Profesor Jan Andrzej Ciołkosz mistrz i kolega

Transkrypt

1 Jacek Kozak, Małgorzata Luc (red.) Geograf u progu ery kosmicznej Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński Kraków 2009, s Elżbieta Bielecka Profesor Jan Andrzej Ciołkosz mistrz i kolega Profesora Ciołkosza poznałam w czerwcu 1978 roku. Wtedy to, jako fotogrametra, absolwentka Wydziału Geodezji i Kartografii rozpoczęłam pracę w Pracowni Fotointerpretacji Geograficznej Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Profesor, a wówczas doc. dr. hab. Jan Andrzej Ciołkosz, wykładał studentom tajniki interpretacji zdjęć lotniczych i satelitarnych. Po wykładach przychodził do Pracowni i opowiadał, głównie o badaniach naukowych prowadzonych w Ośrodku Przetwarzania Obrazów Lotniczych i Satelitarnych (OPOLiS), o wyjazdach na międzynarodowe konferencje i szkolenia, o spotkaniach z naukowcami zagranicznymi i o wielu różnych bardzo ciekawych sprawach, ludziach i wydarzeniach. Opowiadał barwnie i niezwykle interesująco, tak jak opowiada ktoś, kto wiele poznał i bardzo dużo wie, jak osoba uczestnicząca w wielu ważnych teledetekcyjnych wydarzeniach. Wtedy stał się dla mnie autorytetem naukowym, mistrzem, który sprawił, że zainteresowałam się fotointerpretacją geograficzną i z geodety fotogrametry pomału stawałam się fotointerpretatorem geografem. Oczywistym jest, że fotointerpretacji uczyłam się z książek i artykułów autorstwa Andrzeja Ciołkosza. Profesor przekazywał studentom na wykładach informacje o najnowszych badaniach i osiągnięciach z zakresu teledetekcji, o nowych satelitach, potencjale jaki daje współczesna teledetekcja geografom i kartografom, jednym słowem o wielkiej nauce i wielkim świecie. A na ćwiczeniach prowadziliśmy zajęcia korzystając z panchromatycznych zdjęć lotniczych, stereoskopów, śruby mikrometrycznej służącej do pomiaru paralaksy, kalki, rapidografów. Ale zaszczepiona

2 Elżbieta Bielecka studentom i młodym pracownikom ciekawość świata teledetekcji przynosiła efekty. Czytaliśmy zagraniczną literaturę, uczęszczaliśmy na seminaria naukowe w Instytucie Geodezji i Kartografii (IGiK), uczestniczyliśmy w seminariach i konferencjach, w tym cyklicznej Ogólnopolskiej Konferencji Fotointerpretacyjnej. Należy przyznać, że poza Profesorem, głównym inspiratorem rozwoju młodej kadry Pracowni i organizatorem badań naukowych w zakresie fotointerpretacji był kierownik Pracowni dr Jan R. Olędzki. Z jego inspiracji, zaraz po rozpoczęciu pracy w 1979 roku, zajęłam się analizą zmian zasięgu lasów regla dolnego i górnego w Tatrach w latach Podstawowym materiałem źródłowym do tego opracowania były wieloczasowe zdjęcia lotnicze i materiały kartograficzne. Wyniki pracy zostały przedstawione na Konferencji Naukowo-Technicznej Fotogrametria i teledetekcja w leśnictwie zorganizowanej w Rogowie w dniach listopada 1980 roku, przez Instytut Organizacji Gospodarstwa Leśnego SGGW-AR oraz Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej i spotkały się z uznaniem wielu słuchaczy, w tym również prof. Ciołkosza. Słowa Profesora nie wiedziałem, że Pani umie tak interesująco prezentować wyniki swoich prac pamiętam do dziś, bo były one dla mnie bardzo mobilizujące. Wspólne (znanych profesorów, docentów i doktorów z niedoświadczonymi magistrami) prace naukowe prowadzone były także w ramach Komisji Fotointerpretacji Polskiego Towarzystwa Geograficznego (dzisiejszy Klub Teledetekcji Środowiska PTG). Z inicjatywy Komisji Fotointerpretacji PTG opracowano m.in. atlas Polska na zdjęciach lotniczych i satelitarnych wydany przez PWN w 1989 roku. W latach osiemdziesiątych większość badań naukowych prowadzonych w Pracowni Fotointerpretacji była wykonywana w ramach Badań Kosmicznych koordynowanych przez Instytut Geodezji i Kartografii oraz Komitet Badań Kosmicznych PAN. Finansowanie tych badań umożliwiło przygotowanie wielu publikacji naukowych, a także zdobycie doświadczenia naukowego zwieńczonego przygotowaniem i obroną dysertacji doktorskich przez mgr Małgorzatę Mycke-Dominko i przeze mnie oraz rozprawy habilitacyjnej przez dr Jana R. Olędzkiego. Przygotowanie doktoratu z geografii przez geodetę magistra inżyniera wiązało się z poznaniem metodyki badań środowiska oraz samego środowiska geograficznego i wiązało się z dość długim, bo dziesięcioletnim uzupełnianiem wiedzy i poszukiwaniem tematu pracy doktorskiej. Profesor często mnie w tym dopingował podsuwając pomysły na badania lub strofując osiągnęła Pani wiek Chrystusowy, najwyższa pora zrobić doktorat. Rozprawę doktorską Analiza struktury krajobrazu gór niskich z wykorzystaniem materiałów teledetekcyjnych na przykładzie Beskidu Niskiego obroniłam w listopadzie 1990 roku na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych UW. Z wielu powodów prof. Ciołkosz nie mógł być promotorem mojej pracy, był jej recenzentem. Fragment recenzji Profesora pozwolę sobie zamieścić (ryc. 1). 60

