Zarys metodyki pracy sędziego

Transkrypt

1

2 Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach karnych Edward Samborski zaktualizował i uzupełnił Wojciech Kotowski Wydanie 5 Warszawa 2011

3 Redaktor prowadzący: Małgorzata Stańczak Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Paterak Opracowanie techniczne: Małgorzata Duda Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autora i wydawcy. ISBN LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, Warszawa tel , faks Infolinia: Redakcja: tel , , , faks biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony

4 Spis treści Wykaz skrótów Przedmowa do piątego wydania WPROWADZENIE Uwagi ogólne Konstytucyjne zasady funkcjonowania sądów powszechnych Niezawisłość sędziów Sprawność postępowania karnego Pozajudykacyjny nadzór sądów wyższych Nadzór zwierzchni nad administracyjną działalnością sądów powszechnych Kultura sali rozpraw Sygnalizacja sądowa ROZDZIAŁ I. Czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym Uwagi ogólne Zakres czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym Właściwość i skład sądu w czynnościach z postępowania przygotowawczego Niektóre czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym Uwagi wstępne Zażalenie na postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu roszczenia wynikającego z powództwa cywilnego art k.p.k Zezwolenie na przesłuchanie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarza, dziennikarza lub notariusza art k.p.k Zażalenie na postanowienie prokuratora o zachowaniu w tajemnicy danych osobowych świadka (świadek incognito) art k.p.k Orzekanie o badaniu psychiatrycznym oskarżonego połączonym z obserwacją w zakładzie leczniczym art. 203 k.p.k Zarządzenie kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych art k.p.k Zażalenie na zatrzymanie art k.p.k Stosowanie tymczasowego aresztowania art k.p.k Europejski nakaz aresztowania art. 607a k.p.k

5 Spis treści List żelazny art. 281 k.p.k Zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego i na postanowienie o jego umorzeniu art k.p.k Sądowa kontrola zarządzeń prokuratora odmawiających przyjęcia zażaleń Postępowanie klauzulowe art. 293 k.p.k Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego w charakterze świadka art. 185a i 185b ROZDZIAŁ II. Czynności procesowe wszczynające postępowanie sądowe pierwszoinstancyjne Uwagi ogólne Akt oskarżenia w postępowaniu zwyczajnym Akt oskarżenia w postępowaniach szczególnych Akt oskarżenia w postępowaniu uproszczonym Akt oskarżenia w sprawach z oskarżenia prywatnego art. 487 i 488 k.p.k Akt oskarżenia oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego art k.p.k Wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania art k.p.k Wniosek prokuratora o umorzenie postępowania i orzeczenie środków zabezpieczających art. 324 k.p.k Wniosek prokuratora o ukaranie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy art k.p.k Wniosek o ukaranie w sprawie o wykroczenie art. 57 k.p.w ROZDZIAŁ III. Wstępne czynności przed sądem pierwszej instancji Uwagi ogólne Czynności prezesa sądu, przewodniczącego wydziału, sędziego przewodniczącego i sądu Sprawdzanie formalnych warunków oskarżenia art. 337 k.p.k Badanie warunków dopuszczalności procesu art pkt 1 i 2 k.p.k Uwagi wstępne Uwagi szczegółowe o ujemnych przesłankach procesowych z art k.p.k Umorzenie postępowania na podstawie art k.p.k Sprawdzanie właściwości sądu art pkt 3 k.p.k Sprawdzanie trybu postępowania art pkt 3 k.p.k Rozpoznanie wniosku prokuratora o orzeczenie środków zabezpieczających art pkt 1 k.p.k Rozpoznanie wniosku prokuratora o umorzenie postępowania i orzeczenie środków zabezpieczających art. 354 k.p.k Orzekanie o warunkowym umorzeniu postępowania art pkt 2 k.p.k Rozpoznanie wniosku prokuratora o ukaranie oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy art pkt 3 k.p.k Badanie zasadności aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego art k.p.k

6 Spis treści 12. Rozstrzyganie o zwrocie sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego art pkt 4 k.p.k Rozstrzyganie o zawieszeniu postępowania art pkt 5 k.p.k Badanie zasadności stosowania środków zapobiegawczych art pkt 6 k.p.k Rozważenie możliwości przekazania sprawy do postępowania mediacyjnego art k.p.k ROZDZIAŁ IV. Przygotowanie do rozprawy głównej Uwagi ogólne Rozpoznawanie wniosków dowodowych art. 352 k.p.k Uwagi wstępne Wnioski dowodowe Rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych Wyznaczanie oskarżonemu obrońcy z urzędu art. 81 k.p.k Wyznaczanie stronie pełnomocnika z urzędu art. 88 k.p.k Wyznaczanie rozprawy głównej art k.p.k Doręczenia art. 128 i nast. k.p.k Prawo oskarżonego do przygotowania się do obrony przed sądem pierwszej instancji art. 353 k.p.k Przygotowanie się przewodniczącego do rozprawy głównej ROZDZIAŁ V. Przebieg rozprawy głównej Uwagi ogólne Zakres rozprawy głównej Rozpoczęcie rozprawy głównej art. 381 k.p.k Uwagi wstępne Wywołanie sprawy Sprawdzanie obecności osób wezwanych i zawiadomionych o terminie rozprawy Sprawdzanie doręczeń wezwań, odpisu aktu oskarżenia oraz tożsamości oskarżonego Wydawanie zarządzeń i postanowień związanych z nieobecnością osób wezwanych lub zawiadomionych Zarządzenia porządkowe i ogólny porządek na sali rozpraw Skład sądu na rozprawie Udział stron w rozprawie, ich prawa i obowiązki Oskarżyciel publiczny Pokrzywdzony Oskarżyciel posiłkowy Powód cywilny Oskarżyciel prywatny Oskarżony Przedstawiciel społeczny Obrońcy i pełnomocnicy Ogólne kierownictwo rozprawą główną Jawność rozprawy głównej art. 355 k.p.k

