Realizacja statycznej próby rozcigania z wykorzystaniem wspomaganego komputerowo systemu pomiarowego.

Transkrypt

1 Realizacja statycznej próby rozcigania z wykorzystaniem wspomaganego komputerowo systemu pomiarowego. Podstawow prób bada do wyznaczenia własnoci mechanicznych metali jest statyczna próba rozcigania metali, ujta norm EN 12-1:21 (poprzednio PN-91/H 431). Próby te realizowane s w najprostszym stanie napre, jaki powstaje przy jednoosiowym rozciganiu. W wyniku otrzymujemy informacje o własnociach wytrzymałociowych i plastycznych badanych materiałów. 1. Omówienie statycznej próby rozcigania O znaczeniu w badaniach materiałowych statycznej próby rozcigania zadecydowały jej niezaprzeczalne zalety, do których zaliczy naley: prostot wykonania próby, uzyskanie prawie jednorodnego stanu naprenia w rozciganej próbce a do pewnego etapu trwania próby, co pozwala na wyznaczenie wielu podstawowych wartoci charakteryzujcych mechaniczne własnoci materiałów, moliwo obserwowania próbki przez cały czas trwania badania, a do momentu jej zniszczenia, jakociow i ilociow ocen procesu rozcigania. Wymagany jednoosiowy stan naprenia osigany jest przez zastosowanie specjalnie przygotowanych próbek zamocowanych w odpowiedni sposób, przy pomocy wykonanych w tym celu odpowiednich uchwytów. Maszyny przeznaczone do prób rozcigania mog by rónej konstrukcji, lecz musz by pierwszej klasy dokładnoci, podlega przepisom legalizacyjnym i powinny zapewni: niezawodne zamocowanie i centrowanie próbki w uchwytach, moliwo ustawienia i regulowania prdkoci w granicach podanych przez normy. posiada okrelon podatno (sprysto), moliwo automatycznej rejestracji zalenoci pomidzy obcieniem a wydłueniem badanej próbki, bd to za porednictwem wbudowanych urzdze rejestrujcych, bd przy pomocy zewntrznych systemów pomiarowych. Wspomniany przed chwil wykres w układzie współrzdnych prostoktnych: siła obciajca F - wydłuenie L, przy czym o rzdnych stanowi o obcienia, a o odcitych jest osi wydłuenia jest podstawowym wynikiem próby rozcigania. Wykres ten przeliczany jest na nowe współrzdne, a mianowicie naprenie - odkształcenie. Zazwyczaj stosuje si dwie miary odkształcenia. Jeli dla pocztkowej długoci pomiarowej L nastpił przyrost długoci do pewnej wielkoci L 1, to mona stosowa odkształcenie umowne (wydłuenie jednostkowe):

