomu dopuszczalnego) - wykres 10, tabela 5. Najwyższe stężenia jednogodzinne wystąpiły również na obszarach najbardziej zurbanizowanych, tj. w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej 158,6 μg/m 3 (79,3% dopuszczalnego), Lublinie przy ul. Obywatelskiej 142,5 μg/m 3 (71,2% dopuszczalnego), w Puławach przy ul. Lubelskiej - 126,2 μg/m 3 (63,1% dopuszczalnego) tabela 5. Na wszystkich stanowiskach dotrzymane były obowiązujące standardy określone dla roku kalendarzowego, jak również dla jednej godziny, także w ostatnich 10 latach stężenia dwutlenku azotu nie przekraczały obowiązujących norm wykres 11. Tabela 5. Dwutlenek azotu zestawienie danych za 2013 r. - ochrona zdrowia Lp. Lokalizacja stacji Kod krajowy stacji Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność serii pomiarowej [%] Procent ważnych danych w stosunku do roku [%] Stężenie max. [µg/m 3 ] Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] % stężenia dopuszczalnego (Da) Lublin ul. Obywatelska 13 Puławy ul. Lubelska Biała Podlaska ul. Orzechowa Chełm, ul. Jagiellońska 64 Zamość, ul. Hrubieszowska 69A Aglomeracja Lubelska LbLublinWIOS 1-h 92,2 92,2 142,5 19,6 49,0 Strefa lubelska LbPulawyLubelska 1-h 91,5 91,5 126,2 18,8 47,0 LbBialaPOrzechowa 24-h ,5 34,0 17,1* 42,8 LbChelmJagWIOS 24-h ,5 28,7 15,1* 37,8 LbZamoscHrubieszowsk 1-h 92,1 92,1 158,6 14,3 35,8 6. Jarczew LbJarczew 24-h 99,5 99,5 49,6 9 22,5 7. Biały Słup (teren RPN) LbBialySlupRPN_Auto 1-h 70,5 70,5 78,3 12,3 1) 30,8 * - wartość niepewna wyznaczona na podstawie wyników pomiarów okresowych, RPN - Roztoczański Park Narodowy, 1) - wartość niepewna z powodu niższej od wymaganej kompletności serii pomiarowej. 17

14 Wykres 10. Stężenia średnie roczne dwutlenku azotu na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2013 r. (źródło: WIOŚ, RPN, IMGW) Wykres 11. Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, RPN, PIS) Odnotowano niski poziom zanieczyszczenia powietrza benzenem (tabela 6, wykres 12). Stężenia średnie roczne na czterech stacjach w województwie były porównywalne i wynosiły od 1,6 µg/m 3 w Lublinie (32% poziomu dopuszczalnego), do 1,9 µg/m 3 w Zamościu i Kraśniku (38% poziomu dopuszczalnego). Tabela 6. Benzen zestawienie danych za 2013 r. - ochrona zdrowia Lp. Lokalizacja stanowiska Kod krajowy stacji Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność serii pomiarowej Procent ważnych danych w stosunku do roku [%] Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Aglomeracja Lubelska Lublin 1. LbLublinWIOS 1-h 91,7 91,7 1,6 32,0 ul. Obywatelska 13 Strefa lubelska Biała Podlaska 2. LbBialaPOrzechowa 24-h ,3 1,7 * 34,0 ul. Orzechowa Zamość 3. LbZamoscHrubieszowsk 24-h ,3 1,9 * 38,0 ul. Hrubieszowska 69 Kraśnik 4. LbKrasnikKoszarowa 24-h ,3 1,9 * 38,0 ul. Koszarowa 10A * wartość niepewna wyznaczona na podstawie wyników pomiarów okresowych % stężenia dopuszczalnego 18

15 Wykres 12. Stężenia średnie benzenu na stacjach pomiarowych województwa lubelskiego w 2013 r. (źródło: WIOŚ) W 2013 r. maksymalna średnia 8-godzinna tlenku węgla wynosiła 3675 µg/m 3, tj. 36,8% poziomu dopuszczalnego, i była o około 20% niższa niż w latach (tabela 7, wykres 13). Parametry statystyczne wyznaczone dla serii pomiarowej na stacji zlokalizowanej w Lublinie przy ul. Obywatelskiej 13 zawiera tabela 7. Stężenia średnie roczne w latach wskazują na utrzymywanie się tego zanieczyszczenia na podobnym poziomie (wykres 14). Tabela 7. Tlenek węgla zestawienie danych za 2013 r. Lp. 1. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Lublin ul. Obywatelska 13 (kod krajowy stacji: LbLublinWIOS) Okres uśredniania wyników Kompletność serii pomiarowej [%] Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego Stężenie maksymalne 8 h średnia krocząca wartość [ g/m 3 ] data wystąpienia % poziomu dopuszczalnego 1-h 94,9 530, r. 36,8 [µg/m 3 ] Wykres 13. Maksymalne średnie ośmiogodzinne tlenku węgla na stacji monitoringowej w Lublinie w latach (źródło: WIOŚ) r r r r r. Wykres 14. Stężenie średnie roczne tlenku węgla w Aglomeracji Lubelskiej w latach (źródło: WIOŚ) W 2013 r. nadal utrzymywał się wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10. Stwierdzono przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 określonego dla stężeń 24-godzinnych w strefie lubelskiej oraz Aglomeracji Lubelskiej. 19