7 Spis treści 8. Przewód sądowy Uwagi wstępne Odczytanie aktu oskarżenia Postępowanie dowodowe Zamknięcie i wznowienie przewodu sądowego art. 405 k.p.k Głosy stron Wyrokowanie Narada i głosowanie Sporządzenie wyroku na piśmie Zdanie odrębne Ogłoszenie wyroku Odroczenie wydania wyroku ROZDZIAŁ VI. Niektóre zagadnienia dotyczące rozprawy głównej Wezwanie oskarżyciela publicznego do usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego ujawnionych w toku rozprawy art k.p.k Ograniczenie postępowania dowodowego art. 388 k.p.k Dobrowolne poddanie się karze art. 387 k.p.k Przerwa i odroczenie rozprawy art i art k.p.k Zasądzenie odszkodowania art. 415 k.p.k Zobowiązanie do naprawienia szkody art. 46 k.k. i art k.p.k Postępowanie z udziałem sędziego lub ławnika dodatkowego (zapasowego) art i art u.s.p Wyłączenie sędziego art k.p.k Udział w rozprawie przedstawicieli radia, telewizji, filmu i prasy art k.p.k Przyznawanie należności biegłym i świadkom Ponowne rozpoznanie sprawy przez sąd pierwszej instancji Zwracanie się sądu do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym Protokół rozprawy głównej ROZDZIAŁ VII. Odrębności postępowań szczególnych Uwagi ogólne Postępowanie uproszczone Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego Postępowanie nakazowe Postępowanie przyspieszone art. 517a 517j k.p.k Postępowanie w sprawach o wykroczenia ROZDZIAŁ VIII. Wyrok sądu pierwszej instancji Uwagi ogólne Forma i treść wyroku Wyrok skazujący Wyrok uniewinniający Wyrok umarzający postępowanie

8 Spis treści 6. Wyrok zaoczny Wyrok łączny Uzupełnienie wyroku Sprostowanie wyroku ROZDZIAŁ IX. Uzasadnianie wyroku Uwagi ogólne Ustne powody (motywy) wyroku Obowiązek sporządzenia uzasadnienia na piśmie Wewnętrzny układ uzasadnienia na piśmie Ustalenie podstawy faktycznej Wskazanie dowodów i ich ocena Wyjaśnienie podstawy prawnej Okoliczności uzasadniające wymiar kary i środków karnych Podstawy orzeczeń dodatkowych Uzasadnienie wyroku uniewinniającego Uzasadnienie wyroku warunkowo umarzającego postępowanie Uzasadnienie wyroku umarzającego postępowanie Uzasadnienie wyroku łącznego ROZDZIAŁ X. Postępowanie międzyinstancyjne Uwagi ogólne Wniosek o uzasadnienie wyroku na piśmie Apelacja Wnoszenie apelacji Odpowiedź na apelację Przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia lub do złożenia apelacji Zażalenie na odmowę przyjęcia wniosku o sporządzenie uzasadnienia lub na odmowę przyjęcia apelacji Cofnięcie wniosku o sporządzenie uzasadnienia lub cofnięcie apelacji ROZDZIAŁ XI. Postępowanie odwoławcze przed sądem drugiej instancji (apelacyjne) Uwagi ogólne Granice apelacji Uzupełnienie apelacji, zgłaszanie nowych zarzutów i wniosków Zakres rozpoznania apelacyjnego; bezwzględne przyczyny odwoławcze Badanie względnych przyczyn odwoławczych Rozprawa apelacyjna Redagowanie wyroków apelacyjnych Uzasadnienie wyroku apelacyjnego Zwracanie się z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego ROZDZIAŁ XII. Postanowienie Uwagi ogólne Forma postanowienia

9 Spis treści 3. Właściwość i skład organów orzekających postanowieniem Zażalenie ROZDZIAŁ XIII. Inne wybrane zagadnienia z zakresu postępowania karnego Wstępne czynności w postępowaniu kasacyjnym Wznowienie postępowania Postępowanie ułaskawieniowe Orzekanie w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie Orzekanie przez sądy polskie o odpowiedzialności za przestępstwa popełnione za granicą Postępowanie przed sądami karnymi w sprawach nieletnich Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów Postępowanie w przedmiocie odtworzenia zaginionych lub zniszczonych akt Orzekanie o kosztach procesu Uwagi ogólne Zwolnienie od kosztów sądowych Koszty procesu w sprawach z oskarżenia publicznego Koszty procesu w sprawach z oskarżenia prywatnego Koszty procesu w postępowaniu odwoławczym Koszty procesu związane z powództwem cywilnym i zasądzeniem odszkodowania z urzędu

10 Wykaz skrótów Biul. PK Biuletyn Prawa Karnego Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego d.k.p.k. Kodeks postępowania karnego ustawa z 19 kwietnia 1969 r. (Dz.U. Nr 13, poz. 96 ze zm.; nieobowiązujący) Dz.U. Dziennik Ustaw Dz.Urz. Dziennik Urzędowy instrukcja zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz.Urz. MS Nr 5, poz. 22 ze zm.) k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) k.k.s. ustawa z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.) k.k.w. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) k.p.k. z 1969 r. ustawa z 19 kwietnia 1969 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 13, poz. 96 ze zm.; nieobowiązujący) k.p.w. ustawa z 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 ze zm.) k.w. ustawa z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego (od 1962 r.) OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (od 1995 r.) OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Izba Wojskowa OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo p.w.k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 554 ze zm.) p.w.k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.) 11