2 ( L1 L ) ε =, (1.1) L które moe by wyraone równie w procentach, lub odkształcenie logarytmiczne (rzeczywiste) opisane zalenoci: L1 dl L1 ε = = ln (1.2) L L L o Stosowanie przeliczonego układu współrzdnych ma głboki sens ze wzgldu na to, e umoliwia porównywanie wyników dla dwóch materiałów przy rónych przekrojach poprzecznych stosowanych próbek. Naprenie moe by przeliczane w odniesieniu do pierwotnej wartoci pola powierzchni S przekroju próbki i jest to wtedy tzw. naprenie umowne (pozorne, nominalne). F N σ = 2 (1.3) S mm Stosowanie takiej zalenoci opiera si na załoeniu warunku równomiernoci rozkładu napre w przekroju i na długoci pomiarowej próbki przy niezmiennym polu przekroju, a istota umownoci tkwi w pominiciu cigłej zmiany pola przekroju poprzecznego badanej próbki podczas jej rozcigania. Na rysunku 1.1 przedstawiono schematycznie dwa typowe typowy wykresy rozcigania, w układzie współrzdnych: naprenie umowne wydłuenie jednostkowe. Jeden z wykresów dotyczy próbki z materiału wykazujcego wyran granice plastycznoci, a druga ilustruje zaleno naprenia od wydłuenia dla materiału nie posiadajcego takiej właciwoci. Zaznaczono tam równie charakterystyczne punkty krzywych rozcigania, które znajduj swoje odzwierciedlenie w podawanych w oparciu o obowizujc w naszym kraju norm wynikach próby. Umowna granica sprystoci. W praktyce przez umown granic sprystoci R sp rozumiemy tak warto naprenia σ, które powoduje trwałe odkształcenie nie przekraczajce okrelonej umownej wartoci, przy czym warto ta moe by ustalona dowolnie i w zalenoci od stosowanych norm wynosi od,1 do,5%. adne obowizujce normy nie stosuj okrelenia granicy sprystoci, a jedynie umoliwiaj podanie naprenia granicznego przy trwałym wydłueniu zgodnie z przykładow zalenoci: F5 N R r 5 = 2 S mm (1.4) W wikszoci opracowa naprenie graniczne przy takim włanie wydłueniu trwałym zwykło si okrela umown granic sprystoci, naley jednak pamita, e w materiale polikrystalicznym trudno mówi o istnieniu cile okrelonej granicy sprystoci (odkształcenia plastyczne rozpoczynaj si w rónych chwilach w ziarnach o rónej orientacji).

3 σ = F S α σ = tg α = E ε L ε = L Rysunek 1.1 Wykresy rozcigania dla materiałów rónicych si rodzajem granicy plastycznoci. Umowna granica proporcjonalnoci. Granica proporcjonalnoci jest odpowiednikiem granicy obowizywania prawa Hooke a, to znaczy granicy, do której przyrostom wydłuenia jednostkowego odpowiadaj proporcjonalne przyrosty napre: σ = tg α = E = const ε (1.5) Granicy proporcjonalnoci nie wolno utosamia z granic sprystoci, mimo e wartoci R H i R sp dla stali posiadaj bardzo bliskie wartoci.. Wyrana granica plastycznoci. Wykresy rozcigania mikkich stali charakteryzuj si wyran granic plastycznoci, co przejawia si w zmianie przebiegu krzywej rozcigania. Materiał wykazuje cigły przyrost wydłuenia mimo nie zmieniajcej si, lub oscylujcej w pobliu pewnej wartoci obcienia. Ta nieregularno w przebiegu krzywej zaley od wielu czynników, w tym od rodzaju materiału i od sztywnoci maszyny uytej do przeprowadzenia próby rozcigania. Naprenie umowne odpowiadajce najwyszej sile rozcigajcej, po