16 W strefie lubelskiej na stanowisku w Puławach liczba dni o stężeniach wyższych od 50 µg/m 3 wynosiła 61, Zamościu: 45, Kraśniku: 41. W Aglomeracji Lubelskiej na stanowisku przy ul. Śliwińskiego liczba takich dni wynosiła: 40 (wykres 15, tabela 8). Z powodu przekroczenia dopuszczalnej liczby dni o stężeniach dobowych powyżej 50 µg/m 3 obie strefy zostały zaliczone do klasy C. Przekroczenia dopuszczalnych stężeń dobowych występowały w sezonie chłodnym, nie występowały w okresie od maja do września. Istotną przyczyną przekroczeń stężeń 24 godzinnych była emisja pyłu ze spalania paliw na cele grzewcze oraz emisja z transportu, przy występujących niekorzystnych warunkach meteorologicznych (niska temperatura, mała prędkość wiatru). Liczbę przekroczeń pyłu PM10 na tle miesięcznych zmian temperatur oraz przebieg dobowych stężeń pyłu PM10 w Puławach, Zamościu, Kraśniku i Lublinie w 2013 r. przedstawiają wykresy 15 i 18. Stężenia średnie roczne pyłu PM10 na wszystkich stanowiskach dotrzymywały obowiązujących norm i wynosiły od 27,6 μg/m 3 do 33,6 μg/m 3 (tabela 8, wykres 16). W latach wykazywały niewielką zmienność (wykres 17). Ze względu na ponadnormatywne zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 zostały opracowane i przyjęte uchwałami Sejmiku Województwa Lubelskiego w dniu 25 listopada 2013 r. dokumenty.: Program ochrony powietrza dla strefy Aglomeracja Lubelska oraz Program ochrony powietrza dla strefy lubelskiej. W dokumentach tych ustalono sposób prowadzenia działań naprawczych mających na celu obniżenie stężeń pyłu PM10 przynajmniej do poziomów dopuszczalnych. Tabela 8. Pył zawieszony PM10 zestawienie danych za 2013 r. ochrona zdrowia Lp Lokalizacja stanowiska pomiarowego (wskaźnik) Lublin ul. Obywatelska 13 Lublin ul. Śliwińskiego 5 Biała Podlaska ul. Orzechowa Radzyń Podlaski ul. Sitkowskiego 1B Kraśnik ul. Koszarowa 10A Puławy ul. Skowieszyńska 51 Chełm ul. Jagiellońska 64 Zamość ul. Hrubieszowska 69 Kod krajowy stacji LbLublinWIOS Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność serii pomiarowej [%] Stężenie max. [µg/m 3 ] Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Percentyl S90, 4[µg/m 3 ] Liczba przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24h w roku kalendarzowym Aglomeracja Lubelska 1-h 89,9 393,8 29, h 87,7 108,1-53,5 35 LbLublin_Sliwins_5 24-h 99, ,3 53,0 40 Strefa lubelska LbBialaPOrzechowa 24-h 98, ,6 46,0 22 LbRadzyPSitkowskiego 24-h ,8 46,0 23 LbKrasnikKoszarowa 24-h 97, ,3 55,6 41 LbPulawySkowieszynska 24-h 94, ,6 60,0 61 LbChelmJagWIOS 24-h 98, ,3 48,6 33 LbZamoscHrubieszowsk 24-h 99, ,2 57,

17 Wykres 15. Liczba przekroczeń 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 na tle warunków termicznych w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Puławy ul. Skowieszyńska Zamość ul. Hrubieszowska Kraśnik ul. Koszarowa Lublin ul. Śliwińskiego Lublin ul. Obywatelska Chełm ul.jagiellońska Radzyń Podl. ul. Sitkowskiego Biała Podl. ul. Orzechowa liczba przekroczeń D24 stężenie średnie roczne w µ/m3 D a = 40 µg/m 3, D 24 = 50 µg/m 3 Wykres 16. Stężenia pyłu PM10 na stacjach monitoringowych w województwie lubelskim w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Wykres 17. Średnie roczne stężenia pyłu PM10 na wybranych stanowiskach pomiarowych w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, PIS). 21

18 Wykres 18. Przebieg 24- godzinnych stężeń pyłu PM10 na tle zmian temperatury w 2013 r. (źródło: WIOŚ) W Aglomeracji Lubelskiej i miastach grodzkich równolegle z pomiarami pyłu PM10, realizowano pomiary pyłu PM2,5. Nie stwierdzono przekroczeń poziomu dopuszczalnego na żadnym stanowisku. Stężenia średnie roczne pyłu PM2,5 w 2013 r. na wszystkich czterech stanowiskach pomiarowych były na zbliżonym poziomie i wynosiły od 20,4 do 22,4 µg/m 3, tj. do 89,6% poziomu dopuszczalnego - tabela 9. W latach zauważalny był niewielki spadek stężeń tego zanieczyszczenia (wykres 19). 22

