PODŁOŻE KULTUROWE MIASTA

Transkrypt

1 PODŁOŻE KULTUROWE MIASTA NAJSTARSZE OSADNICTWO Stopa ludzka po raz pierwszy stanęła na ziemi lubelskiej około 30 tysięcy lat temu. W tym czasie północną część Polski zajmował jeszcze lodowiec. Podstawą bytu ówczesnych grup ludzkich było myślistwo i zbieractwo. Dla zdobycia pożywienia i obrony przed wrogiem posługiwano się narzędziami wykonanymi z kamienia, kości i drewna. Kamienne narzędzia przygotowywano poprzez umiejętne łupanie, dlatego też okres ten zwany jest epoką kamienia łupanego. Określany bywa także jako starsza epoka kamienia lub jako paleolit. Najstarsze ślady szałasów i ognisk, a także kamienne narzędzia, będące pozostałościami pobytu ludności kultury oryniackiej (kultura archeologiczna to zespół charakterystycznych zabytków występujących w określonym czasie na określonym terytorium) odkryto w Górze Puławskiej. Bytująca tu grupa składała się z czterech rodzin, liczyła dwadzieścia osób i specjalizowała się w polowaniu na mamuty i konie. Możemy przypuszczać, iż podobne grupy zamieszkiwały wówczas teren przyszłego miasta Lublina, albowiem kamienne narzędzia ze starszej epoki kamienia znaleziono także w okolicy dzisiejszego Parku Ludowego i na terenie Zemborzyc. Kości mamutów znajdowane były w pobliżu dzisiej- szej bazyliki Dominikanów, również w rejonie północnej części ulicy Lubartowskiej oraz w dzielnicy Rury. W środkowej epoce kamienia, zwanej również mezolitem ( lat p.n.e.), pojawiły się na terenie przyszłego Lublina grupy myśliwych, specjalizujące się w polowaniu na drobną zwierzynę (jelenie, sarny, dziki itp.). Grupy te zajmowały się też rybołówstwem. Miejsca ich pobytu, znaczone występowaniem krzemiennych narzędzi służących do cięcia, drapania i skrobania odkryto na północnym brzegu Czechówki, w rejonie Parku Ludowego i na terenie Zemborzyc. Zupełnie inny, bardziej zaawansowany typ gospodarki reprezentowały grupy ludzkie przybyłe na teren przyszłego miasta w młodszej epoce kamienia, zwanej także neolitem lub epoką kamienia gładzonego ( lat p.n.e.). Umiały już one uprawiać rolę, a także hodować zwierzęta. Stosowanie Zamek Lubelski, szpila z kółkiem, żelazo, XII-XIII w. Z prawej rysunek ozdobnej szpili

2 20 ILUSTROWANY PRZEWODNIK PO LUBLINIE Zamek Lubelski, klucz żelazny, XII-XIII w. Zamek Lubelski, grot żelazny, XIII w. techniki gładzenia pozwoliło im na produkcję doskonalszych narzędzi kamiennych. Przejawem postępu cywilizacyjnego było również nabycie umiejętności lepienia i wypalania glinianych naczyń. Społeczeństwa te stosunkowo intensywnie zasiedliły cały urodzajny Płaskowyż Nałęczowski. W Lublinie najstarszy ułamek glinianego naczynia, wytworzonego przez ludność jednej z pierwszych na naszym terenie kultur neolitycznych kultury lubelsko-wołyńskiej ceramiki malowanej odkryto na obszarze dzielnicy Sławinek Wieś. Teren przyszłego miasta najintensywniej zasiedliła jednak ludność innej kultury neolitycznej kultury pucharów lejkowatych. Relikty jej osad odkryto w kilku miejscach na Starym Mieście, na Czwartku, a także w Sławinku Wsi, gdzie ponadto odkryto wielki, usypany z ziemi grobowiec. Śladom zabudowy towarzyszyły wyroby garncarskie oraz narzędzia z kości i krzemienia. W końcowej fazie neolitu teren miasta penetrowała zajmująca się głównie hodowlą trzody i krów ludność kultury amfor kulistych oraz używający koni koczowniczy pasterze kultury ceramiki sznurowej. W następnym okresie pradziejów, w którym człowiek zaczyna używać me- Zamek Lubelski, szydło kościane, XIII w. talu w epoce brązu ( lat p.n.e.) grupy ludzkie zasiedlały teren przyszłego miasta mniej intensywnie. Z tego okresu pozostały ślady osadnictwa w postaci wyrobów garncarskich i krzemiennych ludności kultur: mierzanowickiej, trzcinieckiej i łużyckiej. Znamy cmentarzysko kultury pomorskiej z wczesnej epoki żelaza ( lat p.n.e.), brak jest natomiast śladów osadnictwa z okresu przedrzymskiego (400 lat p.n.e. początek n.e.). Z okresu wpływów rzymskich (0-375 n.e.) znany jest grób kultury wielbarskiej. O dalekosiężnych kontaktach mieszkańców na przełomie er świadczą znaleziska monet. Tak np. przy dzisiejszej ul. Ogrodowej odkryto grecką monetę Pontikapeum z IV w p.n.e, zaś w czasie pogłębiania Bystrzycy odkryto denar Antoniusa Piusa z 19 roku n.e. Znana jest również odkryta w 1952 roku moneta z brązu cesarza Galeriusa ( n.e.). Okres wędrówek ludów ( n.e.) nie pozostawił materialnych śladów obecności człowieka na naszym terenie. Liczne osiedla, istniejące najczęściej po licznych przekształceniach do dnia dzisiejszego, powstały w następnym, zwanym wczesnym średniowieczem, okresie. WCZESNOŚREDNIOWIECZNE OSIEDLA PRZEDLOKACYJNE We wczesnym średniowieczu zasiedlono intensywnie rejon ujścia rzeczki Czechówki do większej od niej Bystrzycy. Początkowo były to osady typowo wiejskie. Z biegiem czasu teren ten leżący na styku dwóch stref fizjograficznych, warunkujących dwa różne typy gospodarki stał się miejscem wymiany handlowej pomiędzy rolnikami z południo-