4 której nastpił jej spadek lub ustalenie na pewnym poziomie nazywa si górna granic plastycznoci R eh ; Fe H N ReH = 2 S. (1.6) mm Naprenie umowne wyznaczone z wartoci siły F el odpowiadajcej najniszemu obcieniu podczas nieustalonego przebiegu nazywamy doln granic plastycznoci R el : Fe L N ReL = 2 S, (1.7) mm Wystpowanie wyranej granicy plastycznoci uzalenione jest od rodzaju materiału (zawsze musi by to stop) i jego struktury. Wyrana granicy plastycznoci nie wystpuje w czystym elazie, nawet bardzo drobnoziarnistym, moe si nie pojawia np. w stalach ulepszanych, w stalach wzbogaconych o składniki stopowe wice wgiel jak np. tytan lub wanad. Zanika te w podwyszonych temperaturach, po okrelonym stopniu odkształcenia wstpnego i przy niskich prdkociach odkształcenia. Zjawisko wyranej granicy plastycznoci stara si wyjani wiele hipotez. Jedn z nich jest teoria niszczenia podczas odkształcania materiału siatki cementytu w stali do zawartoci od,4 do,5% wgla, podana przez Köstera i rozwinita przez Dawidenkowa. W duym skrócie hipoteza ta opiera si na mechanizmie przejmowania przez ziarna ferrytu pasm polizgu odkształcenia plastycznego, które przebiły si przez najsłabsze miejsce otaczajcej je siatki cementytu trzeciorzdowego. Powoduje to skokowe przyspieszenie odkształcenia i spadek obcienia. Mechanizm ten tłumaczy np. obnienie granicy plastycznoci w miar podwyszania temperatury, a do całkowitego zaniknicia jej w temperaturze 4 C - 5 C, co jest wynikiem stopniowego zmniejszania si gruboci siatki cementytu spowodowanej rozpuszczaniem si wgla. Teoria ta nie tłumaczy jednak zjawiska odzyskiwania wyranej granicy plastycznoci przez próbki obcione powyej granicy plastycznoci, odcione i obcione ponownie po ogrzaniu do temperatury 225 C, która nie stwarza przecie warunków do odbudowania siatki cementytu. A. H. Cottrell sugeruje w swoich pracach, e zjawisko wyranej granicy plastycznoci jest zwizane z uwalnianiem zablokowanych dyslokacji przy napreniu równym górnej granicy plastycznoci, natomiast dolna granica plastycznoci wie si z napreniami umoliwiajcymi rozprzestrzenianie si pasm polizgu (Lüdersa Czernowa). Umowna granica plastycznoci. W wikszoci metali nie wystpuje zjawisko wyranej granicy plastycznoci i wykres rozcigania nie wykazuje nieregularnoci. Umown granic plastycznoci nazywamy naprenie umowne wywołujce okrelon warto odkształcenia trwałego (np.,2%), co oznaczamy symbolem R p2 : Fp2 N R p 2 = 2 S (1.8) mm Jest to bardzo istotne kryterium porównawcze dla oceny materiału, szczególnie w praktyce inynierskiej, gdzie znajduje swoje odzwierciedlenie w okrelaniu napre

5 dopuszczalnych przy obliczaniu projektowanych konstrukcji. Umown granic plastycznoci mona wyznaczy za pomoc pomiaru tensometrycznego lub w sposób przybliony, metod graficzn na podstawie wykresu rozcigania (rys.1.2). σ = F S L ε = 1 % L Rysunek 1.2 Przyblione wyznaczanie umownej granicy plastycznoci. Na osi odcitych odkładamy odcinek odpowiadajcy ε =,2% i z tego punktu prowadzimy prost równoległ do pocztkowego prostoliniowego fragmentu krzywej rozcigania. Prosta ta przecina wykres rozcigania w punkcie A, którego rzdna przyjmowana jest za umown granic plastycznoci. Zaznaczony na rysunku odcinek x odpowiada odkształceniom sprystym. Granica wytrzymałoci na rozciganie. Przekroczeniu granicy plastycznoci towarzyszy przywrócenie stanu równowagi midzy narastajcym obcieniem a wydłueniem próbki. Stopniowo maleje opór materiału przeciw odkształceniu, co znajduje wyraz w powolniejszym wzrocie obcienia i szybszym wzrocie wydłuenia. Stan ten trwa do momentu, kiedy siła obciajca osiga warto maksymaln, co wie si z zakoczeniem równomiernego wydłuenia i pocztkiem tworzenia przewenia zwanego szyjk. Mechanizm ten zwizany jest ze zjawiskiem umocnienia materiału, które do wartoci siły maksymalnej F m ronie szybciej ni zmniejszanie si przekroju poprzecznego próbki, a po osigniciu granicy wytrzymałoci R m dzieje si odwrotnie. Granic wytrzymałoci okrela si z zalenoci: Fm N Rm = 2 S (1.9) mm