19 Stanowisko pyłu PM2,5 w Lublinie przy ul. Śliwińskiego funkcjonuje również dla potrzeb wyznaczenia, a następnie monitorowania wskaźnika średniego narażenia. Obowiązek ten dotyczy obszarów tła miejskiego w aglomeracjach i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. Na podstawie uzyskanych wyników pomiarów Główny Inspektor Ochrony Środowiska wyznacza wskaźniki dla aglomeracji i ww. miast, a także krajowy wskaźnik średniego narażenia (WŚN). Wynosi on dla Aglomeracji Lubelskiej za 2012 r. 23,6 µg/m 3. WŚN dla kraju za 2012 r. wynosił 26,1 µg/m 3 i znacznie przewyższał standard, jakim jest pułap stężenia ekspozycji, określony na poziomie 20 µg/m 3. Termin osiągnięcia pułapu to 2015 r. Zatem niezbędne jest podejmowanie działań ukierunkowanych na zmniejszenie emisji pyłu do wartości umożliwiającej w 2015 r. osiągnięcie standardu. Tabela 9. Pył zawieszony PM2,5 zestawienie danych za 2013 r. ochrona zdrowia Lp. Lokalizacja stacji Kod krajowy stacji Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność serii pomiarowej [%] Procent ważnych danych w stosunku do roku [%] Stężenie średnie roczne [µg/m 3 ] Stężenie max. 24-h [μg/m 3 ] % stężenia dopuszczalnego % stężenia dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji Aglomeracja Lubelska Lublin ul. Śliwińskiego 5 LbLublin_Sliwins_5 24-h 96,7 96,7 21, ,6 82,3 Strefa lubelska Biała Podlaska ul. Orzechowa LbBialaPOrzechowa 24-h 99,2 99,2 20, ,6 78,5 Chełm ul. Jagiellońska 64 LbChelmJagWIOS 24-h 95,6 95,6 21, ,2 81,9 Zamość LbZamoscHrubieszowsk ul. Hrubieszowska h 99,7 99,7 22, ,6 86,2 Wykres 19. Stężenia średnie roczne pyłu PM2,5 na stacjach monitoringowych w woj. lubelskim w latach r. (źródło: WIOŚ) Pomiary obu frakcji pyłu prowadzone równolegle metodą grawimetryczną w 2013 r. wykazały, że zawartość pyłu PM2,5 w pyle PM10 wynosi około 73%, wyższe zawartości rejestrowano w miesiącach chłodnych. Przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu obu frakcji na poszczególnych stacjach województwa przedstawia wykres

20 Wykres 20. Przebieg 24-godzinnych stężeń pyłu PM10 i PM2,5 na stacjach monitorowanych w woj. lubelskim w 2013 r. (źródło: WIOŚ) Pomiary metali oznaczanych w pyle zawieszonym PM10 w 2013 r. prowadzono na dwóch stanowiskach w województwie: w Lublinie przy ul. Śliwińskiego oraz w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej. Stężenia średnie roczne charakteryzowały się niskimi wartościami (tabela 10). 24

21 Tabela 10. Metale zestawienie danych za 2013 r. ochrona zdrowia Lp. Wyszczególnienie Okres uśredniania wyników pomiarów Kompletność serii pomiarowej Stężenie max Stężenie średnie roczne poziom dopuszczalny / docelowy % poziomu dopuszczalnego / docelowego Aglomeracja Lubelska - LbLublin_Sliwins_5 1. ołów [µg/m 3 ] 24-h 99,7 0,0273 0,0119 0,5 2,4 2. arsen [ng/m 3 ] 24-h 99,7 1,1 0,55 6 9,2 3. kadm [ng/m 3 ] 24-h 99,7 1,1 0,43 5 8,6 4. nikiel [ng/m 3 ] 24-h 99,7 1,3 0, ,0 Strefa lubelska LbZamoscHrubieszowsk 1. ołów [µg/m 3 ] 24-h 99,7 0,0354 0,0133 0,5 2,7 2. arsen [ng/m 3 ] 24-h 99,7 1,2 0, ,2 3. kadm [ng/m 3 ] 24-h 99,7 1,7 0, ,8 4. nikiel [ng/m 3 ] 24-h 99,7 4,2 1, ,15 Stężenia benzo/a/pirenu jako wskaźnika WWA, oznaczane w pyle PM10, nie przekraczały poziomu docelowego. Wszystkie wartości średnie roczne oznaczane na pięciu stanowiskach wynosiły 1 ng/m 3 (tabela 11). Na stacji w Lublinie przy ul. Obywatelskiej wykonywane były oprócz benzo/a/pirenu również pomiary stężeń innych WWA w pyle PM10 tj.: benzo/a/antracenu, benzo/b/fluorantenu, benzo(j)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, indeno(1,2,3-cd)piren i dibenzo(a,h)antracenu. Dla ww. substancji nie są określone standardy. Na wykresie 21 przedstawiono stężenia średnie roczne dla lat Tabela 11. Benzo(ά)piren zestawienie danych za 2013 r. ochrona zdrowia Lp. Lokalizacja stanowiska Kod krajowy stacji Okres uśredniania wyników Stężenie Kompletność serii średnie roczne pomiarowej [%] [ng/m 3 ] Aglomeracja Lubelska 1. Lublin, ul. Śliwińskiego 5 LbLublin_Sliwins_5 24-h 99,7 1 Strefa lubelska 2. Biała Podlaska, ul. Orzechowa LbBialaPOrzechowa 24-h 98, Chełm, ul. Jagiellońska 64 LbChelmJagWIOS 24-h 98, Kraśnik, ul. Koszarowa 10A LbKrasnikKoszarowa 24-h 97, Zamość, ul. Hrubieszowska 69 LbZamoscHrubieszowsk 24-h 99,7 1 Wykres 21. WWA w pyle PM10 monitorowane w Aglomeracji Lubelskiej w latach (źródło: WIOŚ) 25