11 Wykaz skrótów regulamin rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm.) SA Sąd Apelacyjny u.p.n. ustawa z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.) u.s.p. ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz ze zm.) u.ś.k. ustawa z 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232 ze zm.) 12

12 Przedmowa do piątego wydania Obecne, piąte wydanie Zarysu metodyki pracy sędziego w sprawach karnych w swoim zakresie przedmiotowym i systematycznym nie odbiega od poprzednich wydań. Zostało ono jednak z konieczności uzupełnione m.in. charakterystyką postępowania przyspieszonego, postępowania klauzulowego oraz przesłuchania małoletniego pokrzywdzonego w charakterze świadka. Uwzględnia również funkcjonowanie nowego Regulaminu urzędowania sądów powszechnych, który obowiązuje od 2 kwietnia 2007 r., z wyjątkiem 45 ust. 3 oraz , które weszły w życie 12 marca 2007 r. Wyjątek dotyczy czynności w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu przyspieszonym, w tym godzin urzędowania sądów dla rozpoznawania spraw w postępowaniu przyspieszonym oraz godzin urzędowania punktów informacyjnych Biura Informacyjnego Krajowego Rejestru Karnego działających przy sądach, w celu zapewnienia dostępu do danych zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Karnym w związku z rozpoznawaniem spraw w postępowaniu przyspieszonym ( ). Doświadczenia praktyczne związane z poprzednimi wydaniami Zarysu metodyki pracy sędziego w sprawach karnych oraz oceny wyrażone przez przedstawicieli doktryny i praktyki utwierdzają mnie w przekonaniu, że tak zakreślony przedmiot pracy jest kompletny i wystarczający dla odbiorców: sędziów orzekających w pierwszej i drugiej instancji, asesorów, aplikantów oraz przedstawicieli innych zawodów prawniczych, wykonujących swoje funkcje w sądowym postępowaniu karnym. Zawarte w pracy zmiany i uzupełnienia wynikają przede wszystkim ze zmian ustawodawczych i aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego. Obecne wydanie zawiera odniesienia do aktualnych aktów wykonawczych, do Kodeksu postępowania karnego oraz Prawa o ustroju sądów powszechnych, w tym także w zakresie nadzoru administracyjnego. Uwzględnione zostały postanowienia nowej instrukcji sądowej, natomiast w kwestiach regulaminowych uwzględnione są postanowienia nowego Regulaminu 13

13 Przedmowa do piątego wydania urzędowania sądów powszechnych z 2007 r., przy czym należy wskazać, że nie wprowadziły one znaczących zmian. Uaktualnienie orzecznictwa Sądu Najwyższego nastąpiło w dwóch kierunkach: odmienne stanowiska Sądu Najwyższego od dotychczasowej linii orzeczniczej lub poglądów doktryny spowodowały zmiany treści merytorycznej pracy, natomiast nowe orzeczenia Sądu Najwyższego, rozstrzygające kwestie niebędące dotychczas przedmiotem jego uwagi, a istotne merytorycznie, stanowią uzupełnienie książki. Opracowanie uwzględnia zmiany wynikające z nowelizacji ustawy o doradztwie podatkowym i ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka. Odnosi się również do ostatnich zmian m.in. ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2011 r. Nr 48, poz. 245 i 246; Nr 53, poz. 273). Oddając Czytelnikom piąte wydanie niniejszej pracy, mam nadzieję, że książka ta będzie stanowić istotną pomoc w pracy zawodowej sędziów, w szczególności młodych adeptów trudnej sztuki wymierzania sprawiedliwości. 14

14 Wprowadzenie 1. Uwagi ogólne Metodyka w znaczeniu ogólnym oznacza zbiór zasad, sposób wykonywania określonej pracy dla osiągnięcia określonego celu. Jest pochodną słowa metoda, rozumianego jako sposób postępowania stosowany świadomie, konsekwentnie i systematycznie; zespół czynności i środków użytych dla osiągnięcia celu; sposób wykonania zadania lub rozwiązania problemu. Przez określenie metodyka pracy sędziego należy rozumieć racjonalne i celowe działanie, zmierzające do osiągnięcia celu, którym jest ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie (załatwienie sprawy). Zasady postępowania sędziego przy rozpoznawaniu spraw zawarte są przede wszystkim w ustawach procesowych (Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania cywilnego i inne) oraz w ustawie ustrojowej, jaką jest ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz ze zm.), i rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm.) oraz zarządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz.Urz. MS Nr 5, poz. 22 ze zm.). Zmiana dokonana zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 26 września 2007 r. polegała na uchyleniu ust , z dyspozycji którego wynikało, że w przypadku wydania nakazu zapłaty numer porządkowy sprawy zakreśla się po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty lub po prawidłowym wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu. Określona dyspozycja nie obowiązuje od 1 października 2007 r. Jednakże fundamentalne znaczenie dla ustroju sądów, podstawowych zasad prawa materialnego i procesowego, a tym samym dla działania sądów i sędziów mają postanowienia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 15

