PRZEMOC PRZEMOC W RODZINIE MOŻE SIĘ OBJAWIAĆ W RÓŻNORODNY SPOSÓB.

Transkrypt

1

2 RZEMOC PRZEMOC Przemoc w rodzinie jest działaniem intencjonalnym, zaplanowanym, ukierunkowanym na wyrządzenie drugiej osobie krzywdy, szkody, cierpienia. Dotyczy relacji z bliskimi, w której istnieje nierówny układ sił. Dochodzi do wykorzystywania władzy, siły fizycznej, psychicznej, materialnej przez silniejszego nad słabszym. PRZEMOC W RODZINIE MOŻE SIĘ OBJAWIAĆ W RÓŻNORODNY SPOSÓB. PRZEMOC FIZYCZNA Popychanie, odpychanie, obezwładnianie, przytrzymywanie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką i pięściami, bicie przedmiotami, ciskanie w kogoś przedmiotami, parzenie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni lub innych niebezpiecznych narzędzi, porzucanie w niebezpiecznej okolicy, wyrzucanie z samochodu, gaszenie papierosa na osobie, nieudzielanie koniecznej pomocy i in. PRZEMOC PSYCHICZNA Wyśmiewanie poglądów, religii, pochodzenia, narzucanie własnych poglądów, karanie przez odmowę uczuć, zainteresowania, szacunku, stała krytyka, wmawianie choroby psychicznej, izolacja społeczna (kontrolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami), domaganie się posłuszeństwa, ograniczanie snu i pożywienia, degradacja werbalna (wyzywanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie), stosowanie bezprawnych gróźb np. zabiję cię, szantażowanie zabójstwem, przekonywanie o swojej bezkarności i in. PRZEMOC SEKSUALNA Wymuszanie pożycia seksualnego, wymuszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, wymuszanie seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego, demonstrowanie zazdrości, krytyka zachowań seksualnych kobiety, poniżanie możliwości, obśmiewanie, wymuszanie oglądania pornografii i powtarzania zachowań tam stosowanych, patologiczna zazdrość o zachowania seksualne, których nie ma i in. PRZEMOC EKONOMICZNA Odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspokajanie podstawowych, materialnych potrzeb rodziny i in. ZANIEDBYWANIE Niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka zarówno fizycznych (właściwe odżywianie, ubieranie, ochrona zdrowia, edukacja itp.) jak i psychicznych (poczucie bezpieczeństwa, miłość rodzicielska, troska i in.)

3 Fazy cyklu Fazy cyklu przemocy przemocy W pierwszych latach rozwijania się zjawiska przemocy w rodzinie występuje specyficzny cykl, składający się z trzech powtarzających się faz. I FAZA - narastania napięcia oraz agresji sprawcy. Każdy drobiazg wywołuje irytację osoby stosującej przemoc, najmniejsza rzecz jest powodem do awantury, sprawca staje się coraz bardziej niebezpieczny, prowokuje kłótnie. Osoba doświadczająca tego stanu stara się opanować sytuację i oddalić zagrożenie. Czasem, nie mogąc wytrzymać napięcia, sama prowokuje spięcie, by wreszcie mieć to za sobą. Następuje wówczas druga faza gwałtownej przemocy. II FAZA gwałtownej przemocy. Z mało istotnych powodów dochodzi do ataku agresji i rozładowania złości. Osoba doświadczająca przemocy doznaje zranień fizycznych i psychicznych, znajduje się w stanie szoku. Stara się uspokoić sprawcę i ochronić siebie. Odczuwa przerażenie, złość, bezradność, wstyd, traci ochotę do życia. III FAZA tzw. miodowego miesiąca. Tutaj wszystko się zmienia. Gdy partner wyładował już swoją