22 Wyniki badań stężeń ozonu wykazały, że liczba dni z przekroczeniem poziomu docelowego w roku kalendarzowym uśredniona w ciągu trzech ostatnich lat, na poszczególnych stanowiskach wynosiła maksymalnie 13,3, była więc niższa od liczby dozwolonej wynoszącej 25. Wyniki modelowania stężeń ozonu wykonane na poziomie krajowym wykazały, że na przeważającym obszarze województwa lubelskiego liczba dni z przekroczeniami 120 μg/m 3 wynosiła do 25 (mapa 7). Mapa 7. Liczba dni z przekroczeniami wartości docelowej w województwie lubelskim obliczona modelem GEM- AQ dla 2013 r. (źródło: GIOŚ) Na obszarze całego województwa wystąpiło przekroczenie drugiego kryterium dla ozonu, jakim jest poziom celu długoterminowego. Wyniki modelowania potwierdziły występowanie dni ze stężeniami wyższymi od 120 μg/m 3 w obu strefach (mapa 7). Kryterium celu długoterminowego dla ozonu, z terminem osiągnięcia w 2020 r., nie dopuszcza żadnego przekroczenia wartości 120 µg/m 3 w roku kalendarzowym, dlatego obie strefy zostały zaliczone do klasy D 2. Trzyletnia średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 120 μg/m 3 w latach w województwie lubelskim prezentowana jest na wykresie

23 Wykres 22. Średnia arytmetyczna z liczby dni ze stężeniami 8-godz. ozonu wyższymi od 120 μg/m 3 w latach w województwie lubelskim (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN). Stężenia substancji podlegających ocenie ze względu na ochronę roślin, tj.: SO 2, NO x i O 3 nie przekraczały poziomów dopuszczalnych i docelowych. Stężenia średnie roczne dwutlenku siarki na stacjach wynosiły do 3,1 µg/m 3 tj. 15,5% poziomu dopuszczalnego, stężenie średnie dla pory zimowej wynosiło do 3,5 µg/m 3, tj. 17,5% poziomu dopuszczalnego dla tego okresu. Podstawą oceny i klasyfikacji w zakresie tlenków azotu były wyniki pomiarów automatycznych prowadzonych w Białym Słupie na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Stężenie średnie roczne NO x wynosiło 16,6 µg/m 3, tj. 55,3% poziomu dopuszczalnego. W sąsiednich województwach: świętokrzyskim i podlaskim stężenie średnie roczne wynosiło odpowiednio 15,7 µg/m 3 i 3,6 µg/m 3, co stanowi 52,3% i 12% poziomu dopuszczalnego. Dla terenów pozamiejskich określony został poziom docelowy i poziom celu długoterminowego dla ozonu wyrażony parametrem AOT40. Średnia wartość parametru AOT40 wyznaczonego z lat na podstawie serii pomiarowych z Jarczewa wynosiła μg/m 3 h, z Białego Słupa μg/m 3 h, z Wilczopola z lat μg/m 3 h (wykres 23). Wartości te nie przekraczają poziomu docelowego, natomiast przekraczają poziom celu długoterminowego. Uzyskane wyniki pomiarów potwierdzają wyniki obliczeń modelowych, zgodnie z którymi wartość AOT40 na przeważającym obszarze województwa waha się od do μg/m 3 h (mapa 8). Ze względu na dotrzymanie poziomu docelowego, strefę lubelską zaliczono do klasy A, natomiast na niedotrzymanie poziomu celu długoterminowego do klasy D 2. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031), poziomy docelowe powinny być osiągnięte w 2010 r., poziomy celów długoterminowych do 2020 r. Wykres 23. Średnia wartość parametru AOT40 w województwie lubelskim na stanowisku w Jarczewie i Białym Słupie z lat , na stanowisku w Wilczopolu z 2009 r. i z lat (źródło: WIOŚ, IMGW, RPN) 27