3 Profesor Jan Andrzej Ciołkosz mistrz i kolega Ryc. 1. Fragment recenzji rozprawy doktorskiej mgr inż. Elżbiety Bieleckiej przygotowanej przez prof. dr hab. Andrzeja Ciołkosza 61

4 Elżbieta Bielecka Odchodząc w lipcu 1992 roku z pracy na Uniwersytecie Warszawskim nie przypuszczałam, że za półtora roku będę pracownikiem IGiK i rozpocznie się wieloletnia współpraca z prof. Andrzejem Ciołkoszem, pełniącym funkcję kierownika OPOLiS, a później sekretarza i dyrektora naukowego Instytutu. Pierwszym projektem w IGiK, w którego pracach uczestniczyłam, był projekt Unii Europejskiej CORINE Land Cover. Profesor był odpowiedzialny za interpretację pokrycia terenu, a dr Marek Baranowski za utworzenie bazy danych. Wynikiem interpretacji pokrycia terenu na kompozycjach barwnych zdjęć satelitarnych Landsat były kalki interpretacyjne z naniesionymi konturami poszczególnych klas pokrycia terenu wraz z odpowiadającym im kodem. Każda kalka, pokrywająca obszar arkusza mapy topograficznej w skali 1: , musiała być sprawdzona, co należało do obowiązków prof. Ciołkosza. Interpretację sprawdzał głównie wieczorami, przeglądając każdy arkusz centymetr po centymetrze i korygując błędy popełniane przez interpretatorów. Kontrola interpretacji wymagała doskonałej znajomości zasad obrazowania form pokrycia terenu na zdjęciach satelitarnych wykonanych w różnych miesiącach i latach, znajomości geografii Polski oraz traktowania interpretacji pokrycia terenu w Polsce jako procesu holistycznego ściśle powiązanego z rzeźbą terenu, budową geologiczną, roślinnością, stopniem zagospodarowania kraju, w tym rozmieszczeniem osadnictwa, przemysłu i towarzyszącej im infrastruktury. Jak trudne jest to zadanie miałam okazję przekonać się za kilka lat, kiedy to Profesor uczynił mnie osobą odpowiedzialną za realizację kolejnych dwóch projektów CORINE Land Cover CLC2000 i CLC2006. Nie oznacza to jednak, że sam wycofał się z prac w tych projektach. W dalszym ciągu zajmował się kontrolą wyników interpretacji oraz przygotowywaniem licznych raportów dla koordynatora europejskiego Europejskiej Agencji Środowiska i krajowego Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. W projektach CLC2000 i CLC2006 kontrola interpretacji była z kilku powodów dużo trudniejsza. Po pierwsze, należało sprawdzać także poprawność interpretacji zmian w pokryciu terenu, a zatem czy zmiany są logicznie uzasadnione (np. jezioro nie może zmienić się w teren miejski) i czy interpretacja jest zgodna z zasadami podanymi w specyfikacjach technicznych (np. czy nie są to zmiany sezonowe związane z wysokim poziomem wód). Po drugie, kontrola odbywała się na ekranie komputera, wobec czego konieczna była znajomość programu, aplikacji InterCheck do ArcView 3.2. Kolejnym czynnikiem wpływającym w istotny sposób na warunki kontroli był bardzo krótki czas realizacji projektów, dla CLC2000 wynosił około 18 miesięcy, natomiast dla CLC2006 około 6 miesięcy. Warto dodać, że wszyscy interpretatorzy byli studentami i uczniami prof. Andrzeja Ciołkosza, a zatem mieli bardzo dobrze przygotowanie do wykonywania interpretacji pokrycia terenu na wieloczasowych i wielosensorowych obrazach satelitarnych. 62