3 PODŁOŻE KULTUROWE MIASTA LUBLIN 21 Z lewej wykonane z brązu i posrebrzane ozdoby głowy tzw. kabłączki skroniowe z XI-XIII w. Z prawej srebrne brakteaty z przełomu XIII i XIV w. odkryte w czasie badań archeologicznych reliktów kościoła pw. św. Michała na placu Po Farze wych wyżyn, a mieszkańcami nizinnych lasów z północy. Stosunkowo szybko w dużym już skupisku ludzkim powstał ośrodek władzy świeckiej, a potem także kościelnej. Ośrodkami strefy osadniczej były wzgórza: Czwartek, Zamkowe, Staromiejskie, Grodzisko na Kalinowszczyźnie (zajęte później na kirkut) i Żmigród. Wśród archeologów, historyków, architektów i historyków sztuki trwa od kilkudziesięciu lat spór o rolę tych skupisk w procesie powstawania średniowiecznego miasta. Za najstarsze, wczesnośredniowieczne osiedle lubelskie często uznawana jest osada na Czwartku powstała w VI wieku n.e. W rzeczywistości jednocześnie zostały zasiedlone również inne wzgórza Staromiejskie, Zamkowe i Grodzisko. Podczas badań archeologicznych, prowadzonych na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku na Czwartku, odkryto ślady 25. drewnianych budynków. Wkopane czę ściowo w ziemię, miały rzut zbliżony do kwadratu o boku 4 do 5 m. W większości były to obiekty mieszkalne; jeden z nich był rzemieślniczym warsztatem obróbki kości i skór. Odkryte tu piece kopułkowe w których można było uzyskiwać stosunkowo wysokie temperatury sugerują istnienie drobnej wytwórczości rzemieślniczej i spożywczej. Do poł. IX stulecia następuje stopniowy wzrost wielkości osady. Choć materialne ślady osadnictwa z okresu od poł. IX do XII wieku są mniej liczne, to niewątpliwie osada funkcjonowała przez cały czas zmieniał się jednak coraz bardziej jej charakter. Największą rolę zaczynały odgrywać handel i rze- miosło. W leżącej na zachód od Czwartku dzielnicy Czechów odkryto skarb, liczący ponad tysiąc sztuk monet arabskich z VIII-IX wieku, który dotarł na nasz teren w końcu IX lub w X stuleciu. Może to sugerować, że Czwartek w owym czasie leżał na dalekosiężnym szlaku handlowym. O niebagatelnej roli handlu w następnym okresie świadczy sama nazwa osady. Nazwy wywodzące się od dni tygodnia nadawano osadom, w których w te właśnie dni odbywały się targi; początek tego procesu przypada na połowę XI stulecia. Na Czwartku już na przełomie X i XI wieku wytapiano w piecach kopułkowych żelazo, a od XII wieku pozyskiwano również wymagającą wyższej technologii masę szklarską. Od tego mniej więcej czasu datuje się znaczny wzrost rzemieślniczej wytwórczości. Produkowano już wówczas liczne wyroby żelazne okucia, podkowy, ostrogi, klucze, sprzączki, guziki i narzędzia. Wyrabiano też gliniane naczynia, trudniono się tkactwem i krawiectwem. Wreszcie wędzono ryby i mięso, wypiekano chleb. Artykuły te sprzedawane były właśnie na miejscowym targu. Obiekty produkcyjne funkcjonowały do XV stulecia. W tej rozwiniętej osadzie rzemieślniczo-handlowej najpewniej w XII, a może nawet już w XI wieku powstał jeden z najstarszych kościołów lubelskich świątynia pw. św. Mikołaja. We wczesnym średniowieczu następuje wzrost i stabilizacja osadnictwa. Z biegiem czasu krystalizują się, zwane plemionami, zespoły etniczno-terytorialne; wewnątrz których od VIII wieku narastają procesy różnicujące. Przeja-