24 Mapa 8. AOT40 w woj. lubelskim obliczony modelem GEM-AQ dla 2013 r. (źródło: GIOŚ) Fot. Ryszard Dziaduszek 28

25 Reakcje W ciągu ostatnich kilkunastu lat obserwuje się w woj. lubelskim stałe zmniejszanie się emisji zanieczyszczeń do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych. Spadek emisji SO 2 i pyłu w 2013 roku, w odniesieniu do 2000 r. stanowił odpowiednio o 54,3% i 74,4%. W nieco mniejszym stopniu zmniejszyła się emisja tlenków azotu o 27,7%. Emisja dwutlenku węgla utrzymywała się na zbliżonym poziomie, odnotowywano zarówno spadki, jak i wzrosty jej wielkości. Według danych GUS, w 2013 r. emisja do powietrza wszystkich podstawowych zanieczyszczeń uległa zmniejszeniu w porównaniu z rokiem poprzednim (wykres 24). Wykres 24. Zmiany w emisji do powietrza dwutlenku siarki, tlenków azotu, dwutlenku węgla i pyłu z zakładów szczególnie uciążliwych na tle zmian PKB w województwie lubelskim w latach , w odniesieniu do 2000r. (źródło: GUS). Zmniejszenie ilości wprowadzanych do powietrza zanieczyszczeń ze źródeł punktowych (zakłady przemysłowe) to wynik konsekwentnie realizowanych inwestycji proekologicznych. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu w województwie, wg danych GUS w 2012 r., wyniosły ,6 tys. zł i od kilku lat sukcesywnie rosną (wykres 25). Wykres 25. Nakłady inwestycyjne na ochronę powietrza i klimatu w woj. lubelskim w latach (źródło: GUS). Zaostrzanie się przepisów prawa zmierzających do powstrzymania szybko postępującej degradacji środowiska naturalnego zmusza podmioty do konkretnych działań. Tworzenie "zielonego" wizerunku firmy i stosowanie ekologicznych rozwiązań stało się w ostatnich latach bardzo popularne. Wprowadzane są nowe rozwiązania techniczne dotyczące zarówno zmiany technologii produkcji, jak i instalacji wysoko skutecznych urządzeń do redukcji pyłów i gazów. Stopień redukcji zanieczyszczeń w województwie lubelskim na tle danych krajowych jest zadawalający. Ilość zanieczyszczeń zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach do redukcji według danych GUS, w 2013 r. wynosił: pyłów 99,4% (Polska 99,8%), gazów 87,6% (Polska 59,1%). 29

26 Przykłady działań proekologicznych w zakładach woj. lubelskiego w 2013 r. (wg danych Wydziału i Działów Inspekcji WIOŚ): 1. CEMEX Polska Spółka z o.o. w Warszawie - Zakład Cementownia w Chełmie Zrealizowano projekty mające na celu zwiększenie poziomu wykorzystania paliw alternatywnych: Budowa pierwszej na świecie suszarni paliw alternatywnych Celem tej inwestycji było umożliwienie spalania paliw alternatywnych słabszej jakości o dużej wilgotności, które dotychczas mogły być spalane w ograniczonych ilościach ze względu na niską wartość opałową. Ponadto dzięki eliminacji nawet do 8% wody zawartej w paliwach redukcji uległo jednostkowe zużycie ciepła w procesie produkcji klinkieru, co wynika z uniknięcia odparowywania wody w wysokich temperaturach. W cementowni ciepło jest darmowe, gdyż piec klinkierowy produkuje duże ilości tzw. ciepła odpadowego, które do tej pory nie było zagospodarowywane. Jego wykorzystanie w procesach przygotowania i uszlachetniania paliwa prowadzi do optymalizacji gospodarowania ciepłem w zakładzie. W związku z częstymi skargami mieszkańców na nieprzyjemny zapach powstający w trakcie suszenia paliw alternatywnych, zainstalowano rurociąg, którym gazy po procesie suszenia są zawracane do gorącej części chłodnika, a następnie zaciąganie do pieca klinkierowego. Dzięki takiemu rozwiązaniu całkowitemu wypaleniu ulegają związki złowonne, co eliminuje problem odorów. Instalacja dozowania tlenu do pieca Tlen dostarczany przez firmę zewnętrzną w postaci ciekłej transportowany jest pod ciśnieniem (w postaci gazowej) do panelu sterowania, a następnie dozowany do wnętrza pieca. Celem dozowania tlenu jest poprawa warunków spalania wewnątrz pieca obrotowego. Takie rozwiązanie w znaczny sposób zwiększyło ilość dozowanych paliw alternatywnych, redukując zużycie paliw konwencjonalnych, np. węgla oraz poprawiło jakość wypalanego klinkieru. 2. Elektrociepłownia Lublin Wrotków W latach na terenie Elektrociepłowni Lublin Wrotków zrealizowane zostało przedsięwzięcie pn. Modernizacja urządzeń odpylających kotłów WP-70. W ramach modernizacji elektrofiltry zainstalowane za kotłami WP-70 nr 1 i nr 2 zostały zastąpione nowymi filtrami workowymi. Pomiary skuteczności odpylania wykonane po zainstalowaniu filtrów wykazały wartości stężeń zapylenia spalin wylotowych znacznie niższe od wielkości gwarantowanej 20 mg/nm3. 3. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. w Toruniu - Oddział Cukrownia Werbkowice w Werbkowicach Wykonano szereg inwestycji mających na celu zmniejszenie zużycia energii cieplnej, a tym samym ograniczenie spalania paliw. Były to: modernizacja stacji wyparnej, która spowodowała zmniejszenie zużycia energii cieplnej w procesie produkcyjnym, inwestycje w zakresie dalszego wykorzystania ciepła odpadowego zawartego w kondensatach do ogrzewania starych silosów cukru i z nadwyżki wód amoniakalnych dla celów grzewczych silosu cukru, rozbudowa i modernizacja stacji gotowania cukrzycy - skrócenie czasu trwania kampanii. 4. SUDZUCKER Polska S.A. Wrocław - Zakład Produkcyjny Cukrownia Strzyżów w Strzyżowie Przed kampanią cukrowniczą 2013 przeprowadzono prace modernizacyjne instalacji energetycznego spalania węgla i biomasy w kierunku współspalania biogazu otrzymywanego w wyniku oczyszczania ścieków przemysłowych metodą fermentacji beztlenowej w 30

