WARUNKI LEGALNOŚCI STRAJKU. Małgorzata Kurzynoga

Transkrypt

1 WARUNKI LEGALNOŚCI STRAJKU Małgorzata Kurzynoga Warszawa 2011

2 Spis treści Wykaz skrótów / 9 Wstęp / 13 Rozdział I Pojęcie strajku i podstawy oceny jego legalności / Definicja strajku / Charakter prawny prawa do strajku / Kryteria oceny legalności strajku / Zakres pojęcia legalności strajku / Konsekwencje prawne naruszenia warunków legalności strajku / 48 Rozdział II Zbiorowe i dobrowolne powstrzymywanie się od pracy jako warunki legalności strajku / Powstrzymywanie się od pracy / Wymiar czasowy powstrzymywania się od pracy / Zakres powstrzymywania się od pracy / Zbiorowe powstrzymywanie się od pracy / Dobrowolność udziału w strajku / Związkowy nakaz udziału w strajku / 72 Rozdział III Warunki podmiotowe legalności strajku / Podmiot prawa do udziału w strajku / Warunki podmiotowe uczestnictwa w strajku w świetle Konstytucji RP oraz prawa międzynarodowego / 79 5

3 Spis treści 1.2. Przynależność do kręgu osób uprawnionych do udziału w strajku jako wstępny warunek legalności strajku / Podmiotowe warunki legalności strajku wynikające z art. 19 ust. 2 i 3 u.r.s.z. / Podmiotowe warunki legalności strajku wynikające z art. 19 ust. 1 u.r.s.z. / Legalność strajku a podmiot uprawniony do organizacji strajku / Związek zawodowy jako wyłączny reprezentant pracowników w realizacji prawa do strajku / Organizowanie strajku przez wspólną reprezentację związkową / Podmiot uprawniony do ogłoszenia strajku / Podmiot kierujący akcją strajkową / Organizowanie strajku przez związek spoza zakładu pracy / Legalność strajku a adresat żądań strajkowych / Adresat żądań strajkowych w przypadku pracodawcy będącego częścią osoby prawnej / Legalność strajku skierowanego przeciwko organom władzy bądź administracji publicznej / Legalność strajku skierowanego przeciwko spółce wiodącej / Wyjątki od uzależnienia legalności strajku od skierowania żądań do własnego pracodawcy / 131 Rozdział IV Warunki przedmiotowe legalności strajku / Ograniczenie strajku do praw i interesów, które mogą być przedmiotem sporu zbiorowego / Żądania ekonomiczne, społeczne oraz prawa i wolności związkowe jako przedmiot strajku / Warunki pracy / Warunki płacy / Świadczenia socjalne / Prawa i wolności związkowe / Zasada identyczności żądań / Zasada proporcjonalności / 169 6

4 Spis treści 5. Zasada pokoju społecznego / 175 Rozdział V Warunki proceduralne legalności strajku / Obowiązek zgłoszenia sporu zbiorowego / Obowiązek wykorzystania pokojowych procedur rozwiązywania sporu zbiorowego / Procedura rokowań i mediacji / Problematyka legalności strajku zorganizowanego w trakcie mediacji / Odstępstwa od obowiązku wykorzystania obligatoryjnych procedur rozwiązywania sporu / Postępowanie arbitrażowe a legalność akcji strajkowej / Obowiązek przeprowadzenia referendum strajkowego / Prawo do zorganizowania referendum / Prawo do udziału w referendum / Przedmiot referendum / Termin zorganizowania referendum / Czas ważności referendum / Forma głosowania / Wymagane kworum i liczba głosów osób popierających strajk / Obowiązek ogłoszenia strajku co najmniej 5 dni przed jego rozpoczęciem / Termin ogłoszenia strajku / Treść ogłoszenia / Warunki legalności strajku wynikające z art. 21 u.r.s.z. / 222 Rozdział VI Warunki legalności strajku wynikające ze sposobu strajkowania / Urlop na żądanie oraz zwolnienie lekarskie jako zbiorowe powstrzymanie się od pracy / Problematyka legalności strajku okupacyjnego / Językowa wykładnia artykułu 21 ust. 1 u.r.s.z. / Kolizja z prawem własności pracodawcy / Kolizja z prawem do pracy pracowników nieuczestniczących w strajku / 245 7

5 Spis treści 2.4. Kolizja z prawnokarną ochroną miru domowego (zakładu pracy) / 247 Zakończenie / 253 Wykaz aktów prawnych / 261 Wykaz orzecznictwa / 263 Bibliografia / 267