4 22 ILUSTROWANY PRZEWODNIK PO LUBLINIE Zamek Lubelski, nawierzchnia drewniana, XIII w. wem rozwarstwienia ówczesnych społeczeństw stają się grody budowane przez miejscowych możnych, uzależniających od siebie słabszych sąsiadów. Ich powstanie bywa również wiązane z zagrożeniem zewnętrznym w Małopolsce przede wszystkim ze strony koczowniczego ludu Awarów. Jednym z ośrodków terytorium plemiennego któregoś z plemion zachodniosłowiańskich, być może Lędzian, stał się wtedy Lublin. Ilość grodów w Lublinie, ich lokalizacja i chronologia to jedno z najbardziej kontrowersyjnych zagadnień w jego wczesnej historii. Niedostatek źródeł i ich niejednoznaczność są powodem bardzo różnych, często wykluczających się interpretacji. Grób ze schyłku wczesnego średniowiecza, odkryty pod wieżą kościoła pw. św. Michała w trakcie badań archeologicznych w 1996 roku Najbardziej prawdopodobnym miejscem wzniesienia pierwszego grodu jest Wzgórze Zamkowe. Otoczone łączącymi się tu dolinami Czechówki i Bystrzycy, miało największe naturalne walory obronne. Pierwotnie jego środkową partię z północy na południe przecinało obniżenie widzimy je jeszcze na rycinie A. Hogenberga z początku XVII wieku. Gródek mógł powstać w VIII stuleciu, na najwyżej wyniesionej, północno- -zachodniej partii Wzgórza Zamkowego, na której już od VI wieku istniało osadnictwo. Zapewne był otoczony wałem o konstrukcji skrzyniowej; z drewnianych bali utworzono rodzaj wypełnionych ziemią skrzyń. Najpewniej w tym czasie wschodnią część Wzgórza Zamkowego zajmowało zaplecze gospodarczo- -mieszkalne. W końcu X wieku, po włączeniu ziem na wschód od środkowej Wisły do państwa polskiego, gródek rozbudowano, a wałem z warstw bali i ziemi opasano całe Wzgórze Zamkowe. Wał ten istniał jeszcze w XIII wieku. W grodzie rezydował przedstawiciel władzy świeckiej, którym od 2. poł. XII wieku był namiestnik książęcy kasztelan. W połowie XIII stulecia Bolesław Wstydliwy wzniósł przy południowym zboczu zamkowego wzgórza potężną, kolistą w rzucie, wieżę obronną. Niektórzy badacze uważają, że była ona wzniesiona przez przeciwnika Bolesława księcia halicko-wołyńskiego Daniela Romanowicza. Wieża była pierwszym elementem średniowiecznego, murowanego zamku. Gród nie był jednostką samowystarczalną. Na jego potrzeby pracowały w różnym stopniu okoliczne osiedla, dostarczając niezbędne zaopatrzenie i świadcząc różnorakie usługi. Osiedla korzystały jednocześnie z grodzkiej, przede wszystkim militarnej opieki. Zapewne dostawcami dla grodu byli mieszkańcy Czwartku. Również zamieszkałe od VI stulecia osiedle na Wzgórzu Grodzisko, (na którym w XVI w. powstał żydowski cmentarz, mogło pełnić taką funkcję. Ponieważ w pewnym okresie (wśród archeologów nie ma zgodności, kiedy) było ono umocnione wałem, pełniło także funkcję obronną, wzmacniając główny gród na Wzgórzu Zamkowym.

