Choroby bydła Choroba Choroby cieląt biegunki zapalenie płuc.

Transkrypt

1 Choroby bydła Choroba jest to zachwianie równowagi w czynnościach życiowych organizmu, spowodowane przez jakikolwiek czynnik chorobotwórczy wywołujący reakcje szkodliwe. Choroby cieląt W czasie wychowu cielęta narażone są głównie na schorzenia przewodu pokarmowego (biegunki) i układu oddechowego (zapalenie płuc). Przyczyną występowania biegunki u cieląt jest nieprzestrzeganie zasad prawidłowego karmienia. Zdarza się bowiem, iż cielęta otrzymują siarę czy mleko w niezbyt czystych naczyniach, bądź temperatura podawanego pójła jest nieodpowiednia. Nieprzestrzeganie prawidłowych dawek oraz nagła zmiana jednej paszy na drugą może również doprowadzić do biegunki. Na tę chorobę narażone są w większym stopniu cielęta, którym nie podano dostatecznie dużo siary w pierwszych 36 godzinach po urodzeniu oraz te, które nie mają dobrze wykształconych nabłonków jelitowych wskutek małej ilości karotenów w paszy podawanej matce cielęcia. Zwierzęta chore są osowiałe, ich kał ma zmienioną barwę, konsystencję i zapach. W wypadku wystąpienia biegunki należy przerwać podawanie mleka lub preparatu mlekozastępczego, a podawać 0,9% roztwór soli kuchennej. Można stosować rozgotowane siemię lniane, które jest paszą dietetyczną (można je stosować nawet zapobiegawczo, zastępując np. połowę porcji mleka w jednym odpasie), napar rumianku lub kory dębu. Cielęta zakażone biegunką powinny być leczone przez lekarza weterynarii. Zwierzęta osłabione biegunką, przebywając w pomieszczeniach, w których panują złe warunki zoohigieniczne, mogą zachorować na zapalenie płuc. Niebezpieczne są także przeciągi, dlatego okna w cielętniku powinny być otwarte po jednej stronie. Chore cielęta mają śluzowo-ropny wyciek z nosa, suchą i ciepłą śluzawicę, podwyższoną temperaturę,

2 przyspieszony oddech oraz kaszel, są smutne, bez apetytu. Zapalenie płuc wywołują wirusy, bądź bakterie. Cielęta chore należy izolować oraz wezwać lekarza weterynarii. Przy zakupie cieląt należy je odizolować, gdyż w wypadku utajonej choroby mogłyby zarazić się wszystkie cielęta. Biegunki i zapalenie płuc są częstą przyczyną padnięć cieląt. Biegunki atakują cielęta najmłodsze, a zapalenie płuc - do 3 tygodnia życia. Aby zmniejszyć śmiertelność cieląt, która może w drastycznych przypadkach wynosić do 10% (w okresie całego wychowu), należy pamiętać o krytycznych momentach w wychowie: okres pierwszych 2 dni, kiedy cielę powinno pobrać dużo siary; okres około 3 tygodni życia, kiedy cielę nabywa tzw. odporności czynnej; transport wpływa stresująco na zwierzęta i przyczynia się do osłabienia odporności organizmu. Zapobieganie chorobom polega na przestrzeganiu wszelkich zasad związanych z żywieniem i utrzymaniem cieląt. Choroby krów mlecznych Istnieje cały szereg chorób, na które zapadają krowy mleczne. Najczęściej występują choroby związane z nieprawidłowym żywieniem, choroby wymion i schorzenia racic (kulawizny - wspomniane przy korekcji racic). Wśród schorzeń niezakaźnych bydła czołową pozycję zajmują choroby układu trawiennego. Przyczynami ich występowania są błędy popełniane przy żywieniu, takie jak: złe przygotowanie pasz, niewłaściwe ułożenie dawki pokarmowej (niezbilansowanie energii, białka czy składników mineralnych), nieodpowiednia technika skarmiania (kolejność, częstotliwość podawanych pasz). Pierwszą odpowiedzią organizmu zwierzęcego na nieodpowiednie żywienie jest zespół zaburzeń zwanych niestrawnością. Główne objawy niestrawności to: osłabiony apetyt, osowiałość, hipotonia (zmniejszenie ruchów żwacza) i przepełnienie żwacza, czasem biegunki, a także nieuzasadniony spadek wydajności, w tym również obniżanie się procentowej zawartości tłuszczu w mleku. Istnieje cały szereg niestrawności określanych jako niestrawności kliniczne, np. kwasica żwacza, zasadowica żwacza, wzdęcia.