6 Wykaz skrótów Źródła prawa EKS k.c. k.k. Konstytucja RP konwencja nr 87 konwencja nr 98 konwencja nr 151 Europejska Karta Społeczna sporządzona w Turynie dnia 18 października 1961 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) Konwencja (nr 87) dotycząca wolności związkowej oraz ochrony praw związkowych przyjęta w San Francisco dnia 9 lipca 1948 r. (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125) Konwencja (nr 98) dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych przyjęta w Genewie dnia 1 lipca 1949 r. (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126) Konwencja (nr 151) Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca ochrony prawa organizowania się i procedury określania warunków zatrudnienia w służbie publicznej przyjęta w Genewie dnia 9

7 Wykaz skrótów k.p. KPP u.r.s.z. u.z.z. 27 czerwca 1978 r. (Dz. U. z 1994 r. Nr 22, poz. 78) ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej uchwalona w Nicei dnia 7 grudnia 2000 r. (Dz. Urz. UE C 303 z , s. 1) ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55, poz. 236 z późn. zm.) ustawa z dnia 23 maja 1990 r. o związkach zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.) Czasopisma M.P.Pr. OSN OSNAPiUS OSNC OSNCP OSNKW OSNP OSP OSPiKA Monitor Prawa Pracy Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych 10

8 Wykaz skrótów OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, zbiór urzędowy, Seria A OTK ZU Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, zbiór urzędowy PiP Państwo i Prawo PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne PPH Przegląd Prawa Handlowego PPiPS Z Problematyki Prawa Pracy i Polityki Socjalnej PPP Przegląd Prawa Pracy P. Pol. Przegląd Policyjny Pr. Pracy Prawo Pracy PS Przegląd Sądowy RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny S.C. Studia Cywilistyczne St. Praw. Studia Prawnicze Inne KAS KEL MOP OZZL RP SN TK ETS UE Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym Kodeks Etyki Lekarskiej Międzynarodowa Organizacja Pracy Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy Rzeczpospolita Polska Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Unia Europejska 11

9

10 Wstęp W dokumentach międzynarodowych oraz Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) prawo do strajku jest uznawane za podstawowe prawo człowieka. Strajk, co podkreślił Komitet Ekspertów Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP), należy bowiem do podstawowych środków związkowej ochrony interesów pracowniczych 1. Bez prawa do strajku pracownicy często nie byliby w stanie uzyskać określonych ustępstw ze strony pracodawców. Z drugiej strony korzystanie z prawa do strajku musi następować z uwzględnieniem interesu pracodawcy oraz całego społeczeństwa. Dlatego też polski ustawodawca stwarza temu prawu określone ramy prawne przez wskazanie przesłanek legalności strajku. Problematyka warunków legalności strajku zasługuje na uwagę z kilku powodów. Przede wszystkim za wnikliwszym przyjrzeniem się przesłankom legalnego strajku przemawia to, że zorganizowanie strajku niezgodnego z przepisami ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55, poz. 236 z późn. zm.) niesie za sobą konsekwencje prawne w stosunku do organizatorów, osób kierujących strajkiem oraz jego uczestników. Skutki nielegalnego strajku mogą rozciągać się na kilka sfer. Po pierwsze, organizator nielegalnego strajku oraz osoby kierujące nielegalnym strajkiem mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej. Po drugie, organizator strajku może ponieść odpowiedzialność za szkody wyrządzone nielegalnym strajkiem na zasadach ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Po trzecie, pracodawca może zastosować wobec pracownika biorącego udział w nielegalnym strajku odpowiedzialność po 1 Freedom of Association and Collective Bargaining, General Survey by the Committee of Experts on the Aplication of Conventions and Recommendations, report III (part. 4 b), Geneva 1983, s

