Informacja na temat sporów zbiorowych

Transkrypt

1 Warszawa dnia r. Informacja na temat sporów zbiorowych 1. Uwagi ogólne. Zasady i tryb prowadzenia i rozwiązywania sporów zbiorowych reguluje ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r. poz. 295 z późn. zm.) zwana dalej ustawą. Spory zbiorowe są prowadzone w celu zaspokojenia interesów danej grupy pracowników lub też ogółu pracowników. Przedmiot sporu zbiorowego pracy został określony w art. 1 ustawy. Zgodnie z tym przepisem spór zbiorowy pracy może dotyczyć wyłącznie warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. W literaturze przedmiotu 1 wskazuje się, że warunki pracy to wszelkie okoliczności, które mają wpływ na kształtowanie sytuacji prawnej pracowników. Do warunków pracy zalicza się następujące czynniki, zależne i niezależne od pracowników: środowisko pracy, organizacja pracy, wyposażenie zakładu pracy, infrastruktura społeczna w zakładzie. Płace to kwestie bezpośrednio lub pośrednio związane z zaspokojeniem potrzeb ekonomicznych i socjalnych pracowników, w szczególności sprawy związane z kształtowaniem wysokości wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń majątkowych na rzecz pracowników (żądanie zwiększenia wynagrodzeń za pracę), jak również sprawy dotyczące polityki płacowej, tworzenia i podziału środków przeznaczonych na fundusz płac, podziału kompetencji podmiotów uprawnionych do decydowania o podziale tych środków, ustalania struktur wynagrodzeń za pracę. Przez świadczenia socjalne rozumie się instrumenty służące zaspokojeniu ważnych potrzeb społecznych, bytowych i kulturalnych, takich jak: warunki bytu, mieszkania, zatrudnienie, kształcenie, ochrona pracy, zabezpieczenie społeczne, ochrona zdrowia, opieka społeczna, ochrona niepełnosprawnych, wykorzystanie czasu wolnego. Obrona praw i wolności związkowych ma miejsce między innymi w sytuacjach, w których pracownicy i inne osoby uprawnione do tworzenia związków zawodowych lub zamierzające przystąpić do związków zawodowych doznają przeszkód w realizacji przysługującego im uprawnienia. 1 Komentarz do ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych; Zbiorowe prawo pracy. Komentarz. Red. prof. dr hab. Jerzy Wratny, red. dr Krzysztof Walczak. Rok wydania: 2009; Wydawnictwo: C.H. Beck. 1

2 Na mocy art. 4 ustawy, nie stanowią przedmiotu sporów zbiorowych pracy roszczenia pracownicze, spełnienia których pracownicy mogą dochodzić w indywidualnych postępowaniach przed sądem pracy (np. brak wypłaty premii, do której pracownik nabył prawo w pełnej wysokości na podstawie regulaminu premiowania). Stronami sporu zbiorowego są związki zawodowe i pracodawca bądź organizacje pracodawców (art. 2 ustawy). Pracodawcą w rozumieniu ustawy jest podmiot, o którym mowa w art. 3 Kodeksu pracy tj. jednostka organizacyjna (również jeżeli nie posiada osobowości prawnej) a także osoba fizyczna jeżeli zatrudnia ona pracowników. W myśl przepisów ustawy, spory zbiorowe rozpatrywane są w drodze rokowań, mediacji i postępowania arbitrażowego. Rokowanie, mediacja i postępowanie arbitrażowe stanowią poszczególne etapy rozwiązywania sporów zbiorowych pracy. Strajk jest ostateczną próbą rozwiązania sporu zbiorowego. W zakładach pracy, w których działa więcej niż jedna organizacja związkowa, każdy związek zawodowy jest uprawniony reprezentować w sporze zbiorowym interesy stanowiące przedmiot tego sporu. Związki zawodowe mają również prawo zawrzeć porozumienie w celu wystawienia wspólnej reprezentacji związkowej w sporze (art. 3 ustawy). 2. Wejście w spór zbiorowy z pracodawcą. Spór zbiorowy istnieje od dnia wystąpienia przez organizację związkową z określonymi żądaniami (dotyczącymi warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych), jeżeli pracodawca nie uwzględni wszystkich żądań w terminie określonym w wystąpieniu, nie krótszym niż 3 dni. W wystąpieniu związki zawodowe określają swoje żądania i postulaty. Istnieje również możliwość uprzedzenia pracodawcy, że w przypadku nieuwzględnienia wysuniętych żądań zostanie ogłoszony strajk. Dzień zapowiedzianego strajku nie może przypadać przed upływem 14 dni od dnia zgłoszenia sporu (art. 7 ustawy). 3. Rokowania. W przypadku nieuwzględnienia wszystkich żądań w terminie określonym w wystąpieniu związków zawodowych, pracodawca podejmuje rokowania w celu polubownego rozwiązania sporu i powiadamia jednocześnie o powstaniu sporu właściwego okręgowego inspektora pracy. 2