3 Kwasica żwacza powstaje wskutek obniżenia się poziomu ph treści żwacza poniżej 4,2. Zwiększenie kwasowości w żwaczu występuje po spożyciu dużej ilości łatwostrawnych węglowodanów (np. przy skarmianiu dużej ilości buraków). Przyczyną kwasicy mogą być również pasze treściwe, które nie były wprowadzane przed wycieleniem i w żwaczu nie zdążyły wykształcić się brodawki. Sprzyjać kwasicy może także skarmianie pasz zbyt rozdrobnionych. W żwaczu następuje wówczas wytworzenie się dużej ilości LKT (lotnych kwasów tłuszczowych) i wzrost kwasu mlekowego. Kwas mlekowy, nie należąc do LKT, nie może uciec" przez ścianę żwacza, co powoduje drastyczne obniżenie ph oraz zmiany składu mikroflory żwacza. Następuje uszkodzenie nabłonka ścian żwacza, które może rozprzestrzenić się dalej do narządów wewnętrznych. Kwasica żwacza może przejść w kwasicę całego organizmu. Objawami kwasicy są: zaleganie, ślinienie się, wzdęcie żwacza i biegunka. Leczenie kwasicy nie jest proste. Wymaga sondowania treści żwacza i podania natychmiast wiadra wody. Krowy nie mają ochoty na picie, ale mimo to należy w ciągu pierwszych 12 godzin choroby podać około litrów wody. Z pierwszą porcją wody wskazane jest podanie antybiotyku w celu zahamowania rozwoju drobnoustrojów. Następnie zaleca się doustny wlew zawiesiny drożdży (6-20 g w odstępach sześciogodzinnych). Drożdże mają właściwości rozkładania kwasu mlekowego. W celach profilaktycznych zaleca się stosowanie kwaśnego węglanu sodu w ilościach g/sztukę dziennie. Zasadowica żwacza występuje wskutek podwyższonego ph żwacza. Obserwuje się jej objawy u tych krów, które otrzymują dużo związków azotowych lub które są głodzone (w krótkim okresie czasu), a także przy zmianie dawki i przy stosowaniu pasz zepsutych. Główne objawy tej choroby to: osłabienie apetytu, spadek wydajności mleka i zawartości w nim tłuszczu, biegunka. Leczenie polega na wyrównaniu odczynu treści żwacza poprzez podawanie roztworów kwaśnych, np. 1-2 litry 10% octu rozcieńczonego z wodą w stosunku 1:1. Zaleca się także podawanie cukru lub melasy w ilości g dziennie na sztukę.