11 Wstęp rządkową, dyscyplinarną lub też może go zwolnić za wypowiedzeniem, lub rozwiązać z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia. Po czwarte, uznanie strajku za nielegalny może wywoływać skutki w sferze uprawnień pracowniczych. Potrzeba szerszego omówienia prawnych aspektów legalnego strajku wynika też z niedostatecznej analizy tego zagadnienia w nauce prawa. Do tej pory problematyka warunków legalności strajku nie była przedmiotem głębszej refleksji naukowej, a na jej potrzebę wskazuje praktyka zbiorowych stosunków pracy oraz rosnąca w ostatnich latach liczba strajków 2. Zagadnienie legalnego strajku jest aktualne zarówno w okresie dobrze rozwijającej się gospodarki, jak i w okresach gorszej koniunktury gospodarczej. Z doniesień mediów i prasy wynika, że w okresie poprawiającej się sytuacji społeczno-gospodarczej kraju wzrost popytu skłania pracodawców do zwiększenia zatrudnienia. Wówczas pracownicy, nie bojąc się utraty miejsc pracy oraz będąc świadomi możliwości znalezienia nowego zatrudnienia, zaczynają domagać się podwyżek wynagrodzenia. Wzrost wynagrodzeń w sektorze prywatnym skłania z kolei pracowników sfery budżetowej do domagania się podobnego wzrostu wynagrodzeń, jaki uzyskali pracownicy sektora prywatnego. Natomiast w okresie kryzysu gospodarczego strajki organizowane są głównie w obronie utrzymania obecnych warunków płacowych i warunków zatrudnienia. 2 Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w 2005 r. zostało zorganizowanych 8 strajków, w 2006 r. 27 strajków. W 2007 r. liczba strajków zarejestrowanych przez Główny Urząd Statystyczny zwiększyła się do 1736, a w 2008 r. do W 2009 r. z powodu kryzysu gospodarczego i pogarszającej się sytuacji finansowej zakładów pracy liczba strajków spadła i wyniosła 49. Zob. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2009, Warszawa 2009, s. 148; Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, Warszawa 2010, s Gwałtowny wzrost strajków w 2007 i 2008 r. był rezultatem sporów zbiorowych powstających w jednostkach oświatowych oraz służbie zdrowia. Jak trafnie zauważył Z. Hajn, duża liczba strajków jest efektem sposobu ich liczenia. Na przykład strajk organizowany równocześnie w 1000 szkołach jest liczony jako 1000 strajków, gdy tak naprawdę jest to jeden spór zbiorowy: Z. Hajn, Tripartity and social dialogue versus the conflict resolution mechanisms in Poland, raport krajowy w ramach programu: Conflict resolution mechanisms in the Accession Countries, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Dublin 2003, referat na konferencję w Pradze dnia października 2003 r., organizator European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, s. 9. W 2005 r. udział w strajku wzięło 1600 osób, rok później osób, dwa lata później strajkowało już ponad pracowników, a w 2008 r. w strajkach uczestniczyło pracowników. W 2009 r. liczba strajkujących zmniejszyła się i wyniosła osób Mały Rocznik Statystyczny Polski 2008, Warszawa 2008, s. 150; Mały Rocznik , s. 148; Mały Rocznik , s

12 Wstęp Pomimo upływu 20 lat od uchwalenia ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, problematyka legalnego strajku ciągle budzi w praktyce liczne wątpliwości zasługujące na wyjaśnienie. Biorąc powyższe pod uwagę, uzasadnione było przygotowanie niniejszej monografii, której przedmiotem jest charakterystyka prawna warunków legalności strajku. Zasadniczym celem opracowania jest wyjaśnienie wątpliwości dotyczących warunków legalności strajku oraz wykazanie, że w niektórych przypadkach prawo do strajku zostało poddane zbyt dużym ograniczeniom, ponieważ niektóre przesłanki legalności strajku wykraczają poza ramy wyznaczone przez wiążące Polskę umowy międzynarodowe. Rozdział I pracy poświęcony jest poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, jakie cechy decydują o kwalifikacji danego działania (zachowania) jako strajku. Następnie ustalam źródła prawa do strajku oraz charakter prawny strajku, co ma istotne znaczenie w późniejszej interpretacji regulacji normatywnych. Wobec zamieszczania reguł prowadzenia strajku w statutach i innych aktach wewnątrzzwiązkowych oraz różnych aktach prawnych rangi ustawy konieczne było także wskazanie kryteriów oceny legalności strajku. Przedstawiam zakres pojęcia legalności strajku, które leży u podłoża całej pracy. Na zakończenie rozdziału poruszam zagadnienie konsekwencji prawnych zorganizowania oraz uczestnictwa w strajku naruszającym warunki jego legalności. W rozdziale II znajdują się rozważania dotyczące interpretacji pojęcia powstrzymywanie się od wykonywania pracy, stanowiącego zarówno cechę strajku, jak i warunek jego legalności. W ramach tego zagadnienia rozstrzygam między innymi, czy warunkiem legalności strajku jest całkowite powstrzymywanie się od wykonywania pracy. W rozdziale tym omawiam także, co należy rozumieć pod pojęciami zbiorowego powstrzymywania się od wykonywania pracy oraz dobrowolności udziału w strajku. W odniesieniu do drugiego ze wskazanych zagadnień staram się ustalić, jak daleko może sięgać działalność agitacyjna związku zawodowego, aby nie został naruszony warunek dobrowolności udziału w strajku. Rozdział III poświęcony jest warunkom podmiotowym legalności strajku. Najpierw określam podmioty uprawnione do uczestnictwa w strajku. Wziąwszy pod uwagę kontrowersje związane z legalnością strajków, których uczestnikami są pracownicy zakładów opieki zdrowotnej, w rozdziale tym odnoszę się do problematyki legalności strajku organizowanego w służbie zdrowia. W dalszej części rozdziału zajmuję się 15