złość i zaczyna sobie zdawać sprawę ze swoich czynów, zmienia zachowanie. Tłumaczy się i usprawiedliwia, ma poczucie winy, okazuje skruchę, przeprasza, obiecuje poprawę, zaczyna okazywać ciepło i miłość, przynosi prezenty. Ofiara zaczyna wierzyć w zmianę oraz w to, że przemoc była jedynie incydentem. W tej fazie ofiary najczęściej decydują się na wycofanie skargi na sprawcę. Jednak wkrótce znów zaczyna się faza narastania napięcia i wszystko się powtarza. Z biegiem czasu skraca się długość miodowego miesiąca, a wydłuża czas trwania faz poprzednich, a ich dotkliwość jest coraz silniejsza. U ofiar przemocy domowej, doświadczających zespołu zaburzeń stresu pourazowego i poddawanych intensywnej przemocy psychicznej, często rozwija się tzw. proces wiktymizacji, który zmienia poczucie tożsamości maltretowanej osoby. Traci ona podstawowe poczucie bezpieczeństwa i uporządkowania życia, zaufanie do siebie i zaczyna źle o sobie myśleć, pragnie wycofać się z normalnego życia, izoluje się od innych. U części osób doświadczających przemocy pojawiają się tzw. wtórne zranienia, spowodowane niewłaściwymi reakcjami otoczenia, w tym instytucji powołanych do niesienia pomocy (ignorancja, pomniejszanie problemu, bezradność i in.). Pod wpływem takich reakcji otoczenia, powtarzania się aktów przemocy oraz na skutek małej umiejętności radzenia sobie z urazami, osoba krzywdzona zaczyna przystosowywać się do roli ofiary i przestaje się bronić. Często też obwinia się i przestaje oczekiwać poprawy sytuacji. Traci nadzieję i poczucie godności. Czasem w ostatnim odruchu desperacji podejmuje zamach na swoje życie lub na życie sprawcy przemocy. Mity o przemo Mity o przemocy w rodzinie w rodzin Przemoc w rodzinie to prywatna sprawa nikt nie powinien się wtrącać. Przemoc, wykorzystywanie, bicie, krzywdzenie osób bliskich jest przestępstwem, tak samo groźnym i podlegającym karze jak przemoc wobec obcych. Fakt zawarcia małżeństwa czy mieszkanie pod jednym dachem nie stanowi okoliczności zezwalającej na przemoc ani nie znosi odpowiedzialności za popełnianie czynów karnych przez prawo. Przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu społecznego. Przemoc w rodzinie występuje we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia czy sytuacji materialnej. Przemoc jest wtedy, gdy są widoczne ślady na ciele ofiar. Przemoc to nie tylko działania pozostawiające siniaki, złamania czy oparzenia, to także poniżanie, obelgi, zmuszanie do określonych zachowań, grożenie, zastraszanie. Jeśli ktoś jest bity to znaczy, że na to zasłużył. Nikt nie zasługuje na bicie, krzywdzenie, maltretowanie bez względu na to, co zrobił czy powiedział. Nikt nie ma prawa znęcać się, poniżać, bić innych. Policja nie powinna interweniować w sprawach rodzinnych. Przemoc domowa nie jest sprawą rodzinną, jest przestępstwem ściganym przez prawo. Policja jest powołana dla ochrony bezpieczeństwa osób, zapobiegania popełnianiu przestępstw i ścigania sprawców przestępstw bez względu na to, czy ofiara należy do rodziny sprawcy, czy nie. Ofiary przemocy w rodzinie akceptują przemoc. Ofiary przemocy domowej zawsze próbują się bronić, ich działania są jednak mało skuteczne. Wypróbowują różne, często nieracjonalne strategie obronne, które w konsekwencji powodują nasilenie przemocy.