6 Naprenie rozrywajce. Materiały, które charakteryzuj si du kruchoci mog wykazywa zbieno granicy wytrzymałoci na rozciganie z punktem, który odpowiada zniszczeniu próbki. Inne, wykazujce lepsze właciwoci plastyczne, po osigniciu wytrzymałoci na rozciganie posiadaj obszar pozornego spadku obcienia a do momentu pknicia próbki w punkcie odpowiadajcym sile F u. Naprenie dla tego punktu odniesione do najmniejszego przekroju próbki po rozerwaniu S u nosi nazw naprenia rozrywajcego R u : Fu N Ru = 2 S (1.1) mm u Wykres rzeczywisty. Przeliczany z wykresu F L wykres we współrzdnych σ ε odnosi si do stałego pocztkowego przekroju poprzecznego próbki S. Jednak przekrój próbki si zmienia. Pod wpływem zadawanego obcienia, z pominiciem obszaru odkształce sprystych, kiedy jako znikomo małe mona je pomin, ma miejsce towarzyszce wydłuaniu stopniowe zmniejszanie si przekroju poprzecznego (rys.1.3). Rysunek 1.3 Wykres rozcigania stali mikkiej: umowny i rzeczywisty[5]

7 Krzywa nr 1 na wykresie z rysunku 1.3 przedstawia przebieg napre odniesiony do pocztkowego pola przekroju, natomiast krzywa oznaczone nr 2 ilustruje naprenia liczone w stosunku do chwilowych pól przekroju poprzecznego, czyli naprenia rzeczywiste R rz. Załoenie niezmiennoci objtoci próbki podczas rozcigania (pomija si nieznaczny przyrost objtoci pojawiajcy si w obszarze odkształce sprystych) pozwala na obliczenie chwilowego pola przekroju próbki z zalenoci L 1 S = S = S (1.11) L 1+ ε gdzie: S rzeczywisty przekrój próbki przy danym obcieniu F, a L aktualna długo bazy pomiarowej opisana zalenoci L = L (1 + ) (1.12) ε Z (1.12) i (1.13) wynika: F F σ rz = = (1 + ε ) = σ (1 + ε ) (1.13) S S Pod wykresem rozcigania schematycznie pokazano wygld próbek w kolejnych fazach rozcigania, a nad krzywymi, przekroje próbek w najwszych miejscach. Prócz własnoci wytrzymałociowych w próbie rozcigania mona wyznaczy równie własnoci plastyczne: wydłuenie i przewenie. Do wyznaczenia tych parametrów wymagane jest stosowanie znormalizowanych próbek. Wydłuenie. Przy okrelaniu wydłuenia wana jest długo pomiarowa L, która dla próbek cylindrycznych okrelana jest w stosunku do rednicy lub pola przekroju poprzecznego: 5d L = ( próbki krótkie) (1.14) 5,65 S lub 1 d L = ( próbki dugie) (1.15) 11,3 S Tak sporzdzone próbki nazywane s proporcjonalnymi, a wydłuenie Ap, gdzie p jest krotnoci próbki, wyznaczane jest z zalenoci: A p Lu L = *1[%] (1.16) L gdzie: L u długo pomiarowa próbki po zerwaniu. W przypadku wyznaczania wydłuenia próbki płaskiej okrela si tzw. rednic zastpcz d z, tzn. rednic próbki o przekroju okrgłym o takim samym przekroju poprzecznym, co próbka płaska.

8 d z = 1,13 S (1.17) skd wynika, e długo pomiarowa próbki wynosi: L = p 1, 13 S (1.18) Przewenie. Przewenie charakteryzuje plastyczno materiału poddanego rozciganiu. Im bardziej plastyczny jest materiał tym wiksze jest przewenie w miejscu zerwania próbki. Na rysunku 1.4 przedstawiono mechanizm tworzenia si przewenia w monokrysztale, który po uogólnieniu na polikryształ wprowadza w miejsce granicznego obszaru schodkowego łagodny kontur szyjki. Rysunek 1.4 Schemat powstawania przewenia wg Smithellsa [5] Miar przewenia Z jest wzgldne zmniejszenie przekroju w miejscu zerwania: S Su Z = *1[%] (1.19) S gdzie: S u pole przekroju próbki w miejscu zerwania. Wzór (1.2) mona przedstawi w innej formie 2 d d u Z = *1[%] (1.2) 2 d 2 gdzie: d i d u to rednice próbki przed i po zerwaniu. Statyczne próby rozcigania wykonuje si równie w temperaturach podwyszonych i obnionych. S one ujte odrbnymi normami, w których uwzgldniono sposób ogrzewania i chłodzenia próbki, dokładno urzdze pomiarowych i regulujcych temperatur oraz kształt i sposób wykonania próbek.