13 Wstęp kwestiami wynikającymi z monopolu związku zawodowego na organizację strajku. Rozdział kończę omówieniem problemów związanych z warunkiem kierowania żądań strajkowych wobec pracodawcy. Kluczową kwestią w tym przedmiocie jest ustalenie legalności strajku skierowanego przeciwko podmiotowi niebędącemu pracodawcą strajkujących pracowników. W obliczu globalizacji oraz powstawania coraz bardziej skomplikowanych struktur pracodawczych, takich jak grupy i sieci przedsiębiorstw, konieczne wydało się podjęcie rozważań na temat legalności strajku solidarnościowego akcesoryjnego oraz strajku, w trakcie którego żądania adresowane są do zarządu wiodącej spółki. W rozdziale IV analizuję przedmiot żądań strajkowych, co ma istotne znaczenie dla oceny legalności strajku. Nawiązując do definicji strajku z art. 17 ust. 1 u.r.s.z., podejmuję rozważania, czy legalny strajk może dotyczyć tylko spraw wskazanych w tej ustawie, czy też jego przedmiotem mogą być także kwestie nieokreślone przez polskiego ustawodawcę. Rozważania te nie byłyby kompletne bez odniesienia się do kwestii zmiany (wystąpienia z nowymi żądaniami) i modyfikacji postulatów podczas strajku. W rozdziale tym omawiam również warunek przestrzegania współmierności żądań do strat związanych ze strajkiem. Rozdział V poświęcony jest w całości warunkom proceduralnym. Przedstawiam w nim warunki legalności strajku istotne z punktu widzenia procedur polubownego rozwiązywania sporu zbiorowego. Następny punkt obejmują rozważania związane z obowiązkiem przeprowadzenia głosowania w sprawie strajku. Problemy szczegółowe dotyczą między innymi przedmiotu referendum strajkowego, formy głosowania oraz czy głosowanie w sprawie strajku powinno objąć wszystkich pracowników zakładów pracy, czy ograniczyć się jeśli niecała załoga pozostaje w sporze do tej grupy, której praw lub interesów dotyczy spór zbiorowy. W rozdziale V analizuję również przesłankę ogłoszenia strajku co najmniej pięć dni przed jego rozpoczęciem. W rozdziale VI omawiam warunki legalności strajku z punktu widzenia form strajku. W świetle praktyki zbiorowych stosunków pracy uznałam za niezbędne podjęcie rozważań na temat legalności strajku okupacyjnego oraz nietypowych form powstrzymywania się od pracy, które stają się coraz częstszą formą wywarcia nacisku na pracodawcę w celu osiągnięcia zgłoszonych żądań. Opracowanie przedstawionej wyżej problematyki opiera się na dwóch głównych założeniach metodologicznych. 16