4 Mity o przemocy To był jednorazowy incydent, który się nie powtórzy. w rodzinie Przemoc domowa rzadko jest jednorazowym incydentem. Jeżeli nie zostaną podjęte stanowcze działania wobec sprawcy - przemoc się powtórzy. Policja zwykle jest wzywana w ekstremalnych sytuacjach, gdy przemoc ma już długą historię. Gdyby naprawdę ofiara cierpiała odeszłaby od sprawcy. Ofiary naprawdę cierpią, nikt nie lubi być bitym i poniżanym. To, że osoby doświadczające przemocy nie odchodzą od sprawcy wynika zwykle z ich zależności od sprawcy, z trudności mieszkaniowych, z przekonań odnośnie małżeństwa, z nacisków, jakim są poddawane ze strony samego sprawcy, a także rodziny, kolegów, sąsiadów. OSOBISTY PLAN BEZPIECZEŃSTWA OSOBISTY PLAN BEZPIECZEŃSTWA Jeśli jeszcze nie jesteś w stanie przerwać milczenia, musisz rozważyć: czy potrafisz zapewnić sobie bezpieczeństwo w nagłych wypadkach związanych z przemocą? czy i kogo możesz wezwać na pomoc w sytuacji gdy dojdzie do awantury? czy gdy nastąpi atak przemocy, będziesz mieć możliwość wezwania policji? czy wiesz dokąd się udać w wypadku konieczności ucieczki z domu? Pamiętaj, że najważniejsze jest bezpieczeństwo Twoje i innych członków rodziny zagrożonych przemocą. Żyjąc ze sprawcą pod jednym dachem, musisz chronić siebie i swoich bliskich. Będzie Ci łatwiej jeśli przygotujesz sobie plan działania w sytuacji przemocy osobisty plan bezpieczeństwa. Jeśli z góry przygotujesz się na możliwość wystąpienia dalszej przemocy i będziesz stosować się do kilku podstawowych zasad zachowania w obliczu zagrożenia przemocą, zwiększysz swoje bezpieczeństwo. Przyczyną przemocy w rodzinie jest alkohol. Nawet uzależnienie od alkoholu nie zwalnia od odpowiedzialności za czyny dokonywane pod jego wpływem. Alkohol jedynie ułatwia stosowanie przemocy, sprawcy często piją po to, by znęcać się i bić swoich bliskich, a stanem nietrzeźwości próbują usprawiedliwiać swoje zachowania, by uniknąć odpowiedzialności. Gwałt w małżeństwie nie istnieje. Gwałtem jest doprowadzenie innej osoby do poddania się czynowi nierządnemu lub do wykonania takiego czynu, stosując przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp, dotyczy to także osób bliskich napastnika. Każdy ma prawo do decydowania o swoim życiu intymnym, akt ślubu nie odbiera tego prawa. Osoby używające przemocy muszą być chore psychicznie. Nie ma bezpośredniego związku między przemocą a chorobą psychiczną. Przemoc jest demonstracją siły i chęcią przejęcia całkowitej kontroli i władzy nad drugą osobą. PAMIĘTAJ!!! jeśli dojdzie do kłótni, możesz spróbować przejść do takiego miejsca w domu, gdzie jest najmniejsze ryzyko, że znajdziesz się w pułapce (należy unikać kłótni w łazience garażu, kuchni, pokoju, w każdym pomieszczeniu, które jest daleko od głównego wyjścia) wypróbuj, jak wydostać się z domu bezpiecznie, których drzwi, okien możesz użyć uciekając przechowuj swój portfel, klucze do mieszkania i samochodu w bezpiecznym, ale dostępnym dla Ciebie miejscu, w pobliżu wyjścia tak, aby w razie potrzeby można było szybko opuścić dom zabierając te przedmioty powiedz sąsiadom, do których masz zaufanie, o przemocy i poproś ich, aby zadzwonili na policję, gdy usłyszą podejrzane hałasy (możesz umówić się z sąsiadami na określony sygnał, który będzie dla nich znakiem, że należy wezwać pomoc) możesz nauczyć swoje dzieci, jak używać telefonu, by skontaktować się z policją na wypadek konieczności opuszczenia domu przygotuj i zbierz ze sobą: dowód osobisty i prawo jazdy, metrykę urodzenia swoją i dzieci, pieniądze, kartę kredytową, książeczkę czekową, akt własności mieszkania, dokument dzierżawy, świadectwo najmu, książeczkę ubezpieczeniową, klucze do mieszkania i samochodu, lekarstwa, recepty i książeczki zdrowia, świadectwa szkolne, dokumenty sądowe, ubrania i inne niezbędne artykuły dla siebie i dzieci