4 Wzdęcia żwacza powstają wskutek spożywania pasz soczystych o niewielkiej zawartości włókna i wysokim poziomie białka oraz łatwostrawnych węglowodanów. Szczególnie niebezpieczne jest skarmianie zielonych pasz przewiędniętych, takich jak: koniczyna, lucerna, groch przed kwitnieniem czy rzepak. O intensywności wzdęcia decyduje ilość powstałej piany. Jeśli poziom piany przekroczy wpust przełyku, to uniemożliwione jest odbijanie gazów i zwiększa się ciśnienie wewnątrzżwaczowe. W wyniku znacznego zwiększenia się objętości żwacza dochodzi do ucisku na serce i układ oddechowy, co stanowi nierzadko bezpośrednią przyczynę zejścia śmiertelnego wskutek uduszenia. Najbardziej charakterystycznym objawem jest odkształcenie powłok brzucha. Leczenie polega między innymi na: ustawieniu krów przodem wyżej, kneblowaniu pyska prowokującego ślinienie i odbijanie, intensywnym masażu i ugniataniu okolicy lewej słabizny, polewaniu powłok brzucha zimną wodą oraz podawaniu np. oleju roślinnego. Stosuje się także próby upuszczenia zawartości żwacza przez sondę, a przy ostrym zagrożeniu życia krów używany jest trokar do przebicia powłok brzusznych. W przypadkach ostatecznych stosuje się cięcie żwacza. Drugą grupą zaburzeń występującą często u krów mlecznych są zaburzenia energetyczne. Mogą one być spowodowane: wysoką wydajnością mleka, uproszczonym składem dawki pokarmowej, zastępowaniem siana mało przydatną zdrewniałą słomą, skarmianiem kiszonek o dużej zawartości kwasu masłowego. Najgroźniejszą chorobą spowodowaną zaburzeniami przemian energetycznych jest ketoza. Jest to choroba występująca wskutek uruchamiania rezerw z tkanki tłuszczowej. Występuje nie tylko u krów wysokoprodukcyjnych w okresie okołoporodowym i w pierwszych 100 dniach laktacji, ale i u tych niedożywionych (w obu wypadkach organizm zwierzęcia musi wykorzystać rezerwy tłuszczowe). Przyczyną są zaburzenia energetyczne (ujemny bilans) w rezultacie których dochodzi do gromadzenia się nadmiernej ilości związków ketonowych we krwi i w niektórych tkankach.

5 Ujemny bilans energetyczny powstaje wskutek: błędów żywieniowych, np. niedożywienia energetycznego, nadmiernego otłuszczenia w okresie zasuszenia, skarmiania kiszonek zawierających nadmiar kwasu masłowego, skarmiania pasz zawierających łatwo strawne węglowodany (np. buraki, wysłodki, melasa bez odpowiedniej ilości włókna w dawce). Objawy ketozy to: osłabienie apetytu, zanik przeżuwania, duży spadek mleczności - nawet do 50%, spadek zawartości białka do 2,6%, stan odrętwienia przechodzący nawet w stan śpiączki. Natomiast w powietrzu i moczu czuć charakterystyczny zapach acetonu. Należy natychmiast poprawić dawkę pokarmową, podać glukozę, fruktozę lub glicerol, aby podwyższyć poziom cukru we krwi. Zapobiegawczo należy krowom podawać preparat np. ketomix, propikal. Istnieje cały szereg chorób spowodowanych niewłaściwą gospodarką mineralną organizmu. W praktyce hodowlanej najczęściej spotyka się tężyczkę magnezową i porażenie poporodowe. Tężyczka magnezowa jest powodowana niedoborem magnezu wskutek niedostatecznego zaopatrzenia lub upośledzonej jego absorbcji. Występuje wczesną wiosną po kilku dniach wypasu. Charakterystycznymi objawami są: napięcie i drżenie mięśni, szczękościsk, zgrzytanie zębami, sztywność kończyn i niezborność ruchów. Aby uniknąć tej choroby, należy podawać tlenek magnezu (MgO) w ilości 50 g na 1 krowę dziennie w okresie 6 tygodni przed wyjściem krów na pastwisko i w pierwszym okresie sezonu pastwiskowego. Porażenie poporodowe jest spowodowane zaburzeniami w gospodarce wapniowofosforowej. Występuje tuż przed lub do 2-3 dni po porodzie. Chorobę tę poprzedza wiele zwiastunów, jak: osłabienie apetytu, niechęć do poruszania się, utrudnione wstawanie, niepewny chód, sztywność kończyn, drżenie mięśni okolicy szyi i kończyn. Skuteczną metodą zapobiegającą tej chorobie jest stosowanie w okresie zasuszenia małych ilości wapnia, a dużych fosforu. Natomiast na 7 dni przed wycieleniem podaje się dawki bogate w