5 PODŁOŻE KULTUROWE MIASTA LUBLIN 23 Klasztor Dominikanów, fragment kamionkowego naczynia, XIV-XV w. Zamek Lubelski, skórzana podeszwa buta, XIII w. Jako umocniony punkt wczesnośredniowiecznego osadnictwa wymieniany bywa także Żmigród. Jego funkcja wyprowadzana jest głównie z nazwy, bowiem dotychczas nie odkryto tu nie tylko śladów systemu obronnego, ale również zabytków ruchomych w ilości wskazującej na intensywne użytkowanie tego terenu we wczesnym średniowieczu. Niewątpliwie najważniejszym osiedlem dla grodu było rozlokowane na Wzgórzu Staromiejskim podgrodzie. To ono, w wyniku ewolucji, przekształciło się w średniowieczne miasto. Wzgórze Staromiejskie, leżące kilkadziesiąt metrów na południowy zachód od grodu, miało również naturalne walory obronne, gdyż od północy, wschodu i południa otoczone było dolinami. Jednocześnie, leżąc na cyplu wysoczyzny, umożliwiało łatwy dostęp do rozciągających się na zachód od niego pól. W trakcie badań archeologicznych, wykonywanych w latach sześćdziesiątych XX wieku, odsłonięto we wschodniej części Rynku oraz u zbiegu ulic Archidiakońskiej i Złotej pozostałości dwóch chat z fragmentami glinianych naczyń, których chronologię określono na VI-VII wiek. Dziewięć chat i ziemianek, o chronologii zawierającej się pomiędzy VIII a XIV stuleciem, odkryto także w trakcie prowadzonego w latach osiemdziesiątych remontu budynku Trybunału. Również ostatnie badania archeologiczne, prowadzone w latach , wskazują na intensywną zabudowę w miejscu późniejszego Rynku. W ich trakcie odkryto sześć chat, o chronologii zawartej między X a XIII wiekiem. W północnej części Rynku odkryto szczątki budynku, których wiek metodą radiowęglową określony zastał na koniec V stulecia. Budynki w większości miały charakter półziemianek i były podobne do tych, które odkryto na Czwartku. Powyższe badania oraz relikty zabudowy i zabytki ruchome, odkryte Zamek Lubelski, podkowa żelazna, XIII-XIV w. Ulica Jezuicka 21, pozłacana klamra pasa, XV w.

6 24 ILUSTROWANY PRZEWODNIK PO LUBLINIE Fragmenty kafli z 1. połowy XVI w., znalezione w kamienicy nr 8 przy lubelskim Rynku w innych punktach Starego Miasta, świadczą o tym, iż cały jego teren mógł być zasiedlony od najstarszych faz wczesnego średniowiecza. Ostatnie badania archeologiczne na Rynku, jak również wykonane w 1997 r. prace wykopaliskowe u zbiegu ulicy Rybnej i Ku Farze, nie potwierdziły hipotez o grodzie czy też podgrodziu na północno-wschodniej partii Wzgórza Staromiejskiego, fortyfikowanych wzdłuż linii ulica Rybna, północna pierzeja Rynku, ulica Złota. Badania na Rynku wykazały, iż istniejące w jego północnej części zagłębienie, interpretowane często jako fosa, ma charakter naturalny i było przez wieki systematycznie aż do XVII stulecia wyrównywane. Wydaje się, że podgrodzie mogło być umocnione, zwłaszcza od najłatwiej dostępnej, zachodniej strony. Linia obrony mogła biec w pobliżu później wystawionego w czasach Kazimierza Wielkiego muru obronnego. Przy jej wznoszeniu budowniczowie mogli wykorzystać naturalne obniżenia po północno-zachodniej i południowo-zachodniej stronie wzgórza. Jako Kafel ze zwieńczenia pieca z 1. połowy XVII w., odkryty w czasie nadzoru archeologicznego w kamienicy nr 2 przy ulicy Jezuickiej relikty wałów na obwodzie wczesnośredniowiecznego osiedla były postrzegane nawarstwienia zaobserwowane we wschodniej pierzei ul. Bramowej i w rejonie Baszty Okrągłej, przy ul. Lubartowskiej nr 25. Wydaje się jednak, iż nie ma wystarczających podstaw do takich interpretacji. W połowie XII wieku państwo polskie straciło scentralizowany, jednolity charakter i rozpadło się na dzielnice. Lublin znalazł się w dzielnicy sandomierskiej, rządzonej przez syna Bolesława Krzywoustego, Henryka. Za Kazimierza Sprawiedliwego połączono ją z dzielnicą krakowską w jedno księstwo krakowsko-sandomierskie. Bezpośrednim sąsiadem ze strony też rozbitej Rusi było księstwo halicko-wołyńskie. Możnowładztwo małopolskie, mające znaczny wpływ na księcia, dążyło do opanowania ziem na wschodzie. W celu aktywizacji polityki wschodniej w 2. poł. XII stulecia powołano w leżącym na wschodnich rubieżach księstwa Lublinie kasztelanię, która była podstawową, większą jednostką terytorialną średniowiecznego państwa. Spowodowało to zapewne rozbudowę grodu na Wzgórzu Zamkowym, gdzie znalazł siedzibę kasztelan. Powstanie kasztelanii było również impulsem dla gospodarczego rozwoju podgrodzia, kasztelan bowiem miał swój dwór i załogę, musiał umacniać przygraniczny gród oraz gromadzić zapasy na wyprawy wojenne. Drugim czynnikiem rozwoju podgrodzia na Wzgórzu Staromiejskim było powołanie większej jednostki kościelnej archidiakonatu, co nie pozostawało bez związku z funkcjonowaniem kasztelanii. Archidiakonat istniał w Lublinie przynajmniej od roku 1198, a przed 1325 r. na pewno siedzibą archidiakona był