5 ZECZY, KTÓRE POWIN- OBIĆ OSOBA DOZNAJĄCA OCY W RODZINIE 10. RZECZY, KTÓRE POWIN- NA ZROBIĆ OSOBA DOZNAJĄCA PRZEMOCY W RODZINIE 1. W sytuacji zagrożenia przemocą, kiedy ogarnia Cię lęk zadzwoń pod numer Niebieskiej Linii: Weź swoje dzieci i schroń się z nimi w bezpiecznym miejscu. 3. Zadzwoń bądź udaj się do Ośrodka dla Osób Dotkniętych Przemocą lub Ośrodka Interwencji Kryzysowej. 4. Zgłoś się do pracownika socjalnego w swoim rejonie, który może skierować Cię do odpowiedniej instytucji. 5. Poinformuj o stosowanej wobec Ciebie i Twoich bliskich przemocy Policję i Prokuraturę - w trakcie interwencji domowej poproś policjanta o sporządzenie notatki urzędowej Niebieska Karta, która może być potem wykorzystana jako dowód. 6. Jeśli sprawca Cię pobił lub, gdy zostały pobite Twoje dzieci, zgłoś się na pogotowie i poproś lekarza o zaświadczenie lub skontaktuj się z lekarzem sądowym w celu uzyskania obdukcji. 7. Jeśli opuszczasz dom zabierz ze sobą ważne dokumenty. 8. Spróbuj odłożyć trochę pieniędzy w bezpiecznym miejscu. 9. Schowaj zapasowe klucze do mieszkania i samochodu gdzieś na zewnątrz lub u zaufanych sąsiadów. 10. Spakuj trochę ubrań dla siebie i dzieci i schowaj je u znajomych lub sąsiadów Dziecko Dziecko molestowane molestowane ZACHOWANIA DZIECKA MOLESTOWANEGO: dziwne zachowania seksualne, używanie innych określeń genitaliów, częste onanizowanie się, zainteresowanie tymi tematami uwodzące zachowanie wobec dorosłych sygnalizowanie, że dziecko ma sekret, tajemnicę odgrywanie przemocy seksualnej na zabawkach dziwne opowieści trudności ze snem, koszmary lęk przed dorosłymi moczenie się, ssanie palca, ruchy kołyszące i inne zachowania, które przeminęły z dzieciństwa i dziecko się ich wyzbyło - regres nerwowość, złość, płacz bez powodu ODCZUCIA DZIECKA wstyd, zażenowanie poczucie zbrukania, pozbawienia czci i godności zagubienie strach przed sprawcą, konsekwencjami ze strony innych poczucie winy, zwłaszcza jeśli z kontaktem seksualnym wiązała się przyjemność samooskarżanie się, brak zaufania do samego siebie poczucie bycia zdradzonym Zasady pomagające rozmawiać z dzieckiem ofiarą molestowania 1. Przygotuj się do rozmowy z dzieckiem. Uświadom sobie własne leki, zahamowania oraz własne przekonania na temat Uświadom sobie co możesz zaoferować dziecku 2. Rozmowę zacznij od wyrażenia troski o dziecko. Możesz powiedzieć: niepokoi mnie, co się z tobą dzieje tu nazwij niepokojące zachowania i chcę o tym porozmawiać 3. W trakcie rozmowy: nie okazuj zdziwienia i zaskoczenia nie zasypuj pytaniami, szczegółami nie oceniaj zarówno dziecka jak i sprawcy

6 nie sprawiaj wrażenia, że obwiniasz dziecko o to, co się stało np. poprzez zadawanie pytań sugerujących winę dziecka, jego niewłaściwe zachowanie - dlaczego od razu nie uciekłaś?, dlaczego nic nie powiedziałaś? uwierz w to co ci powiedziało i doceń, że ci o tym powiedziało (wbrew potocznemu mniemaniu - dzieci bardzo rzadko kłamią czy zmyślają w takich sprawach). spróbuj go obarczyć od odpowiedzialności za to co się stało. Przekonaj, że to nie stało się z jego winy wytłumacz, że nawet jeśli odczuwało przyjemność fizyczną podczas kontaktu ze sprawcą, to nie dlatego, że jest zepsute, ale dlatego że tak jest zbudowane ciało ludzkie nie dramatyzuj, nie wyolbrzymiaj, ale