15 Wprowadzenie Mówiąc o szybkim zakończeniu postępowania w sprawie jako celu działania sądów, nie można zapominać, że nie mniej ważnym, a nawet ważniejszym celem jest dokonanie prawdziwych ustaleń w sprawie i zakończenie postępowania sprawiedliwym orzeczeniem. Metodyka pracy sędziego w sprawach karnych jest szczególnie istotna ze względu na charakter rozpoznawanych spraw oraz ich odbiór i ocenę społeczną. Chociaż przestępczość stanowi margines życia społecznego, a sprawy karne margines rozpoznawanych spraw w sądach, to właśnie przez pryzmat tej kategorii spraw dokonywane są oceny funkcjonowania i kondycji sądów. Sądy nie funkcjonują, a sędziowie nie żyją w próżni i muszą w swoich rozstrzygnięciach uwzględniać społeczny odbiór swoich orzeczeń. Nie oznacza to jednak, że powinni wydawać je pod wpływem doraźnych, wyrażanych publicznie oczekiwań społecznych. 2. Konstytucyjne zasady funkcjonowania sądów powszechnych Temat i zakres Metodyki nie pozwala na szczegółową i pogłębioną analizę konstytucyjnych zasad funkcjonowania sądów powszechnych, lecz wydaje się, że jest rzeczą nieodzowną zwrócenie uwagi na niektóre postanowienia, które w codziennej pracy sądów niejako schodzą na plan dalszy, czy wręcz zostają zapomniane, a przecież to one stanowią nadrzędne źródło prawa, które znajdują rozwinięcie w tzw. zwykłych ustawach. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm.) w art. 2 stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, co oznacza, między innymi, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa (art. 7), a każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej (art. 83). Doprecyzowaniem pojęcia państwo prawne w sposób szczególny zajmuje się Trybunał Konstytucyjny przy okazji rozpoznawania indywidualnych spraw. Fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania sądów ma art. 10 Konstytucji RP, w którym zawarte jest stwierdzenie, że ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Rozdział VIII Konstytucji RP zatytułowany Sądy i Trybunały konstytuuje niezależność sądów i niezawisłość sędziów. W tym też rozdziale, jako zasada konstytucyjna, potwierdzone jest co najmniej dwuinstancyjne postępowanie sądowe (art. 176) oraz właściwość sądów powszechnych (art. 177). 16

16 2. Konstytucyjne zasady funkcjonowania sądów powszechnych Poza tym do rangi zasad konstytucyjnych podniesione zostały: 1) źródła prawa (art. 8 i rozdział III art ), 2) ochrona własności (art. 21, 46), 3) ochrona życia (art. 38), 4) ochrona nietykalności i wolności osobistej (art. 41), 5) definicja przestępstwa jako podstawa odpowiedzialności karnej (art. 42 ust. 1), 6) prawo do obrony i korzystania z obrońcy (art. 42 ust. 2), 7) zasada domniemania niewinności (art. 42 ust. 3), 8) zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do przestępstw nieściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie (art. 44), 9) prawo do jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45), 10) ochrona tajemnicy korespondencji (art. 49), 11) ochrona miru domowego (art. 50), 12) ochrona danych osobowych (art. 51), 13) zakaz ekstradycji obywatela polskiego (art. 55 ust. 1), 14) prawo zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 78, por. też art. 176), 15) powszechne prawo skargi do Trybunału Konstytucyjnego (art. 79), 16) obowiązek ponoszenia podatków określonych w ustawie (art. 84, 217), 17) odpowiedzialność za spowodowanie pogorszenia stanu środowiska (art. 86), 18) prawo każdego sądu do przedstawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją RP (art. 193). Na szczególną uwagę zasługuje art. 8 Konstytucji RP, który stanowi, że najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej jest Konstytucja i że przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Z punktu widzenia praktyki orzeczniczej przepis ten należy rozumieć następująco: 1) każdy sąd jest uprawniony do stosowania przepisów Konstytucji bezpośrednio (chyba że Konstytucja stanowi inaczej), 2) nie można stosować bezpośrednio przepisów Konstytucji o charakterze ogólnym, postulatywnym czy wręcz życzeniowym, 3) nie można wyłączać stosowania przepisów ustawy, która znajduje uzasadnienie w delegacji przepisu konstytucyjnego, chyba że jest niezgodny z przepisem Konstytucji albo wykracza poza ramy delegacji, 4) każdy sąd jest uprawniony do stwierdzenia niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją i nie ma obowiązku wyczerpania drogi przewidzianej w art. 193 Konstytucji (pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego). Por. też art. 173, 174 i 178 ust. 1 Konstytucji. 17