9 2. Najwaniejsze zalecenia dotyczce przeprowadzenia statycznej próby rozcigania w oparciu o norm EN 12-1:21 Próbki. Powinny by wykonane zgodnie z zaleceniami normy podstawowej oraz norm przedmiotowych dotyczcych bada materiałów (np. metali nieelaznych, eliw, staliw). Zalecenia te okrelaj sposób pobierania próbek oraz ich kształt, wymiary, tolerancje oraz oznaczenia. Zamieszczone w dalszej czci opracowania rysunki przedstawiaj dwa rodzaje próbek najczciej wykorzystywanych w statycznej próbie rozcigania: próbk okrgł z główkami gwintowanymi (rys. 2.1) oraz typow próbk płask z główkami (rys. 2.2). Rysunek 2.1 Próbka okrgła z główkami gwintowanymi Rysunek 2.2 Próbka płaska z główkami Temperatura. O ile temperatura nie jest okrelona w normach przedmiotowych, prób + 15 przeprowadza si w temperaturze 2 C. 1 Zakres pomiarowy maszyny wytrzymałociowej. Zakres pomiarowy siłomierza mechanicznego dobiera si tak, aby najwiksza siła rozcigajca F m stanowiła nie mniej ni 3% i nie wicej ni 9% górnej granicy zakresu wskaza wskanika maszyny wytrzymałociowej. Zamocowanie próbki. Zamocowanie powinno zapewni zgodno osi próbki z kierunkiem rozcigania, zapobiega polizgowi i wysuwaniu si z uchwytów, odkształceniu główek oraz rozerwaniu próbki w innych miejscach ni baza pomiarowa. Prdko rozcigania. Przy wyznaczaniu napre granicznych R px, R eh, R el: szybko przyrostu naprenia rozcigajcego w zakresie odkształce sprystych ma si mieci w granicach podanych w tabeli 2.1.

10 Tabela 2.1 Zalecane szybkoci przyrostu naprenia rozcigajcego. Współczynnik sprystoci Szybko przyrostu naprenia [MPa/s] wzdłunej E [MPa] minimum maksimum do i powyej 6 6 Prdko wydłuenia wzgldnego w zakresie odkształce trwałych powinna si mieci w granicach,25 do,25 s -1 Przy wyznaczaniu granicy wytrzymałoci na rozciganie R m, prdko rozcigania po przekroczeniu granicy plastycznoci powinna by tak dobrana, aby szybko odkształcania próbki była zawarta midzy,2 a,2 min -1. W wypadku maszyn wytrzymałociowych nie majcych moliwoci nastawiania szybkoci odkształcania, zaleca si tak nastawi szybko przyrostu naprenia, aby szybko odkształcenia w zakresie odkształce sprystych była mniejsza ni,3 [min -1 ]. W adnym razie szybko przyrostu naprenia w tym zakresie nie powinna by wiksza ni 3 (N/mm 2 ) min -1.

11 3. Wyniki statycznej próby rozcigania przeprowadzonej przy zastosowaniu zbudowanego systemu pomiarowego. Statyczne próby rozcigania przeprowadzone były na hydraulicznej maszynie wytrzymałociowej EU 2 w temperaturze otoczenia z wykorzystaniem zbudowanego - zgodnie z tematem niniejszego opracowania - wspomaganego komputerowo systemu pomiarowego działajcego pod kontrol autorskiego programu o nazwie DasTp. Stanowisko badawcze pokazano na rys. 3.1 W skład systemu pomiarowego oprócz układu pomiaru siły maszyny wytrzymałociowej wchodz nastpujce urzdzenia: tensometryczny czujnik wydłuenia Epsilon 3542, wzmacniacz prdu stałego CL 1, wzmacniacz prdu stałego CL 11 (wymiennie ze wzmacniaczem CL 1), przyłcze sygnałów pomiarowych (wyposaone w cztery wejcia typu rónicowego za porednictwem gniazd BNC). Jako urzdzenia dodatkowe zastosowano mechaniczny przełcznik sygnałów oraz multimetr uniwersalny firmy GoldStar, które słu do kontroli napicia przy równowaeniu czujnika tensometrycznego oraz skalowanie torów pomiarowych (rys.3.1). Rysunek 3.1 Stanowisko do statycznej próby rozcigania