6 wapń łatwo przyswajalny, np. preparat Calem. Wówczas, po okresie niedoborowym w wapń, reakcja jelit na jego zwiększoną podaż uwidacznia się lepszą zdolnością do jego absorpcji. Aby zapobiec chorobom związanym z nieprawidłowym żywieniem krów mlecznych, należy przestrzegać podstawowych zasad żywienia, uwzględniając stan fizjologiczny, okres laktacji, ilość i jakość pasz oraz stosowanych dodatków. Bardzo poważną grupę chorób stanowią schorzenia gruczołu mlecznego. Urazy mechaniczne powodują powstawanie na wymieniu krwiaków, skutkiem czego może pojawić się krew w mleku. Należy wówczas stosować zimne okłady na wymię, a mleko usuwać kateterem. Po ustaniu krwawienia można zastosować masaże z jednoczesnym wcieraniem maści rozgrzewających. Ostre zapalenie strzyków bywa spowodowane uszkodzeniami chemicznymi, termicznymi i mechanicznymi. Do przemywania można użyć 4% roztworu kwasu borowego lub naparu rumianku. Równocześnie należy zdajać lub kateteryzować strzyki. Konieczna jest interwencja lekarza. Zapalenie wymienia - mastitis. Jest to najczęściej występująca choroba wymienia. Główną jej przyczyną są infekcje bakteryjne. Krowy różnią się pod względem podatności na infekcję, np. te z wymionami obwisłymi częściej chorują na zapalenie wymion. Kanał strzykowy jest barierą dla infekcji. Krowy będące w pierwszej laktacji mają największą odporność. Zwiększona wrażliwość występuje wraz z wiekiem, co sugeruje, że z czasem kanał strzykowy staje się mniej skuteczną barierą. Strzyk, który ma większy kanał, ulega infekcji łatwiej niż kanał strzykowy o mniejszej średnicy. Szybko dojące się krowy częściej zapadają na mastitis. Produkty stanu zapalnego, głównie leukocyty, są podstawowymi wskaźnikami klasyfikacyjnych testów na mleko nienormalne. Komórki somatyczne, w tym głównie leukocyty, liczone są w aparatach

7 (np. Fossomatic, Somacaunt). Za mleko normalne uznaje się takie, w którym liczba komórek somatycznych nie przekracza w 1 ml mleka. W leczeniu mastitis stosuje się antybiotyki. Niezmiernie ważne jest zapobieganie zapaleniom. Najbardziej skutecznym i najbardziej ekonomicznym środkiem redukowania wpływu zakaźnych bakterii wydaje się stosowanie preparatu bakteriobójczego do dezynfekcji strzyków po doju. Bardzo dobrym środkiem do pielęgnacji wymion jest maść Eutra. Smarowanie strzyków maścią po każdym doju zapobiega infekcjom, pękaniu skóry strzyków. Każdy hodowca może wykryć mastitis poprzez wykonanie próby tzw. TOK - terenowy odczyn komórkowy. Próbę tę wykonuje się za pomocą tacki z czterema zagłębieniami. Po zdojeniu pierwszych strug mleka z każdej ćwiartki do oddzielnego zagłębienia, dodajemy płyn, np. mastirapid lub alfa test mastitis. Po wymieszaniu (ruchem okrężnym) sprawdza się konsystencję mieszaniny. Mieszanina nie powinna mieć zmienionej konsystencji (w porównaniu do mleka). W przypadku mastitis mieszanina staje się lekko zagęszczona lub śluzowata. Próby TOK powinny być wykonywane przed każdym dojem, wtedy mamy większą pewność, że wykryjemy stan subkiliniczny. Należy wtedy pobrać próbkę mleka i dostarczyć do laboratorium, w którym będzie możliwe oznaczenie rodzaju bakterii powodującej tę chorobę. Po wyizolowaniu bakterii, należy wykonać antybiotykogram, czyli sprawdzić, który antybiotyk najskuteczniej ją zniszczy. Jest to jedyne skuteczne postępowanie. Jeśli natomiast nie mamy zidentyfikowanej bakterii i zastosujemy przypadkowy anybiotyk (taki, który jest w danej chwili w gospodarstwie), zapalenie wymienia może nie być wyleczone do końca i choroba przejdzie w stan utajony. Zapalenie wymienia jest najdroższą chorobą krów mlecznych w świecie, gdyż ocenia się, że powodować ją może około 150 różnych szczepów bakterii. Konsekwencją tej choroby jest zmniejszona wydajność mleka i zmieniony jego skład oraz gorsza przydatność technologiczna pozyskanego surowca. Zapobieganie chorobom wymienia polega na zachowaniu higieny w oborze, prawidłowym i dokładnym doju krowy oraz stosowaniu odpowiednich preparatów do dezynfekcji i pielęgnacji wymion. Ważne jest również odpowiednie zabezpieczenie miejsc, gdzie spacerują i wędrują zwierzęta (aby nie było kawałków drutów, gałęzi, co mogłoby zranić wymiona czy kończyny).