3 Rokowania kończą się podpisaniem porozumienia a w razie braku konsensusu stron sporządzeniem protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron (art. 9 ustawy). Zawarcie porozumienia wiąże obie strony. W przypadku nieosiągnięcia porozumienia pomiędzy stronami następuje następny etap: mediacja. 4. Mediacja. W sytuacji, gdy rokowania nie doprowadzą do porozumienia, a związek zawodowy nadal podtrzymuje zgłoszone żądania (wszystkie lub ich część), spór przechodzi na drugi etap postępowania mediację (art. 10 ustawy). W etapie postępowania mediacyjnego związek zawodowy nie ma prawa występowania do pracodawcy z nowymi żądaniami (tj. innymi niż te, które były przedmiotem rokowań). Postępowanie mediacyjne prowadzone jest z udziałem mediatora ustalonego wspólnie przez strony. Wybór stron powinien odbywać się na zasadzie porozumienia. Mediator jest osobą, której zadaniem jest doprowadzenie do zbliżenia stanowiska stron sporu zbiorowego w celu zawarcia porozumienia. Mediator ma również prawo przedstawić stronom sporu zbiorowego własną propozycję zakończenia sporu zbiorowego. Mediatorem może być osoba z listy ustalonej przez ministra właściwego do spraw pracy w uzgodnieniu z organizacjami związkowymi oraz organizacjami pracodawców reprezentatywnymi, w rozumieniu ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (Dz.U. poz.1240). Jeżeli strony sporu zbiorowego nie porozumieją się w ciągu 5 dni w sprawie wyboru mediatora, dalsze postępowanie jest prowadzone z udziałem mediatora wskazanego, na wniosek jednej ze stron, przez ministra właściwego do spraw pracy z listy, o której mowa wyżej. Warunki wynagradzania mediatorów określa rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie warunków wynagradzania mediatorów z listy ustalonej przez ministra właściwego do spraw pracy (Dz. U. Nr 269, poz. 2673). Wynagrodzenie należne mediatorowi oraz zwrot poniesionych kosztów przejazdu i zakwaterowania określa umowa zawarta przez mediatora ze stronami sporu zbiorowego. Zgodnie z art. 12 ustawy w związku z art. 7 ust. 2 ustawy postępowanie mediacyjne powinno zakończyć się przed upływem 14 dni od dnia zgłoszenia sporu. Może ono być na wniosek mediatora przedłużone w wyniku konieczności przeprowadzenia dodatkowych ustaleń np. ekspertyzy w sprawie sytuacji ekonomiczno- finansowej zakładu pracy (art. 13 ustawy). W myśl art. 12 ustawy jeżeli przebieg postępowania mediacyjnego uzasadnia ocenę, że nie 3