17 3. Niezawisłość sędziów 18 Wprowadzenie Gwarancje konstytucyjne odnoszące się do sądów, w tym do sądów powszechnych, od strony formalnej zapewniają rzeczywistą niezależność sądów i niezawisłość sędziów. W obecnym stanie prawnym, uwzględniając także ustawę Prawo o ustroju sądów powszechnych, pozycja sądów jest wyjątkowa. Podległość tylko Konstytucji i ustawom oraz nadzorowi judykacyjnemu sądów wyższego rzędu i Sądowi Najwyższemu pozwala na w pełni niezależne decyzje, wolne od jakichkolwiek wpływów zewnętrznych, w tym wpływów od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Zwierzchni nadzór Ministra Sprawiedliwości nad administracyjną działalnością sądów nie może wkraczać w sferę niezawisłości sędziowskiej. Rozdział VIII Konstytucji RP, odnoszący się do sądów oraz Trybunałów, a w tym i do gwarancji ich niezawisłości, nie zawiera jednak zapisu dotyczącego warunków pracy i wynagrodzenia sędziów, co jest poważnym mankamentem tego rozdziału. Godziwe wynagrodzenie sędziów, odpowiadające godności urzędu, jest warunkiem koniecznym do urzeczywistnienia zasady pełnej niezawisłości. Problem zabezpieczenia socjalnego sędziów nie może być tematem wstydliwym, ale jednocześnie należy przyjąć też tezę, że jeżeli ktoś w określonych warunkach podjął się pełnienia tak zaszczytnej funkcji publicznej, to powinien ją pełnić zgodnie ze swoją wiedzą, doświadczeniem i pełnym zaangażowaniem, a nawet oddaniem. Formalne gwarancje niezawisłości sędziego są warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym. Niezawisłość to także cecha charakteru sędziego, który często spotyka się z próbami kształtowania jego poglądów i sądów. Sędzia w każdym przypadku musi stanowczo odpierać wszelkie działania zmierzające do wpływania na jego decyzje w sprawie. Nie może ulegać pośrednim lub bezpośrednim naciskom ze strony np. przełożonego, przedstawiciela władzy wykonawczej lub ustawodawczej, a nawet znajomych, kolegów. Przede wszystkim sędzia nie powinien orzekać w tych sprawach, w których z różnych względów mogłyby powstać wątpliwości co do jego bezstronności. Jednakże wyłączanie się sędziego z powodu względnych przyczyn wyłączenia, jeżeli przyczyny te nie są rzeczywiście istotne, także nie powinno być nagminne. Wyłączenie sędziego od rozpoznania sprawy nie może następować z przyczyn błahych. Sędzia, rozpoznając sprawę, nie może obrażać się na strony, a wszelkie zachowania się stron lub innych uczestników postępowania przybierające postać przestępstwa, którego przedmiotem jest sędzia (sąd), powinny być załatwione w odrębnym postępowaniu, a sędzia powinien sprawę doprowadzić do merytorycznego zakończenia.

18 3. Niezawisłość sędziów Praktyka dowodzi, że oddziaływanie na sędziego przez indywidualne osoby w indywidualnych sprawach są rzadkie, a ponadto łatwe do odparcia. Poważniejszym zagrożeniem dla niezawisłości sędziowskiej są działania o charakterze ogólnym, przybierające niekiedy formę zorganizowanej akcji w indywidualnej sprawie albo w stosunku do sądów i sędziów w ogóle. Tego rodzaju działania mogą przybrać formę akcji propagandowej w środkach masowego przekazu, zorganizowanej akcji propagandowej strony lub jej rodziny, które ukierunkowane są na osiągnięcie zakładanego celu, kształtowania świadomości społecznej i jej oczekiwań wobec orzeczenia sądu (niezależnie od etapu postępowania). Całkowita krytyka sądów i sędziów prowadzona przez środki masowego przekazu, przez przedstawicieli władzy wykonawczej lub ustawodawczej, biorąca za podstawę jednostkowe przypadki (nie zawsze rzetelnie przedstawione), także stanowi zagrożenie dla niezawisłości sędziowskiej i kształtuje fałszywy obraz wymiaru sprawiedliwości w opinii społecznej. Oczywiste jest, że funkcjonowanie sądów, ich orzeczenia oraz postawy sędziów, jak każde zjawisko społeczne, podlega kontroli i krytyce, przy czym powinna to być ocena rzetelna. Szczególnie niebezpieczne dla niezawisłości sędziowskiej są próby destabilizacji pozycji zawodowej sędziów. Wszelkiego rodzaju działania, a dotyczy to przedstawicieli władzy wykonawczej i ustawodawczej, mające na celu różne rodzaje weryfikacji sędziów jako grupy zawodowej, powodują stan niepewności, frustracji i mogą czynić mniej odporne jednostki podatnymi na spełnienie doraźnych oczekiwań. Jak wskazuje doświadczenie, odporność na tego rodzaju czynniki wykazują sędziowie w różnym stopniu i nie jest to związane z ich wiekiem lub stażem zawodowym. Częstym skutkiem naruszenia bądź groźby naruszenia niezawisłości sędziowskiej są odejścia sędziów z zawodu. Istotnym gwarantem niezawisłości sędziów i sądów jest Krajowa Rada Sądownictwa, na którą Konstytucja RP w art. 186 nakłada takie właśnie zadania oraz daje prawo do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakich dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Mimo mieszanego, ze względu na skład, charakteru Krajowej Rady Sądownictwa, organ ten w dotychczasowej działalności, w różnych składach, właściwie wypełnia swój konstytucyjny obowiązek. Krytyka bowiem funkcjonowania sądów i postaw sędziów, jaka kierowana była ze strony Rady do tego środowiska, jest rzetelna i rzeczowa. Ponadto Krajowa Rada Sądownictwa: 19