też nie udawaj, że się nic nie stało i że dziecko powinno jak najszybciej o tym zapomnieć nie okazuj zniecierpliwienia, nie twórz atmosfery wielkiego cierpienia pozwól dziecku przeżywać trudne uczucia, takie jak żal, rozpacz, wstyd, wina, złość. powstrzymaj się od pocieszania typu: nie płacz wszystko będzie dobrze, lub gestów przytulania bez względu na to, czy dziecko ma na to ochotę, czy też nie. okazuj dużo akceptacji, zrozumienia i wsparcia. Możesz to robić, mówiąc Rozumiem cię, jesteś dla mnie ważny, chcę ci pomóc przekonaj dziecko, że nie jest samo, bo ty z nim jesteś i będziesz je ochraniać i zrobisz wszystko aby to się nie powtórzyło 4. Dziecko powinno dowiedzieć się, że to co zrobił sprawca było niezgodne z prawem i że cała wina leży po jego stronie, niezależnie czy dziecko próbowało odmówić, uciec czy też nie. 5. Niełatwo znaleźć odpowiednie słowa aby wyjaśnić dziecku co je spotkało. Dziecku trudno jest zrozumieć, dlaczego ktoś to zrobił i wybrał właśnie je, że to tak przeżywa, że sprawcą był ktoś bliski i że nie może już go widywać. Można odwołać się do analogii z nałogiem i wyjaśnić, że taki dorosły odczuwa przymus kontaktów seksualnych z dziećmi zamiast z osobami dorosłymi. Trzeba powiedzieć, że sprawca wiedział, że źle robi a mimo to uczynił to. oprac. Elżbieta Pilawska - Legan Dziecko molestowane Zwracając się do OPS możesz liczyć na pomoc i wsparcie w zakresie: pracy socjalnej świadczenie niepieniężne mające na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi poradnictwa specjalistycznego udzielanie informacji, porad, wskazanie instytucji specjalistycznego wsparcia interwencji kryzysowej działania interdyscyplinarne na rzecz rodziny i osób będących w kryzysie. Celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej w obliczu trudnych sytuacji, wydarzeń życiowych schronienia przyznanie tymczasowego miejsca noclegowego w noclegowniach, schroniskach i innych miejscach do tego przeznaczonych posiłków przyznanie doraźnej lub okresowej pomocy w postaci gorącego posiłku, osobie która własnym staraniem nie może go sobie zapewnić ubrania przyznanie niezbędnego ubrania osobie potrzebującej pomocy w formie świadczeń pieniężnych przyznanie pomocy materialnej na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych pomocy w formie świadczeń rodzinnych pomoc materialna mająca na celu zabezpieczenie finansowe rodzin z dziećmi i osób niepełnosprawnych pomocy w formie świadczeń alimentacyjnych przyznawana w zastępstwie zasądzonych alimentów na rzecz dzieci, wypłacana w przypadku bezskutecznej egzekucji prowadzonej przez komornika sądowego wspierania rodziny przeżywającej trudności opiekuńczo wychowawcze Przy Ośrodkach Pomocy Społecznej funkcjonują Zespoły Interdyscyplinarne np. przy- Ośrodku Pomocy Społecznej w Kłodzku powołany przez Burmistrza Miasta Kłodzka działający w zakresie PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE I REAGOWANIA NA ZJAWISKA AKTÓW PRZEMOCY tel. 74/ Kłodzko ul. Wyspiańskiego 2 d. Zwracając się do Policji możesz liczyć na: Oprócz pomocy i interwencji doraźnej sporządzenie Niebieskiej Karty Dokumentacja Niebieskie Karty jest notatką urzędową sporządzoną przez funkcjonariuszy policji w przypadku interwencji domowej wobec przemocy w rodzinie dotychczas, często nazwanej awantura domowa. Dokument wypełniany jest wyłącznie w przypadkach, gdy interweniujący stwierdza, że: zajście ma znamiona przemocy w rodzinie, tj. kiedy silniejszy sprawca nadużył siły, bądź władzy, wobec bliskich; sytuacja konfliktowa w rodzinie grozi wystąpieniem przemocy.