8 Opisując choroby bydła, nie sposób pominąć chorób odzwierzęcych, których liczba szacowana jest na około 80. Są to choroby, na które zapadają zwierzęta, ale w określonych warunkach mogą one stać się niebezpieczne również dla ludzi, mających bezpośredni kontakt ze zwierzętami lub z surowicami pochodzenia zwierzęcego (hodowcy zwierząt, lekarze i technicy weterynarii, pracownicy rzeźni i różnego rodzaju przetwórni mięsa, garbarni i zakładów utylizacyjnych, inseminatorzy). Nie wszystkie choroby odzwierzęce są groźne dla człowieka i nie wszystkie występują równie często. Do chorób najczęściej występujących należą: gruźlica, która staje się ponownie jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób, bruceloza, pryszczyca, wścieklizna. Niektórzy autorzy uważają, iż ospa prawdziwa i świerzb w sprzyjających warunkach mogą mieć charakter chorób odzwierzęcych. Zachowanie ostrożności i stosowanie się do przepisów bhp w pracy ze zwierzętami na pewno przyczyni się do zmniejszenia ryzyka zachorowania człowieka. Udzielanie pierwszej pomocy i apteczka Udzielanie pierwszej pomocy Hodowca powinien znać podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy zwierzętom, aby w razie wypadku, zanim dotrze do gospodarstwa lekarz weterynarii, złagodzić ich cierpienia. Cielęta Pierwsza pomoc dla noworodka Jeśli cielę po porodzie jest słabe, możemy je unieść za tylne kończyny do góry na 1 minutę, wtedy szybciej będą usunięte resztki zalegającego w drogach oddechowych śluzu. Można też polać zimną wodą stojące uszy noworodka lub kark i oczyścić drogi oddechowe. Wszystkie te czynności prowadzą do ułatwienia oddychania cielęcia, gdyż zaburzenia w

9 oddychaniu prowadzą do niedoboru tlenu i nagromadzenia się dwutlenku węgla w krwi, co może być przyczyną zejścia śmiertelnego. Przy zaburzonym i niewystarczającym oddychaniu należy zastosować cielęciu sztuczne oddychanie. Można wykorzystać 2 sposoby: oddychanie usta-nos. Zwierzę należy trzymać za pysk i nozdrza, następnie poprzez ustnik, uformowany z dłoni hodowca przykłada usta i wdmuchuje powietrze do nozdrzy cielęcia. W dalszej kolejności odsłania się otwory nosowe cielęcia. Czynności te powtarza się 6-10 razy na minutę, aż do wystąpienia spontanicznych oddechów; sposób manualny. Hodowca obydwiema dłońmi uciska klatkę piersiową cielęciu jednocześnie z prawej i lewej strony, wyciskając zawartość płuc w kierunku barku przez około 3 sekundy. Następnie po 3 sekundach przerwy ponawia się ucisk na klatkę piersiową. Czynność tę należy powtarzać, aż do momentu zaobserwowania samoistnych oddechów u cielęcia. Wysoka gorączka cieląt Należy wykonać zimne okłady na głowę lub szyję cielęcia np. za pomocą foliowego worka wypełnionego lodem. Krowy Ketoza w ekstremalnych warunkach może doprowadzić nawet do śmierci. Takiej krowie należy więc nasypać na błonę śluzową w pysku 50 g glukozy, a następnie około 200 g elektrolitu. Dodatkowo można podać ml glikolu propylenowego i dużo wody (około litrów). Zaleganie poporodowe Krowie należy natychmiast podać wapń w formie zastrzyku lub dać do picia łatwo rozpuszczalną jego postać (np. Calem+). Pomocne też jest związanie krowie nóg, aby zapobiec rozjeżdżaniu się ich podczas próby wstania.