27 zakładowej oczyszczalni ścieków. W ramach tej inwestycji wykonano ujęcie i przesył biogazu ze zbiornika fermentacji beztlenowej do kotłowni technologicznej, wykonano instalację w kotłowni umożliwiającą współspalanie biogazu w kotle. Wykorzystanie energii ze spalania biogazu w czasie kampanii 2013 r. zmniejszyło dobowe zużycie węgla o ok. 3 Mg przy dotychczasowym średnim dobowym zużyciu wynoszącym ok. 100 Mg. Szacuje się, że w wyniku tej inwestycji ilość zużywanego węgla o kaloryczności kj/kg, w kampanii cukrowniczej zmniejszy się o ok. 195 Mg. 5. Zakład Usług Komunalnych Spółka z o.o. w Parczewie Zakład rozpoczął w 2013 r. proces inwestycyjny pod nazwą,,modernizacja instalacji odpylania na terenie kotłowni Rejonowej w Parczewie mającej na celu spełnienie norm korzystania ze środowiska po roku Zadanie jest w końcowej fazie realizacji a jego zakończenie jest planowane na rozpoczęcie sezonu grzewczego 2014/2015. Zgodnie z,,harmonogramem realizacji inwestycji wykonano modernizację instalacji odpylania kotłów: w 2013 r. nr 1 (WR 2,5) wraz z przygotowaniem obsługi do korzystania z nowego systemu odpylania i nr 2 (WR-5 I ) oraz w 2014 r. kotła nr 3 (WR 5 II ). Istniejące urządzenia odpylające zostały zastąpione filtrobicyklonem (składającym się z baterii bicyklonów o zwiększonej skuteczności, filtra workowego poziomego wyposażonego w zespoły filtracyjne posiadające kosz ze stali kwasoodpornej, worka z włókniny szklanej oraz komory oczyszczonego powietrza wykonanej ze stali kwasoodpornej). Na rzecz poprawy jakości powietrza, poza działaniami w sektorze przemysłowym sukcesywnie prowadzone były przedsięwzięcia w kierunku ograniczenia tzw. niskiej emisji, które obejmowały: likwidację lokalnych źródeł ciepła, tj.: indywidualnych kotłowni lub palenisk węglowych, kotłowni zasilających kilka budynków oraz kotłowni osiedlowych i podłączenie obiektów do miejskiej sieci ciepłowniczej, modernizację, przebudowę i rozbudowę sieci cieplnej w celu podłączenia istniejących obiektów do centralnego źródła ciepła (wykres 26) i gazowej (wykres 27), termomodernizację budynków użyteczności publicznej, mieszkalnictwa zbiorowego, jak i indywidualnych, zastosowanie kolektorów słonecznych i innych rozproszonych OZE celem obniżenia emisji z lokalnych źródeł ciepła. Wykres 26. Długość sieci cieplnej przesyłowej w woj. lubelskim w 2000r., 2005r., 2010r., 2012r. (źródło: US w Lublinie) 31

28 Wykres 27. Długość czynnej sieci gazowej w woj. lubelskim w 2000r., 2005r., 2010r., 2012r. (źródło: US w Lublinie) Postępujący wzrost zapotrzebowania na energię niesie ze sobą wyzwania dla energetyki w kierunku rozwoju technologii pozwalających na sprawne i zgodne z wymogami środowiska naturalnego wytwarzanie energii elektrycznej. Potencjalnie duże możliwości tkwią w wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii. Województwo lubelskie, pomimo braku doświadczenia w produkcji energii odnawialnej (udział OZE w produkcji energii w woj. lubelskim w 2012 r. wynosił 1,5%), ma znaczny potencjał naturalny energii z tych źródeł, który stwarza dogodne warunki do rozwoju energetyki słonecznej i wodnej, elektroenergetyki geotermalnej oraz lokalizacji siłowni wiatrowych. Rolniczy charakter regionu daje szanse rozwoju upraw energetycznych oraz produkcji energii z odpadów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, takich jak biogaz i biopaliwa. Do uprzywilejowanych dla rozwoju energetyki słonecznej obszarów zaliczamy tereny powiatu lubelskiego, parczewskiego i biłgorajskiego. Teren powiatu chełmskiego ma największe sumy rocznego promieniowania słonecznego w kraju - zasoby roczne przekraczają 950kWh/m 2. Podstawą do rozwoju energetyki wodnej są liczne w regionie budowle piętrzące na Bystrzycy w Prawiednikach (Gmina Głusk), na Kostrzewce w Iżycach (Gmina Strzyżewice), na rzece Uherka w powiecie chełmskim oraz na rzekach Wieprz i Piwonia. Energetyka wiatrowa, z kolei, może być lokalizowana w okolicach Bełżyc w powiecie lubelskim oraz na wybranych terenach powiatów parczewskiego, radzyńskiego i biłgorajskiego. Do obszarów perspektywicznych dla rozwoju energetyki geotermalnej zalicza się, m.in. gminy: Bełżyce, Jastków, Garbów, Konopnica oraz Niedrzwica Duża, należące do powiatu lubelskiego. Ponadto zasoby wód geotermalnych stwierdzono w powiecie lubartowskim, znajdującym się w obrębie tzw. rowu lubelskiego bogatego w te wody. Najbardziej perspektywiczną na Lubelszczyźnie wydaje się być produkcja energii z biomasy. Powiat zamojski znany jest z produkcji roślin wykorzystywanych jako alternatywne źródła energii. Główne plantacje wierzby energetycznej znajdują się w gminach Sułów, Nielisz, Zamość i Adamów. W powiecie hrubieszowskim w celu odzyskiwania energii wykorzystuje się duże ilości rocznej produkcji słomy. Dwa zakłady zlokalizowane w Hrubieszowie oraz w Mirczu, będące własnością firmy INVEST-MOT Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, są w stanie przetworzyć na brykiet ton słomy rocznie. Pomimo dużego potencjału i korzyści wynikających z rozwoju sektora energii odnawialnej, jego wykorzystanie do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych w województwie wymaga znacznego wsparcia. Należy prowadzić badania naukowe i wdrażać nowe rozwiązania technologiczne, a nade wszystko prowadzić działania przyciągające do regionu przedsiębiorców, gotowych zainwestować w nowoczesne technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych oraz w budowę systemu dostaw i dystrybucji energii, których infrastruktura jest niedostateczna. 32