5 Profesor Jan Andrzej Ciołkosz mistrz i kolega W kolejnych realizowanych przez mnie projektach, Profesor był zawsze pierwszym recenzentem wszystkich opracowań merytorycznych i sprawozdawczych. Recenzentem życzliwym, który nie tylko wskazywał błędy i niedociągnięcia, ale także je usuwał. Był osobą, z którą mogłam także podyskutować na temat systemów informacji przestrzennych, dziedziny, która pochłonęła mnie całkowicie, a dla Profesora stanowiła nowoczesne narzędzie badawcze. Dyskusje takie toczyliśmy opracowując, na zamówienie Ministra Rolnictwa, koncepcję Zintegrowanego Systemu Informacji o Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej Polski oraz projektując Wielkopolski System Informacji Przestrzennej. Omawialiśmy zakres tematyczny systemów, produkty, użytkowników, korzyści i ograniczenia, jakie są związane z wdrożeniem systemu informacji przestrzennej. W 1997 roku Główny Urząd Geodezji i Kartografii (GUGiK) zamówił w IGiK analizę wielkości i rozmieszczenia powierzchni obszarów zalanych w wyniku lipcowej powodzi i opracowanie mapy tematycznej ilustrującej zasięg powodzi. Kierownikiem pracy był prof. Ciołkosz, ja zaś miałam przyjemność uczestniczyć w tych pracach, określając metodami teledetekcji satelitarnej i GIS, zasięg i skutki powodzi. Prace analityczne dotyczące związku użytkowania ziemi i zagrożenia powodziowego kontynuowaliśmy wspólnie w dwóch projektach badawczych, wykonanych na zlecenie Unii Europejskiej i Wspólnotowego Centrum Badawczego (Joint Research Centre) w Isprze. Została wówczas zaprojektowana i założona baza danych zawierająca informacje o pokryciu terenu w trzech okresach: drugiej połowie XIX wieku, 1975 roku i 1990 roku. Baza ta, uzupełniona informacjami statystycznymi i podziałami administracyjnymi, pozwoliła na przeanalizowanie zmian struktury użytkowania ziemi w przeciągu 150 lat, wskazanie ich przyczyn oraz prognozowanie tendencji. Wyniki analiz zostały przedstawione w postaci map tematycznych, tabel i wykresów. Części analitycznej towarzyszyło opracowanie tekstowe. Wyniki projektu zostały wykorzystane przez międzynarodowy zespół badawczy w Space Application Institute do skonstruowania modelu symulującego zasięg i skutki powodzi. Koniec lat dziewięćdziesiątych XX wieku to okres przygotowań Polski do akcesji z Unią Europejską i związane z tym projekty realizowane przez IGiK na zamówienie różnych resortów. Jeden z nich dotyczył opracowania bazy danych do wyznaczania terenów o niekorzystnych warunkach dla gospodarki rolnej według kryteriów Unii Europejskiej. Kierownikiem projektu był prof. Ciołkosz, głównym wykonawcą nowomianowany kierownik Zakładu Systemów Informacji Przestrzennej dr inż. Elżbieta Bielecka. Projekt został wdrożony w Departamencie Integracji Europejskiej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Baza danych zawierała dane o pokryciu terenu, nachyleniu stoków i wysokości terenu n.p.m., podziale administracyjnym oraz dane statystyczne dotyczące waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej i liczby ludności. Struktura bazy danych była tak zaprojektowana, aby zoptymalizować czas przetwarzania danych przestrzennych. 63