19 Wprowadzenie 1) konsekwentnie sprzeciwia się rozszerzeniu wpływu nadzoru administracyjnego Ministra Sprawiedliwości na sądy w zakresie, w którym mogłoby dojść do konfliktu między administrowaniem a niezawisłością sędziowską, 2) konsekwentnie sprzeciwia się tworzeniu prawa destabilizującego pozycję sędziego i ustrój sądów dla osiągnięcia doraźnych celów, często o podłożu politycznym, 3) stanowczo neguje próby prowadzenia postępowań sprawdzających wobec sędziów (także i prezesów sądów) przed dopuszczeniem do wiadomości stanowiących tajemnicę państwową, 4) zabiega o właściwe zabezpieczenie materialne sędziów wszystkich szczebli, 5) jest orędownikiem odrębności budżetowej sądów powszechnych. Gwarantem niezależności sądów i niezawisłości sędziów jest także Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, który, jako konstytucyjny arbiter zapewniający równowagę trzech władz, mając prawo inicjatywy ustawodawczej oraz prawo weta, może skutecznie nie dopuścić do stanowienia prawa godzącego w niezależność sądów i niezawisłość sędziów albo inicjować stanowienie prawa wzmacniającego te atrybuty władzy sądowniczej. 4. Sprawność postępowania karnego Problem sprawności postępowania karnego zasygnalizowany jest już w Konstytucji RP, której art. 45 ust. 1 stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Poszczególne postanowienia Kodeksu postępowania karnego, Regulaminu i Instrukcji sądowej nakładają na sądy obowiązek sprawnego działania, tak aby sprawa, w miarę możliwości, zakończyła się w pierwszym terminie albo, jak stanowi art. 2 1 pkt 4 k.p.k., rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. Podobna dyrektywa zawarta jest w art. 6 ust. 1 ratyfikowanej przez Polskę w 1993 r. Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (por. art. 91 ust. 2 Konstytucji RP dotyczący źródeł prawa). Podstawę tak określonego kierunku działania powinno stanowić założenie, że należy doskonalić organizacyjną sprawność postępowania przed sądami równolegle z troską o jakość orzecznictwa w szczególności przez pełne wykorzystanie tych możliwości, jakie daje sądom nowe ustawodawstwo karne. Celem tego działania powinno być zminimalizowanie społecznych kosztów wymiaru sprawiedliwości do granic niezbędności. O wadze tego problemu sprawności postępowania sądowego świadczy fakt uchwalenia przez Sejm 17 czerwca 2004 r. ustawy o skardze na naruszenie prawa 20

20 4. Sprawność postępowania karnego strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz ze zm.). Ustawa ta, z jednej strony, jest realizacją dyrektywy konstytucyjnej i dyrektywy wynikającej z Europejskiej Konwencji, z drugiej strony zaś konkretyzuje prawa i środki zapewniające stronie postępowania sądowego i wykonawczego przeciwdziałanie przewlekłości postępowania w jej konkretnej sprawie. Jak stanowi art. 1 tej ustawy, reguluje ona zasady i tryb wnoszenia oraz rozpoznawania skargi strony, której prawo do rozpoznania sprawy bez uzasadnionej zwłoki zostało naruszone wskutek działania lub bezczynności sądu czy też prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze albo komornika. Sąd, rozpoznając skargę w postępowaniu zażaleniowym właściwym dla danego rodzaju spraw, może ją uwzględnić lub oddalić. Uwzględniając skargę, sąd stwierdza, że w postępowaniu nastąpiła przewlekłość postępowania, a na żądanie skarżącego lub z urzędu może też zlecić sądowi rozpoznającemu sprawę lub prokuratorowi prowadzącemu lub nadzorującemu postępowanie przygotowawcze podjęcie odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie, chyba że wydanie zaleceń jest oczywiście zbędne. Na żądanie skarżącego sąd przyznaje od Skarbu Państwa (lub komornika) sumę pieniężną w wysokości od 2000 do zł (art. 11 i 12 tej ustawy). Strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania, może dochodzić naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy na podstawie art. 417 k.c. Instytucje zawarte w omawianej ustawie, szczególnie o charakterze odszkodowawczym, powinny w sposób zasadniczy ograniczyć wpływ skarg ze strony Polaków do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, tym bardziej że, jak stanowi art. 15 tej ustawy, strona, której skargę uwzględniono zgodnie z art. 12, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody od Skarbu Państwa albo od Skarbu Państwa i komornika solidarnie. Złożoność funkcji wymiaru sprawiedliwości powoduje, że o efektywności pracy sądów decyduje nie tylko ich sposób funkcjonowania, ale także sposób wypełniania swoich obowiązków przez inne organy bezpośrednio z nim współpracujące (prokuratorzy, adwokaci, radcowie prawni, funkcjonariusze Policji), a także rzetelność działania stron oraz postawy osób występujących w charakterze świadków, biegłych, specjalistów i innych. Dlatego sądy, doskonaląc własną działalność i wykorzystując posiadane uprawnienia ustawowe, powinny wzmóc kontrolę nad należytym wypełnianiem obowiązków procesowych przez wszystkie osoby biorące udział w postępowaniu sądowym. 21