29 Działania, których realizacja ma doprowadzić do osiągnięcia jakości powietrza wymaganej przepisami prawa zostały określone w programach ochrony powietrza (POP). Dokumenty te zostały opracowane dla stref, w których roczna ocena jakości powietrza wykazała ponadnormatywne poziomy zanieczyszczeń powietrza pyłem PM10. W 2013 r. na terenie województwa realizowane były Programy Ochrony Powietrza (POP) dla: strefy lubelskiej i strefy Aglomeracja Lubelska (aktualizacja). Przeprowadzone w POP analizy w zakresie udziału poszczególnych grup źródeł emisji pyłu do powietrza w 2011 r., jednoznacznie wskazują na dominację w łącznej emisji źródeł powierzchniowych (72,8% w strefie lubelskiej i 59,5% w Lublinie). Z tego względu działania naprawcze winny koncentrować się głównie na ograniczeniu emisji pyłu pochodzącej z sektora komunalnobytowego. Głównymi kierunkami działań w zakresie ochrony powietrza wyznaczonymi w POP są m.in.: wprowadzenie ograniczeń w stosowaniu paliw stałych, ograniczania niskiej emisji eliminacja niskosprawnych urządzeń na paliwa stałe, rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczych i sieci gazowych zapewniająca podłączenie nowych użytkowników, termomodernizacja budynków oraz wspieranie budownictwa energooszczędnego w budownictwie mieszkaniowym oraz w obiektach użyteczności publicznej, ograniczenie emisji z transportu, ograniczenie emisji przemysłowej, edukacja ekologiczna mieszkańców. Efektem realizacji Programów powinno być zmniejszenie do 2020 r. wielkości emisji do powietrza pyłu PM10 na terenie strefy lubelskiej o 3,6% i Aglomeracji Lubelskiej o 20,1%. Elementem ww. programów jest Plan działań krótkoterminowych, który wprowadza 3 stopnie zagrożenia zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10: I stopień zagrożenia o charakterze informacyjnym, dla poziomów pyłu PM10 powyżej 50 μg/m 3 w odniesieniu do 24 godzin, II stopień zagrożenia o charakterze informacyjno-ostrzegawczym, dla poziomów pyłu PM10 powyżej 200 μg/m 3 w odniesieniu do 24 godzin, III stopień zagrożenia o charakterze ostrzegawczo-nakazowym. dla poziomów pyłu PM10 powyżej 300 μg/m 3 w odniesieniu do 24 godzin. Wprowadzanie stopni zagrożenia nadmiernym zanieczyszczeniem danej substancji odbywa się we współpracy służb Wojewody Lubelskiego, Lubelskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska i Marszałka Województwa Lubelskiego, a informacje o zagrożeniu zamieszczane są na stronach internetowych: Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego ( Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie ( i WIOŚ w Lublinie ( W 2013 roku wystosowano 4 powiadomienia I stopnia dotyczące ryzyka wystąpienia przekroczeń dozwolonej liczby stężeń 24 godzinnych pyłu zawieszonego PM10 powyżej 50 μg/m 3 i poziomu docelowego benzo(a)pirenu w pyle PM10 powyżej 1 ng/m 3. Wykaz powiadamianych instytucji: Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego; Zarząd Województwa Lubelskiego, Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, Urząd Miasta Lublin (dla Aglomeracji Lubelskiej), Powiatowe Centra Zarządzania Kryzysowego (dla strefy lubelskiej). 33