4 doprowadzi ono do rozwiązania sporu w wyżej wskazanym terminie, związek zawodowy, który wszczął spór, może zorganizować jednorazowo i na czas nie dłuższy niż 2 godziny strajk ostrzegawczy. Postępowanie mediacyjne kończy się podpisaniem przez strony sporu zbiorowego porozumienia, a w razie nieosiągnięcia porozumienia- sporządzeniem protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron. Czynności tych dokonuje się przy udziale mediatora. W przypadku nieosiągnięcia, porozumienia organizacji związkowej przysługują do wyboru następujące uprawnienia a) podjęcie akcji strajkowej (art. 15 ustawy); b) jeżeli nie skorzysta ze strajku, podjęcie próby rozwiązania sporu zbiorowego przez poddanie go rozstrzygnięciu kolegium arbitrażu społecznego ( art. 16 ustawy); c) odstąpienie od sporu i zaniechanie dalszego postępowania w sprawie. 5. Arbitraż. Szczegółowy tryb postępowania przed kolegium arbitrażu społecznego określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 1991 r. w sprawie postępowania przed Kolegium Arbitrażu Społecznego (Dz. U. Nr 73, poz. 324). Postępowanie przed kolegium arbitrażu społecznego wszczyna się na wniosek związku zawodowego (strony prowadzącej spór w interesie pracowników). Wniosek związku zawodowego powinien zawierać określenie stron sporu zbiorowego, sprecyzowany przedmiot sporu zbiorowego oraz wskazanie osób wyznaczonych przez związek zawodowy jako członkowie kolegium. W charakterze załącznika do wniosku powinny być dołączone protokoły rozbieżności z rokowań i z mediacji. Protokoły są dowodem, że spór był poddany wcześniejszym wymaganym przez prawo etapom postępowania (rokowania i mediacja). Spór zakładowy rozpoznaje kolegium arbitrażu społecznego przy sądach wojewódzkich (obecnie okręgowych), w których są utworzone sądy pracy i ubezpieczeń społecznych - miejscowo właściwe dla siedziby zakładu pracy; spór wielozakładowy rozpoznaje Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym. Sporem zakładowym jest spór, w którym z żądaniami występuje zbiorowość pracownicza zatrudniona w jednym zakładzie pracy, spór ma charakter wielozakładowy, jeżeli żądania dotyczą interesów pracowników zatrudnionych w więcej niż jednym zakładzie pracy. Kolegia arbitrażu społecznego nie są organami stałymi, lecz powoływanymi dla rozpoznania konkretnego sporu. Kolegia są organami rozjemczymi, nie mają charakteru organu wymiaru sprawiedliwości. W skład kolegiów arbitrażu społecznego wchodzą jako 4

5 przewodniczący zawodowy sędzia, orzekający w sadzie pracy oraz członkowie wskazani przez strony sporu zbiorowego (po trzech). Jeżeli nie dojdzie do porozumienia między stronami sporu, to kolegium wydaje orzeczenie. Orzeczenie kolegium arbitrażu społecznego zapada większością głosów. Orzeczenie to wiąże strony sporu, jeżeli żadna ze stron przed poddaniem sporu rozstrzygnięciu kolegium nie postanowi inaczej składając stosowne oświadczenie w tej sprawie. Każda ze stron sporu zbiorowego ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, w tym wynagrodzenie i zwrot wydatków poniesionych przez wskazanych członków kolegium w związku z wykonywaniem ich czynności. 6. Strajk. Strajk jest ostatecznym środkiem próby rozwiązania sporu zbiorowego i nie może zostać ogłoszony bez uprzedniego wyczerpania możliwości rozwiązania sporu według zasad określonych w art ustawy (zgłoszenie żądań, rokowania, mediacja). Strajk może być zorganizowany bez zachowania procedur rokowań i mediacji tylko w sytuacji, gdy bezprawne działanie pracodawcy uniemożliwiło przeprowadzenie tych procedur, a także w wypadku, gdy pracodawca rozwiązał stosunek pracy z prowadzącym spór działaczem związkowym. Strajk polega na zbiorowym powstrzymaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu zbiorowego. Na mocy art. 19 ustawy ustawodawca ograniczył zakres podmiotowy prawa do strajku. Zgodnie z tym przepisem, niedopuszczalne jest zaprzestanie pracy w wyniku akcji strajkowych na stanowiskach pracy, urządzeniach i instalacjach, na których zaniechanie pracy zagraża życiu i zdrowiu ludzkiemu (np. w służbie zdrowia) lub bezpieczeństwu państwa. Niedopuszczalne jest również organizowanie strajku w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, w jednostkach organizacyjnych Policji i Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Służby Więziennej, Straży Granicznej, Służby Celnej oraz jednostkach organizacyjnych ochrony przeciwpożarowej (art. 19 ust. 2 ustawy). Artykuł 19 ust. 3 odbiera prawo do strajku pracownikom organów władzy, administracji rządowej i samorządowej oraz wymiaru sprawiedliwości. Strajk zakładowy ogłasza organizacja związkowa po uzyskaniu zgody większości głosujących pracowników, jeżeli w głosowaniu wzięło udział co najmniej 50% pracowników zakładu pracy. Strajk wykraczający poza jeden zakład pracy ogłasza organ związku wskazany w Statucie, po uzyskaniu zgody większości głosujących pracowników w poszczególnych 5