7 Kto może pomóc? (baza adresowa) Zadania Niebieskich Kart: 1. Ułatwienie policjantom uporządkowanej rejestracji śladów i wydarzeń w miejscu zdarzenia, jak i podjętych przez nich czynności, 2. Dostarczenie ofierze (ofiarom) przemocy w rodzinie informacji prawnej oraz informacji o możliwościach dalszego szukania pomocy, 3. Motywowanie ofiary (ofiar) przemocy w rodzinie do żądania ochrony swoich praw i szukania pomocy, 4. Ułatwienie ofierze sporządzenia notatki z przebiegu zdarzenia, przydatnej w dalszym postępowaniu wobec sprawcy przemocy, 5. Umożliwienie sporządzenia przez ofiarę pisemnej prośby o pomoc, której następstwem może być wezwanie ofiary do złożenia wymaganych do wszczęcia dochodzenia zeznań w jednostce policji oraz zainteresowanie odpowiednich służb społecznych zaistniałą sytuacją przemocy w rodzinie, 6. Ułatwieniem dzielnicowemu prowadzenia dalszych działań prewencyjnych wobec rodziny, w której zachodzi przemoc oraz usprawnienie współpracy z innymi służbami społecznymi przeciwdziałającymi przemocy w rodzinie, 7. Wykorzystanie dokumentacji przez wydział dochodzeniowy i prokuraturę w czasie prowadzenia śledztwa i przy kierowaniu sprawy na drogę sądową, 8. Wykorzystywanie dokumentacji przez wydział/sekcji ds. nieletnich w sytuacji gdy w rodzinie krzywdzone są dzieci, 9. Ułatwienie rozpoznania zjawiska przemocy domowej, skali zagrożenia, a co za tym idzie podejmowania odpowiednich działań zapobiegawczych. Zwracając się do OIK możesz liczyć na: 1. Objęcie powiatową siecią profesjonalnej pomocy psychologicznej dotyczącej interwencji kryzysowej z terenu powiatu kłodzkiego, poprzez min.: przerwanie czynnej przemocy w przypadku kryzysu spowodowanego przemocą w rodzinie zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i podnoszenia poczucia własnej wartości u ofiar przemocy i innych osób w kryzysie zapobieganie dalszej patologii rodzin zwiększenie odporności na stres i rozwijanie umiejętności radzenia sobie z sytuacjami stresowymi działania doradcze i informacyjne grupy wsparcia w sytuacjach ryzyka 2. Przeprowadzenie indywidualnej i grupowej interwencji kryzysowej zgodnie z zapotrzebowaniem. POLICJA: Komenda Powiatowa Policji pl. Chopina Kłodzko w godz. 7:45-15:45 (pn. - pt.) tel , fax fax Komisariat Policji w Lądku Zdroju ul. Kłodzka Lądek Zdrój tel Posterunek Policji w Stroniu Śląskim ul. Mickiewicza Stronie Śląskie tel Komisariat Policji w Kudowie Zdroju ul. Zdrojowa Kudowa Zdrój tel Komisariat Policji w Polanicy Zdroju ul. Warszawska Polanica Zdrój tel Posterunek Policji w Dusznikach Zdroju ul. Rynek Duszniki Zdrój tel Rewir Dzielnicowych w Szczytnej ul. Wolności Szczytna tel Komisariat Policji w Bystrzycy Kłodzkiej ul. Słowackiego Bystrzyca Kłodzka tel Posterunek Policji w Międzylesiu ul. Graniczna Międzylesie tel

8 Komisariat Policji w Nowej Rudzie Nowa Ruda ul. Boh. Getta 29 tel Posterunek Policji w Radkowie ul. Kolejowa Radków tel OPS 1. Ośrodek Pomocy Społecznej w Kłodzku Kłodzko ul. Wyspiańskiego 2D tel./fax lub Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Gminy Kłodzko. Jaszkowa Górna Kłodzko. tel. i fax Ośrodek Pomocy Społecznej Szczytna, ul. Szpitalna 1 tel. 74/ Ośrodek Pomocy Społecznej Międzylesie, ul.sobieskiego 4 tel. 74/ Ośrodek Pomocy Społecznej Ścinawka Średnia, ul.mickiewicza 16 tel. 74/ Ośrodek Pomocy Społecznej Duszniki-Zdrój, ul.krótka 2 tel. 74/ Ośrodek Pomocy Społecznej Lądek-Zdrój, ul.lipowa 1b tel. 74/ Ośrodek Pomocy Społecznej Kudowa-Zdrój, ul.zdrojowa 27 tel. 74/ Ośrodek Pomocy Społecznej Polanica Zdrój, ul.dąbrowskiego 3 tel. 74/ Ośrodek Pomocy Społecznej Stronie Śląskie, ul. Zielona 5 tel. 74/ Ośrodek Pomocy Społecznej Lewin Kłodzki, ul. Chopina 2 tel. 74/ Ośrodek Pomocy Społecznej Bystrzyca Kłodzka, ul. 1-go Maja tel. 74/ Ośrodek Pomocy Społecznej Nowa Ruda, ul. Kolejowa 18 tel. 74/ Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Nowa Ruda, ul. Kłodzka 27 tel. 74/

9