14 Wstęp Po pierwsze, dokonuję analizy materiału normatywnego przede wszystkim przepisów ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, a także innych przepisów prawa pracy, poglądów prezentowanych w nauce prawa pracy oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego. Prawna charakterystyka warunków legalności strajku na podstawie interpretacji obowiązujących przepisów nie oznacza jednak unikania przeze mnie odwołań do praktyki zbiorowych stosunków pracy, która niejednokrotnie odbiega od wizji ustawodawcy. Odwołania do realiów strajkowania służą tylko ilustracji wywodów prawnych. Po drugie, opracowanie nie ogranicza się do prawa polskiego. W szerokim zakresie odwołuję się do unormowań prawa międzynarodowego. W myśl art. 9 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Również w art. 59 ust. 4 Konstytucji RP ustawodawca podkreślił, że ograniczenie wolności związkowych, do których zalicza się prawo do strajku (co wynika z powiązania ust. 3 i 4 art. 59 Konstytucji RP), może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Polskę umowy międzynarodowe. Umowy międzynarodowe stanowiące o prawie do strajku określają dopuszczalne ograniczenia tego prawa. Zostały one w większości ratyfikowane przez Polskę i mają charakter wiążący, jako umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie lub zrównane z nimi na mocy art. 241 ust. 1 Konstytucji RP, mając tym samym pierwszeństwo przed sprzecznymi z nimi ustawami polskimi. Opracowanie jest zmienioną wersją rozprawy doktorskiej. Serdecznie dziękuję Panu Profesorowi Zbigniewowi Hajnowi, promotorowi pracy, za zainteresowanie zagadnieniem, będącym przedmiotem niniejszego opracowania oraz ogromną pracę merytoryczną i życzliwość w opiece nad pracą doktorską. Dziękuję także Panu Profesorowi Michałowi Seweryńskiemu oraz Panu Profesorowi Ludwikowi Florkowi, którzy byli recenzentami pracy doktorskiej i których uwagi wpłynęły na ostateczny kształt tekstu, skłaniając do ponownego przemyślenia i zmiany niektórych formułowanych wcześniej poglądów. W pracy uwzględniony został stan prawny na dzień 30 czerwca 2011 r. 17

15

16 Rozdział I Pojęcie strajku i podstawy oceny jego legalności 1. Definicja strajku Rozważania dotyczące warunków legalności strajku należy rozpocząć od pojęcia strajku. Dlatego w pierwszej kolejności wskażę, jakie zachowania należy kwalifikować jako strajk, aby można było oceniać ich legalność. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55, poz. 236 z późn. zm.), strajk polega na zbiorowym powstrzymywaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu dotyczącego interesów wskazanych w art. 1. W myśl art. 1 u.r.s.z., spór zbiorowy pracowników z pracodawcą lub pracodawcami może dotyczyć warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. W literaturze zbiorowego prawa pracy powstało wiele definicji strajku. Część z nich ma charakter ogólniejszy i mogą stanowić definicje strajku zarówno w świetle poprzednio obowiązujących przepisów, jak i obecnych. W swych rozważaniach odwołam się zatem do poglądów prezentowanych na gruncie obowiązującej ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych oraz wyrażonych na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 32, poz. 216 z późn. zm.). W świetle art. 37 tej ustawy strajk był, podobnie jak obecnie, zdefiniowany jako dobrowolne zbiorowe powstrzymywanie się pracowników od wykonywania pracy. Tym samym podstawowe elementy definicji strajku nie uległy zmianie. 19

17 Rozdział I. Pojęcie strajku i podstawy oceny... Na trzy cechy strajku wskazał, definiując go, T. Zieliński. Po pierwsze, niezbędnym elementem strajku jest ekonomiczny cel wspólnego zaprzestania pracy przez pracowników. Przerwy w pracy zmierzające do osiągnięcia innych celów, w szczególności politycznych, nie mieszczą się w pojęciu strajku regulowanego przez prawo pracy. Po drugie, strajk jako zjawisko prawne jest zawsze zachowaniem kolektywnym polegającym na przerwaniu pracy przez zbiorowość pracowniczą. Zdaniem tego autora, wskazane zachowania grupowe stanowią odrębne zdarzenie prawne, które powoduje przerwę w spełnianiu obowiązku świadczenia pracy ciążącego indywidualnie na każdym uczestniku strajku z osobna. Strajk nie jest sumą indywidualnych zachowań, do których stosuje się przepisy o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu przez pracownika obowiązku pracy. Po trzecie, strajk w znaczeniu prawnym zmierza do uzyskania pożądanej przez pracowników zmiany w układzie stosunków z pracodawcami 3. Podobnie strajk scharakteryzował J. Brol, wskazując, że strajk polega na dobrowolnym, zbiorowym zaprzestaniu pracy przez pracowników w celu korzystnego dla nich rozwiązania sporu zbiorowego 4. Natomiast W. Masewicz określił strajk jako instrument walki o prawa lub interesy oraz środek presji pracowników i działających w ich imieniu organizacji w zatargu zbiorowym pracy. Strajk jest zawsze działaniem zbiorowym i w tym znaczeniu stanowi on odrębne, w stosunku do zachowań jednostkowych, zdarzenie faktyczne i zjawisko socjologiczne. Z uwagi na to, że istotą działań zbiorowych, solidarnych jest wspólny, integralny interes, nie można uznać za strajk działań jednostek ożywionych co prawda wolą wspólnego działania dla osiągnięcia postawionego celu, lecz realizujących swe własne, indywidualne interesy. Ponadto, strajk jest środkiem działania pracowników. Nie jest zatem strajkiem w znaczeniu prawnym działanie zbiorowe przypominające w zewnętrznych przejawach strajk, organizowane jednak na przykład przez uczniów, studentów. Co więcej, w czasie strajku strony konfliktu, a więc pracownicy i pracodawca, są związane różnymi typami więzi społecznej i prawnej, których nie powinny unicestwiać, a strajk ma być jedynie środkiem do osiągnięcia tego, czego nie udało się uzyskać podczas rokowań. Psychologiczny aspekt strajku polega na wywołaniu poczucia zagrożenia, stanu presji psychicznej. Stan zagrożenia może wynikać z obawy przed powsta 3 T. Zieliński, Prawo pracy. Zarys systemu. Część III, Warszawa Kraków 1986, s J. Brol, Rozwiązywanie sporów zbiorowych, Warszawa 1983, s