10 Wzdęcia Mogą wystąpić u cieląt i krów. Należy odprowadzić nadmiar gazów za pomocą sondy przełykowej lub nosowej. Można też użyć trokara lub posłużyć się dużą jednorazową igłą, którą wbija się w miejscu największego wybrzuszenia - z prawej lub z lewej strony pod żebrami. Następnie bardzo powoli wypuszcza się gaz. Złamania kości Ratując zwierzę, można nałożyć gips lub wykorzystać taśmy z tworzywa sztucznego i gipsu, które nawilżone wodą po kilku minutach twardnieją. Są one bardzo lekkie i mniej obciążają zwierzę, niż dotychczasowe bandaże z gipsem. Do nadejścia lekarza weterynarii złamanie można usztywnić za pomocą listewki lub pręta. Chore zwierzę należy uwiązać i oddzielić od stada. Krwawienia Pęknięte naczynie należy zlokalizować i zacisnąć za pomocą klamry tętniczej. Następnie nałożyć opatrunek, stosując bandaż elastyczny. W razie potrzeby należy nałożyć drugi opatrunek w miejscu pierwszego. Otwarte zranienia strzyków Ranę należy natychmiast opłukać czystą i zimną wodą, następnie strzyk należy oczyścić ściereczką i założyć opatrunek. Wypadnięcie macicy Reakcja hodowcy musi być natychmiastowa, aby krowa lub jej sąsiadka nie nadepnęła na macicę i jej nie uszkodziła. Leżącej krowie należy związać wszystkie kończyny, a pod zad wsunąć drewnianą płytę, na której przechowuje się macicę, aż do przybycia lekarza weterynarii. Macica musi być czysta, wypłukana ciepłą wodą z octem i systematycznie nawilżana ciepłą wodą.

11 Apteczka Obowiązkiem hodowcy jest zawiadomienie lekarza weterynarii o wystąpieniu choroby czy urazu zwierzęcia. Zdarza się jednak tak, że lekarz weterynarii przekazuje hodowcy, co należy zrobić do momentu jego przyjazdu. Dlatego też w każdym gospodarstwie powinna znajdować się apteczka, zaopatrzona w najpotrzebniejsze środki i podstawowe leki. Środki dezynfekujące, np. woda utleniona, jodyna, nadmanganian potasu, rywanol, siarczan miedzi. Środki opatrunkowe, np. bandaże, plastry, wata, opatrunki. Maści: rozgrzewające (np. kamforowa), chłodzące (np. Eutra), łagodzące podrażnienia strzyków. Antybiotyki do leczenia mastitis, dla krów w okresie laktacji, np. Cobactan, Tetra Delta, dla krów zasuszonych, np. Ceprawin Drobny sprzęt weterynaryjny: strzykawki, igły, termometr elektroniczny (bez szklanych elementów), nożyczki. Środki wzmacniające krowę po porodzie: wapń, gliceryna, glikol propylenowy. Opaski do oznaczania zwierząt chorych, np. zakładane na nogę krowie. Rękawice dla osób wykonujących czynności przy chorym zwierzęciu i płyn do dezynfekcji rąk, np. Manusan. Użycie wyżej wymienionych środków czy leków jest oczywiście dopuszczalne pod nadzorem lekarza weterynarii i pod warunkiem, że sam hodowca potrafi wykonać proste zabiegi na zwierzętach.