12 Program DasTP został zainstalowany na komputerze klasy PC pracujcym pod kontrol systemu operacyjnego Windows 98 i wyposaonym w kart pozyskiwania danych Das-81. W dalszej czci przedstawione zostan wyniki przeprowadzanych bada w postaci obrazów z ekranu monitora zrobionych podczas kilku prób oraz czciowych wydruków plików utworzonych w czasie rejestracji danych i wykonywanych oblicze. Na rysunkach od 3.2 do 3.6 przedstawiono wyniki próby rozcigania dla próbki walcowej piciokrotnej o rednicy 5 mm, wykonanej ze stopu aluminium. Rysunek 3.2 prezentuje wykres próby rozcigania w układzie współrzdnych siła obciajca F [N] wydłuenie bazy pomiarowej L [mm]. Obok wykresu znajduj si wyniki pomiarów i oblicze wykonanych przez program: maksymalna siła obciajca, siła odpowiadajca umownej granicy plastycznoci oraz odpowiednio granica wytrzymałoci na rozciganie i umowna granica plastycznoci przy trwałym wydłueniu wzgldnym ε =,2 %. Rysunek 3.2 Wyniki próby rozcigania dla próbki ze stopu aluminium Wykres i wyniki oblicze mog by wykonywane z wykorzystaniem danych oryginalnych lub przefiltrowanych przy pomocy filtrów cyfrowych. Prezentowane dane nie zawieraj zbyt wiele zakłóce i nie wymagaj uycia filtrów. Rysunek 3.3 przedstawia wyniki z tej samej próby, lecz zebrane dane zostały przepuszczone przez dolnoprzepustowy filtra Butterwortha.

13 Rysunek 3.3 Wyniki próby rozcigania dla próbki ze stopu aluminium po zastosowaniu filtrowania danych Jak wida, porównujc rysunki 3.2 i 3.3, filtrowanie danych nie wpłynło w istotny sposób na wyniki oblicze w odniesieniu do granicy wytrzymałoci i umownej granicy plastycznoci. Na rysunku 3.4 przedstawione s krzywe wzmocnienia badanego stopu aluminium wyznaczone na podstawie przeprowadzonej statycznej próby rozcigania. Krzywe takie, pozwalajce na okrelenie charakterystyki wzmocnienia odkształcanego materiału wyznacza si najczciej z próby spczania w warunkach eliminujcych wpływ tarcia lub z próby skrcania. Dokładne wyznaczenie napre uplastyczniajcych σ p w próbie jednoosiowego rozcigania jest moliwe jedynie w zakresie odkształce równomiernych. Prezentowany wykres zbudowany w programie DastTp przedstawia trzy krzywe w rónych kolorach. Poszczególnymi kolorami zaznaczone s: kolorem niebieskim dane oryginalne, kolorem czerwonym aproksymacja krzyw typu ε - odkształcenie zastepcze, tu l ε = ln 1 l kolorem zielonym aproksymacja wielomianem stopnia pitego. n σ = Cε, gdzie:

14 Rysunek 3.4 Krzywe wzmocnienia stopu aluminium z próby jednoosiowego rozcigania Pod wykresem krzywej wzmocnienia zamieszczono wartoci stałych C i n równania opisujcego zaleno naprenia uplastyczniajcego od odkształcenia zastpczego funkcj potgow oraz cig liczb przedstawiajcy wartoci liczbowe odpowiednich współczynników 2 wielomianu aproksymujcego: σ = w + w ε w... p 1 + 2ε Kolejna ilustracja (rys. 3.5) przedstawia dwie krzywe rozcigania w układzie współrzdnych naprenie - odkształcenie wzgldne. Kolorem niebieskim wykrelona jest krzywa przedstawiajca przebieg napre odniesiony do pocztkowego pola przekroju (umowna krzywa rozcigania). Krzywa w kolorze czerwonym obrazuje naprenie liczone w stosunku do chwilowych pól przekroju poprzecznego, obliczonego przy wykorzystaniu załoenia stałej objtoci próbki (rzeczywista krzywa rozcigania). Obie krzywe wykrelone s do chwili, gdy siła obciajca osiga warto maksymaln, a wic do granicy wytrzymałoci na rozciganie.

15 Rysunek 3.5 Krzywe rozcigania stopu aluminium (umowna i rzeczywista) Wszystkie dane i wykonane obliczenia mog by zapisane w pliku dyskowym w formacie tekstowym z separatorami. Ten format jest obsługiwany przez wikszo programów pozwalajcych na obróbk danych pomiarowych, takich jak: Statistica, Mathematica czy bardzo popularny Excel. Na rysunku 3.6 przedstawiono przykład pliku danych (zapisanego podczas omawianej próby rozcigania próbki ze stopu aluminium) przeniesionego do programu Excel. Plik w swoim nagłówku ma zapisane wszystkie istotne informacja dotyczce przeprowadzonej próby. Zgromadzone dane pomiarowe (oryginalne lub przefiltrowane) umieszczone s w pliku w trzech kolumnach. Pierwsza kolumna zawiera numer kolejny zarejestrowanej wartoci, co przy znanej czstotliwoci próbkowania pozwala na obliczenia prdkoci odkształcenia lub obcienia. W kolejnych dwóch kolumnach znajduj si wartoci wydłuenia bazy pomiarowej i odpowiadajce im wartoci siły obciajcej.

16 Rysunek 3.6 Przykład opracowania danych pomiarowych w programie Excel W dalszej czci niniejszego opracowania zamieszczone s ilustracje przedstawiajce wyniki prób rozcigania dwóch gatunków stali. Jeden z nich charakteryzuje si wystpowaniem wyranej granicy plastycznoci (stal 1), a drugi jej nie posiada (stal 2).

17 Rysunek 3.7 Wykres i wyniki próby rozcigania stali 1 Rysunek 3.8 Wyznaczenie granicy plastycznoci dla stali 1.

18 Rysunek 3.9 Krzywa wzmocnienia stali 1 Rysunek 3.1 Krzywe rozcigania stali 1 (umowna i rzeczywista)

19 Rysunek 3.11 Wyniki próby i wykres rozciagania stali 2 Rysunek 3.12 Wyznaczenie umownej granicy plastycznoci stali 2

20 Rysunek 3.13 Krzywa wzmocnienia stali 2 Rysunek 3.14 Krzywe rozcigania stali 2 (umowna i rzeczywista)

21 Literatura: [1] Polska Norma PN-EN 12-5, Metale-Próba rozcigania- Metoda badania w podwyszonej temperaturze. [2] Polska Norma PN-86/H-4937, Spiekane materiały metaliczne, Oznaczanie wytrzymałoci na rozciganie i wydłuenia wzgldnego [3] Polska Norma PN-67/H-4311, Próba statyczna rozcigania metali przy obnionych temperaturach. [4] Polska Norma PN-EN 12-1, 21, Metale-Próba rozcigania-cz 1: Metoda badania w temperaturze otoczenia [5] S. Katarzyski, S. Kocada, M. Zakrzewski, Badanie własnoci mechanicznych metali, WNT, 1967 [6] M. N. Malinie, Jerzy Rysko, Mechanika Materiałów, PWN, Warszawa 1981 [7] A. H. Cottrell, Własnoci Mechaniczne Materii, PWN, Warszawa 197 [8] K. Przybyłowicz, Metody badania metali i stopów, Wydawnictwo AGH, Kraków 1997