18 1. Definicja strajku niem szkód, utratą spodziewanego zysku, rynków zbytu, zerwaniem więzi handlowych, kooperacyjnych, a w krańcowych przypadkach nawet przed wyniszczeniem ekonomicznym i upadłością 5. Zbliżoną charakterystykę strajku przedstawił A.M. Świątkowski. Zdaniem tego autora, strajk jest jedną z form akcji stosowanych przez pracowników w celu wywarcia nacisku na pracodawcę. Strajk polega na zbiorowym zaprzestaniu świadczenia pracy przez pracowników przez pewien czas. Stąd też jednostkowe powstrzymanie się od obowiązku wykonywania pracy nie może być uznane w świetle przepisów za akcję strajkową. Cechą strajku jest również to, że strajkujący zaprzestają świadczyć pracę czasowo, a ich zamiarem nie jest zerwanie więzi prawnej łączącej ich z zakładem pracy 6. Podobnie W. Kulesza wskazał, że strajkiem jest oparte na porozumieniu pracowników, zbiorowe, trwające w czasie zaniechanie świadczenia pracy w celu zmuszenia adresata żądania do jego spełnienia 7. Poglądy Z. Górala nie różnią się od poprzednio wskazanych stanowisk. Autor ten stwierdził, że z art. 17 ust. 1 u.r.s.z. wynika przede wszystkim, iż strajk jest zbiorowym zachowaniem pracowników. Tym samym strajkiem nie może być akcja podjęta indywidualnie, choćby jej celem była obrona praw i interesów kolektywnych. Drugim elementem definicji strajku jest powstrzymywanie się od wykonywania pracy. Nie mogą być zatem uznawane za strajk wszelkie inne akcje zbiorowe, które czasami są traktowane jako strajki w ujęciu socjologicznym, a w których nie dochodzi do zaprzestania pracy. Trzecim elementem strajku jest jego cel. Jest to akcja, która przez swą dolegliwość dla pracodawcy ma go zmusić do uwzględnienia wysuniętych żądań 8. Podobnie B. Cudowski w swych rozważaniach dotyczących pojęcia strajku podkreślił, że konieczną cechą strajku jest zaprzestanie wykonywania pracy. Z tego, że strajk jest dopuszczalny tylko w celu rozwiązania sporu zbiorowego, a więc jego przedmiotem mogą być wyłącznie sprawy stanowiące przedmiot tego sporu, wynika, że nie każde powstrzymanie się od wykonywania pracy może być kwalifikowane jako strajk. W wyroku z dnia 26 maja 1992 r. Sąd Najwyższy uznał, że samowolne zorganizowanie przez pracownika zebrania załogi, choćby 5 W. Masewicz, Zatarg zbiorowy pracy, Poznań 1994, s A.M. Świątkowski, Rozwiązywanie sporów zbiorowych pracy (w:) A.M. Świątkowski (red.), Studia z zakresu prawa pracy i polityki społecznej, Kraków 1994, s W. Kulesza, Demonstracja. Blokada. Strajk (Granice wolności zgromadzeń i strajku w polskim prawie karnym na tle prawa niemieckiego), Łódź 1991, s Z. Góral (w:) I. Boruta, Z. Góral, Z. Hajn, Komentarz do ustaw o: związkach zawodowych, organizacjach pracodawców, zbiorowych sporach pracy, Łódź 1992, s