7 PODŁOŻE KULTUROWE MIASTA LUBLIN 25 Z lewej fragment kruchty pod wieżą kościoła pw. św. Michała, odsłonięty w czasie prowadzonych przez E. Mitrusa badań archeologicznych. Z prawej korytarz prowadzący z kruchty przed wieżą do krypt pod ulicą Archidiakońską kościół pw. św. Michała, który stał na dzisiejszym, leżącym w północno- -wschodniej części Starego Miasta, placu Po Farze. Kościół, ze względu na zły stan techniczny, rozebrano w poł. XIX wieku. Badania archeologiczne wykazały, iż tkwiące obecnie pod ziemią murowane relikty kościoła powstały w okresie drugiej poł. XIII pierwszej ćwierci XIV w. Kościół ten zbudowano na chrześcijańskim cmentarzysku, na którym chowano zmarłych już w XII, a może nawet w XI stuleciu. Być może było ono obsługiwane przez księży ze stojącego tu wcześniej kościoła drewnianego, z którego nie zachowały się żadne relikty. Możliwe również, iż dochodził tu kapłan z kościoła pw. św. Mikołaja na Czwartku bądź też z kościoła pw. Trójcy Świętej, która to świątynia będąc przy grodzie musiała powstać stosunkowo wcześnie. Dwór archidiakona stał zapewne na północ od kościoła pw. św. Michała, w miejscu obecnej kamienicy Grodzka 11. Natomiast teren na zachód od kościoła czyli szeroka część ulicy Grodzkiej uznawany jest przez niektórych badaczy za plac targowy osady przedlokacyjnej. Handel był kolejnym czynnikiem prowadzącym do przekształcania podgrodzia w miasto; jeszcze innym był związany także z handlem rozwój rzemiosła. Miejscem szczególnie intensywnego osadnictwa o charakterze rzemieślniczo-handlowym był rejon dzisiejszego klasztoru Dominikanów. Ich przybycie do Lublina około 1260 roku świadczy, iż osada była już wówczas prężnym ośrodkiem, gdyż dominikanie z reguły w takich się osiedlali. Osiadając we wschodniej części osady, zastali tu już osadnictwo o charakterze rzemieślniczo-handlowym; następnie sami stali się impulsem dla rozwoju osady. Po raz pierwszy nazwa Lublin pojawia się w kronice Wincentego Kadłubka z końca XII wieku. Dowiadujemy się z niej, iż rodzicami Popiela I byli Leszek III i Julia, siostra Cezara. Julia założyć miała dwa miasta i dać im nazwę od imienia swego i brata. Nazwy te zostały następnie przekręcone na Lublin i Lubusz. Oczywiście, rzymski rodowód miał dodać powstającemu miastu blasku. Nazwę wziął zapewne Lublin od założyciela czy tez posiadacza grodu o imieniu Lubel, które może być zdrobnieniem od imion typu Lubomir, Lubosław, Lubogost czy Lubowid. Natomiast z kroniki Kadłubka można wysnuć wniosek, iż na przełomie XII i XIII wieku Lublin był zaliczany do Ulica Grodzka 15, fragment kafla, XVI w.