21 Wprowadzenie Sądy powinny w szerokim zakresie wykorzystywać instytucje prawa procesowego, umożliwiające dyscyplinowanie uczestników postępowania (art. 20 i 75 k.p.k. oraz rozdział 31 tego Kodeksu art ). Należy przy tym zauważyć, że np. stosowanie art. 20 k.p.k. jest obowiązkiem sądu i nie ma przeszkód, aby art. 19 k.p.k. był faktycznie wykorzystywany do sygnalizacji odpowiedniemu organowi uchybień w czynnościach wymienionych w nim instytucji, także w toku postępowania przed sądem, na etapie rozpoznawczym, a nie dopiero po zakończeniu postępowania. Gdyby doszło do kolizji tych reguł z naczelnymi zasadami procesowymi, odnoszącymi się do ustaleń prawdy obiektywnej i gwarancji procesowych, to niewątpliwie tym ostatnim należy dać prymat. Mając to na uwadze, należy dbać, aby do trafnych rozstrzygnięć merytorycznych dochodziło tylko przy takim nakładzie czasu, wysiłku i środków, jakie są niezbędne i usprawiedliwione istotnymi potrzebami postępowania. Należy zawsze mieć na względzie, że znaczny upływ czasu od zdarzenia, które stanowiło podstawę wszczęcia postępowania, do chwili prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy, zwłaszcza w połączeniu z przewlekłością postępowania, utrudnia prawidłowe rozstrzygnięcie oraz zmniejsza jego społeczne oddziaływanie. Ze swej istoty przewlekłość postępowania powoduje wzrost jego kosztów oraz wzrost nakładu czasu i energii uczestników postępowania. Dla uniknięcia tego niepożądanego zjawiska konieczne jest, przede wszystkim, przestrzeganie terminów określonych w Kodeksie postępowania karnego i regulaminie: wyznaczania posiedzeń, sporządzania uzasadnień orzeczeń, sporządzania protokołów rozpraw, przedstawiania akt spraw sądowi odwoławczemu. Terminy tzw. instrukcyjne należy traktować jako terminy maksymalne i nieprzekraczalne. Należy dążyć do ograniczania przerw, a szczególnie odroczeń rozpraw ze względu na możliwość daleko idących konsekwencji takiej decyzji w zakresie dalszego postępowania (por. art k.p.k.). Decyzja o przerwie lub odroczeniu rozprawy powinna być procesowo zasadna. W tym miejscu należy wskazać także na potrzebę wykorzystywania pełnych dni sesyjnych przez właściwy układ spraw na tzw. wokandzie. Dzień sesyjny nie może być, z jednej strony, poświęcony na wyczekiwanie na kolejną sprawę, z drugiej strony zaś nie może być nadmiernie przepełniony, gdyż wbrew zamierzeniom, przez pośpiech, zdenerwowanie sądu i uczestników postępowania, skutek może być odwrotny do zamierzonego. Kodeks postępowania karnego przewiduje możliwość ograniczenia postępowania dowodowego do minimum, gdy oskarżony przyznaje się do winy i to przyznanie nie budzi wątpliwości (art. 388 k.p.k.) albo gdy nawet do winy nie przyznaje się, ale okoliczności czynu nie budzą wątpliwości, a oskarżony chce się poddać ukaraniu (art. 387 k.p.k.). 22

22 4. Sprawność postępowania karnego W przypadkach wskazanych w ustawie istnieje możliwość odstąpienia od bezpośredniego przesłuchania na rozprawie świadków i biegłych (art. 392 i 393 k.p.k.). Obecnie obowiązujący Kodeks postępowania karnego znacznie rozszerzył możliwości rozpoznania sprawy podczas nieobecności oskarżonego, i to zarówno w postępowaniu uproszczonym, jak i zwyczajnym (art. 376, 378 i 479 k.p.k.). Jednakże korzystając z tych możliwości należy mieć wzgląd na dochodzenie prawdy oraz zasadę bezpośredniości. Wszelkie bowiem uproszczenia procedury powinny być wykorzystywane racjonalnie i do sędziego należy ocena, czy w okolicznościach sprawy można je stosować, czy też nie. Oszczędność czasu i nakładów pracy skłaniać może do wykorzystania dowodów zebranych w innych sprawach; zapobiega to wzywaniu tych samych osób oraz skraca czas postępowania. Podobny cel osiągnie się przy łącznym rozpoznawaniu spraw osób, w stosunku do których toczą się sprawy o kilka przestępstw w postępowaniach odrębnych lub w stosunku do podżegaczy, pomocników oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy, a postępowanie przeciw nim toczy się jednocześnie. Natomiast wyłączenie i odrębne rozpoznanie sprawy poszczególnych osób lub o poszczególne czyny powinno następować tylko w przypadkach szczególnie uzasadnionych. Krótkotrwałe, przemijające przeszkody (lekkie choroby, ustalenie miejsca pobytu itp. przyczyny) nie powinny uzasadniać decyzji o wyłączeniu (art. 33 i 34 k.p.k.). Należy pamiętać, że przy rozłącznym rozpoznawaniu spraw te same czynności trzeba będzie powtarzać, a szczególnie wówczas, gdy strony o to wniosą. Kodeks postępowania karnego oraz Kodeks karny pozwalają na rozstrzygnięcie konfliktu będącego przedmiotem rozpoznania w postępowaniu karnym zarówno w aspekcie prawa karnego, jak i w aspekcie prawa cywilnego (por. art. 46, 67 3, art k.k., art i 4 k.p.k.). Takie całościowe zażegnanie konfliktu zapobiega wytaczaniu powództwa cywilnego o naprawienie szkody przed sądem cywilnym, a przez to odciąża sąd od ponownego rozpoznawania sprawy dotyczącej tego samego zdarzenia. Szczególnej troski wymagają sprawy, w których oskarżeni są tymczasowo aresztowani. W tego rodzaju sprawach niedopuszczalne są nieusprawiedliwione opóźnienia w wyznaczaniu pierwszego i następnych terminów rozpraw, w sporządzaniu uzasadnień wyroków, w przedstawianiu spraw z apelacjami lub zażaleniami sądowi odwoławczemu, opóźnienia w załatwianiu wniosków i zażaleń co do tymczasowego aresztowania. Kodeks postępowania karnego, mając właśnie na względzie szybkość postępowania w tej kategorii spraw, wprowadza wiele unormowań wymuszających na organach procesowych sprawne działanie. Chodzi tutaj o sam fakt, że ten środek 23

