I, 1972, 231). 96 KC,

Transkrypt

1 Należy rozróżniać pojęcia przedstawicielstwo a pełnomocnictwo. PRZEDSTAWICIELSTWO jest to odmiana zastępstwa, a zastępstwo jest pojęciem szerszym od przedstawicielstwa. Wyróżniamy zastępstwo bezpośrednie (czyli przedstawicielstwo), pośrednie, a także dokonywanie przez zastępcę czynności faktycznych za kogoś innego (M. Piekarski (w:) Komentarz, t. I, 1972, s. 231). Przedstawicielstwo polega na dokonywaniu czynności prawnych w imieniu innej osoby i z bezpośrednim skutkiem prawnym dla niej. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela i w zakresie jego umocowania powoduje powstanie praw lub obowiązków bezpośrednio po stronie reprezentowanego. Dopuszczalność działania przez przedstawiciela może wyłączyć ustawa (np. testamentu nie można sporządzić czy odwołać przez przedstawiciela) lub właściwość czynności (małżeństwa nie można zawrzeć przez pełnomocnika, przebaczenie, unieważnienie uznania dziecka, zaprzeczenie ojcostwa). Podstawą przedstawicielstwa jest umocowanie, czyli uprawnienie do działania w imieniu reprezentowanego z bezpośrednim skutkiem prawnym dla niego i tylko dzięki niemu działanie w cudzym imieniu jest skuteczne. Wyróżniamy, zgodnie z art. 96 KC, przedstawicielstwo ustawowe (tj. takie, które opiera się na ustawie) lub może mieć swoje źródło w oświadczeniu osoby reprezentowanej (tj. pełnomocnictwo). Istota przedstawicielstwa polega na tym, że przedstawiciel, dokonując czynności prawnej w tym charakterze, składa własne oświadczenie woli, w imieniu reprezentowanego, a skutki prawne takiej czynności powstają bezpośrednio w sferze prawnej reprezentowanego( art KC). Czyli podmiotem praw czy obowiązków, jakie powstają na skutek złożenia takiego oświadczenia woli, jest reprezentowany. Dotyczy to wszystkich skutków czynności prawnej. Skutki prawne dokonania czynności przez przedstawiciela pozostają w mocy pomimo wygaśnięcia stosunku przedstawicielstwa (S. Rudnicki (w:) S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz, 2007, s. 406). W doktrynie powszechnie akceptuje się obowiązywanie zasady jawności przedstawicielstwa, co oznacza, że przedstawiciel powinien ujawnić fakt działania w cudzym imieniu, by czynność prawna wywołała skutki po stronie reprezentowanego. Może to nastąpić w sposób wyraźny (przez wyraźne oświadczenie, przedstawienie dokumentu, z którego wynika umocowanie) lub dorozumiany. Ważne jest, by z całokształtu okoliczności dokonywania czynności prawnej wynikało, że dana osoba działa w cudzym imieniu i by możliwe było ustalenie osoby reprezentowanego. W sytuacji gdy przedstawiciel nie ujawnia, że działa w cudzym imieniu, należy przyjąć, że skutki prawne czynności powstają po jego stronie, zaś osiągnięcie skutku w postaci powstania praw czy obowiązków w sferze prawnej reprezentowanego wymaga dokonania dalszych czynności (przelew wierzytelności, przejęcie długu). Oznacza to, że przedstawiciel występuje w takim przypadku jako zastępca pośredni (Kidyba A. (red.), Gawlik Z., Janiak A., Jedliński A., Kopaczyńska-Pieczniak K., Niezbecka E., Sokołowski T., Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, Warszawa 2012). Zwykle uczestniczymy w postępowaniu przed urzędem czy sądem osobiście. Można jednak w większości spraw działać przez pełnomocnika (czyli inną osobę, która w naszym imieniu będzie występować jako strona). Pełnomocnikiem może być inna osoba fizyczna posiadająca co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Aby pełnomocnik mógł działać w naszym imieniu, musimy wystawić dokument 1 / 5

2 pełnomocnictwa. Najczęściej dokument taki sporządzony jest w zwykłej, pisemnej formie i podpisywany. PEŁNOMOCNICTWO- jest to czynność prawna, której treścią jest oświadczenie woli mocodawcy upoważniające osobę lub osoby do dokonywania w jego imieniu czynności prawnych określonych w pełnomocnictwie. Na podstawie tego umocowania jakim jest pełnomocnictwo pełnomocnik jest upoważniony do reprezentowania (czyli zastępstwa) mocodawcy, w zakresie określonym w pełnomocnictwie, w stosunkach prawnych z innymi podmiotami prawa. Pełnomocnictwo nie zobowiązuje pełnomocnika do działania, ma on jedynie możność skutecznego podjęcia takich działań w imieniu mocodawcy. PEŁNOMOCNICTWO źródłem umocowania do dokonania czynności prawnej w cudzym imieniu może być oświadczenie samego zainteresowanego. Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną mocodawcy. Pełnomocnictwo może obejmować czynności zwykłego zarządu (Pełnomocnictwo ogólne) lub określoną indywidualnie czynność prawną (Pełnomocnictwo szczególne) oraz Pełnomocnictwo rodzajowe (obejmuje określoną grupę czynności prawnych). Ad. 1 Pełnomocnictwo ogólne jest pełnomocnictwem o najszerszym zakresie umocowania. Zgodnie z art. 98 KC p ełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest pełnomocnictwo określające ich rodzaj, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności. Pojęcie czynności zwykłego zarządu nie zostało zdefiniowane w Kodeksie. Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie (forma szczególna czynności prawnej). Oznacza to, że pełnomocnictwo udzielone ustnie jest nieważne. Jeżeli pełnomocnik ma dokonać czynności prawnej w szczególnej formie (np. umowa w formie aktu notarialnego) wtedy pełnomocnictwo musi mieć też szczególną formę, czyli forma pełnomocnictwa musi odpowiadać formie niezbędnej do określonej czynności prawnej (art. 99 KC). Prawo przewiduje również pełnomocnictwo o ustawowo określonym zakresie umocowania (prokura, art. od do Art KC), natomiast upoważnienie do dokonywania wszelkich czynności prawnych w imieniu reprezentowanego jest niedopuszczalne. Czynność prawną polegającą na udzieleniu takiego pełnomocnictwa uznaje się w doktrynie za sprzeczną z ustawą i jako taką nieważną (M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2011, s. 471). Osobę działającą w imieniu mocodawcy na podstawie takiego pełnomocnictwa należy uznać za działającą bez umocowania. 2 / 5

3 Ad. 2 Pełnomocnictwo szczególne - do dokonania w imieniu mocodawcy poszczególnych czynności. Tego rodzaju pełnomocnictwo jest konieczne tylko gdy ustawa tak stanowi. Mocodawca może udzielić takiego pełnomocnictwa zarówno dla dokonania konkretnej czynności prawnej przekraczającej zwykły zarząd, jak i czynności zwykłego zarządu. Dla tego rodzaju pełnomocnictwa została zastrzeżona forma szczególna pod rygorem nieważności - powinno być ono udzielone w tej samej formie (np. pełnomocnictwo do zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości powinno być udzielone w formie aktu notarialnego). Ad. 3 Pełnomocnictwo rodzajowe (gatunkowe)- do dokonywania pewnego rodzaju czynności, również do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Zakresem umocowania obejmuje ono dokonywanie w imieniu mocodawcy czynności prawnych należących do określonej ich kategorii. Pełnomocnictwo rodzajowe może zostać udzielone zarówno do dokonania czynności prawnych określonego rodzaju przekraczających zakres zwykłego zarządu, jak i do pewnego rodzaju czynności zwykłego zarządu. Ważne, by pełnomocnictwo takie określało rodzaj czynności prawnych objętych umocowaniem. Zgodnie z art. 100 KC okoliczność, że pełnomocnik jest ograniczony w zdolności do czynności prawnych, nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy. Wynika z tego, że pełnomocnik powinien mieć co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Ponadto dla oceny ważności czynności prawnej dokonanej przez pełnomocnika w imieniu reprezentowanego znaczenie ma zakres zdolności do czynności prawnych pełnomocnika w chwili dokonania czynności prawnej. Bez znaczenia również dla ważności czynności prawnej pozostają w tym zakresie okoliczności subiektywne (podmiotowe) po stronie mocodawcy (np. jego wiedza o ograniczonej zdolności do czynności prawnych pełnomocnika). Pełnomocnictwo może zostać udzielone wyłącznie osobie, która ma pełną lub ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Zatem pełnomocnikiem nie może być osoba niemająca zdolności do czynności prawnych. Pełnomocnictwo udzielone takiej osobie należy uznać za nieważne jako sprzeczne z ustawą. Jak stanowi art. 101 KC pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane, chyba że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Przepisy kodeksu cywilnego nie wymagają dla odwołania pełnomocnictwa formy szczególnej, w związku z tym należy przyjąć, że oświadczenie takie może zostać złożone w formie dowolnej Zgodnie z art KC jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta. Druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu ( 2). W braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu ( 3). Osoba niemająca umocowania lub przekraczająca zakres umocowania określana jest jako rzekomy (fałszywy) pełnomocnik ( falsus procurator). W świetle postanowień Kodeksu cywilnego bez znaczenia jest okoliczność, czy osoba taka jest w dobrej, czy w złej wierze, a więc czy wie o tym, że działa bez umocowania bądź z przekroczeniem zakresu pełnomocnictwa. W świetle art. 104 KC jednostronna czynność prawna (w szczególności wypowiedzenie umowy, odstąpienie od umowy) dokonana w cudzym imieniu bez umocowania (przez fałszywego pełnomocnika) lub z przekroczeniem jego zakresu jest bezwzględnie nieważna. Jednakże gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu, zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania. Zgoda adresata oświadczenia woli może zostać wyrażona w dowolnej formie, wyraźnie bądź w sposób dorozumiany, i ma do tego zastosowanie art. 60 KC. Jeżeli pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynności prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynność prawna jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć (art. 105 KC). Dotyczy to sytuacji, gdy pełnomocnictwo istniało, czyli zostało udzielone i było ważne, a następnie pierwotne umocowanie wygasło i w efekcie aktualnie pełnomocnik działa bez umocowania w tym zakresie. Należy podkreślić, że pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników (substytutów) tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa np. z umowy zlecenia (art. 106 KC), czyli tylko wówczas, gdy jest do tego umocowany. Udzielenie przez pełnomocnika dalszego pełnomocnictwa innej osobie jest jednostronną czynnością prawną dokonaną w imieniu mocodawcy i z bezpośrednim skutkiem prawnym dla niego. Powoduje ona powstanie stosunku prawnego pełnomocnictwa między mocodawcą a substytutem. Substytut jest umocowany do dokonywania czynności prawnych w imieniu mocodawcy i z bezpośrednim skutkiem prawnym dla niego. Ustanowienie substytuta pozostaje bez wpływu na zakres umocowania pełnomocnika głównego (Kidyba A. (red.), Gawlik Z., Janiak A., Jedliński A., Kopaczyńska-Pieczniak K., Niezbecka E., Sokołowski T., Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, 3 / 5

4 Warszawa 2012; M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2011, s. 489). Mocodawca może ustanowić kilku pełnomocników, zarówno o takim samym, jak i różnym zakresie umocowania. Jeżeli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samym zakresem umocowania, każdy z nich może działać samodzielnie, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa. Przepis ten stosuje się odpowiednio do pełnomocników, których pełnomocnik sam dla mocodawcy ustanowił (art. 107 KC). Mocodawca może w treści pełnomocnictwa wprowadzić wymóg działania łącznego (pełnomocnictwo łączne). Jest to wyjątek od zasady samodzielności pełnomocników. O sposobie wykonywania pełnomocnictwa łącznego decyduje mocodawca, który może określić, ilu pełnomocników powinno działać łącznie dla skutecznego jego reprezentowania. Może np. wprowadzić wymóg współdziałania wszystkich pełnomocników albo wskazać, ilu spośród umocowanych łącznie pełnomocników musi ze sobą współdziałać. Ponadto możliwe jest wskazanie jednego pełnomocnika, z którym każdy z pozostałych musi współdziałać (S. Rudnicki (w:) S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz, 2007, s. 437, Kopaczyńska-Pieczniak K. (w:) Kidyba A. (red.), Gawlik Z., Janiak A., Jedliński A., Niezbecka E., Sokołowski T., Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, Warszawa 2012). Prawo wyłącza co do zasady możliwość występowania pełnomocnika jako drugiej strony czynności prawnej, której ten dokonuje w imieniu mocodawcy (czynność z samym sobą), jak również reprezentowania przez pełnomocnika obydwu stron przy dokonywaniu czynności. Jest to jednak możliwe gdy zostało dopuszczone w treści pełnomocnictwa lub sytuacja taka nie doprowadzi do naruszenia interesów mocodawcy (mocodawców) ze względu na treść czynności prawnej (art. 108 KC). Śmierć pełnomocnika czy mocodawcy skutkują wygaśnięciem pełnomocnictwa, poza przypadkiem gdy inaczej zastrzeżono w pełnomocnictwie., ze względu na treść podstawy pełnomocnictwa. Z powodu możliwości utraty zaufania do pełnomocnika