8 26 ILUSTROWANY PRZEWODNIK PO LUBLINIE Ulica Grodzka 17, kafel piecowy, 1. połowa XVII w. Gliniany dzbanek z XIV-XV w., odkryty w czasie nadzoru archeologicznego w kamienicy Olejna 3 Śródmieście Lublina, fajki gliniane, XIX w. najstarszych grodów Polski. Jan Długosz podaje, że w 1205 r. Lublin przez miesiąc bronił się przed oblegającymi idący pod bardziej znany niż Lublin, Zawichost woskami księcia halickiego Romana. Świadczy to o znacznej wielkości naszego miasta. Jego waga została pononie poświadczona w informacji z roku Kronikarz podaje, iż w czasie najazdu tatarskiego zniszczono dwa ludne miasta właśnie Lublin i Zawichost. Szlak powyższych najazdów, a potem tą samą drogą idące polskie kontrofensywy wskazują, iż w owym czasie Lublin znalazł się na drodze handlowej z Kijowa do Krakowa. Wcześniej omijała ona Lublin od południa, idąc przez Włodzimierz, Wołyń, Czerwień. Stutiejsk, Zawichost, Sandomierz. W tym okresie Lublin znalazł się również na szlaku handlowym prowadzącym z Flandrii, z miast hanzeatyckich i pruskich, na Ruś. Jeden ze średniowiecznych wariantów tej drogi prowadził wzdłuż Wisły do Kazimierza, a dalej przez Wąwolnicę, Lublin i Chełm ku Włodzimierzowi. W 1244 roku Lublin oblegały wojska księcia halickiego Daniela i być może na krótko zapewne kilka miesięcy zajęły go. W drugiej połowie XIII stulecia Lublin jest wielokrotnie wymieniany w kronikach jako cel częstych najazdów. Posiadały one różnorodny charakter. Jedne z nich były wyprawami łupieżczymi, jak np. najazd Litwinów w 1255 r. (w czasie którego miasto spalono), czy też drugi najazd Tatarów na Małopolskę, w roku Inne znowu związane były z buntami możnowładców i walkami książąt o Kraków. Wymienić tu można napad Jadźwingów na ziemię lubelską w 1282 r. i trzeci najazd Tatarów na Małopolskę w 1287 roku. Jeszcze inne wiązały się z próbami opanowania Lublina, po śmierci Leszka Czarnego, przez księcia Konrada II mazowieckiego i halickiego księcia, Jerzego Lwowicza. W końcu XIII wieku, w wyniku walk o Kraków pomiędzy korzystającym z ruskiej pomocy Władysławem Łokietkiem, a królem czeskim Wacławem II,

9 PODŁOŻE KULTUROWE MIASTA LUBLIN 27 Badania archeologiczne reliktów kościoła św. Michała w Lublinie, wykonywane w 1996 roku Lublin został zajęty przez Rusinów. Odzyskano go w 1302 roku. Liczne wojny, prowadzone w 2. poł. XIII wieku, przyczyniły się między innymi do wyodrębnienia z dzielnicy sandomierskiej ziem leżących na wschód od Wisły. Pomimo próby zwiększenia znaczenia leżącego na tym terenie Łukowa w którym m.in. projektowano założyć w 1254 roku biskupstwo rolę głównego ośrodka nadal utrzymywał Lublin. Okres wojen nie powstrzymał jego rozwoju. Opisy walk z 1302 roku mówią o zdobywaniu nowego Lublina i dopiero późniejszym zajęciu grodu. Nowy Lublin to najpewniej ludne i prawdopodobnie umocnione podgrodzie. Był więc Lublin w okresie przedlokacyjnym dużą osadą miejską, z rozwiniętym rzemiosłem i handlem. Koncentrowały się one głównie na Wzgórzu Staromiejskim, ale istniały również na Czwartku. Na Wzgórzu Zamkowym stał silnie umocniony gród, z pierwszymi murowanymi obiektami przyszłego zamku. W obrębie każdego z trzech głównych członów osadniczych znajdował się kościół, a na Wzgórzu Staromiejskim również założony przez dominikanów klasztor. Edmund Mitrus

10