23 Wprowadzenie zapobiegawczy może stosować tylko sąd, oraz o ściśle określone okresy, na które może być stosowany, i tryb jego przedłużania (art. 250, i art. 263 k.p.k.). Należy zaniechać dość częstych przypadków odraczania wydania wyroków. Wprawdzie jest to instytucja prawa procesowego, ale nie może być nadużywana i powinna być traktowana jako odstępstwo od zasady, że orzeczenie powinno być ogłoszone bezpośrednio po zakończeniu rozprawy lub posiedzenia. Każde odroczenie wydania orzeczenia powoduje stratę czasu sądu i uczestników postępowania oraz zmniejsza walory wychowawcze orzeczenia. Istotne znaczenie dla sprawności postępowania ma należyte informowanie uczestników postępowania o ich prawach i obowiązkach. Sądy z urzędu powinny udzielać uczestnikom postępowania informacji (pouczeń) nie tylko w tych przypadkach, gdy ustawa taki obowiązek nakłada na sąd, ale także wtedy, gdy jest to potrzebne w celu uzyskania od uczestników postępowania oświadczeń i dowodów koniecznych do należytego rozpoznania sprawy, jak również w celu korzystania ze swych uprawnień przez samych uczestników postępowania. Takie pouczenia powinny przyczyniać się do aktywnej roli uczestników postępowania w procesie, co pozwoli na eliminowanie niepotrzebnych czynności sądów. Mając na względzie rzeczywiste równouprawnienie uczestników postępowania, sądy powinny więc pouczać w tym zakresie osoby zwłaszcza nieporadne, występujące bez pomocy adwokatów oraz w sprawach zawiłych i o szczególnej randze społecznej. Informacja (pouczenie) powinna odnosić się tylko do czynności procesowych dokonywanych w toczącym się postępowaniu. Nie może natomiast dotyczyć treści lub kierunku rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, przewidywanej wykładni prawa materialnego, a także merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, gdyż wywołałoby to wrażenie o przesądzaniu z góry wyniku sprawy. Niepouczenie strony albo błędne pouczenie nie może wywoływać dla niej niekorzystnych skutków prawnych (por. uchwałę składu 7 sędziów SN z 19 marca 1970 r., VI KZP 1/70, OSNKW 1970, nr 4 5, poz. 34). Sygnalizowany wcześniej problem dyscypliny procesowej uczestników postępowania wymaga ze strony sądu konsekwencji w egzekwowaniu obowiązków spoczywających na stronach procesowych, ich przedstawicielach, a także na biegłych i świadkach. Poziom i sprawność postępowania zależą także od dyscypliny procesowej samych sądów. Sądy, stawiając wymagania uczestnikom postępowania, powinny jednocześnie ściśle przestrzegać terminów wyznaczonych rozpraw i posiedzeń, terminów poszczególnych czynności przeprowadzonych na tych posiedzeniach, zwłaszcza zaś wyznaczonych godzin przesłuchania świadków, biegłych i innych uczestników postępowania. Należy unikać wielokrotnego wzywania tych samych osób. Jeżeli zachodzą przeszkody w rozpoczęciu przewodu sądowego i rokowania 24

24 4. Sprawność postępowania karnego na przyszłość są niekorzystne, to na kolejny termin należy wezwać tylko osoby, bez których udziału postępowanie nie może się rozpocząć, a pozostałe (np. świadków i biegłych) na kolejny termin, gdy już przewód sądowy będzie otwarty. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że kilkakrotne wzywanie np. świadków jest dla nich uciążliwością i przez tego rodzaju puste obecności kształtowany jest negatywny obraz sądów w społeczeństwie. Poza wskazanymi już przesłankami decydujące znaczenie dla poziomu i sprawności postępowania karnego ma: 1) należyte przygotowanie posiedzenia sądowego, 2) przebieg postępowania dowodowego, 3) ugodowe załatwienie spraw. Ustawowy nakaz, aby rozstrzygnięcie każdej sprawy następowało, w miarę możliwości, w pierwszym terminie rozprawy lub posiedzenia, zobowiązuje do należytego przygotowania posiedzeń sądowych. Przygotowanie sprawy do rozpoznania powinno obejmować w szczególności: 1) badanie dopuszczalności drogi sądowej w postępowaniu karnym, właściwości sądu i trybu postępowania, 2) kontrolę formalną i merytoryczną aktu oskarżenia, 3) należyte przygotowanie sprawy pod względem dowodowym, 4) należyte rozplanowanie czynności, 5) wyznaczenie składu w sposób zapobiegający jego zmianom w toku postępowania. Problem przygotowania posiedzenia (rozprawy) sądowego będzie przedmiotem omówienia w pierwszym rozdziale niniejszej pracy i dlatego w tym miejscu nie ma uzasadnionej potrzeby jego rozwijania. Wydanie prawidłowego orzeczenia jest uzależnione, przede wszystkim, od wszechstronnego wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, zarówno jej strony przedmiotowej, jak i podmiotowej, w tym także w zakresie osobopoznawczym. Należyte przygotowanie i przeprowadzenie postępowania dowodowego przyczynia się do trafnego rozstrzygnięcia sprawy, jak również do zaoszczędzenia czasu, obniżenia kosztów postępowania, a w razie zaskarżenia orzeczenia umożliwia sądowi odwoławczemu wydanie wyroku co do istoty sprawy. Prawidłowość postępowania dowodowego w sprawach karnych zależy w szczególności od złożenia przez oskarżonego i jego obrońcę wniosków dowodowych w terminie 7 dni od wezwania przez sąd w chwili doręczenia aktu oskarżenia, co pozwoli na koncentrację materiału dowodowego już w pierwszym terminie rozprawy głównej. Każdy wniosek, a także postanowienie dowodowe powinny zawierać szczegółowe określenie tezy dowodowej. 25