mocodawca może w każdym czasie pełnomocnictwo odwołać, chyba że sam się tego zrzekł. Po wygaśnięciu umocowania pełnomocnik musi zwrócić mocodawcy wystawiony dokument pełnomocnictwa. Może jednak zażądać poświadczonego odpisu tego dokumentu z adnotacją wygaśnięcia umocowania (S. Serafin, B. Szmulik (red.), Leksykon obywatela, Warszawa 2008, s. 291). Od pełnomocnictwa zdefiniowanego w art. 98 KC, które obejmuje umocowanie do dokonywania czynności materialnoprawnych trzeba odróżnić pełnomocnictwa procesowe obejmujące umocowanie do występowania w imieniu mocodawcy w postępowaniu przed sądami czy organami administracji uregulowane w odrębnych aktach prawnych. Pełnomocnictwa procesowe charakteryzują się w porównaniu z pełnomocnictwami uregulowanymi w kodeksie cywilnym m.in. tym, że węższy jest krąg podmiotów, które mogą być pełnomocnikami (w tym niekiedy przepisy wprowadzają przymus adwokacki czy adwokacko-radcowski). Ponadto możliwe jest ustanowienie pełnomocnika przez sąd z urzędu. Zgodnie z art. 88 KPC pełnomocnictwo może być albo procesowe - bądź to ogólne, bądź do prowadzenia poszczególnych spraw - albo do niektórych tylko czynności procesowych. Z kolei zgodnie z art KPC udzielenie pełnomocnictwa procesowego jest jednostronną czynnością prawną zawierającą oświadczenie woli, w którym mocodawca upoważnia oznaczoną osobę do zastępowania jej przed sądem. Pełnomocnik jest obowiązany przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa wraz z odpisem dla strony przeciwnej. Adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy, a także radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa mogą sami uwierzytelnić odpis udzielonego im pełnomocnictwa oraz odpisy innych dokumentów wykazujących ich umocowanie. W toku sprawy pełnomocnictwo może być udzielone ustnie na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i wciągnięte do protokołu (art. 89 KPC). Prawidłowe umocowanie osób reprezentujących stronę ma istotne znaczenie w procesie cywilnym, gdyż nienależyte umocowanie pełnomocnika prowadzi do nieważności postępowania. Zakres, czas trwania i skuteczność pełnomocnictwa procesowego względem sądu i drugiej strony normuje kodeks postępowania cywilnego (zob. art. 91 i KPC). Zatem pełnomocnictwo procesowe KPC dzieli na: ogólne (do zastępowania we wszelkich procesach i we wszystkich instancjach) oraz do prowadzenia konkretnej sprawy (lub kilku, ale nie wszystkich spraw). Pełnomocnictwo do niektórych tylko czynności procesowych nie jest pełnomocnictwem procesowym. Art. 91 KPC określa w sposób wyczerpujący wszystkie uprawnienia pełnomocnika wynikające z pełnomocnictwa procesowego ogólnego lub szczególnego. Zmiana zakresu umocowania (rozszerzenie lub ograniczenie) jest dopuszczalna, ale wymaga wyraźnego zaznaczenia w treści pełnomocnictwa. 4 / 5

5 Zakres umocowania określony w art. 91 KPC z mocy prawa obejmuje w zasadzie wszystkie czynności procesowe podejmowane w postępowaniu rozpoznawczym i egzekucyjnym (zabezpieczającym) oraz w postępowaniach pomocniczych, nie wyłączając odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej. Pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do: 1) wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy; 2) wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji; 3) udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu; 4) zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie; 5) odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej (art. 91 KPC). Wypowiedzenie pełnomocnictwa procesowego przez mocodawcę odnosi skutek prawny w stosunku do sądu z chwilą zawiadomienia go o tym, w stosunku zaś do przeciwnika i innych uczestników - z chwilą doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd. Adwokat lub radca prawny, który wypowiedział pełnomocnictwo, obowiązany jest działać za stronę jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go od tego obowiązku. Każdy inny pełnomocnik powinien, mimo wypowiedzenia, działać za mocodawcę przez ten sam czas, jeżeli jest to konieczne do uchronienia mocodawcy od niekorzystnych skutków prawnych (art. 94 KPC). Pełnomocnictwo wygasa w razie śmierci strony albo utraty przez nią zdolności sądowej Jednakże pełnomocnik procesowy działa aż do czasu zawieszenia postępowania art. 96 KPC). Uaktualniono: / 5