6 Elżbieta Bielecka Dla Profesora był to jeden z wielu projektów, dla mnie początek pracy habilitacyjnej. Tematyka wyznaczania obszarów o niekorzystnych warunkach dla gospodarki rolnej okazała się tak interesująca, że podjęłam jej kontynuację w ramach indywidualnego projektu badawczego, który zakończył się przygotowaniem publikacji monograficznej Metoda wyznaczania obszarów o niekorzystnych warunkach dla gospodarki rolnej z wykorzystaniem systemów informacji przestrzennej, wydanej przez IGiK. Jednym z wykonawców projektu był prof. Andrzej Ciołkosz, z którym dyskutowałam dobór kryteriów wyznaczania obszarów o niekorzystnych warunkach dla gospodarki rolnej, poprawność modelu oraz wiarygodność uzyskanych wyników. Przygotowując publikację na zakończenie grantu nie przypuszczałam, że Profesor uzna ją za pracę habilitacyjną i zainicjuje, jako sekretarz naukowy, procedurę habilitacyjną. Metoda ta została ponadto wykorzystana w opracowaniu wykonanym, pod kierownictwem prof. Andrzeja Ciołkosza dla GUS dotyczącym wyznaczenia obszarów o ograniczonych możliwościach rolnictwa z wykorzystaniem danych geograficznych i statystycznych z Narodowego Spisu Powszechnego i Spisu Rolnego w 2002 roku. W analizie tej zostały wykorzystane rozbudowane, w stosunku do wcześniejszych badań, kryteria ekonomiczno- -socjalne decydujące o możliwościach produkcyjnych rolnictwa. Kolejny projekt zainicjowany i nadzorowany przez prof. Andrzej Ciołkosza, a wykonywany przez mnie dla GUS to opracowanie materiałów niezbędnych do realizacji projektu Land Use/Cover Area frame statistical Survey (LUCAS). W przygotowania związane z włączeniem się Polski do realizacji projektu LUCAS2006 Profesor był bardzo zaangażowany. Brał udział w szkoleniach, seminariach i konferencjach, uczestniczył w dyskusjach toczących się w Polsce, w GUS i w Urzędzie Statystycznym Unii Europejskiej Eurostacie. Zainteresowanie Profesora problematyką użytkowania ziemi i pokrycia terenu zaowocowało wieloma publikacjami na ten temat, niektórych z nich jestem współautorką. Wspólne artykuły dotyczą zarówno zagadnień szczegółowych związanych przede wszystkim z kartowaniem pokrycia terenu w ramach projektów CORINE Land Cover, jak i opracowań przeglądowych np. do kwartalnika Geodezja i Kartografia. W trakcie piętnastoletniej pracy z prof. Andrzejem Ciołkoszem przygotowaliśmy wspólnie 30 publikacji, w tym dwie monografie książkowe. Dzięki prof. Andrzejowi Ciołkoszowi weszłam w świat nauki, uczestniczyłam w realizacji wielu ciekawych projektów krajowych i międzynarodowych, poznałam wielu interesujących ludzi. Elżbieta Bielecka, dr hab. Instytut Geodezji i Kartografii Warszawa 64