30 Chemizm opadów atmosferycznych Celem monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych jest pozyskanie danych o ładunkach substancji zakwaszających, biogenów, jak również metali ciężkich deponowanych wraz z opadem do podłoża. Monitoring ten realizowany jest na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB Oddział we Wrocławiu. W 2013 r. WIOŚ w Lublinie kontynuował badania chemizmu opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie, która jest jedną z 23 stacji badania chemizmu opadów atmosferycznych (stacji synoptycznych IMGW-PIB) na terenie Polski. Suma opadów zmierzona na stacji we Włodawie w 2013 r. wyniosła 667,6 mm i była wyższa o 26,2%. w stosunku do roku 2012 r. Największe miesięczne opady wystąpiły w maju 127,0 mm, najmniejsze natomiast zanotowano w październiku 8,8 mm. Na wykresie 28 przedstawiono miesięczne sumy opadów w latach na stacji we Włodawie. Miesięczne (uśrednione) próbki analizowane były w zakresie wskaźników: wartość ph, przewodność elektryczna właściwa, chlorki, siarczany, azotyny+ azotany, azot amonowy, azot ogólny, fosfor ogólny, sód, potas, wapń, magnez, cynk, miedź, ołów, kadm, nikiel, chrom. Wykres 28. Miesięczne sumy opadów atmosferycznych w latach na stacji we Włodawie (źródło: IMGW Włodawa) Wartości ph miesięcznych próbek uśrednionych mieściły się w zakresie 4,53-6,44. Próbki o wartości ph poniżej 5,6 stanowiły 67% (wzrost o 42% w porównaniu do roku 2012) i wskazują na dużą zawartość mocnych kwasów mineralnych. Wartości przewodności elektrycznej właściwej w badanych próbach były niskie (maksymalnie 23,8μS/cm). Zakresy stężeń zanieczyszczeń w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych na stacji IMGW we Włodawie w latach zaprezentowano w tabeli 12 i na wykresie 29. Tabela 12. Zakresy stężeń zanieczyszczeń w próbkach miesięcznych opadów atmosferycznych na stacji we Włodawie w latach Lp. Wartości stężeń (mg/dm 3 ) Nazwa badanego Jednostka minimalne maksymalne średnie składnika miary chlorki mg Cl - /dm 3 0,1 0,15 0,98 1,53 0,6 0,65 2. siarczany mg SO -2 4 /dm 3 0,91 0,72 2,66 2,37 1,86 1,55 3. azotyny+ azotany mg N/dm 3 0,181 0,15 0,529 0,70 0,395 0,38 4. azot amonowy mg N/dm 3 0,39 0,19 1,06 1,03 0,688 0,53 5. azot ogólny mg N/dm 3 0,93 0,67 1,94 1,83 1,45 1,25 6. fosfor ogólny mg P/dm 3 0,008 0,006 0,071 0,058 0,03 0, sód mg Na/dm 3 0,05 0,082 0,659 0,61 0,302 0, potas mg K/dm 3 0,067 0,011 0,26 0,81 0,228 0, wapń mg Ca/dm 3 0,467 0,168 6,11 1,18 1,4 0,648 34

31 10. magnez mg Mg/dm 3 0,063 0,024 0,238 0,140 0,120 0, cynk mg Zn/dm 3 0,002 0,001 0,082 0,056 0,042 0, miedź mg Cu/dm 3 0,001 0,0024 0,021 0,0132 0,008 0, ołów mg Pb/dm 3 0,0005 0,0000 0,001 0,0034 0,001 0, kadm mg Cd/dm 3 0, ,0002 0,0004 0,0002 0, nikiel mg Ni/dm 3 0, ,001 0,0009 0,001 0, chrom mg Cr/dm 3 0,0005 0,0000 0,0005 0,0006 0,0005 0, odczyn ph 4,71 4,53 6,44 6,85 5,54 5, przewodność el. wł. 8,0 7,6 24,4 23,8 17,86 15,36 Wykres 29. Stężenia zanieczyszczeń w uśrednionych miesięcznych próbkach opadu atmosferycznego oraz wysokość opadu na stacji we Włodawie w 2013 r. (źródło: IMGW) Depozycja roczna analizowanych substancji, wprowadzonych wraz z opadami na obszar naszego województwa w roku 2013, była niższa w stosunku do roku poprzedniego. Wielkości wprowadzonych zanieczyszczeń malały zgodnie z szeregiem: SO 4 > N og > Ca >N NH4 > Cl > N NO2 +N No3 > Na > K > Mg > Zn > P og > H + > Cu > Pb > Ni > Cd > Cr. Wyniki badań monitoringowych pokazują, że zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren województwa lubelskiego stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych oddziaływujących na środowisko naturalne naszego województwa. Wśród badanych substancji szczególnie negatywny wpływ na środowisko mają kwasotwórcze związki siarki 35

32 i azotu, związki biogenne i metale ciężkie. Opady o obniżonym odczynie ( kwaśne deszcze ) stanowią znaczne zagrożenie zarówno dla środowiska wywołując negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów lądowych i wodnych, jak również dla infrastruktury technicznej (np. linie energetyczne). Związki biogenne wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód, natomiast metale ciężkie stanowią zagrożenie dla produkcji roślinnej. Kationy zasadowe (potas, wapń, magnez i sód) pod względem znaczenia ekologicznego mają odmienne, pozytywne oddziaływanie na środowisko, ponieważ powodują neutralizację wód opadowych. Na wykresie 30 przedstawiono roczne ładunki jednostkowe [kg/ha] wniesione przez opady atmosferyczne w latach w rejonie stacji we Włodawie. Wykres 30. Roczne ładunki jednostkowe badanych substancji [kg/ha] wniesione przez opady atmosferyczne w latach w rejonie stacji we Włodawie (źródło: IMGW) 36