6 zakładach pracy, które mają być objęte strajkiem, jeżeli w głosowaniu w każdym z tych zakładów wzięło udział co najmniej 50% pracowników (art. 20 ustawy). Wobec braku szczególnych unormowań w postanowieniach ustawy odnośnie przeprowadzenia głosowania, organizatorzy strajku (związki zawodowe) decydują o sposobie i formie przeprowadzenia głosowania tj. czy będzie jawne czy tajne, ustne czy pisemne. Głosowanie powinno być przeprowadzone w sposób umożliwiający swobodne wyrażanie woli przez głosujących. W myśl wyroku Sadu Najwyższego z dnia 7 lutego 2007 r. (sygn. akt I PK 209/06), zorganizowanie i przeprowadzenie referendum strajkowego w sposób umożliwiający swobodne wyrażenie woli przez głosujących pracowników jako istotny warunek legalności strajku podlega kontroli sądowej (art. 20 ust. 1 i 3 ustawy z dnia r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych..). Ogłoszenie strajku powinno nastąpić co najmniej 5 dni przed jego rozpoczęciem. W czasie trwanie strajku, kierownik zakładu pracy nie może być ograniczony w pełnieniu obowiązków i w wykonywaniu uprawnień w odniesieniu do pracowników niebiorących udziału w strajku oraz w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony mienia zakładu i nieprzerwanej pracy tych urządzeń i instalacji, których unieruchomienie może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego lub przywrócenia normalnej działalności zakładu pracy (chodzi np. o czasowe zatrudnianie innych osób w miejsce strajkujących pracowników lub zastępowanie ich innymi osobami łamistrajkami ). Na mocy art. 21 ust. 2 ustawy, organizatorzy strajku (związki zawodowe) są obowiązani współdziałać z kierownikiem zakładu pracy w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony mienia zakładu pracy i nieprzerwanej pracy obiektów, urządzeń i instalacji, o których mowa wyżej. Pracownicy, którzy przystąpili do strajku zorganizowanego zgodnie z przepisami ustawy, są zwolnieni z obowiązku wykonywania pracy, zachowują prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego i uprawnienia ze stosunku pracy z wyłączeniem prawa do wynagrodzenia za czas nieświadczenia pracy (art. 23 ustawy, art. 80 Kodeksu pracy). 7. Akcje protestacyjne Dodatkowo na mocy art. 25 ustawy, po wyczerpaniu trybu rokowań, związki zawodowe uprawnione są do stosowania, w obronie praw i interesów stanowiących przedmiot sporu, innych niż strajk form akcji protestacyjnych. Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych nie określa katalogu ani sposobu prowadzenia akcji protestacyjnych, wprowadza jedynie pewne rygory bezpieczeństwa zrozumiałe ze względu na interes publiczny. W myśl 6

7 art. 25 ustawy akcja protestacyjna nie może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzkiemu, nie może polegać na przerywaniu pracy i powinna przebiegać w ramach obowiązującego porządku prawnego. Z prawa do organizowania innych niż strajk akcji protestacyjnych mogą korzystać także pracownicy, którzy są pozbawieni prawa do strajku na mocy art. 19 ustawy. Akcje protestacyjne zazwyczaj są organizowane poza terenem zakładu pracy. Przykładowymi formami akcji protestacyjnej są: pikiety, wiece, przemarsze, demonstracje organizowane w trybie ustawy z 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach (Dz.U. z 2015 r. poz. 1485). Innymi przyjętymi w praktyce formami akcji protestacyjnymi są: wywieszanie plakatów (w miejscach za zgodą zarządcy terenu), rozdawanie ulotek, występowanie w mediach (prasie, telewizji, radiu) w celu przedstawienia swojego stanowiska / protestu wobec działania pracodawcy. Za szkody wyrządzone strajkiem lub inną akcją protestacyjną zorganizowaną wbrew przepisom ustawy, związek zawodowy jako organizator ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym (zgodnie z art. 415 Kc) tj. ponosi odpowiedzialność zarówno za rzeczywistą stratę, rzeczywisty uszczerbek majątkowy (damnum emergens) jak i za nieosiągnięte korzyści; tj. korzyści, jakich spodziewał się podmiot prawa, ale których nie osiągnął z uwagi na to, że ktoś nie wykonał swojego zobowiązania i przez to wyrządził mu szkodę uniemożliwiającą osiągnięcie tych korzyści (lucrum cessans). Załączniki: 1. ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r. poz. 295 z późn. zm.); 2. rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie warunków wynagradzania mediatorów z listy ustalonej przez ministra właściwego do spraw pracy (Dz. U. Nr 269, poz. 2673); 3. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 1991 r. w sprawie postępowania przed Kolegium Arbitrażu Społecznego (Dz. U. Nr 73, poz. 324); 4. ustawy z 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach (Dz.U. z 2015 r. poz. 1485). 7